Μύθοι και αλήθειες για την πανδημία COVID-19

Copyright 2020 The Associated

Ο Μάρσιο Αντόνιο ντο Νασιμιέντο δείχνει τη φωτογραφία του 25χρονου γιου του Χιούγκο, που πέθανε από COVID-19, σε έναν άλλο Βραζιλιάνο, ο οποίος υποστηρίζει ότι η πανδημία είναι μια απάτη, σε μια χώρα που ήδη μετράει περισσότερους από 100.000 νεκρούς απ' αυτήν

Πολλές κυβερνήσεις προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τη φυσική και αναμενόμενη έλλειψη επιστημονικών δεδομένων σχετικά με τον νέο κορονοϊό όταν εκδηλώθηκε η πανδημία, με σκοπό να θολώσουν τα νερά και να συγκαλύψουν το γεγονός ότι η όλη διαχείρισή της από μέρους τους γίνεται με προτεραιότητα την οικονομία και τα συμφέροντα του κεφαλαίου και όχι την υγεία των ανθρώπων. Το ίδιο έκανε και η ελληνική κυβέρνηση, βαφτίζοντας «αόρατο εχθρό» τον νέο κορονοϊό.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι οι γνώσεις μας για τον ιό δεν εξελίσσονται, ή ότι τους πρώτους μήνες της πανδημίας COVID-19 δεν υπήρχαν ασαφείς, ακόμη και αντιφατικές πληροφορίες σχετικά με τον ιό SARS-CoV-2 και την ασθένεια που προκαλεί. Το διάστημα που μεσολάβησε, η εμπειρία από την εξέλιξη της πανδημίας και η επιστημονική έρευνα έχουν δώσει απάντηση σε πολλά ζητήματα, ορισμένα από τα οποία παρουσιάζονται πιο κάτω και βοηθούν στην καλύτερη παρακολούθηση ορισμένων πλευρών, που σχετίζονται με την εξέλιξη της πανδημίας και τη διαχείρισή της.
Είναι άλλωστε γνωστό ότι λόγω μιας από τις γνωστικές προκαταλήψεις, της προκατάληψης αγκύρωσης, συνηθίζουμε να θυμόμαστε τις πρώτες πληροφορίες που παίρνουμε για ένα ζήτημα και δυσκολευόμαστε να τις αντικαταστήσουμε με νέα γνώση.

Θύματα

Πριν φτάσει στην πόρτα μας η πανδημία, πολλοί σκέφτονταν ότι είναι πρόβλημα άλλων (των Κινέζων που τρώνε νυχτερίδες, των Ιταλών που συνηθίζουν τους εναγκαλισμούς και τα φιλιά ως χαιρετισμό, αυτών που συμμετέχουν σε κρουαζιέρες και τρώνε από μπουφέ, των ηλικιωμένων που έχουν «εύθραυστη» υγεία, των κατοίκων μεγάλων πόλεων που ζουν μέσα σε συνωστισμό). Τώρα είναι γνωστό ότι η πανδημία χτυπά ακόμη και απομακρυσμένες περιοχές και λαούς και ανθρώπους κάθε κουλτούρας και αντίληψης.
Τα πρώτα θύματα της COVID-19 ήταν δυσανάλογα ηλικιωμένοι ή άνθρωποι με υποκείμενα νοσήματα. Η ηλικία και η ασθενικότητα παραμένουν σοβαροί παράγοντες για βαριά νόσηση από COVID-19, αλλά τώρα γνωρίζουμε ότι η αρρώστια αυτή μπορεί να σκοτώσει και νέους και υγιείς ανθρώπους, ενήλικους, εφήβους, παιδιά.

Διαφορές

Στην αρχή, πέρα από τις οδηγίες για καλό καθαρισμό των χεριών και αποφυγή αγγίγματος του προσώπου, που συνεχίζουν να ισχύουν, δινόταν πολλή σημασία και στην απολύμανση των επιφανειών, που επίσης συνεχίζει να έχει σημασία, αλλά αποδείχτηκε πως δεν είναι ο κύριος παράγοντας μετάδοσης του SARS-CoV-2. Τον πρώτο καιρό οι ειδικοί θεωρούσαν ότι η μετάδοση του ιού γίνεται κυρίως από σταγονίδια βλέννας και σάλιου, που εκτινάσσονται όταν ο πάσχων βήχει ή φταρνίζεται.
Οσον αφορά τη διάδοσή του μέσα σε νοσοκομειακό περιβάλλον, θεωρούνταν ότι τα σταγονίδια για τη διάδοσή τους μέσω του αέρα μπορούσαν να παραχθούν μόνο κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων ιατρικών διαδικασιών, όπως η τοποθέτηση αναπνευστήρα σε έναν άρρωστο. Τώρα γνωρίζουμε ότι ο ιός αποβάλλεται και διαδίδεται με ένα μεγάλο φάσμα μεγεθών σταγονιδίων, ορισμένα από τα οποία είναι τόσο μικρά ώστε να παραμένουν σε αιώρηση, ιδίως σε κλειστούς, όχι καλά αεριζόμενους χώρους. Μπορούν να δημιουργηθούν με την ομιλία ή ακόμη και απλώς με την αναπνοή.
Αλλες μολυσματικές ασθένειες του αναπνευστικού κάνουν τους ανθρώπους να βήχουν και να φταρνίζονται. Οι δύο προηγούμενες επιδημίες SARS έκαναν άμεσα τους ανθρώπους τόσο άρρωστους που οι περισσότεροι πήγαιναν στο νοσοκομείο. Ο έλεγχος της θερμοκρασίας και η σύσταση σε όσους κυκλοφορούν αλλά έχουν δέκατα ή πυρετό να παραμείνουν στο σπίτι, μπορεί γενικά να περιορίσουν τις ασθένειες που παρουσιάζουν συμπτώματα από νωρίς. Αλλά το πρόβλημα με τον SARS-CoV-2 είναι ότι πολλοί μολυσμένοι απ' αυτόν νιώθουν και φαίνονται απολύτως υγιείς και διαδίδουν την ασθένεια χωρίς να έχουν οι ίδιοι συμπτώματα, ή πριν αυτά εμφανιστούν.

Ελπίδες

Την άνοιξη, πολλοί είχαν την ελπίδα ότι ο θερμός και υγρός καιρός του καλοκαιριού στο βόρειο ημισφαίριο θα μετριάσει τη διάδοση του κορονοϊού, όπως συμβαίνει και με τον ιό της γρίπης. Αποδείχτηκε ότι αυτό δεν συμβαίνει. Ακόμη και σε περιοχές που είχαν καταφέρει να περιορίσουν στο ελάχιστο τα κρούσματα, όταν οι κυβερνήσεις έκαναν λάστιχο τα ιατρικά πρωτόκολλα για να εξυπηρετήσουν το εφοπλιστικό, μεταφορικό και τουριστικό κεφάλαιο, η ανάμειξη ασυμπτωματικών ή προσυμπτωματικών τουριστών με τον ντόπιο πληθυσμό οδήγησε σε φούντωμα της πανδημίας μέσα στο κατακαλόκαιρο.
Οταν άρχιζε η πανδημία υπήρξε πολλή συζήτηση γύρω από τη σημασία που έχουν οι μάσκες, ο τύπος της καταλληλότερης μάσκας για το μη υγειονομικό προσωπικό κ.λπ., ενώ με δεδομένη την έλλειψη που υπήρχε σε μάσκες (και άλλο υγειονομικό υλικό) δόθηκε προτεραιότητα στη χρήση τους σε αυτούς που τις χρειάζονταν περισσότερο. Τώρα ξέρουμε ότι οι μάσκες, ακόμη και οι μη χειρουργικές, μπορούν να περιορίσουν σημαντικά την ποσότητα ιού που αποβάλλουν οι ασθενείς στον αέρα όταν μιλούν και ότι οι μάσκες προφυλάσσουν τους ανθρώπους που τις φορούν, όχι τέλεια, αλλά αρκετά για να μειώνεται σημαντικά η διάδοση της ασθένειας.

«Γρίπη»

Τις πρώτες μέρες της πανδημίας COVID-19 κάποιοι ισχυρίζονταν ότι δεν είναι κάτι χειρότερο από την ετήσια επιδημία γρίπης. Αν και η θνησιμότητα της ασθένειας του νέου κορονοϊού δεν είναι ακόμη εύκολο να υπολογιστεί, οι επιδημιολόγοι θεωρούν ότι είναι πολύ υψηλότερη απ' ό,τι της γρίπης. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ κάθε χρόνο πεθαίνουν 12 - 61.000 άνθρωποι από γρίπη (χωρίς εφαρμογή καραντίνας ή άλλων μέτρων προστασίας), ενώ μέσα σε ένα εξάμηνο έχουν ήδη πεθάνει περισσότεροι από 170.000 από COVID-19.
Τον πρώτο καιρό χώρες όπως η Βρετανία και η Σουηδία εφάρμοσαν πολιτική που έδινε την εντύπωση ότι επιδιώκουν να πετύχουν την ανοσία της αγέλης και γι' αυτό καθυστέρησαν να πάρουν περιοριστικά μέτρα, ή πήραν μόνο χαλαρά μέτρα. Η εκτίμηση των ειδικών είναι ότι θα χρειαζόταν να μολυνθεί το 60 - 70% των ανθρώπων για να επιτευχθεί ανοσία της αγέλης, πράγμα που σημαίνει εκατομμύρια νεκρούς μόνο σε αυτές τις χώρες. Αυτή η τακτική είχε ακολουθηθεί και κατά την πανδημία της ισπανικής γρίπης το 1918, με αποτέλεσμα περίπου 50 εκατομμύρια νεκρούς.

Αιτίες

Οι εξάρσεις των κρουσμάτων δεν οφείλονται στην αύξηση των ελέγχων. Αν ο αυξημένος αριθμός κρουσμάτων ήταν απλώς αποτέλεσμα της αύξησης των ελέγχων και όχι πραγματική έξαρση της πανδημίας, τότε θα έπρεπε να μειωνόταν το ποσοστό των θετικών μέσα στο αυξημένο δείγμα των ελεγμένων. Αντίθετα, σε περιοχές με εξάρσεις κρουσμάτων, το ποσοστό των θετικών τεστ ήταν επίσης αυξημένο. «Χωρίς τεστ ...δεν θα είχαμε σχεδόν κανένα κρούσμα», έγραψε πρόσφατα στο Twitter ο Πρόεδρος των ΗΠΑ. Κάνοντας περισσότερα τεστ αποκαλύπτεται καλύτερα ο αριθμός των μολυσμένων, που είναι πολλαπλάσιος των κρουσμάτων που καταλήγουν να ζητήσουν ιατρική βοήθεια ή έλεγχο.
Η πανδημία απέδειξε ότι ο ρατσισμός και όχι η φυλή είναι παράγοντας κινδύνου. Στις ΗΠΑ σκοτώνει δυσανάλογα τους έγχρωμους, όχι λόγω γενετικών διαφορών, αλλά κυρίως λόγω του συστημικού ρατσισμού, που ρίχνει στη φτώχεια και απομονώνει τους Αμερικανούς ινδιάνικης καταγωγής, τους μαύρους και τους Λατίνους, που είναι πολύ πιθανότερο να κάνουν χειρωνακτικές δουλειές, οι οποίες τους εκθέτουν στη μόλυνση, που ζουν μέσα στο στρες και την αγωνία για το αύριο, που έχουν μικρότερη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες Υγείας.
Μεγάλες διαδηλώσεις με μέτρα προφύλαξης σε ανοιχτό χώρο δεν λειτουργούν ως εστίες υπερμετάδοσης. Αυτό έδειξε επισκόπηση των μαζικότατων διαδηλώσεων, που έγιναν στις ΗΠΑ, μετά τη δολοφονία του μαύρου Τζορτζ Φλόιντ από αστυνομικούς. Αντίθετα, το άνοιγμα κλαμπ, εστιατορίων και άλλων υπηρεσιών σε κλειστό χώρο οδήγησε σε εξάρσεις κρουσμάτων, πιθανώς λόγω της ευκολότερης διάδοσης του ιού μέσω του αέρα σε κλειστό χώρο.

Παραπληροφόρηση

Η πανδημία έδειξε ακόμη ότι η παραπληροφόρηση σκοτώνει. Πολιτικοί τύπου Τραμπ, αντιεμβολιαστές, ακροδεξιοί σχολιαστές και άλλοι, διαδίδουν με δηλώσεις στον Τύπο, φήμες από στόμα σε στόμα και δημοσιεύσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλες ιστοσελίδες ό,τι πιο αντιεπιστημονικό και απίθανο μπορεί να σκεφτεί κανείς για την COVID-19, ενώ απορρίπτουν τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, τη χρήση μάσκας, τη συνεργασία με τους ιχνηλάτες των κρουσμάτων.
Κάποια παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά. Ο Αμερικανός βουλευτής Λούι Γκόμερτ, που αρνούνταν να φορέσει μάσκα και αποθάρρυνε και τους συνεργάτες του να το κάνουν, βρέθηκε θετικός σε COVID-19 και τώρα φέρεται να κάνει θεραπεία με υδροξυχλωροκίνη, ένα φάρμακο το οποίο ο Πρόεδρος Τραμπ προώθησε έντονα, αλλά αποδείχτηκε αναποτελεσματικό σε κλινικές δοκιμές. Οι κλήσεις σε κέντρα αντιμετώπισης δηλητηριάσεων παρουσίασαν έξαρση όταν ο Τραμπ είχε προτείνει κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου να διερευνηθεί η δυνατότητα ενέσεων με απολυμαντικά τύπου χλωρίνης, ώστε να σκοτωθεί ο ιός και να απολυμανθεί ο οργανισμός.
Η παραπληροφόρηση, με αστήριχτους ισχυρισμούς, που συχνά δεν έχουν καμιά λογική, έχει ήδη κάνει ζημιά. Από την απιθανότητα ότι η τεχνολογία ασύρματης δικτύωσης 5G είναι η αιτία της COVID-19 έχουμε περάσει σε πιο πονηρούς ισχυρισμούς, όπως ότι τα εμβόλια θα περιέχουν μικροτσίπ για την παρακολούθηση και τον έλεγχο των ανθρώπων (λες και αυτό δεν γίνεται ήδη, τουλάχιστον για όσους χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης), ή ότι τα εμβόλια θα είναι πιο επικίνδυνα από τον κορονοϊό.
Πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι ένας στους τρεις Αμερικανούς δεν θα έκανε το εμβόλιο για τον κορονοϊό αν ήταν διαθέσιμο σήμερα. Μέσα στον οξύ ανταγωνισμό και τα οικονομικά συμφέροντα γύρω από τα εμβόλια είναι δύσκολο να βγάλει κανείς συμπέρασμα γι' αυτά.
Κινήσεις, υποτίθεται κάτω από την πίεση της πανδημίας, όπως η ανακοίνωση της παραγωγής και χρήσης ενός εμβολίου στη Ρωσία πριν από την πραγματοποίηση της φάσης 3 του ελέγχου του (που προβλέπει την επιστημονικά ελεγχόμενη δοκιμή του σε χιλιάδες εθελοντές), γίνονται αναμφίβολα και για λόγους γοήτρου και κέρδους (1 δισ. προπαραγγελίες του εμβολίου), έστω κι αν το εμβόλιο αποδειχτεί τελικά ασφαλές και αποτελεσματικό, όπως πιθανολογούν πολλοί επιστήμονες και έξω από τη Ρωσία, έχοντας μελετήσει τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε.
Ανάλογες πρόωρες ανακοινώσεις για την αποτελεσματικότητα εμβολίων (και προπαραγγελίες) έχουν γίνει ήδη και για άλλα υπό παρασκευή εμβόλια, με προέλευση τις ΗΠΑ και τη Βρετανία. Η ΕΕ, και κατ' επέκταση και η Ελλάδα, έχει δεσμεύσει εκατομμύρια δόσεις αυτών των εμβολίων. Αν, όμως, κατά τη χρήση κάποιου μη καλά ελεγμένου εμβολίου στον γενικό πληθυσμό υπάρξουν εκτεταμένες σοβαρές παρενέργειες, αυτό μπορεί να δώσει πραγματική βάση σε αντιεμβολιαστικές αιτιάσεις, με καταστροφικά αποτελέσματα για τη δημόσια υγεία.
Σε τελευταία ανάλυση, ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, που έχει επίκεντρο το κέρδος και όχι τον άνθρωπο, είναι που δίνει «πάτημα» στις διάφορες αμφισβητήσεις, λογικές και παράλογες, γύρω από τα μέτρα δημόσιας υγείας.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»