Friedrich Engels - Για την εξουσία

 Friedrich Engels - Για την εξουσία

Μερικοί σοσιαλιστές έχουν εσχάτως εξαπολύσει μια συστηματική εκστρατεία ενάντια σε αυτό που αποκαλούν αρχή της εξουσίας. Επαρκεί να τους πούμε ότι κάθε πράξη είναι εξουσιαστική για αυτό καταδικαστέα. Αυτή η διαδικασία της κριτικής της εξουσίας έχει καταχραστεί τόσο, ώστε είναι πλέον απαραίτητο να δούμε το θέμα πιο συγκεκριμένα.

Η εξουσία με την έννοια που χρησιμοποιείται η λέξη εδώ σημαίνει η επιβολή της θέλησης ενός πάνω στην δίκη μας. Επιπρόσθετα η εξουσία προϋποθέτει την υποταγή. Τώρα, μιας και αυτές οι δύο λέξεις ακούγονται κάπως άσχημες, και η σχέση που αντιπροσωπεύουν είναι δυσμενής για το υποταγμένο μέρος, το ερώτημα είναι να εξακριβώσουμε αν υπάρχει τρόπος να απαλλαχτούμε από αυτήν, με δοσμένες τις συνθήκες της υπάρχουσας κοινωνίας, αν μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα κοινωνικό σύστημα στο οποίο η εξουσία δεν θα έχει κανένα σκοπό και κατά συνέπεια θα εξαφανιστεί.

Εξετάζοντας τις οικονομικές, βιομηχανικές και αγροτικές συνθήκες που διαμορφώνουν την βάση της σημερινής αστικής κοινωνίας βρίσκουμε ότι τείνουν ολοένα και περισσότερο να αντικαθιστούν την μεμονωμένη πράξη με την συνδυασμένη πράξη ατόμων. Η σύγχρονη βιομηχανία με τα μεγάλα εργοστάσια, όπου εκατοντάδες εργάτες επιτηρούν πολύπλοκες μηχανές κινούμενες με ατμό, έχει υπερβεί τα μικρά εργαστήρια των μεμονωμένων παραγωγών. Τα κάρα και οι άμαξες των λεωφόρων έχουν αντικατασταθεί από τα σιδηροδρομικά τραίνα, όπως και οι μικρές βάρκες από ατμόπλοια. Ακόμα και η γεωργία υποκύπτει στην κυριαρχία της μηχανής και του ατμού που αργά αλλά αμείλικτα βάζει στην θέση του μικρού ιδιοκτήτη μεγάλους καπιταλιστές που με την βοήθεια μισθωμένων εργατών καλλιεργεί μεγάλες εκτάσεις γης.

Παντού η συνδυασμένη πράξη, η πλοκή διαδικασιών που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, εκτοπίζει την ανεξάρτητη δράση από μεμονωμένα άτομα. Αλλά οποιοσδήποτε μιλά για συνδυασμένη πράξη μιλάει για οργάνωση. Είναι δυνατόν να έχεις οργάνωση χωρίς εξουσία;

Ας υποθέσουμε ότι μια κοινωνική επανάσταση ανατρέπει τους καπιταλιστές που τώρα ασκούν την εξουσία τους πάνω στην παραγωγή και διανομή του πλούτου. Ας υποθέσουμε,  υιοθετώντας πλήρως την θέση των αντιεξουσιαστών, ότι η γη και τα εργαλεία της εργασίας γινόντουσαν συλλογική ιδιοκτησία των εργατών που τα χρησιμοποιούν. Μήπως τότε η εξουσία θα εξαφανιζόταν ή θα άλλαζε μόνο μορφή; Για να δούμε.

Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα κλωστοϋφαντουργικό εργοστάσιο. Το βαμβάκι πρέπει να περάσει τουλάχιστον από 6 διαδοχικές διαδικασίες προτού καταλήξει στην μορφή της κλωστής, και αυτές οι διαδικασίες λαμβάνουν χώρα κατά κύριο λόγο σε διαφορετικά δωμάτια. Επιπλέον, κρατώντας σε λειτουργία τις μηχανές απαιτεί έναν μηχανικό που θα επιβλέπει την ατμομηχανή, τεχνικούς να κάνουν τις επιδιορθώσεις, και πολλούς άλλους εργάτες που η δουλειά τους θα είναι να μεταφέρουν τα προϊόντα από ένα δωμάτιο στο άλλο και ούτω καθεξής. Όλοι αυτοί οι εργάτες, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, είναι υποχρεωμένοι να ξεκινήσουν και να τελειώσουν την δουλειά τους υπό την εξουσία του ατμού που ποσώς τον ενδιαφέρει για την προσωπική ανθρώπινη αυτονομία. Οι εργάτες πρέπει εκ τούτου να εξετάσουν τις κατάλληλες ώρες εργασίας/χρονοδιάγραμμα και εφόσον αυτές οι ώρες ορισθούν οφείλουν να τηρούνται από όλους χωρίς εξαίρεση.

Όσα συγκεκριμένα ζητήματα ανακύπτουν σε κάθε δωμάτιο ανά πάσα στιγμή σε σχέση με τον τρόπο παραγωγής, διανομής του υλικού κτλ. πρέπει να λύνονται με απόφαση ενός εκπρόσωπου τοποθετημένου σε κάθε κλάδο εργασίας, ή, αν είναι δυνατόν, με ψηφοφορία με όρους πλειοψηφίας. Η θέληση του ατόμου θα πρέπει πάντα να υποτάσσεται σε αυτήν την απόφαση που σημαίνει ότι τα ζητήματα του τρόπου παραγωγής θα λύνονται με εξουσιαστικό τρόπο. Η αυτόματη μηχανή του μεγάλου εργοστασίου είναι πολύ πιο δεσποτική από όσο ήταν οι μικροί καπιταλιστές που έχουν υπάλληλους. Σε σχέση με τις ώρες εργασίας κάποιος θα μπορούσε να γράψει στην πύλη αυτών των εργοστασίων Lasciate ogni autonomia, voi che entrate! “Άφησε, εσύ που μπαίνεις, κάθε αυτονομία πίσω σου!.”

Αν ο άνθρωπος με την γνώση του και το εφευρετικό του πνεύμα έχει καθυποτάξει τις δυνάμεις της φύσης, οι τελευταίες παίρνουν εκδίκηση υποβάλλοντας τον, όσο τις χρησιμοποιεί, σε έναν αληθινό δεσποτισμό ανεξάρτητο από κάθε κοινωνική οργάνωση. Το να θέλεις να καταργήσεις την εξουσία στην μεγάλη βιομηχανία είναι ισάξιο με το να θέλεις να καταργήσεις την βιομηχανία καθεαυτή, να καταργήσεις την ατμομηχανή για να γυρίσεις στον τροχό.

Ας πάρουμε άλλο ένα παράδειγμα, τον σιδηρόδρομο. Εδώ και πάλι η συνεργασία ενός άπειρου αριθμού ατόμων είναι απολύτως απαραίτητη, και αυτή η συνεργασία πρέπει να ασκείται σε ακριβείς καθορισμένες ώρες έτσι ώστε να μην γίνουν ατυχήματα. Εδώ, πάλι, η κύρια συνθήκη της δουλειάς είναι μια κυρίαρχη θέληση που καθορίζει όλα τα υπόλοιπα ζητήματα, είτε είναι η θέληση ενός εκπροσώπου, είτε μιας επιτροπής υπεύθυνης για την εκτέλεση των αποφάσεων μιας πλειοψηφίας ατόμων. Όποια και αν είναι η περίπτωση υπάρχει μια σαφής εξουσία. Επιπλέον τι θα γινόταν αν η εξουσία των υπαλλήλων πάνω στους επιβάτες καταργηθεί ;

Αλλά η αναγκαιότητα της εξουσίας, και μάλιστα της δεσποτικής εξουσίας, δεν θα μπορούσε να παρατηρηθεί πιο έντονη παρά σε ένα καράβι εν πλω. Εκεί, σε συνθήκες κινδύνου, οι ζωές όλων στηρίζονται στην ακαριαία και απόλυτη πειθαρχία στην θέληση του ενός.

Όταν υπέβαλα αυτά τα επιχειρήματα στους πιο λυσσαλέους αντιεξουσιαστές, η μόνη απάντηση που μπορούσαν να δώσουν ήταν η ακόλουθη. Ναι, αυτό είναι αλήθεια, αλλά, στις παραπάνω περιπτώσεις, δεν είναι εξουσία που παραχωρούμε στους διαμεσολαβητές μας αλλά μια εντολή εμπιστοσύνης. Αυτοί οι κύριοι νομίζουν ότι με το να αλλάζουν τα ονόματα των πραγμάτων αλλάζουν και τα πράγματα τα ίδια. Έτσι κοροϊδεύουν τον κόσμο αυτοί οι βαθυστόχαστα διανοητές.

Είδαμε λοιπόν, ότι από τη μια, ένα είδος εξουσίας -ανεξαρτήτως αν είναι αποτέλεσμα ανάθεσης- και από την άλλη ένα είδος υποταγής, είναι πράγματα που, ανεξάρτητα από την εκάστοτε κοινωνική οργάνωση, επιβάλλονται πάνω μας μαζί με τις υλικές συνθήκες, κάτω από τις οποίες παράγουμε και διανέμουμε προϊόντα.

Είδαμε, εξάλλου, ότι οι υλικές συνθήκες παραγωγής και διανομής αναπόφευκτα αναπτύσσονται με την μεγάλη βιομηχανία και την μεγάλης κλίμακας γεωργία, και αυξανόμενα τείνουν να μεγεθύνουν το εύρος της εξουσίας. Εξ ου και είναι παράλογο να θεωρείς ότι η αρχή της εξουσίας είναι απόλυτα κακή, ενώ η αρχή της αυτονομίας απόλυτα καλή. Η εξουσία και η αυτονομία είναι σχετικά πράγματα που οι σφαίρες τους ποικίλουν ανάλογα με τις διάφορες φάσεις της ανάπτυξης της κοινωνίας. Αν οι αυτονομιστές περιορίζονταν στο να πουν ότι η μελλοντική κοινωνική οργάνωση θα περιορίσει την εξουσία μέσα στα όρια των συνθηκών παραγωγής που την καθιστούν αναπόφευκτη, θα μπορούσαμε να συνεννοηθούμε. Αλλά είναι τυφλοί σε όλα τα στοιχεία που την κάνουν απαραίτητη και με πάθος πολεμάνε την ίδια την πραγματικότητα.

Γιατί οι αντιεξουσιαστές δεν περιορίζονται στο να ωρύονται ενάντια στην πολιτική εξουσία και το κράτος; Όλοι οι Σοσιαλιστές συμφωνούν ότι το πολιτικό κράτος και μαζί με αυτό η πολιτική εξουσία θα εξαφανιστούν ως τελικό αποτέλεσμα της επικείμενης κοινωνικής επανάστασης, δηλαδή, οι δημόσιες λειτουργίες θα χάσουν τον πολιτικό τους χαρακτήρα και θα μεταμορφωθούν στις απλές διοικητικές λειτουργίες του να επιβλέπουν τα πραγματικά συμφέροντα της κοινωνίας. Αλλά οι αντιεξουσιαστές απαιτούν το πολιτικό κράτος να καταργηθεί με ένα χτύπημα, πριν ακόμη καταστραφούν οι κοινωνικές συνθήκες που το γέννησαν. Απαιτούν η πρώτη πράξη της κοινωνικής επανάστασης να είναι η κατάργηση της εξουσίας. Έχουν δει ποτέ τους αυτοί οι κύριοι μια επανάσταση; Η επανάσταση είναι σίγουρα το πιο εξουσιαστικό πράγμα που υπάρχει. Είναι η πράξη με την οποία ένα μέρος του πληθυσμού επιβάλλει την θέληση του στο άλλο μέρος, μέσω ντουφεκιών, ξιφολογχών και κανονιών -μέσω δηλαδή εξουσιαστικών μέσων. Και εφόσον η νικήτρια μερίδα δεν θέλει ο αγώνας της να είναι μάταιος, θα πρέπει να διατηρήσει την εξουσία της μέσω του τρόμου που τα όπλα της εμπνέουν στους αντιδραστικούς. Θα είχε αντέξει η Παρισινή Κομμούνα έστω μια μέρα αν δεν είχε χρησιμοποιήσει την εξουσία του οπλισμένου λαού ενάντια στην αστική τάξη; Μήπως αντίθετα θα πρέπει να την κατακρίνουμε που δεν την χρησιμοποίησε τόσο ελεύθερα όσο χρειαζόταν;

Κατά συνέπεια, συμβαίνει ένα από τα δύο, είτε οι αντιεξουσιαστές δεν ξέρουν γιατί μιλάνε, και σε αυτήν την περίπτωση σπέρνουν μόνο σύγχυση. Είτε όντως ξέρουν, και σε αυτήν την περίπτωση προδίδουν το προλεταριακό κίνημα. Όπως και να έχει εξυπηρετούν την αντίδραση.

Πηγή
Εναλλακτική μετάφραση
Επιμέλεια και υπογραμμίσεις: Επαγρύπνηση