Οι κρυφοί κίνδυνοι της αναισθησίας

Οι κρυφοί κίνδυνοι της αναισθησίας

Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρενέργειες στον εγκέφαλο μπορεί να διατηρηθούν έως και χρόνια μετά την επέμβαση

Ασθενής υποβάλλεται σε γενική αναισθησία επί τρίωρο για να συγκολληθούν σπόνδυλοι που έχουν σπάσει λόγω οστεοπόρωσης. Ολα πηγαίνουν καλά και το ίδιο και η μετεγχειρητική πορεία τις πρώτες 6 ώρες, αλλά τη βραδιά μετά την εγχείρηση η ασθενής έχει παραισθήσεις, ότι τάχα το νοσοκομείο έχει πάρει φωτιά που κατευθύνεται προς το δωμάτιό της και γι' αυτό χτυπά επανειλημμένα το κουδούνι για να προστρέξουν οι νοσοκόμες για βοήθεια. Πρόκειται για μια όχι και τόσο σπάνια περίπτωση εμφάνισης μετεγχειρητικού ντελίριο, μιας κατάστασης σοβαρής σύγχυσης και απώλειας μνήμης που μερικές φορές ακολουθεί τη γενική αναισθησία. Πέρα από παραισθήσεις, οι ασθενείς με μετεγχειρητικό ντελίριο μπορεί να ξεχάσουν γιατί βρίσκονται στο νοσοκομείο, να δυσκολεύονται να απαντήσουν σε απλές ερωτήσεις και να μιλάνε με ακατανόητες εκφράσεις. Αυτός ο αποσυντονισμός - που είναι πολύ πιο σοβαρός από την προσωρινή παραζάλη που μπορεί να περιμένει κανείς μετά από μια σοβαρή εγχείρηση που απαιτεί γενική αναισθησία - συνήθως παύει μετά από μια ή δυο μέρες.
Αν και οι γιατροί γνωρίζουν για την πιθανότητα τέτοιας βαθιάς σύγχυσης, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1980, είχαν καταλήξει με τα στοιχεία που είχαν στη διάθεσή τους εκείνη την εποχή, ότι τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αναισθητοποίηση ενός ασθενή δεν είναι υπεύθυνα γι' αυτό το αποτέλεσμα. Αντίθετα, θεωρούσαν ότι το μετεγχειρητικό ντελίριο οφείλεται περισσότερο στην πίεση στην οποία υποβάλλεται ο οργανισμός λόγω της εγχείρησης, που ίσως με τη σειρά της αποκαλύπτει κάποιο νευρολογικό ελάττωμα, ή τα πρώιμα στάδια άνοιας. Μελέτες των τελευταίων τεσσάρων ετών δημιουργούν σοβαρές αμφιβολίες γι' αυτήν την εικασία και δείχνουν ότι μια αρκετά μεγάλη δόση αναισθησίας μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες εμφάνισης μετεγχειρητικού ντελίριο. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν, επιπρόσθετα, ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να είναι πιο επίμονη απ' ό,τι θεωρούνταν στο παρελθόν: Ακόμα κι αν πάψει η σύγχυση, η ικανότητα συγκέντρωσης της προσοχής και η λειτουργία της μνήμης μπορεί να υστερούν επί μήνες, σε ορισμένες περιπτώσεις και επί χρόνια.

Η βιοχημεία της αναισθησίας

Η αναισθησία είναι τριών ειδών. Η τοπική αναισθησία, η πιο ήπια μορφή, απλώς μουδιάζει μια μικρή περιοχή, όπως ένα δόντι. Ενα επίπεδο παραπάνω η αναισθησία περιοχής, που αποευαισθητοποιεί ένα μεγάλο τμήμα του σώματος του ασθενούς, με εισαγωγή φαρμάκων στη σπονδυλική στήλη, που μπλοκάρουν τα νευρικά σήματα προς τον εγκέφαλο. Συχνά ο ασθενής που υποβάλλεται σε τέτοια αναισθησία παίρνει και μια σχετικά μικρή δόση ενός ισχυρού καταπραϋντικού, όπως το προποφόλ, όχι αρκετή για να χάσει τις αισθήσεις του, αλλά ικανή για να αλλάξει την εγκεφαλική δραστηριότητα με τρόπο που κάνει το άτομο να έχει λιγότερη συναίσθηση του περιβάλλοντος και να αποκρίνεται λιγότερο σε αυτό.
Η γενική αναισθησία στηρίζεται σε ένα μείγμα φαρμάκων, που κάνουν τους ασθενείς να χάσουν πλήρως τις αισθήσεις τους, τους εμποδίζουν να κινηθούν και παρεμποδίζουν τη δημιουργία μνήμης της ίδιας της εγχείρησης. Αν και τα αναισθητικά αυτά υπάρχουν ήδη από το 1846, παραμένουν πολλά ερωτήματα για το πώς ακριβώς λειτουργούν. Εως σήμερα, οι ισχυρότερες ενδείξεις λένε ότι κατά ένα μέρος είναι αποτελεσματικά, επειδή συνδέονται με διάφορες πρωτεΐνες στην επιφάνεια των νευρώνων, που είναι κρίσιμες για τη ρύθμιση του ύπνου, της συγκέντρωσης της προσοχής, της μάθησης και της απομνημόνευσης. Επιπρόσθετα, φαίνεται ότι η διακοπή της συνήθους δραστηριότητας των νευρώνων διακόπτει και την επικοινωνία μεταξύ απομακρυσμένων τμημάτων του εγκεφάλου και αυτό με κάποιο τρόπο πυροδοτεί την απώλεια των αισθήσεων.

Παράγοντες που συνεργούν

Οταν πρωτοεντοπίστηκε το μετεγχειρητικό ντελίριο, οι ερευνητές αναρωτήθηκαν αν προκαλείται μόνο από συγκεκριμένα αναισθητικά. Ωστόσο, οι σχετικές έρευνες δεν κατέληξαν σε αδιαμφισβήτητα συμπεράσματα. Ενας λόγος που οι επιστήμονες άργησαν να καταλάβουν ότι τα αναισθητικά ευθύνονται για το φαινόμενο είναι η δυσκολία διαχωρισμού τους από άλλες καταπονήσεις του οργανισμού κατά τη διάρκεια της παραμονής στο νοσοκομείο, με πρώτη φυσικά την ίδια την εγχείρηση. Ο κακός ύπνος σε συνδυασμό με τον περιορισμό της κίνησης και η πληθώρα φαρμάκων που παίρνει προεγχειρητικά ο ασθενής μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση, απώλεια μνήμης, ακόμα και παραισθήσεις. Σε αυτούς τους παράγοντες συχνά έπρεπε να προστεθούν η μεγάλη ηλικία και τα νοητικά προβλήματα (όπως αρχόμενη άνοια).
Το ντελίριο είναι πιο συχνό σε σοβαρές εγχειρήσεις, που διαρκούν αρκετές ώρες και απαιτούν ο ασθενής να μείνει τουλάχιστον μία νύχτα στο νοσοκομείο. Από τους ασθενείς άνω των 60 ετών που υποβάλλονται σε καρδιακό «μπαϊπάς» ή αλλαγή βαλβίδων, περίπου το 50% νιώθουν αποπροσανατολισμένοι μετά την ανάνηψη, ενώ το ίδιο συμβαίνει μόλις στο 15% των ασθενών ίδιας ηλικίας που κάνουν εγχείρηση στο ισχίο, μια πιο σύντομη και λιγότερο επικίνδυνη επέμβαση.

Στο στόχαστρο η ποσότητα

Τώρα οι επιστήμονες επικεντρώνουν όχι στο είδος αναισθητικού, αλλά στην ποσότητα της συνολικής αναισθησίας. Υποψιάζονται ότι όσο περισσότερα αναισθητικά δοθούν σε κάποιον και κατά συνέπεια σε όσο πιο βαθύ εξαναγκασμένο ύπνο πέσει, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα εμφάνισης μετεγχειρητικού ντελίριο. Σε ασθενείς που έκαναν εγχείρηση στο ισχίο, το πρόβλημα εμφανίστηκε με διπλάσια συχνότητα σε όσους υποβλήθηκαν σε γενική αναισθησία, παρά σε εκείνους που υποβλήθηκαν σε αναισθησία περιοχής. Σε άλλη δοκιμή, όπου μετρήθηκε με πιο άμεσο τρόπο το βάθος της αναισθησίας, χρησιμοποιώντας ως μέτρο την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου, διαπιστώθηκε ότι στο 83% των περιπτώσεων που χορηγήθηκε αναισθησία περιοχής, σε κάποια φάση της εγχείρησης οι ασθενείς είχαν εγκεφαλική δραστηριότητα ανάλογη εκείνης της γενικής αναισθησίας. Ηταν προφανές ότι η ποσότητα των αναισθητικών ήταν μεγαλύτερη απ' ό,τι έπρεπε, με αποτέλεσμα να επιφέρουν πλήρη απώλεια των αισθήσεων.
Σε μελέτη που έγινε το 2013, γιατροί σε νοσοκομείο του Χονγκ Κονγκ επέφεραν γενική αναισθησία σε 462 περιπτώσεις ασθενών, προσέχοντας να διατηρείται στο μέγιστο δυνατό - υπό αυτές της συνθήκες - η εγκεφαλική δραστηριότητα, ενώ σε άλλους 459 ασθενείς έλεγχαν μόνο την πίεση του αίματος και τους καρδιακούς παλμούς. Στους ασθενείς χορηγήθηκε προποφόλ, ή κάποιο αναισθητικό αέριο. Το πρωί μετά την εγχείρηση 16% των ασθενών με την ελαφρότερη αναισθησία εμφάνισε σύγχυση, σε σύγκριση με 24% των ασθενών της δεύτερης ομάδας. Περίπου 15% των ασθενών που έλαβαν τη συνήθη αναισθησία και παρουσίασαν μετεγχειρητική σύγχυση, συνέχισαν να έχουν νοητικά προβλήματα (π.χ. δυσκολία στην απομνημόνευση λέξεων) για τουλάχιστον τρεις μήνες αργότερα, σε σύγκριση με 10% όσων πήραν ελαφρότερη αναισθησία.

Πιο ευαίσθητοι οι ηλικιωμένοι

Σε έρευνα της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, διαπιστώθηκε ότι σε ασθενείς ηλικίας άνω των 60 ετών που υποβλήθηκαν σε εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς, εκείνοι που δεν εμφάνισαν μετεγχειρητική σύγχυση ανέκτησαν πλήρως τις νοητικές τους ικανότητες μέσα σε ένα μήνα, ενώ οι υπόλοιποι χρειάστηκαν από 3 έως 6 μήνες για να τις ανακτήσουν. Οσοι παρουσίασαν μετεγχειρητικό ντελίριο που κράτησε περισσότερες από 3 μέρες μετά την εγχείρηση, δεν ανέκτησαν πλήρως τις νοητικές τους ικανότητες ούτε ένα χρόνο μετά την εγχείρηση.
Οι ερευνητές υποθέτουν ότι τα φάρμακα της αναισθησίας έχουν μεγαλύτερες επιπτώσεις στους ηλικιωμένους, επειδή οι πρωτεΐνες που στοχεύουν στην επιφάνεια των νευρώνων μειώνονται όσο μεγαλώνει η ηλικία, αλλά και επειδή ο εγκέφαλός τους δεν μπορεί με την ίδια ευκολία να επανασυνδέσει απομακρυσμένες περιοχές του που αποσυνδέθηκαν εξαιτίας της αναισθησίας.
Σε αναμονή πιο συγκεκριμένων απαντήσεων, οι γιατροί παίρνουν κάποια προληπτικά μέτρα, όπως το να μιλάνε με τους ηλικιωμένους ασθενείς κατά τη διάρκεια της αναισθησίας περιοχής, ρωτώντας το όνομά τους, ώστε να βεβαιώνονται ότι δεν έχουν χάσει εντελώς τις αισθήσεις τους. Επίσης, φροντίζουν ώστε οι ασθενείς να έχουν τραφεί και ενυδατωθεί πριν από την εγχείρηση, για να υπάρχει καλύτερη ροή αίματος στον εγκέφαλο. Μετά την εγχείρηση συνιστούν οι συγγενείς και φίλοι να επισκέπτονται τον εγχειρισμένο, ώστε να επαναπροσανατολιστεί γρηγορότερα, να κοιμάται καλά τη νύχτα και περιορίζουν τα φάρμακα που τροποποιούν την εγκεφαλική δραστηριότητα, ώστε να επιτρέψουν μια πιο φυσική επαναφορά.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American