ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ Οικουμενική, αθάνατη η ποίησή του

ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ

Οικουμενική, αθάνατη η ποίησή του

19 Αυγούστου 1936 ο Λόρκα δολοφονείται από τους φαλαγγίτες του δικτάτορα Φράνκο

Ανθρωποι, πόθοι, πάθη, έρωτες, αγώνες, παραδόσεις, φύση ήταν ο μαγικός ιστός πάνω στον οποίο ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκαύφανε την οικουμενική, αθάνατη ποίησή του. Ο ποιητής, μέσα από την ποίησή του, «τραγούδησε» την αγάπη αλλά και το θάνατο, μίσησε το δεσποτισμό και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και όρθωσε το ανάστημά του σε κάθε μορφή αδικίας. Ο Λόρκα καταδίκαζε την καπιταλιστική κοινωνία και όλα όσα είχε σαν συνέπειες - την αδιαφορία για τη δυστυχία, την αποξένωση, τη φτώχεια και το ρατσισμό. Το έργο του απαγορεύτηκε στην Ισπανία μέχρι το 1953, όταν ξαναεμφανίστηκε λογοκριμένο. Μόνο μετά το θάνατο του Φράνκο το 1975, έγινε δυνατό να συζητηθεί δημόσια το έργο και ο θάνατός του.

Ο Λόρκα έβλεπε πέρα από τις περιστάσεις, αναζητώντας μια εξήγηση, με το φόβο πως η δυστυχία γύρω του δεν φαινόταν να έχει καμιά κοινωνική ή ηθική εξήγηση. Στο ποίημα «Τυφλό Πανόραμα της Νέας Υόρκης», έγραφε: «Ο αυθεντικός πόνος που κρατά τα πάντα ξύπνια είναι μια μικροσκοπική, απέραντη φωτιά στα αθώα μάτια άλλων συστημάτων». Ενώ στο «Ξημέρωμα», με θέμα πάλι τη Νέα Υόρκη, έγραφε: «Το ξημέρωμα της Νέας Υόρκης στενάζει στ' απέραντα κλιμακοστάσια, ψάχνοντας μέσα απ' τις γωνίες νάρδους από σχεδιασμένη αγωνία. Το ξημέρωμα φτάνει και κανείς δεν το παίρνει στο στόμα του γιατί εκεί δεν έχει αύριο και δυνατότητα ελπίδας».

Ο Λόρκα και το θέατρο

Στο θέατρο, ο Λόρκα ανακάλυψε ένα ισχυρό μέσο να συνδέεται με το κοινό και να το προκαλεί. Το θέατρο, έγραφε, «είναι ποίηση που σηκώνεται από το βιβλίο και γίνεται ανθρώπινη. Κι όσο γίνεται ανθρώπινη, μιλάει και φωνάζει, κλαίει και απελπίζεται».

Αυτή τη σχέση του με το κοινό καταγράφει στο τελευταίο του έργο το «Κοινό» και στο μονόπρακτο «Κωμωδία χωρίς τίτλο». Το «Κοινό», δράμα υπερρεαλιστικό, δίνει μια άλλη εικόνα για το έργο του Λόρκα. Τολμηρή αναζήτηση ενός ονειρικού θεάτρου με ποιητικές εκλάμψεις, όπου μέσα από τεχνικές και μοτίβα που πολύ αργότερα θα χρησιμοποιηθούν από την πρωτοπορία του θεάτρου (Pirandello, Cocteau, Genet, Beckett κ.ά.), μιλάει για τον ομοφυλόφιλο έρωτα, το θάνατο, την αδυναμία και το τυχαίο στον έρωτα, προβληματίζεται πάνω στη φύση του θεάτρου, στις σχέσεις συγγραφέα - έργου - θεατή. Η «Κωμωδία χωρίς τίτλο», απόηχος των ταραγμένων χρόνων 1935-36, κινείται σ' ένα κλίμα ανησυχητικό κι απειλητικό, κι έχει σαν θέμα την τέχνη, το θέατρο και την επανάσταση.

«Θηριοδαμαστής και μυθικό ζώο», έργο του Φ. Γκ. Λόρκα

«Τολμηρότατο και με μια εντελώς νέα τεχνική. Είναι το καλύτερο που έχω γράψει για το θέατρο. (...) Δεν αντιλήφτηκαν τίποτα ή τρόμαξαν - το καταλαβαίνω. Το έργο είναι πολύ δύσκολο και για την ώρα δεν μπορεί να παιχτεί. Εχουν δίκιο. Αλλά σε δέκα ή είκοσι χρόνια θα γίνει τρομερή επιτυχία. Θα δεις».

Αυτά είναι τα λόγια του Λόρκα, μετά την πρώτη ανάγνωση του έργου, σε φίλους του, το φθινόπωρο του 1931. Από τότε το έργο ξαναδουλεύτηκε αλλά δεν εκδόθηκε ποτέ ολόκληρο. Μια μορφή του χειρογράφου παραδόθηκε στον R. M. Nadal που για χρόνια πολλά έψαχνε για άλλες εκδοχές του έργου και τη χαμένη 5η σκηνή του χειρογράφου. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1978 στην Ισπανία με το μονόπρακτο «Κωμωδία χωρίς τίτλο», που αρχικά νόμισαν ότι πρόκειται για την περίφημη χαμένη 5η σκηνή και δεν αποκλείεται να είναι.

Η δολοφονία

Κοντά στη Γρανάδα, στο χωριό Βιθνάρ, κοντά στην «Πηγή των Δακρύων» βρήκε τραγικό θάνατο πριν από εβδομήντα επτά χρόνια, το πρωινό της 19ης Αυγούστου 1936, δολοφονημένος από τους φαλαγγίτες του δικτάτορα Φράνκο.

Ο Λόρκα είχε προειδοποιηθεί από τους φίλους του τον Ιούλιο του 1936, όταν ήταν ήδη γνωστό ότι ο Φράνκο ετοίμαζε τα στρατεύματά του στο ισπανικό Μαρόκο και θα ξεσπούσε ο εμφύλιος πόλεμος, να μην πάει στην Ανδαλουσία. Δύο ημέρες μετά την άφιξή του στη Γρανάδα ξέσπασε ο πόλεμος. Η περιοχή ήταν η πρώτη που κατελήφθη από τους φρανκιστές, ο γαμπρός του Λόρκα και δήμαρχος της Γρανάδας συνελήφθη στις 16 Αυγούστου και την επομένη εκτελέστηκε. Την ίδια ημέρα συνελήφθη και ο Λόρκα.

Το φασιστικό καθεστώς δε δίστασε να εκτελέσει έναν διάσημο ποιητή, που προερχόταν από μια πολύ γνωστή οικογένεια της περιοχής. Αλλά δεν είναι περίεργο, αν σκεφτεί κανείς ότι εκείνη τη χρονιά μόνο στην περιοχή γύρω από την Αλάμπρα η φάλαγγα εξετέλεσε 30.000 άτομα, αφού ο Φράνκο είχε διακηρύξει ότι θα «προστάτευε» την Ισπανία από «τη διεθνή κομμουνιστική, εβραϊκή και μασονική συνωμοσία». Παρόλο που ο ποιητής ποτέ δεν εντάχθηκε στο εργατικό επαναστατικό κίνημα, οι κοινωνικές και πολιτικές του θέσεις ήταν τόσο εμφανείς, που για τον Φράνκο και τους υποστηρικτές του δεν είχε καμιά διαφορά από έναν κομμουνιστή.

Σοφία Αδαμίδου

    

Το θέατρο ως σχολειό του λαού

Αποσπάσματα από την «Κωμωδία χωρίς τίτλο»

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Κυρίες και κύριοι, δεν θα σηκώσω την αυλαία για να ευχαριστήσω το κοινό κάνοντας ένα ρητορικό παιχνίδισμα, ούτε δείχνοντας την πανοραμική θέα ενός σπιτιού που το φωτίζουν οι προβολείς του θεάτρου και όπου δεν συμβαίνει τίποτα, για να σας ψυχαγωγήσω και να σας κάνω να πιστέψτε πως αυτή είναι η ζωή. Οχι. Ο ποιητής έχοντας και τις πέντε του αισθήσεις σε τέλεια κατάσταση, όχι με ευχαρίστηση, αλλά με αίσθημα διδακτικό, θα σας παρουσιάσει απόψε μια μικρή γωνιά της πραγματικότητας.

...Ερχεστε στο θέατρο με τον μοναδικό πόθο να διασκεδάσετε και έχετε συγγραφείς τους οποίους πληρώνετε - και καλά κάνετε - αλλά σήμερα ο ποιητής σας τη σκάει, γιατί θέλει και αποβλέπει στο να συγκινήσει τις καρδιές σας δείχνοντας τα πράματα που δεν θέλετε να δείτε, φωνάζοντας τις απλούστερες αλήθειες που δεν θέλετε ν' ακούσετε. Γιατί; Αν πιστεύετε στο Θεό, κι εγώ πιστεύω, γιατί φοβάστε το θάνατο; Και αν πιστεύετε στο θάνατο, γιατί αυτή η σκληρότητα, αυτή η περιφρόνηση στο φοβερό πόνο των ομοίων σας; Χα χα χα χα! Θα πείτε πως αυτό είναι ένα κήρυγμα. Ε, λοιπόν, είναι άσχημο ένα κήρυγμα; Σχεδόν όλοι όσοι με ακούν ξεπόρτισαν και βγήκαν απ' το σπίτι αφήνοντας τον πατέρα τους ή τη μητέρα τους σε μια στιγμή που τους γκρίνιαζαν για το καλό τους, και τώρα θα 'διναν ό,τι έχουν, ακόμη και τα μάτια τους, για να γυρίσουν και ν' ακούσουν τις γλυκιές φωνές που χάθηκαν. Το ίδιο και τώρα. Αλλά το να δεις την πραγματικότητα είναι δύσκολο. Και να την διδάξεις, ακόμη περισσότερο. Είναι σαν να προφητεύεις στην έρημο. Αλλά δεν πειράζει. Ιδίως σε σας, άνθρωποι της πόλης, που ζείτε με την πιο φτωχή και λυπητερή φαντασία. Ολο κι όλο που κάνετε είναι να επιζητάτε τέτοιους δρόμους που να μη μαθαίνετε τίποτε. Οταν σφυράει ο αέρας, για να μην καταλάβετε τι λέει, παίζετε πιανόλα, για να μη δείτε τον τεράστιο χείμαρρο από δάκρυα που μας κυκλώνει, κλείνετε με σκούρα τα παράθυρα, για να μπορείτε να κοιμηθείτε ήσυχα και να σωπάσετε τον επίμονο γρύλο της συνείδησής σας, εφευρίσκετε τα ιδρύματα φιλανθρωπίας. Κήρυγμα! Ναι, κήρυγμα! Γιατί να πηγαίνουμε στο θέατρο πάντα για να δούμε τι γίνεται κι όχι τι μας γίνεται;

...Εδώ και μερικές μέρες μπόρεσα να παρουσιάσω στο ίδιο μέρος, σε μερικούς φίλους, σαν μια δοκιμή δακρύων, μια ζωντανή σκηνή που δεν θα την πίστευε ο σύζυγός σας. Σ' ένα μικρό δωμάτιο μια γυναίκα πέθανε από πείνα. Τα δύο παιδιά της, πεινασμένα κι αυτά, παίζαν με τα χέρια της πεθαμένης τρυφερά, σαν να 'ταν δυο κίτρινα ψωμιά. Οταν νύχτωσε τα παιδιά ανακάλυψαν τα στήθια της πεθαμένης κι εκοιμήθηκαν πάνω σ' αυτά, καθώς τρώγαν ένα κουτί με πίσσα.

...Το θέατρο είναι για όλους! Είναι το σχολειό του λαού!