Για τη διαπαιδαγώγηση μέσα στην οικογένεια και τα παιδικά παιχνίδια

 Για τη διαπαιδαγώγηση μέσα στην οικογένεια και τα παιδικά παιχνίδια

 

Το φυλλάδιο που μοίραζε η ΚΝΕ στους γονείς στο Χριστουγεννιάτικο Φεστιβάλ με αποσπάσματα από έργα του Αντόν Μακάρενκο

Στο πλαίσιο του Χριστουγεννιάτικου Φεστιβάλ της ΚΝΕ για τα παιδιά που έγινε στον Περισσό, μέλη της ΚΝΕ μοίρασαν στους γονείς των παιδιών που συμμετείχαν στις εκδηλώσεις ένα πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο φυλλάδιο, που δημοσιεύουμε σήμερα στον «Ριζοσπάστη».
Το φυλλάδιο της ΚΝΕ περιείχε κάποια κομμάτια από το βιβλίο «Διαλεχτά Παιδαγωγικά Εργα» του Αντόν Μακάρενκο, έκδοση του Ομίλου Εκπαιδευτικού Προβληματισμού, για τη διαπαιδαγώγηση μέσα στην οικογένεια και σχετικά με το παιχνίδι του παιδιού. Καθώς όπως έλεγε κι ο ίδιος ο Μακάρενκο: «Το παιχνίδι έχει μεγάλη σημασία στη ζωή του παιδιού, τόση σημασία όση και η δράση, η δουλειά ή η υπηρεσία για τους ενηλίκους. Το παιδί φέρεται στο παιχνίδι, έτσι που θα φέρεται και στη δουλειά, όταν θα μεγαλώσει. Γι' αυτό η διαπαιδαγώγηση του μελλοντικού ανθρώπου με δράση συντελείται πριν απ' όλα τον καιρό που παίζει. Ο τρόπος που θα εξελιχθεί η ζωή ενός ανθρώπου σαν εργάτη και αγωνιστή μπορεί να φανεί στο ξετύλιγμα του παιδικού του παιχνιδιού. (...)». Τα όσα γράφει ο Μακάρενκο αναφέρονται μεν σε μία άλλη εποχή, στο πλαίσιο της οικοδόμησης της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας, παραμένουν όμως εξαιρετικά επίκαιρα και διδακτικά.
Στο πλαίσιο της σημερινής κοινωνίας, το παιδί βρίσκεται από την πρώτη κιόλας στιγμή εκτεθειμένο στους πολυπλόκαμους μηχανισμούς του συστήματος. Η οικογένεια, βασικός παράγοντας που επιδρά στη διαπαιδαγώγησή και στις βάσεις που θα αποκτήσει το παιδί, μπορεί να συμβάλει ώστε το παιδί να διαπαιδαγωγηθεί με τα ιδανικά του αγώνα, της αλληλεγγύης. Δίνεται η ευκαιρία σε κάθε αγωνιστή και πρωτοπόρο γονέα να θέσει τις σωστές βάσεις στο παιδί του: «Στην οικογένειά σας με την καθοδήγησή σας μεγαλώνει ο αυριανός πολίτης, το αυριανό κοινωνικό στέλεχος, ο μελλοντικός μαχητής», παρότρυνε ο Μακάρενκο τους γονείς για το πώς να διαπαιδαγωγήσουν το νέο άνθρωπο της ΕΣΣΔ.
 
Οι γονείς δίνουν το παράδειγμα στα παιδιά τους

Ο Αντόν Σεμιόνοβιτς Μακάρενκο (1888-1939), μεγάλος Σοβιετικός παιδαγωγός και συγγραφέας, επεξεργάστηκε τη θεωρία «της διαπαιδαγώγησης στην ομάδα με την ομάδα» και θεωρούσε μοχλό της δυναμικής της ομάδας το συνδυασμό της διδασκαλίας και της αγωγής με την παραγωγική εργασία. Ομως η θεωρία του για τη διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου δεν έμεινε στο πλαίσιο μόνο του εκπαιδευτικού συστήματος, γιατί ο ίδιος υποστήριζε ότι σημαντικός παράγοντας της νέας, σοσιαλιστικής παιδαγωγικής είναι η οικογένεια. Στη θεωρία του για την οικογενειακή αγωγή διατυπώθηκε ότι ο σοβαρός, απλός και ειλικρινής τόνος στις σχέσεις γονέων και παιδιών δρα εποικοδομητικά στη διαδικασία της διαπαιδαγώγησης από τα πρώτα τους βήματα και γι' αυτό οι γονείς θα πρέπει από τη μια να θέτουν τα όρια και τις αρχές που θα πρέπει να εκπληρώνονται από τα παιδιά μέσα στην οικογένεια και από την άλλη ν' αποτελούν οι ίδιοι οι γονείς, με τη στάση ζωής τους, τα πρότυπα για τα παιδιά τους.

«Πριν ν' αρχίσετε την αγωγή των παιδιών, ελέγξτε τη δική σας συμπεριφορά. Οι οικογενειακές απασχολήσεις δεν μπορούν να 'ναι ξεκομμένες απ' τις κοινωνικές. Η δράση σας στην κοινωνία ή στην εργασία πρέπει να αντανακλά και στο σπίτι: Η οικογένεια πρέπει να αισθάνεται ότι η προσωπικότητά σας σαν πολιτικού παράγοντα και σαν πολίτη δεν ξεχωρίζει από την προσωπικότητά σας σαν πατέρα. Ολα όσα γίνονται στη χώρα πρέπει να φτάνουν στα παιδιά με την ψυχή και τη σκέψη σας. Ο,τι γίνεται στο εργοστάσιό σας, ό,τι σας κάνει να χαίρεστε ή να λυπάστε πρέπει να ενδιαφέρει και τα παιδιά σας. Πρέπει να ξέρουν πως είστε δραστήριος παράγοντας της κοινωνίας και να περηφανεύονται για σας, για τις επιτυχίες και τις αρετές σας απέναντι στην κοινωνία. Αυτή η περηφάνια μόνο τότε θα είναι υγιής, όταν η κοινωνική της εξήγηση θα γίνει κατανοητή στα παιδιά, όταν αυτά δε θα περηφανεύονται μόνο για τα καλά σας ρούχα, για το αυτοκίνητο ή το κυνηγετικό σας όπλο.

 

Ο μεγάλος Σοβιετικός παιδαγωγός Α. Μακάρενκο

Η δική σας συμπεριφορά είναι ο πιο αποφασιστικός παράγοντας. Να μη νομίζετε πως διαπαιδαγωγείτε το παιδί μόνο σαν μιλάτε μαζί του, σαν το συμβουλεύετε ή του δίνετε εντολές. Το διαπαιδαγωγείτε σε κάθε στιγμή της ζωής, ακόμα κι όταν δεν είστε σπίτι. Ο τρόπος που θα ντυθείτε, που μιλάτε με τους άλλους, ο τρόπος που θα χαρείτε ή θα λυπηθείτε, που θα φερθείτε με τους φίλους και τους εχθρούς, ο τρόπος που γελάτε, που διαβάζετε την εφημερίδα - όλα αυτά έχουν για τα παιδιά μεγάλη σημασία. (...) Η αυστηρή στάση του γονιού απέναντι στον εαυτό του, ο σεβασμός του απέναντι στην οικογένεια, ο αυτοέλεγχος του γονιού πάνω σε κάθε βήμα - να η πρώτη και σοβαρότερη μέθοδος αγωγής».

Σχετικά με το παιχνίδι

«Για να διαπαιδαγωγήσουν οι γονείς το παιχνίδι του παιδιού και για να το διαπαιδαγωγήσουν με το παιχνίδι, πρέπει να σκεφτούν καλά τι είναι το παιχνίδι και σε τι διαφέρει από την εργασία. (...) Πρέπει να παρατηρήσουμε πριν απ' όλα πως ανάμεσα σε παιχνίδι και δράση δεν υπάρχει μία τόσο μεγάλη διαφορά, όσο πιστεύουν μερικοί. Ενα καλό παιχνίδι μοιάζει με μια καλή δουλειά, ένα κακό παιχνίδι μοιάζει με μια κακή δουλειά. (...)
Κάθε καλό παιχνίδι απαιτεί πριν απ' όλα προσπάθειες εργασίας και προσπάθειες σκέψης. Αν αγοράσετε στο παιδί ένα μηχανικό ποντικάκι και όλη τη μέρα το κουρδίζετε και του δίνετε δρόμο, το παιδί θα βλέπει πάντοτε αυτό το ποντικάκι και θα χαίρεται ...αυτό το παιχνίδι δεν θα έχει κανένα όφελος. Το παιδί μένει σ' αυτό το παιχνίδι παθητικό, όλη η συμμετοχή του συνίσταται στο ότι κοιτάζει. Αν το παιδί ασχολείται μονάχα με τέτοια παιχνίδια, θα γίνει σαν ώριμος άνθρωπος παθητικός, συνηθισμένος να παρακολουθεί μονάχα τη δουλειά του άλλου, χωρίς πρωτοβουλία και ανίκανος να δημιουργήσει κάτι καινούργιο στον τομέα της δράσης του και να απομακρύνει τα εμπόδια. Το παιχνίδι χωρίς προσπάθεια, χωρίς ενεργητική συμμετοχή είναι πάντοτε ένα κακό παιχνίδι. Οπως βλέπετε, σ' αυτό το σημείο το παιχνίδι μοιάζει πολύ με τη δουλειά.
Το παιχνίδι φέρνει στο παιδί χαρά. Αυτή η χαρά μπορεί να 'ναι χαρά δημιουργίας ή νίκης, μια αισθητική χαρά - χαρά ποιότητας. Μια όμοια χαρά δίνει και μια καλή δουλειά. Και εδώ η ομοιότητα είναι πλήρης. (...) Ωστόσο σε τι διαφέρει το παιχνίδι από τη δουλειά; Η διαφορά συνίσταται σ' ένα και μόνο σημείο: Η δουλειά είναι η συμμετοχή του ανθρώπου στην κοινή παραγωγή, στη δημιουργία των υλικών και πολιτιστικών αξιών. Το παιχνίδι δεν επιδιώκει τέτοιους σκοπούς, δεν έχει άμεση σχέση με τους κοινωνικούς σκοπούς, έχει όμως έμμεση. Το παιχνίδι συνηθίζει τον άνθρωπο στις φυσικές και ψυχικές προσπάθειες που 'ναι απαραίτητες για τη δουλειά».

Συχνά λάθη που κάνουν οι γονείς με τα παιχνίδια

Οι γονείς πρέπει «πρώτα να προσέχουν να μη γίνει το παιχνίδι η μοναδική απασχόληση του παιδιού και το κάνει να ξεχάσει ολότελα τους κοινωνικούς σκοπούς. Δεύτερο, με το παιχνίδι να του αναπτύσσουν τις ψυχικές και φυσικές συνήθειες που χρειάζονται στη δουλειά.[...] Συμβαίνει πολύ συχνά οι γονείς να μην ενεργούν σωστά στη δουλειά της καθοδήγησης του παιχνιδιού. Αυτό το λάθος έχει τρεις όψεις: Μερικοί γονείς δεν ενδιαφέρονται για το παιχνίδι των παιδιών και πιστεύουν ότι τα παιδιά ξέρουν μονάχα τους πώς να παίζουν καλύτερα. Τα παιδιά τέτοιων γονιών παίζουν όπως θέλουν και όποτε θέλουν, διαλέγουν μόνα τους τα παιχνίδια και μόνα τους οργανώνουν το παιχνίδι.
Αλλοι γονείς δίνουν μια πολύ μεγάλη προσοχή στο παιχνίδι. Ανακατεύονται όλη την ώρα στο παιχνίδι των παιδιών, λένε τη γνώμη τους, διηγούνται, δίνουν θέματα παιχνιδιού και κάποτε τα λύνουν, πριν τα λύσει το παιδί, και χαίρονται γι' αυτό. Στα τέτοια παιδιά δεν απομένει τίποτα άλλο να κάνουν παρά να ακούνε τους γονείς τους και να τους μιμούνται. Στην πραγματικότητα δηλαδή εκεί παίζουν περισσότερο οι γονείς παρά το παιδί. Οταν το παιδί με τέτοιους γονείς φτιάξει κάτι κι αντιμετωπίζει δυσκολίες, ο πατέρας ή η μητέρα κάθονται πλάι του και του λένε: "- Δεν τα καταφέρνεις καλά! Να πώς πρέπει να γίνει!". Οταν το παιδί κόβει κάτι πάνω στο χαρτί, ο πατέρας ή η μητέρα παρακολουθούν για λίγο τις προσπάθειές του κι ύστερα παίρνουν το ψαλίδι απ' τα χέρι του παιδιού και λένε: "- Δώσε μου να κόψω εγώ! Βλέπεις τι καλά βγήκε;". Το παιδί παρακολουθεί και βλέπει πως πραγματικά ο πατέρας τα κατάφερε καλύτερα. Του δίνει μια άλλη κόλλα χαρτί και τον παρακαλεί να του κόψει κάτι. Ο πατέρας δέχεται με ευχαρίστηση, ικανοποιημένος απ' τις επιτυχίες του. Τα παιδιά με τέτοιους γονείς επαναλαμβάνουν απλά αυτό που κάνουν οι γονείς, δε συνηθίζουν να υπερνικούν τις δυσκολίες, να επιδιώκουν την καλυτέρευση της ποιότητας στη δουλειά και συνηθίζουν από πολύ νωρίς στη σκέψη ότι μονάχα οι μεγάλοι μπορούν να δουλεύουν καλά. Στα τέτοια παιδιά αναπτύσσεται η έλλειψη εμπιστοσύνης στις δυνάμεις τους, ο φόβος της αποτυχίας.
Η τρίτη κατηγορία των γονιών θεωρεί πως το σοβαρό ζήτημα συνίσταται στην ποσότητα των παιχνιδιών. Σπαταλούν αλόγιστα λεφτά στα παιχνίδια, φορτώνουν τα παιδιά με τα πιο ποικίλα παιχνίδια και καμαρώνουν γι' αυτό. Η γωνίτσα των παιδιών που έχουν τέτοιους γονείς μοιάζει με μαγαζί παιχνιδιών. [...] Στην πιο καλή περίπτωση τα παιδιά τέτοιων γονιών γίνονται συλλέκτες παιχνιδιών, ενώ στη χειρότερη περίπτωση - που είναι και η πιο συνηθισμένη - περνούν χωρίς κανένα ενδιαφέρον από το ένα παιχνίδι στο άλλο, παίζουν χωρίς ευχαρίστηση, χαλούν και σπάζουν τα παιχνίδια, γυρεύοντας διαρκώς άλλα».

Οι τρεις φάσεις του παιδικού παιχνιδιού

Το παιχνίδι του παιδιού, σύμφωνα με τον Μακάρενκο, έχει τρεις φάσεις, όπου η κάθε μία απαιτεί μια διαφορετική μέθοδο καθοδήγησης. «Η πρώτη είναι η φάση του παιξίματος στο δωμάτιο, η φάση των παιχνιδιών. Το παιδί περνάει στη δεύτερη φάση γύρω στην ηλικία των τριών-τεσσάρων χρονών. Η πρώτη φάση χαρακτηρίζεται απ' το ότι το παιδί προτιμάει να παίζει μόνο του. Σ' αυτό το διάστημα του αρέσει να παίζει με τα παιχνίδια του κι όχι με ξένα παιχνίδια. Σ' αυτή τη φάση αναπτύσσονται οι ατομικές ικανότητες του παιδιού. Δεν πρέπει να φοβόμαστε πως παίζοντας μόνο του το παιδί θα γίνει εγωιστής. Πρέπει να του δώσουμε τη δυνατότητα να παίζει μόνο του, όμως πρέπει να προσέχουμε αυτή η πρώτη φάση να μην παρατραβήξει και το παιδί να περάσει έγκαιρα στη δεύτερη φάση. [...] Είναι απαραίτητο το πλάτεμα κύκλου των φίλων να γίνεται μέσα σε μια ατμόσφαιρα όσο μπορεί πιο ευνοϊκή. Συνήθως αυτή η μετάβαση γίνεται με τη μορφή του αυξημένου ενδιαφέροντος του παιδιού για τα παιχνίδια κίνησης σε ανοιχτό χώρο, για τα παιχνίδια στην αυλή. [...] Η δεύτερη φάση του παιχνιδιού των παιδιών είναι δυσκολότερο να καθοδηγηθεί, γιατί σ' αυτήν τα παιδιά δεν παίζουν πια κάτω από τα μάτια των γονιών, αλλά βγαίνουν σε ένα πεδίο πιο πλατιάς δημόσιας δράσης. Η δεύτερη φάση κρατάει μέχρι τα 10-12 χρόνια, επομένως περιλαμβάνει ένα μέρος της σχολικής περιόδου.
Στο σχολείο το παιδί έρχεται σε επαφή μ' ένα μεγαλύτερο κύκλο συμμαθητών, μ' ένα πλατύτερο κύκλο από ενδιαφέροντα και μ' ένα πεδίο δράσης πιο περίπλοκο, ιδιαίτερα σ' ό,τι αφορά το παιχνίδι, μα ταυτόχρονα και με μια καλύτερη οργάνωση, μ' ένα πιο ακριβές καθεστώς και, το σπουδαιότερο, δέχεται τη βοήθεια ειδικευμένων παιδαγωγών. Στη δεύτερη φάση το παιδί παρουσιάζεται σαν ένα μέλος της κοινωνίας, όμως κοινωνίας παιδιών, που δεν έχει ούτε αυστηρή πειθαρχία, ούτε τον έλεγχο της κοινωνίας. Το σχολείο φέρνει το 'να και τ' άλλο, είναι μια μεταβατική μορφή προς την τρίτη φάση του παιχνιδιού. Σ' αυτή τη φάση το παιδί παρουσιάζεται σαν μέλος της ομάδας, μιας ομάδας όχι μονάχα παιχνιδιού, αλλά και εργασίας και μάθησης. Γι' αυτό και το παιχνίδι σ' αυτήν την ηλικία παίρνει πιο σοβαρές ομαδικές μορφές και μεταβάλλεται βαθμιαία σε αθλητικό παιχνίδι, δηλαδή συνδεδεμένο με καθορισμένους σκοπούς και κανόνες φυσικής αγωγής και, το σπουδαιότερο, με τις έννοιες του ομαδικού ενδιαφέροντος και πειθαρχίας. Σ' όλες τις τρεις φάσεις της εξέλιξης του παιχνιδιού, η επίδραση των γονιών έχει μεγάλη σημασία».

Οι διαφορετικοί τύποι των παιχνιδιών

Μπορούμε να χωρίσουμε τα παιχνίδια σε τύπους, όπως «Πλήρη παιχνίδια, μηχανικά ή απλά, π.χ. διάφορα αυτοκίνητα, βαπόρια, αλογάκια, κούκλες, ποντικάκια, μηχανικές κούκλες και άλλα. Τα μη πλήρη παιχνίδια που απαιτούν απ' τα παιδιά μια σχετική ολοκλήρωση: Διάφορα εικονογραφήματα με ερωτήσεις, εικονογραφήματα που πρέπει να κοπούν πάνω στο χαρτί, κύβοι, κουτιά με διάφορα παιχνίδια οικοδομικής, αμοντάριστα μοντέλα. Υλικά για παιχνίδια: Αργιλος, άμμος, κομμάτια χαρτόνι, λεπιδόπετρα, ξύλο, χαρτί, φυτά, σύρμα, καρφιά.
Καθένα απ' αυτά τα είδη έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Ενα πλήρες παιχνίδι είναι καλό, γιατί μ' αυτό το παιδί γνωρίζεται με σύνθετες ιδέες και πράγματα, συνηθίζει στα τεχνικά προβλήματα και στα προβλήματα της πολύπλοκης διαχείρισης. Γι' αυτό ένα τέτοιο παιχνίδι διεγείρει σε μεγαλύτερο βαθμό τη φαντασία. Μια ατμομηχανή στα χέρια ενός αγοριού τού κατευθύνει τη φαντασία προς τα προβλήματα των μεταφορών, ένα άλογο ξυπνάει ιδέες που συνδέονται με τη ζωή του, την απασχόληση με την τροφή του, τα οφέλη που μας δίνει. Οι γονείς πρέπει να προσέχουν, ώστε το παιδί να παρατηρεί και τις καλές ιδιότητες του παιχνιδιού, να μην τραβιέται μονάχα απ' τη μια πλευρά του παιχνιδιού, απ' το μηχανισμό του ή απ' την ευκολία του χειρισμού του. Ειδικότερα έχει σημασία να κάνουμε το παιδί να μην καμαρώνει για το ότι ο πατέρας κι η μητέρα τού αγόρασαν ένα παιχνίδι τόσο έξυπνο, κι όχι μονάχα ένα μα πολλά, ενώ άλλα παιδιά δεν έχουν τέτοια παιχνίδια. Γενικά αυτά τα μηχανικά παιχνίδια είναι ωφέλιμα μονάχα όταν το παιδί παίζει μ' αυτά και δεν τα κρατάει μόνο για να καυχιέται μπροστά στους γείτονες.
Τα μη πλήρη παιχνίδια είναι κατάλληλα για παιδιά, γιατί βάζει μπροστά τους προβλήματα που λύνονται συνήθως με κάποια προσπάθεια, προβλήματα που ποτέ το παιδί δεν θα μπορούσε να τα βάλει μόνο του. Η λύση αυτών των προβλημάτων απαιτεί μια φανερή πειθαρχία σκέψης, μια λογική, μιαν ακριβή έννοια της σχέσης ανάμεσα στα συγκεκριμένα κομμάτια κι όχι μονάχα μια απλή αχαλίνωτη φαντασία. Ομως η ανεπάρκεια αυτών των παιχνιδιών είναι ότι τα προβλήματά τους είναι πάντοτε τα ίδια, στερεότυπα και κουράζουν με την επανάληψή τους.
Ο τρίτος τύπος - διάφορα υλικά - αποτελεί το πιο φτηνό και το πιο πετυχημένο στοιχείο του παιχνιδιού. Αυτά τα παιχνίδια πλησιάζουν περισσότερο τη συνηθισμένη δράση του ανθρώπου: Απ' τα υλικά ο άνθρωπος δημιουργεί αξίες και πολιτισμό. Αν το παιδί συνηθίσει να ψυχαγωγείται μ' αυτά τα παιχνίδια, σημαίνει πως έχει μιαν ανώτερη ικανότητα για το παιχνίδι κι αυτό θα αποτελέσει τη βάση για μιαν ανώτερη καλλιέργεια για την εργασία. Στο υλικό για παιχνίδι υπάρχει πολύς και πρώτης τάξεως ρεαλισμός και ταυτόχρονα πλατύ πεδίο για μια πλούσια, δημιουργική φαντασία και όχι για μια απλή φαντασία. Απ' τα κομμάτια του γυαλιού ή της λεπιδόπετρας μπορεί να κάνει παράθυρα, για να γίνει όμως αυτό χρειάζονται να κατασκευαστούν πλαίσια. Επομένως γεννιέται το πρόβλημα για χτίσιμο του σπιτιού. Αν το παιδί έχει πηλό και μίσχους φυτών, γεννιέται στο μυαλό του το πρόβλημα του κήπου.
Ποιος είναι ο πιο καλός τύπος παιχνιδιού; Εμείς θεωρούμε πως η πιο καλή μέθοδος είναι να συνδυαστούν κι οι τρεις αυτοί τύποι, όμως ποτέ σε υπερβολικό βαθμό. Αν ένα αγόρι ή ένα κορίτσι έχουν ένα ή δύο μηχανικά παιχνίδια, δεν πρέπει να του αγοράσουμε περισσότερα. Προσθέστε σ' αυτά ένα παιχνίδι που μοντάρεται και ξεμοντάρεται και περισσότερα υλικά κάθε λογής και να που έχετε ένα ολόκληρο παζάρι από παιχνίδια. (...) Το σπουδαιότερο σ' αυτό το παιχνίδι είναι να πετύχουμε τις παρακάτω συνήθειες: 1) Το παιδί να παίζει πραγματικά, να επινοεί, να οικοδομεί, να συνθέτει. 2) Να μην περνάει από το ένα πρόβλημα στο άλλο χωρίς να αποτελειώσει το πρώτο, αλλά να οδηγεί την ενεργητικότητά του ως το τέρμα. 3) Σε κάθε παιχνίδι να βλέπει μια συγκεκριμένη αξία, χρήσιμη στο μέλλον, να τη διατηρεί και να την προσέχει. Στον κόσμο των παιχνιδιών πρέπει να βασιλεύει πάντοτε μια απόλυτη τάξη, να κρατιέται η καθαριότητα. Τα παιχνίδια δεν πρέπει να τα χαλάει και στην περίπτωση βλάβης πρέπει να τα επισκευάζει. Αν η επισκευή είναι δύσκολη, οι γονείς να έρχονται σε βοήθεια των παιδιών.
Οι γονείς πρέπει να δίνουν μεγάλη προσοχή στον τρόπο που φέρνεται το παιδί με το παιχνίδι. Το παιδί δεν πρέπει να χαλάει το παιχνίδι, πρέπει να το αγαπάει. Ομως σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποφέρει πάρα πολύ, όταν το παιχνίδι έπαθε βλάβη ή χάλασε. (...) Υποχρέωση του πατέρα και της μάνας είναι να έρχονται πάντοτε σε βοήθεια του παιδιού σε τέτοιες περιστάσεις, για να το βγάζουν απ' τη στεναχώρια του και να του δείχνουν πως η επιδεξιότητα και η εργασία του ανθρώπου μπορούν σε οποιαδήποτε στιγμή να διορθώνουν την κατάσταση».

Ο ρόλος του γονιού στις σχέσεις με τα άλλα παιδιά

Οσον αφορά στις σχέσεις των γονιών με τους άλλους γονείς, «τα παιδιά οργανώνονται κιόλας σε ομάδες που μοιάζουν με κοινότητα και θα 'ταν πολύ ωφέλιμο και οι γονείς τους να τα καθοδηγούσαν από κοινού». Οι γονείς, υποστηρίζει ο Μακάρενκο, μπορούν να παρέμβουν σ' ένα καυγά μεταξύ παιδιών, αντί να καυγαδίζετε με το γονιό του άλλου παιδιού, «επιδιώξτε οπωσδήποτε να συμφιλιώσετε το παιδί σας με τον αντίπαλο, προσκαλέστε τον στο σπίτι σας, μιλήστε μαζί του, κάντε γνωριμία με τον πατέρα του, ξεδιαλύνετε την υπόθεση ως το τέλος. Σ' αυτή την κατάσταση το σπουδαιότερο είναι να μη σκεφτείτε μονάχα το παιδί σας, αλλά ολόκληρη την ομάδα και να προσπαθήσετε να τη διαπαιδαγωγήσετε με τη βοήθεια των άλλων γονιών. Μονάχα έτσι θα ωφελήσετε πολύ το παιδί σας. Θα παρατηρήσει πως δεν σπρώχνεστε από έναν οικογενειακό πατριωτισμό, ότι επιδιώκετε μια κοινωνική δράση κι αυτό θα γίνει ένα παράδειγμα για το δικό του φέρσιμο».
Τέλος, η καθοδήγηση των γονιών στις τρεις φάσεις του παιχνιδιού είναι σημαντική. «Στην ώρα του παιχνιδιού οι γονείς πρέπει όσο είναι δυνατό να προσφέρουν στο παιδί μιαν απόλυτη ελευθερία δράσης, όμως μονάχα τόσο χρόνο, όσο το παιχνίδι κυλάει ομαλά. Αν το παιδί μπλέχτηκε σε μια οποιαδήποτε κατάσταση, αν το παιχνίδι γίνεται πολύ απλό, χωρίς ενδιαφέρον, το παιδί πρέπει να βοηθηθεί: Να του βάλουν ένα ενδιαφέρον πρόβλημα, να του προσθέσουν κάποιο καινούργιο σημαντικό υλικό, ακόμα και να παίξουν μαζί του. Αυτές είναι οι γενικές μέθοδοι στην πρώτη φάση του παιχνιδιού. Στη δεύτερη φάση απαιτείται από τους γονείς πρώτα προσοχή. Ας υποθέσουμε πως το παιδί βγήκε απ' το σπίτι και βρέθηκε σε μια ομάδα από αγόρια. Πρέπει να μελετήσετε καλά αυτά τα αγόρια. Ενα κοριτσάκι αγαπάει πολύ τις φιλενάδες της αυλής. Πρέπει να γνωρίσετε καλά αυτά τα κοριτσάκια. Πρέπει να ξέρετε γιατί συγκεκριμένα προσελκύστηκαν τα παιδιά, τι περιστοιχίζει το παιδί, τι του λείπει και τι άσχημο στο παιχνίδι του. Συμβαίνει πολύ συχνά η προσοχή και η πρωτοβουλία ενός πατέρα ή μιας μάνας να διορθώνει τη ζωή μιας ολόκληρης ομάδας παιδιών και να τους δίνει πού και πού μια ώθηση προς το καλύτερο. [...] Στην τρίτη φάση η καθοδήγηση του παιχνιδιού δε βρίσκεται πια κάτω από τον έλεγχο των γονιών, έχει περάσει στο σχολείο ή στην αθλητική οργάνωση, όμως στους γονείς παραμένουν πάλι μεγάλες δυνατότητες να επηρεάζουν σωστά το χαρακτήρα του παιδιού. Σ' αυτή τη φάση πρέπει να προσέξουμε μήπως ο ενθουσιασμός για τα σπορ γίνεται ένα συντριπτικό πάθος. Το παιδί πρέπει να προσανατολιστεί και προς άλλους τομείς δράσεις. Πρέπει να ξυπνήσουμε στην ψυχή του αγοριού ή του κοριτσιού όχι μόνο την περηφάνια για τις δικές του επιτυχίες, αλλά σε πρώτη γραμμή για τις επιτυχίες της ομάδας ή της οργάνωσης που είναι μέλος της...».
Αυτές είναι μερικές σκέψεις για το πώς να διαπαιδαγωγήσουμε τα παιδιά μας σωστά μέσα από την οικογένεια. Απ' την πρώτη στιγμή να είμαστε δίπλα στο παιδί, να του λέμε την αλήθεια, να συζητάμε μαζί του, να του θέτουμε ερωτήματα και να το προβληματίζουμε. Οπως έλεγε ο Μακάρενκο: «Διαπαιδαγωγώ σημαίνει μαθαίνω κάποιον πώς να ζει». Με το δικό μας αγωνιστικό παράδειγμα, οι γονείς να μάθουμε στα παιδιά μας να αγωνίζονται μαζί μας. Γονείς και παιδιά να αγωνιστούμε ενάντια στο εκμεταλλευτικό σάπιο σύστημα του καπιταλισμού. Να αγωνιστούμε για το νέο κόσμο, το σοσιαλισμό, για τον κόσμο που μιλάει ο Μακάρενκο, για τον κόσμο που στο επίκεντρό του είχε το παιδί και τη διαπαιδαγώγησή του. Γιατί «τα παιδιά μας είναι οι μελλοντικοί πολίτες της χώρας μας και του κόσμου. Αυτά θα γράψουν την ιστορία»!