Το πιο παράξενο λουλούδι

Το πιο παράξενο λουλούδι

Οι επιστήμονες βιάζονται να καταλάβουν την παράξενη βιολογία και παρασιτική συμπεριφορά της ραφλέσια πριν εξαφανιστεί από τις ζούγκλες

Ανθισμένη ραφλέσια στη νήσο Βόρνεο της Ινδονησίας

Στις ζούγκλες της Μαλαισίας και της Ταϊλάνδης ανθίζει σε απρόβλεπτες στιγμές ένα τεράστιο λουλούδι, μοναδικό από κάθε άποψη. Πρόκειται για ένα ζωηρόχρωμο κοκκινοκίτρινο λουλούδι του γένους Ραφλέσια, που η διάμετρός του μπορεί να φτάσει το ένα μέτρο και το βάρος του περισσότερα από 7 κιλά. Σε αντίθεση με τα περισσότερα φυτά, η ραφλέσια δεν έχει ούτε φύλλα, ούτε ρίζα, ούτε βλαστό! Σα να μην έφτανε αυτό, δεν κάνει ούτε φωτοσύνθεση, τη βασική μέθοδο πρόσληψης ενέργειας από τον ήλιο, που είναι κοινή σχεδόν σε όλα τα φυτά. Τις θρεπτικές ουσίες και την ενέργεια που χρειάζεται τα αντλεί από ένα άλλο είδος, από μεγάλα αμπελοειδή φυτά (που ανήκουν στην ίδια οικογένεια με την οικεία σε μας άμπελο). Η ραφλέσια είναι ένα τεράστιο παράσιτο!
Τα παράξενα με αυτό το φυτό δεν τελειώνουν εδώ. Η ραφλέσια αναδίδει μια βρωμερή μυρωδιά σάρκας που σαπίζει, γι' αυτό και ονομάζεται λουλούδι - πτώμα. Με όλες αυτές τις ιδιαιτερότητες δεν είναι παράξενο που επί δύο αιώνες κινεί το ενδιαφέρον των βοτανολόγων. Ομως, μόλις πρόσφατα αυτοί οι σπάνιοι οργανισμοί άρχισαν να αποκαλύπτουν τα μυστικά τους, όπως την προέλευσή τους, τους προγόνους που οδήγησαν εξελικτικά σε αυτές τις βιολογικές παραξενιές. Η ανακάλυψη της εξελικτικής τους πορείας θα μπορούσε να είναι χρήσιμη σε πολλά πεδία, από τη βιολογία των αρωμάτων, έως την παρασιτολογία.
Η ραφλέσια έχει εξογκώματα, όπως μερικοί βάτραχοι, μυρίζει σα νεκρό ζώο και έχει την υφή ενός υγρού σπόγγου. Υπάρχουν τουλάχιστον άλλα 10 είδη της ίδιας οικογένειας, με παραπλήσια χαρακτηριστικά και όλα με τη χαρακτηριστική μυρωδιά της σήψης της σάρκας. Το μυστήριο της προέλευσής της άρχισε να λύνεται όταν στο πλαίσιο έρευνας για την κατανόηση του τρόπου που τα ανθοφόρα φυτά κατάφεραν μέσα σε ένα γεωλογικά μικρό χρονικό διάστημα να κατακυριεύσουν τον κόσμο, αναλύθηκαν 20.000 φυτά της τάξης των Μαλπιγοειδών. Η τάξη αυτή εμφανίστηκε πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια και γρήγορα διαφοροποιήθηκε, ώστε να δώσει ένα μεγάλο ποσοστό της σημερινής βιοποικιλότητας των τροπικών δασών. Συγκρίνοντας το μιτοχονδριακό DNA φυτών του γένους Ραφλέσια με εκείνο των φυτών της τάξης των Μαλπιγοειδών, αποδείχτηκε ότι η ραφλέσια προέρχεται από τα μαλπιγοειδή.

Η μύγα (πάνω δεξιά), που προσελκύεται από τη μυρωδιά σάπιας σάρκας, είναι το έντομο που γονιμοποιεί τα λουλούδια ραφλέσια

Παραπέρα διερεύνηση του DNA έδειξε ότι η ραφλέσια εξελίχτηκε από φυτά με τα μικρότερα λουλούδια στον κόσμο, αυξάνοντας κατά 80 φορές τη διάμετρο του λουλουδιού της στο πέρασμα 46 εκατομμυρίων ετών. Ομως, ποιος ήταν ο παράγοντας που οδήγησε τη ραφλέσια να μεγαλώσει τόσο; Οι επιστήμονες υποψιάζονται ότι η απάντηση σχετίζεται με τη στρατηγική γονιμοποίησης του φυτού. Το λουλούδι - πτώμα εφαρμόζει την τεχνική της μίμησης ψοφιμιού, δηλαδή την εξαπάτηση όχι των μελισσών, αλλά των μυγών, ώστε να γίνει η γονιμοποίηση των θηλυκών λουλουδιών με γύρη που προέρχεται από αρσενικά λουλούδια του είδους.
Οσο δυσάρεστη κι αν είναι για τους ανθρώπους η μυρωδιά τους, ξεκάθαρα δεν προορίζεται γι' αυτούς. Αποσκοπεί να προσελκύσει έγκυες μύγες, που ψάχνουν μέρος για να εναποθέσουν τα αυγά τους. Η οσμή του θανάτου ίσως είναι εκείνο που αρχικά προσελκύει τις μύγες στο λουλούδι που και εμφανισιακά έχει τα χρώματα και την υφή σάρκας που σαπίζει. Οταν, όμως, οι μύγες μπουν στο εσωτερικό του λουλουδιού, μια άλλη χαρακτηριστική μυρωδιά φαίνεται να γίνεται οδηγός για τη συμπεριφορά των μυγών που έχουν ανάγκη τα φυτά αυτά. Αυτή η λεπτομερής «χορογραφία» γονιμοποίησης μπορεί εύκολα να οδηγήσει τη φυσική επιλογή, κάνοντας τη ραφλέσια να γίνεται όλο και μεγαλύτερη, ώστε να αυξήσει τις πιθανότητες να προσελκύσει γονιμοποιητές. Αλλά οι λεπτομέρειες αυτής της διαδικασίας παραμένουν ακόμα αίνιγμα.

Κύτταρα της ραφλέσια (κίτρινο) εισβάλλουν και αρχίζουν να αναπτύσσονται μέσα στον ιστό του αμπελιού Τετράστιγμα

Ενα μέρος της εξελικτικής επιτυχίας των λουλουδιών - πτωμάτων ίσως οφείλεται στην ασυνήθιστη παρασιτική συμπεριφορά τους. Κάτω από το μικροσκόπιο λίγο πριν ανθίσουν, τα λουλούδια ραφλέσια μοιάζουν με κολιέ κυττάρων που είναι χωμένα μέσα στον ιστό των ξενιστών τους, των αμπελοειδών. Στο γυμνό μάτι, ωστόσο, τα λουλούδια ραφλέσια είναι αόρατα πριν ξεπροβάλλουν σαν σπογγώδης όγκος μέσα από την επιδερμίδα των ξενιστών, από τους οποίους δεν κλέβουν μόνο υδρογονάνθρακες, ιχνοστοιχεία και άλλες ύλες, αλλά όπως αποδείχτηκε ακόμα και γονίδια! Αν και το φαινόμενο της μεταφοράς γονιδίων από τον ξενιστή στο παράσιτο είναι συνηθισμένο στα βακτήρια και άλλους μονοκύτταρους μικροοργανισμούς, η ραφλέσια είναι η πρώτη ξεκάθαρα αποδεδειγμένη περίπτωση μεταφοράς γονιδίων μεταξύ πολυκύτταρων οργανισμών. Γύρω στο 2% των γονιδίων του πυρήνα που εκφράζονται και μέχρι 40% των γονιδίων του μιτοχονδριακού DNA της ραφλέσια είναι κλεμμένα από τα αμπελοειδή. «Ντύνοντας» τον εαυτό τους με κομμάτια του γενετικού κώδικα των ξενιστών τους ίσως τα λουλούδια ραφλέσια πετυχαίνουν να περνάνε απαρατήρητα από τους αμυντικούς μηχανισμούς των ξενιστών. Αν αυτή η ανακάλυψη επιβεβαιωθεί, θα μπορούσε να εξηγήσει πώς όλα τα είδη παρασίτων, μεταξύ αυτών και όσων παρασιτούν στον άνθρωπο, μπορούν να διαφεύγουν της προσοχής του ανοσοποιητικού.
Διαπιστώθηκε ότι ακόμα και τα γονίδια που τα λουλούδια ραφλέσια κληρονόμησαν από τους προγόνους τους, προσαρμόστηκαν ώστε να μοιάζουν με τα γονίδια των αμπελοειδών. Γύρω στο 30% των γονιδίων της ραφλέσια συμπεριφέρονται περισσότερο σαν γονίδια αμπελοειδών, παρά σαν τα αντίστοιχα γονίδια των Μαλπιγοειδών. Ισως και αυτό είναι μέρος της τεχνικής απόκρυψης που εφαρμόζουν τα ραφλέσια για να παρασιτούν.
Ο χρόνος όμως έχει πάρει στο κατόπι τους επιστήμονες, που προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν τα μυστικά των λουλουδιών - πτωμάτων. Οσο πετυχημένη και να είναι εξελικτικά η ραφλέσια δεν τα πάει πολύ καλά τον τελευταίο καιρό. Τα μπουμπούκια της χρειάζονται εννιά μήνες για να σχηματιστούν και όταν τελικά ανθίσουν τα λουλούδια ζουν μόνο για μια βδομάδα, πριν μετατραπούν σε ένα γλοιώδη πολτό πάνω στο χώμα της ζούγκλας. Τα αρσενικά και τα θηλυκά λουλούδια φυτρώνουν σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους και δε φαίνεται να υπάρχει καλός συγχρονισμός μεταξύ τους. Καθώς τα τροπικά δάση ξεριζώνονται και καίγονται με γρήγορους ρυθμούς, το «ρομάντζο» μεταξύ των δύο φύλων του γιγαντιαίου λουλουδιού γίνεται όλο και πιο δύσκολο.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Discover»