Βραζιλία: η χώρα των αντιθέσεων

Βραζιλία: η χώρα των αντιθέσεων

Αρθρο του Εντμίλσον Κόστα, μέλους της ΚΕ του Βραζιλιάνικου Κομμουνιστικού Κόμματος και υπεύθυνου του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων

Οι κινητοποιήσεις, οι λαϊκές διαμαρτυρίες και τα ξεσπάσματα, οι απεργίες και οι εργατικοί αγώνες που σημαδεύουν το Μουντιάλ εξέπληξαν πολλούς. Βρήκαν τη δύναμη να διαπεράσουν το τείχος των αστικών ΜΜΕ. Τι είναι αυτό που τα τροφοδότησε; Ποιοι είναι οι λόγοι που, σε μια χώρα όπου το ποδόσφαιρο δεν είναι απλά άθλημα, αλλά «πάθος», οδήγησαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού -ορισμένες έρευνες μιλούν για 40%, άλλες για ακόμη περισσότερο- να έχει στάση κριτικής και αντίθεσης στην πραγματοποίηση του Μουντιάλ; Το άρθρο που δημοσιεύουμε, σε αποσπάσματα του Εντμίλσον Κόστα, μέλους της ΚΕ και υπεύθυνου Διεθνών Σχέσεων του Βραζιλιάνικου ΚΚ, (πρωτοδημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του κόμματος), βοηθά στη διερεύνηση των εξελίξεων σε αυτή τη μεγάλη χώρα. Το Βραζιλιάνικο ΚΚ είναι αντιπολίτευση στην κυβέρνηση της Ντίλμα Ρουσέφ, στηρίζει τις λαϊκές κινητοποιήσεις και κριτικάρει τη στάση και την πολιτική του ΚΚ της Βραζιλίας που μετέχει στην κυβέρνηση, κρατώντας μάλιστα το υπουργείο Αθλητισμού.

Τα μονοπώλια κυριαρχούν

Ο βραζιλιάνικος μονοπωλιακός καπιταλισμός δημιούργησε μια ανεπτυγμένη οικονομική δομή, ένα βιομηχανικό σύστημα δυναμικό, καθετοποιημένο και διαφοροποιημένο, μια αγροτική παραγωγή τυπικά καπιταλιστική που προμηθεύει την εγχώρια αγορά και έχει σημαντικό βάρος στο σύνολο των εξαγωγών, γεγονότα που μέσα σε μισό αιώνα έφεραν τη Βραζιλία μεταξύ των δέκα κυριοτέρων οικονομιών του κόσμου. Το αποτέλεσμα είναι μια κοινωνία περίπλοκη, με κραυγαλέες κοινωνικές ανισότητες, συγκεντρωμένη στα αστικά και μητροπολιτικά κέντρα, αλλά και με μία σειρά από ιδιαιτερότητες, με νέα κοινωνικά και πολιτισμικά φαινόμενα και συμπεριφορές οι οποίες αρχίζουν να εκφράζονται με εκρηκτικό τρόπο στο σύνολο της Βραζιλίας - δείγμα του ότι αντιπροσωπεύουν μια καταπιεσμένη κοινωνική απαίτηση, που δε χωρά πλέον στις παλιές καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής.

Χαρακτηριστικό γκράφιτι σε τοίχο στο Ρίο ντε Τζανέιρο

Με άλλα λόγια, το σύνολο των παραγωγικών δυνάμεων την ανέδειξαν σε μια ώριμη βιομηχανική οικονομία, ήδη δεν ανταποκρίνονται πλέον στην κοινωνική δυναμική του εικοστού πρώτου αιώνα. Εξαντλήθηκε ένα σύστημα κυριαρχίας, όπου η άρχουσα τάξη επέβαλε την ηγεμονία της μέσα από την αυθόρμητη συναίνεση του προλεταριάτου και του πληθυσμού γενικά. Συντελείται μια ποιοτική μεταβολή σε αυτή τη σχέση: ο εκμεταλλευόμενος και στερημένος λαός χάνει τον αυθόρμητο σεβασμό για τη δημόσια τάξη και ξεπερνά τα όρια των ειρηνικών σχέσεων της προηγούμενης συγκυρίας. Ετσι λοιπόν, τίθεται για όλες τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις το πολιτικό δίλημμα της Σφήκας: αποκρυπτογράφησέ με ή σε καταβροχθίζω!
Το βραζιλιάνικο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) το 2013 έφτασε τα 2,43 τρισ. δολάρια, που αντιστοιχούν στο έβδομο μεγαλύτερο ΑΕΠ στον κόσμο. Πρόκειται για μια οικονομία μονοπωλιακή σε όλους τους σημαντικούς τομείς, καθετοποιημένα ολοκληρωμένη, με ένα βιομηχανικό πάρκο με δυνατότητα να παράγει όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που απαιτούνται για την εγχώρια κατανάλωση, πέρα από το τεράστιο πλεόνασμα που προορίζεται για εξαγωγή. Με ένα δυναμικό τομέα υπηρεσιών, όπου οι μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ και τα πολυκαταστήματα ελέγχουν την εμπορία των περισσότερων προϊόντων, ένα εξελιγμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ενα δίκτυο τηλεπικοινωνιών και ΜΜΕ που αντιστοιχεί στο ύψος της διαδικασίας συσσώρευσης. Και ένα γεωργικό τομέα που τροφοδοτεί όχι μόνο την εγχώρια αγορά, αλλά εξελίχθηκε σ' έναν από τους κύριους εξαγωγείς εμπορευμάτων στον κόσμο.

Ανάπτυξη του καπιταλισμού και των ανισοτήτων

Ωστόσο, αυτό το επίπεδο παραγωγικής ανάπτυξης δεν αντανακλάται στην κατανομή του εισοδήματος, ούτε στις συνθήκες διαβίωσης των λαϊκών οικογενειών: πρόκειται για μια χώρα με πολύ μεγάλες ανισότητες. Αρκεί να πούμε ότι το 2009, το πλουσιότερο 10% της χώρας συγκέντρωσε το 42,5% του εθνικού εισοδήματος, σαράντα φορές περισσότερο από το 10% των φτωχότερων, ενώ το 5% των πλουσιότερων κατέχουν εισόδημα μεγαλύτερο από το 50% των φτωχότερων. Η Βραζιλία κατατάσσεται στην 85η θέση στην κατάταξη του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.

Από τις καθημερινές διαδηλώσεις στο Σάο Πάολο. Χαρακτηριστικό το πλακάτ: «Νοσοκομεία Ναι! FIFA Οχι!»

Στην οικονομία κυριαρχούν οι εκατό μεγαλύτεροι επιχειρηματικοί όμιλοι της χώρας. Ενδεικτικά, αυτοί οι όμιλοι σημείωσαν το 2010 έναν όγκο πωλήσεων που αντιστοιχεί στο 56% του ΑΕΠ. Αν ψάξουμε λίγο ακόμη, βλέπουμε ότι τον ίδιο χρόνο, οι 20 μεγαλύτεροι όμιλοι είχαν πωλήσεις που αντιστοιχούν στο 35% του ΑΕΠ, ενώ μόνο οι δέκα μεγαλύτεροι όμιλοι το περίπου 25% του ΑΕΠ. Αυτοί οι όμιλοι έχουν ηγετική θέση στη βιομηχανία, την εξόρυξη, τον αγροτοδιατροφικό τομέα, στο χρηματοπιστωτικό τομέα, το εμπόριο και τις υπηρεσίες γενικά, δηλαδή κανένας τομέας της οικονομίας της Βραζιλίας δε διαφεύγει της διαδικασίας μονοπώλησης.
Δημιουργήθηκε μια σύνθετη αστική κοινωνία, όπου περίπου το 83% του πληθυσμού ζει στις πόλεις, με υψηλό επίπεδο της αστικής συγκέντρωσης στις μητροπόλεις. Οι είκοσι μεγαλύτερες μητροπολιτικές περιοχές της χώρας έχουν 76 εκατομμύρια κατοίκους, περίπου το 40% του βραζιλιάνικου πληθυσμού. Μόνο η μητροπολιτική περιοχή του Σάο Πάολο έχει περισσότερο από το 10% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Ακριβώς όπως ο μονοπωλιακός καπιταλισμός συγκεντρώνει τις επιχειρήσεις και τον πληθυσμό στις μεγάλες πόλεις, συγκεντρώνει και το προλεταριάτο. Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της χώρας είναι 93,9 εκατομμύρια, με 19,6 εκατομμύρια αυτοαπασχολούμενους και 3,6 εκατομμύρια εργοδότες. Το προλεταριάτο αποτελείται από 58,3 εκατομμύρια.
Πρόκειται για ένα νεαρό προλεταριάτο, η πλειονότητα του οποίου κυμαίνεται μεταξύ 18-35 ετών, με διπλάσια έτη στην εκπαίδευση σε σχέση με τους εργαζόμενους, κατά την περίοδο της ανόδου των αγώνων στα τέλη της δεκαετίας του '70. Ενα προλεταριάτο που δεν έχει περάσει από το «σχολείο» της ταξικής πάλης και επομένως δεν έχει πείρα στη σύγκρουση με το κεφάλαιο. Με ένα πολύ χαμηλό ποσοστό συνδικαλισμού - μόλις το 16,7% είναι οργανωμένοι.
Η επισφάλεια κυριαρχεί στις συνθήκες εργασίας της. Σημαντικό μέρος δουλεύει σε συνθήκες όπου δεν υπάρχει σεβασμός για ελάχιστα δικαιώματα που έχουν κατακτηθεί εδώ πάνω από έναν αιώνα από τους εργαζόμενους, όπως η αργία της Κυριακής και οι 40 ώρες εργασία την εβδομάδα. Περίπου το 1/3 των εργαζομένων εργάζεται πάνω από 45 ώρες εβδομαδιαίως. Για να κατανοήσουμε τις πραγματικές συνθήκες εργασίας των μισθωτών στις μεγάλες πόλεις, αρκεί να πούμε ότι στο εμπόριο, στα εμπορικά κέντρα, στα callcenters, οι περίπου είκοσι εκατομμύρια εργαζόμενοι δουλεύουν Κυριακή με Κυριακή, σ' ένα καθεστώς με διαβαθμίσεις στην ελαστικότητα, όπου η αργία ορίζεται από τα συμφέροντα του κεφαλαίου, δηλαδή χωρίς καμία κοινωνική ζωή με την οικογένεια, τα παιδιά ή τους φίλους.
Οι χαμηλοί μισθοί είναι σε κραυγαλέα αντίθεση με το βαθμό ανάπτυξης της οικονομίας, καθώς οι επιχειρηματίες έχουν από τα υψηλότερα ποσοστά κέρδους στο βιομηχανικό κόσμο, ενώ πληρώνουν τους χαμηλότερους μισθούς. 18,2 εκατομμύρια εργατών λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό. (Συνεχίζεται με το β' μέρος αύριο)