ΙΣΤΟΡΙΚΑ

Το πλαίσιο

Με πρωτοβουλία του ΚΚΕ ιδρύθηκε τον Ιούλη του 1941 το Εργατικό ΕΑΜ (ΕΕΑΜ) και το Σεπτέμβρη του 1941 το ΕΑΜ. Στο ΕΑΜ και τις οργανώσεις του, τον ΕΛΑΣ, την ΕΠΟΝ, την Εθνική Αλληλεγγύη, την ΟΠΛΑ συσπειρώθηκε η μεγάλη πλειοψηφία της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων.
Χάρη στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ δεν στάλθηκε ούτε ένας Ελληνας εργάτης να δουλέψει στα γερμανικά εργοστάσια, δεν στάλθηκε ούτε ένας Ελληνας να πολεμήσει κατά της Σοβιετικής Ενωσης.
Χιλιάδες κομμουνιστές και ΕΑΜίτες έδωσαν τη ζωή τους, και η πάλη τους, η δράση τους, ως «αλύγιστοι της ταξικής πάλης», εμπνέει τις σημερινές γενιές των κομμουνιστών και των εργατών στην πάλη για το σοσιαλισμό, χωρίς να υπολογίζουμε κόπους και θυσίες, στην προσπάθειά μας να ανταποκρινόμαστε στο καθήκον μας ως Κόμμα παντός καιρού, που κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες πρέπει να παλεύει με σταθερή τη γραμμή του για το στρατηγικό του στόχο.
Κάτω από την πρωτοπόρα δράση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στα δύσκολα χρόνια της τριπλής κατοχής πρωτοστάτησαν σε αγώνες και χιλιάδες τραπεζοϋπάλληλοι.
Είναι η περίοδος που μέσα στο τραπεζοϋπαλληλικό κίνημα αλλάζει ο συσχετισμός δύναμης υπέρ του ΕΑΜ και οργανώνονται μαζικοί αγώνες για την επιβίωση των εργαζομένων του κλάδου, πυκνώνοντας και το αντιστασιακό κίνημα.

«Ραδιοφωνικά Νέα», έντυπο του ΕΑΜ ιδιωτικών και τραπεζικών υπαλλήλων με το οποίο δινόταν πληροφόρηση για τις εξελίξεις στα μέτωπα του πολέμου

Από την εποχή της μεταξικής δικτατορίας τα περισσότερα Σωματεία στις τράπεζες ανήκουν στη ΓΣΕΕ, που τότε ονομαζόταν «Εθνική» και ελεγχόταν πλήρως από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.
Σχεδόν σε όλα τα Σωματεία το Διοικητικό Συμβούλιο ήταν ουσιαστικά διορισμένο από τις διοικήσεις των τραπεζών, με τον εργοδοτικό συνδικαλισμό να έχει τις ρίζες του στο κίνημα των τραπεζοϋπαλλήλων από την ίδρυσή του.

Η ίδρυση της ΕΣΤΟ

Με την ίδρυση του Εργατικού ΕΑΜ ξεκινούν να στήνονται οι πρώτοι παράνομοι ΕΑΜικοί μηχανισμοί μέσα στις τράπεζες αφού ήδη έχουν σε ορισμένες στηθεί και οι πρώτοι παράνομοι κομματικοί πυρήνες.
Στα μέσα του 1942 έχει ανατραπεί ο συσχετισμός υπέρ του ΕΑΜ στις περισσότερες τράπεζες. Ενώ τον Ιούνη του 1942 με την καθοδήγηση του ΕΑΜ ιδρύεται η ΕΣΤΟ (Επιτροπή Συνεργασίας Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων) με πρωτοβουλία των Συλλόγων της Εθνικής, της Αγροτικής και της Τράπεζας της Ελλάδας και τον επόμενο μήνα εντάσσονται στην ΕΣΤΟ ο Σύλλογος της Τράπεζας Αθηνών και τα Σωματεία των εισπρακτόρων και κλητήρων της Εθνικής και της Αγροτικής.
Μέχρι την απελευθέρωση η ΕΣΤΟ, με την καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, διαχειρίστηκε με επιτυχία τις απεργίες στον κλάδο, αλλά και τη συμμετοχή του κλάδου στις μεγάλες απεργίες ενάντια στην πολιτική επιστράτευση, ενάντια στην τρομοκρατία και τη δράση των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Με την ΕΣΤΟ και την οργάνωση της πάλης για την επιβίωση, την περίοδο της Κατοχής ο κλάδος πρώτη φορά κατακτά τους Συνεταιρισμούς στις τράπεζες, με την επίβλεψη ουσιαστικά της ΕΑΜικής Εθνικής Αλληλεγγύης να στελεχώνει τους πρώτους Συνεταιρισμούς στις τράπεζες εξασφαλίζοντας τρόφιμα για τους εργαζόμενους του κλάδου, τις οικογένειές τους, μέρος του λαού αλλά και του ΕΛΑΣ της Αθήνας, ειδικά την περίοδο του Δεκέμβρη του 1944.

Ο πρώτος πυρήνας

Εντυπο του ΕΑΜ τραπεζοϋπαλλήλων με αναφορές στην πολιτική επιστράτευση και τα οικονομικά αιτήματα

Ο πρώτος παράνομος κομματικός πυρήνας στις τράπεζες φαίνεται ότι φτιάχτηκε στην Εθνική Τράπεζα τον Ιούνη του 1941 με επικεφαλής τον Κώστα Χαύτα και καθοδηγητή τον παλιό Ακροναυπλιώτη Σπύρο Αντύπα.
Ο κομματικός πυρήνας με την ίδρυση του ΕΑΜ στήνει την πρώτη οργάνωση του ΕΑΜ στο Κεντρικό Κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας. Η παράνομη ακόμα οργάνωση του ΕΑΜ στην Εθνική, έχει διάρθρωση σε 3άδες και μοιρασμένες τις αρμοδιότητες για υπεύθυνο Τύπου, ιδεολογικό, συνδικαλιστικό και οικονομικό υπεύθυνο.
Το ΕΑΜ της Εθνικής Τράπεζας εξέδιδε την παράνομη εφημερίδα ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ.
Στο φύλλο 9 της ΛΑΟΚΡΑΤΙΑΣ διαβάζουμε ρεπορτάζ για τα προβλήματα της γυναίκας υπαλλήλου στην Εθνική και τις διεκδικήσεις της, για την τρομοκρατία του διευθυντή του καταστήματος στον Πειραιά για να μη συμμετέχουν οι εργαζόμενοι στις κινητοποιήσεις του ΕΑΜ και αποχαιρετιστήριο του Συλλόγου Εργαζόμενων προς τον εκτελεσμένο κομμουνιστή υπάλληλο της Εθνικής Πέτρο Γρούμπο.
Την πρώτη επίσημη εμφάνισή της η Οργάνωση του ΕΑΜ στην Εθνική Τράπεζα την κάνει το Νοέμβρη του 1941 στην απολογιστική συνέλευση του Συλλόγου Εργαζομένων με ομιλητή τον κομματικό υπεύθυνο Κώστα Χαύτα. Ενώ στις εκλογές εκλέγεται το πρώτο ΕΑΜικό ΔΣ στην Εθνική Τράπεζα με το ΕΑΜ να εκλέγει 10 μέλη στο ΔΣ.
Στην πρώτη Οργάνωση του ΕΑΜ στην Εθνική Τράπεζα συμμετείχαν οι: Κώστας Χαύτας, Φράγκος Λευτέρης, Μπάμπης Ζεγκίνης, Βέρης Δροσόπουλος, Ηλίας Τσιρίβας, Νίκος Σταματόπουλος, Τάσος Τούντας, Κώστας Μπάκας, Παντελής Δημάκος, Νίκος Δρουσαΐτης, Νίκος Αντωνόπουλος, Ξενοφών Χονδρομήτρος, Σπύρος Παπαγεωργίου, Θεόδωρος Ευθυμίου, Βασίλης Κωνσταντινόπουλος, Θεόφιλος Μπαρτζώκας, Χρήστος Γιαριμούστας, όλοι εργαζόμενοι στο Κεντρικό Κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας.

Η απεργία του '43

Προκήρυξη της Επιτροπής Αγώνα Τραπεζικών Υπαλλήλων για οργάνωση κινητοποιήσεων

Με αντίστοιχο τρόπο στήθηκε και η Οργάνωση του ΕΑΜ στην Τράπεζα της Ελλάδας με την πρώτη παράνομη 3άδα να αποτελείται από τους Μαυράκη Νίκο, Βαχλιώτη Γιώργο, Δημάκη Κώστα. Πρώτη αποστολή της ήταν να διαλαλεί τα επιτεύγματα του ΕΛΑΣ στους συναδέλφους και ανάλογα τις αντιδράσεις να χαρτογραφεί κόσμο για να ανοίξει στη συνέχεια τους πολιτικούς δεσμούς μαζί του.
Σταθμός στη δράση του ΕΑΜ στις τράπεζες την περίοδο της Κατοχής ήταν η πολυήμερη απεργία των τραπεζοϋπαλλήλων τον Απρίλη του 1943.
Με απόφαση της ΕΑΜικής ΕΣΤΟ οι εργαζόμενοι στις τράπεζες κατεβαίνουν σε λευκή απεργία για να διεκδικήσουν συσσίτιο και αύξηση μισθών. Μετά τη μαζικότητα των δύο πρώτων ημερών η κινητοποίηση παίρνει χαρακτήρα γενικής απεργίας στις τράπεζες, συναντά την αντίδραση των κατακτητών και ξεκινούν συλλήψεις συνδικαλιστών του ΕΑΜ στις τράπεζες. Συλλαμβάνονται 21 συνδικαλιστές - μέλη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Η απεργία κρατά 17 μέρες, συμμετέχουν πάνω από 7.000 εργαζόμενοι και λύεται όταν κερδίζουν από την κυβέρνηση Ράλλη: Απελευθέρωση όλων των συλληφθέντων συνδικαλιστών, άρση της απόφασης για απόλυση από την εργασία τους των συνδικαλιστών που πρωτοστάτησαν στην απεργία, αύξηση 50% του μισθού, επίδομα 98% του μισθού στους υπαλλήλους των μικρών τραπεζών, ενίσχυση του συσσιτίου.
Το ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΒΗΜΑ, όργανο του Εργατικού ΕΑΜ, γράφει για την πολυήμερη και μαζική απεργία των τραπεζοϋπαλλήλων: «Μετά από 3 εβδομάδες απεργία οι υπάλληλοι στις τράπεζες επιστρέφουν στη δουλειά τους με το κεφάλι ψηλά. Ο προδότης Ράλλης δέχτηκε τα περισσότερα από τα αιτήματά τους. Οι Γερμανοί έβγαλαν διατάγματα για επιστράτευση των απεργών, για επίταξη των απεργών, για έκτακτα στρατοδικεία, έκαναν δεκάδες συλλήψεις συνδικαλιστών».
«Τα διδάγματα αυτού του αγώνα των τραπεζιτικών, είναι:

• Η νικηφόρα απεργία τους σε συνθήκες τριπλού φασισμού, υπό την απειλή στρατοδικείων, είναι μια τεράστιας σημασίας πολιτική νίκη όλου του λαού γιατί δείχνει ακόμα μια φορά ότι μπροστά στη μαχητική θέληση των εργαζομένων, ξεκουρελιάζονται όλα τα τρομοκρατικά μέτρα του αντιπάλου.
• Ο εχθρός τρέμει μπροστά στην επέκταση του αγώνα σε άλλους κλάδους ταυτόχρονα, γιατί η μαζικότητα και ο συντονισμός είναι όπλο κατά του αντιπάλου.
• Οι τραπεζιτικοί έχουν Διοικητικά Συμβούλια με πλειοψηφία το ΕΑΜ, δηλαδή εργαζόμενους που υπηρετούν τα συμφέροντά τους και όχι διορισμένους από τους διευθυντές των τραπεζών, για αυτό είχε μαζικότητα και αντοχή ο αγώνας τους».

Αυτός ο πολυήμερος αγώνας έγινε σε συνθήκες τρομοκρατίας, σε συνθήκες φόβου και ηττοπάθειας μέρους των υπαλλήλων από τη διορισμένη από τους Γερμανούς εργοδοσία. Αξίζει να έχουμε την εικόνα ότι μόνο στην Τράπεζα της Ελλάδας σε 1.500 εργαζόμενους οι 200 είχαν διοριστεί από τη Μιλίτσια (τη Μυστική Αστυνομία της φασιστικής Ιταλίας), ενώ πάνω από 100 προσλήψεις έκανε η Γκεστάπο, αφού στην Τράπεζα της Ελλάδας υπήρχε μόνιμα ένοπλο τμήμα των Γερμανών με προσωπικό που μάζευε τα πληθωριστικά χρήματα που τυπώνονταν και τα διακινούσε στις υπόλοιπες τράπεζες.

Πολύμορφη δράση

Στην ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΦΩΝΗ, όργανο του ΕΑΜ τραπεζικών υπαλλήλων Αθήνας - Πειραιά στο φύλλο 2, τον Απρίλη του 1943, διαβάζουμε για τη δράση των τραπεζοϋπαλλήλων μέσα στην Κατοχή.

• Μετά από κινητοποιήσεις στην Τράπεζα της Ελλάδος πέτυχαν το συσσίτιο να το διαχειρίζεται ο Σύλλογος των εργαζομένων και όχι οι κατακτητές. Ηδη το αίτημα για 2.600 θερμίδες συσσίτιο την ημέρα ανά εργαζόμενο έχει αρχίσει και γενικεύεται και στις άλλες τράπεζες ως κοινό αίτημα.
• Στην Εθνική με μαζική παράσταση εργαζομένων μαζί με το ΕΑΜικό ΔΣ τους πέτυχαν επίδομα στο μισθό για τα εισιτήριά τους, συσσίτιο για τα μέλη της οικογένειάς τους, να μη δοθούν στους Ιταλούς λίστες με ονόματα εργαζομένων.
• Στην Αγροτική στις 27 Μάρτη προχώρησαν σε απεργία γιατί υπήρξε καθυστέρηση στην αύξηση μισθών που είχαν πετύχει και την επομένη της απεργίας δόθηκαν τα λεφτά. Στις 8 Απρίλη έγινε στάση εργασίας κατά της προσπάθειας της διοίκησης να δώσει ονόματα υπαλλήλων στους Ιταλούς και η προσπάθεια ματαιώθηκε.
• Στην Τράπεζα Αθηνών την 1η Απρίλη προχώρησαν σε στάση εργασίας για να γενικευτεί το συσσίτιο και στα μέλη της οικογένειάς τους.
• Στην Εμπορική έγινε στάση εργασίας στις 5 Απρίλη γιατί απορρίφθηκε το αίτημα για 2.600 θερμίδες συσσίτιο, στις 6 Απρίλη έγινε ΓΣ και με πρόταση του ΕΑΜ κηρύχθηκε απεργία. Η διοίκηση μπροστά στην απεργία έδωσε 100.000 δρχ. αύξηση και ενέκρινε την ίδρυση Ταμείου Υγείας στην Εμπορική.
• Στην Ιωνική στις 5 Απρίλη είχαμε απεργία για το συσσίτιο, η διοίκηση κάλεσε την Αστυνομία, κάτι που μαζικοποίησε την απεργία, έτσι την επομένη δόθηκε στους εργαζόμενους αύξηση μισθού και συσσίτιο και την Κυριακή.
• Στη Λαϊκή στις 12 Απρίλη έκαναν στάση εργασίας και πέτυχαν συσσίτιο για τα μέλη της οικογένειάς τους.

Ο παράνομος «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» της Κατοχής για τους αγώνες των τραπεζοϋπαλλήλων γράφει:

• Για τη 2ήμερη απεργία των εργαζομένων στην Εθνική - Λαϊκή - Αθηνών - Πειραιώς που κέρδισαν αύξηση 300 δρχ. την ημέρα και συσσίτιο για τις οικογένειές τους.
• Για την παντραπεζική απεργία στις 31 Μάη 1943 με πάνω από 10.000 απεργούς να διεκδικούν κατώτατο μισθό 200.000 δρχ. και βελτίωση του συσσιτίου.
• Για τη 2ωρη στάση εργασίας σε όλες τις τράπεζες την 1η Οκτώβρη 1944 για τον εορτασμό από τα 3χρονα του ΕΑΜ με εκδηλώσεις και ομιλίες από τους Γραμματείς των ΚΟΒ του ΚΚΕ στις τράπεζες, δείχνοντας και τη διάρθρωση του ΚΚΕ την περίοδο εκείνη στον κλάδο μας. Ενώ στο Κεντρικό Κατάστημα της Εθνικής έγινε ομιλία από ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ.
• Για την απεργία στις 16 Σεπτέμβρη του 1944 κατά της δράσης των Ταγμάτων Ασφαλείας όπου η συμμετοχή σε Εθνική - Αγροτική - Τρ. Ελλάδας φτάνει το 100%, με τις τράπεζες να παραμένουν κλειστές εκείνη τη μέρα.

Το μπλόκο στην Τράπεζα της Ελλάδας

Σταθμός στον αντιφασιστικό αγώνα των τραπεζοϋπαλλήλων είναι και το Μπλόκο της Τράπεζας της Ελλάδας.
Με απόφαση του ΕΑΜικού ΔΣ της Τράπεζας ορίζεται να γίνει στις 28 Οκτώβρη 1943 εκδήλωση για να τιμηθούν οι πεσόντες στο Αλβανικό Μέτωπο τραπεζοελλαδίτες.
Η εκδήλωση ξεκίνησε στις 11.30 π.μ. στο κεντρικό χολ της Τρ. Ελλάδας, ενώ μετά από λίγο μπήκαν οι Γερμανοί και άρχισαν να πυροβολούν για να την διαλύσουν αφού είχε απαγορευτεί κάθε μαζική δράση. Από τους πυροβολισμούς υπήρξαν 30 τραυματίες. Οι Γερμανοί μπλόκαραν την τράπεζα και μάζεψαν όλους τους εργαζόμενους στην κεντρική σάλα της τράπεζας, τους έβαλαν να σχηματίσουν ανθρώπινο κύκλο με τα χέρια ψηλά για πολλές ώρες και φώναζαν ονόματα, κυρίως συνδικαλιστών και μελών του ΕΑΜ για ανακρίσεις. Από ανάκριση πέρασαν όλα τα μέλη του ΔΣ. Την ανάκριση είχαν αναλάβει τα SS που ήταν η πρώτη τους δράση στην Ελλάδα αφού πριν από μια βδομάδα είχαν έρθει στη χώρα μας. Στις 8 το βράδυ έδιωξαν όλες τις γυναίκες, εκτός από αυτές που συνέλαβαν. Οι ανακρίσεις έγιναν με πρόσχημα τρικ που ρίχτηκαν κατά την ώρα της εκδήλωσης με υπογραφή ΕΑΜ - ΕΛΑΣ.
Συνολικά έγιναν 40 συλλήψεις εργαζομένων που στάλθηκαν στα κρατητήρια της Μέρλιν και από εκεί στις φυλακές Αβέρωφ, στο Χαϊδάρι και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία και την Αυστρία.

Ενάντια στην πολιτική επιστράτευση

Με την καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ έχουμε όλη την περίοδο της Κατοχής μεγάλους απεργιακούς αγώνες και συλλαλητήρια με τη συμμετοχή και των τραπεζοϋπαλλήλων.
Για την απεργία κατά της πολιτικής επιστράτευσης, το Μάρτη του 1943, οι εργαζόμενοι στις τράπεζες έχουν τη δική τους συμβολή. Μια απεργία που ξεφεύγει από τα στενά οικονομικά αιτήματα και λαμβάνει χαρακτήρα προωθημένων πολιτικών αιτημάτων.
Από τον «Ριζοσπάστη» μαθαίνουμε ότι παραμονή της απεργίας οι τραπεζικοί υπάλληλοι είχαν βγάλει 47 συνεργεία για να γραφτούν συνθήματα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
Ο Πλουμπίδης γράφει ότι η εντολή που είχε δοθεί στον Γραμματέα της ΚΟΑ του ΚΚΕ ήταν να ξεκινήσει απεργία των τραπεζικών και των δημοσίων υπαλλήλων κατά της επιστράτευσης που είναι πιο έτοιμοι χώροι για μαζική συμμετοχή, ώστε μετά να γενικευτεί και στους άλλους κλάδους.
Ο τρόπος που οργάνωσαν οι τραπεζοϋπάλληλοι την απεργία κατά της πολιτικής επιστράτευσης είναι υποδειγματικός. Η απόφαση είναι να πάνε όλοι στη δουλειά τους, εκεί να προσπαθήσουν να ξεσηκώσουν κι άλλους συναδέλφους να απεργήσουν, μετά τις 11.00 να φεύγουν ανά ομάδες και να κατευθύνονται σε σημεία που είχαν ανά 2 τράπεζες αποφασίσει για προσυγκέντρωση. Μετά να κατευθύνονται μαζικά στη συμβολή των οδών Σταδίου και Αιόλου που ήταν η προσυγκέντρωση όλων των τραπεζοϋπαλλήλων και από εκεί να κατευθυνθούν στο Σύνταγμα. Αν χτυπηθεί η πορεία των τραπεζικών υπαλλήλων η ανασύνταξη θα γινόταν ξανά στην οδό Αθηνάς στην Ομόνοια.
Ξεχωρίζουμε ακόμα:

• Την απεργία των τραπεζικών υπαλλήλων στις 22 Ιούλη 1943 κατά της βουλγαρικής εισβολής, για την οποία κάνει αναφορά η Απόφαση της ΕΠ της ΚΟΑ του ΚΚΕ για τον τρόπο που οργανώθηκε και τη μαζικότητά της, ως πείρα για τους άλλους κλάδους.
• Τη στάση εργασίας σε όλες τις τράπεζες την Πρωτομαγιά του 1944 και τις παραστάσεις διαμαρτυρίας των Συλλόγων Εργαζομένων προς τον Ράλλη και τον δήμαρχο της Αθήνας, ως μορφή πίεσης για να μην εκτελεστούν οι 200 κομμουνιστές στην Καισαριανή.
• Την παντραπεζική απεργία στις 27 Σεπτέμβρη 1944 ενάντια στην τρομοκρατία των Ταγμάτων Ασφαλείας με αφορμή τη σύλληψη μέσα από την Εθνική Τράπεζα του κομμουνιστή συνδικαλιστή Γρούμπου Πέτρου, που την επόμενη μέρα το πτώμα του βρέθηκε στο Ζάππειο κατακρεουργημένο.

Στενή σχέση με το ΚΚΕ

Η στενή σχέση των τραπεζοϋπαλλήλων με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ φαίνεται καθ' όλη την περίοδο της Κατοχής, γιατί το ΚΚΕ πραγματικά έδρασε ως πρωτοπορία στον κλάδο, συσπειρώνοντας δυνάμεις, προβάλλοντας βασικά κλαδικά αιτήματα, όπως το επισιτιστικό πρόβλημα και οι μισθοί, δένοντας την πάλη και με πολιτικά αιτήματα κατά των κατακτητών και του φασισμού.

• Το Δεκέμβρη του 1942 διαβάζουμε στον παράνομο «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» ότι υπάλληλοι της Εθνικής προσφέρουν τα χρήματα από 80 ώρες υπερωρία για οικονομική ενίσχυση στο ΚΚΕ.
• Ενώ το Δεκέμβρη του 1944 διαβάζουμε ότι 82 εθελοντές από την Τράπεζα Ελλάδας και την Εθνική κατατάσσονται στον ΕΛΑΣ για να πάρουν μέρος στις μάχες του Δεκέμβρη.

Χιλιάδες ήταν αυτοί που πάλεψαν μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ και στις τράπεζες την περίοδο της Κατοχής.
Πολλοί από αυτούς εκτελέστηκαν, άλλοι φυλακίστηκαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ εκατοντάδες απολύονταν από τις τράπεζες λόγω της πολιτικής τους δράσης, ακόμα και μετά την απελευθέρωση με βάση το νόμο 516 «περί ελέγχου της νομιμοφροσύνης των υπαλλήλων».
Μέσα σε συνθήκες πείνας, μάχης για την επιβίωση των ίδιων και των οικογενειών τους, τρομοκρατίας λόγω της σπουδαιότητας του κλάδου και την περίοδο της Κατοχής με τη διακίνηση του πληθωριστικού χρήματος, οι εργαζόμενοι στις τράπεζες δεν στάθηκαν μοιρολατρικά απέναντι στον κατακτητή και το φασισμό.
Πήραν την οργάνωση της πάλης στα χέρια τους, εμπιστεύτηκαν το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, άλλαξαν πρώτα απ' όλα τους συνδικαλιστικούς συσχετισμούς προς όφελός τους, συντόνισαν τη δράση τους κλαδικά αλλά και με άλλους κλάδους. Αυτή είναι μια ζωντανή πείρα που σήμερα πρέπει να κρατάμε για την οργάνωση των αγώνων του κλάδου μας και της τάξης μας.

Το μερτικό των τραπεζοϋπαλλήλων στους αλύγιστους της ταξικής πάλης

Μέσα σ' αυτούς τους δικούς μας «αλύγιστους της ταξικής πάλης» ξεχωρίζουμε:

• Τον κομμουνιστή συνδικαλιστή της Εθνικής Τράπεζας Γρούμπο Πέτρο που συνελήφθη μέσα στην τράπεζα από ταγματασφαλίτες και εκτελέστηκε στο Ζάππειο.
• Τον εκτελεσμένο στην Καισαριανή στις 10 Μάη 1944 κομμουνιστή Τσιγαρά Χριστομένη, υπαλλήλου της Εθνικής που συνελήφθη και αυτός από τους Γερμανούς στο Κεντρικό Κατάστημα.
• Τον κομμουνιστή Μάρκο Γαβαλά, φοιτητή και υπάλληλο της Εθνικής, που εκτελέστηκε μαζί με άλλα 5 στελέχη του ΚΚΕ τον Αύγουστο του 1944 στο Κουκάκι.
• Τον ΕΠΟΝίτη Αυγέρη Δημήτρη, υπάλληλο της Εθνικής Τράπεζας, που έπεσε ηρωικά στο Κάστρο του Υμηττού, σπίτι που ανήκε στο μέλος του ΕΑΜ της Εθνικής Τράπεζας Αντωνίου Επαμεινώνδα.
• Τον Πάνο Σταθάκο, υπάλληλο της Εθνικής Τράπεζας και καπετάνιο του 1ου Λόχου του ΕΛΑΣ Θησείου, που απολύθηκε με τον ν.516 και πήρε το δρόμο της εξορίας.
• Τον ΕΠΟΝίτη Παύλο Παπαμερκουρίου, υπάλληλο της Τράπεζας Αθηνών και μέλος του ΕΑΜικού ΔΣ των Εργαζομένων που πήρε μέρος στις μάχες του Δεκέμβρη του 1944 και γι' αυτό απολύθηκε από την τράπεζα, πέρασε στην παρανομία και εκτελέστηκε τον Ιούλη του 1949 στο Γουδί.
• Τον Μανώλη Πλεύρη, ΕΑΜίτη από την ΤτΕ, που λόγω της δράσης του πέρασε 2 χρόνια μεταξύ τράπεζας και φυλακής Βούρλων μέχρι να απολυθεί με το ν.516 και να πάρει το δρόμο της εξορίας.
• Τους ΕΑΜίτες τραπεζοελλαδίτες Βασίλη Κακαράντζα και Γιώργο Κρίκελλη που συνελήφθησαν στο Μπλόκο της Τράπεζας της Ελλάδας και εκτελέστηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Αυστρία.
• Την κομμουνίστρια Κουμάτου Μαίρη από την Τράπεζα της Ελλάδας που συνελήφθη στο Μπλόκο της Τράπεζας της Ελλάδας στις 28 Οκτώβρη 1943, οδηγήθηκε στα κρατητήρια της Μέρλιν, καταδικάστηκε σε θάνατο, η ποινή της μετατράπηκε αργότερα σε ισόβια και στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία, με την απελευθέρωση επέστρεψε στην Ελλάδα και εντάχθηκε στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας.
• Τον κομμουνιστή Κανόνη Χαράλαμπο από την Αγροτική Τράπεζα που έδρασε στη Μυτιλήνη, το 1942 φυλακίζεται ως υπεύθυνος του ΕΑΜ, μετά την αποφυλάκισή του αναλαμβάνει Γραμματέας της ΚΟ Μυτιλήνης, το 1945 στέλνεται με το ψευδώνυμο ΔΙΑΚΟΣ στη Χίο για να ανασυγκροτήσει τις Οργανώσεις του ΚΚΕ, το 1947 δραπετεύει από την Ικαρία που ήταν εξορία και το Μάρτη του 1948 συλλαμβάνεται στη Χίο όπου εκτελείται ως «επικηρυγμένος κομμουνιστής τραπεζιτικός».
• Την κομμουνίστρια τραπεζοελλαδίτισσα Μίνα Γιάννου, που ως Γραμματέας της ΚΟΒ της Τράπεζας της Ελλάδας πήρε μέρος στις μάχες του Δεκέμβρη και στο συνδικαλιστικό κίνημα των τραπεζοϋπαλλήλων, το 1948 απολύθηκε από την Τράπεζα γιατί αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση νομιμοφροσύνης, το 1949 συνελήφθη και το 1950 καταδικάστηκε σε 20 χρόνια φυλακή για τη συνδικαλιστική της δράση, αποφυλακίστηκε το 1953 έπειτα από αθώωσή της στην αναθεώρηση της δίκης από το Εφετείο. Από το 8ο έως το 11ο Συνέδριο του ΚΚΕ εκλέχθηκε μέλος της ΚΕ, στο 9οκαι 10ο Συνέδριο εκλέχθηκε μέλος του ΠΓ και βουλευτής του Κόμματος από το 1974 μέχρι το 1977.

Αυτό είναι το ΚΚΕ, έτσι γαλουχεί τα μέλη και τα στελέχη του, κανένας κομμουνιστής τραπεζοϋπάλληλος δεν υπολόγισε θυσίες, ακόμα και τη ζωή του, για να υπηρετήσει την ιδέα της οργανωμένης λαϊκής πάλης, έμειναν πιστοί στο ταξικό τους καθήκον, στην οργάνωση της πάλης της τάξης τους ενάντια στο φασισμό, απέναντι στους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Μέχρι το 1948 πάνω από 480 κομμουνιστές είχαν απολυθεί από τις τράπεζες επειδή αρνήθηκαν να υπογράψουν δήλωση νομιμοφροσύνης.

Παναγιώτης ΚΑΤΗΦΕΣ
Γραμματέας της ΤΟ Χρηματοπιστωτικού, μέλος της ΕΠ της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ

    

Η 9η Μάη 1945 στο λόγο της λαϊκής διανόησης

Η 9η Μάη 1945, άμεσα συνδεδεμένη με την 1η Μάη 1945, που η ιστορική μνήμη έχει καταγράψει ως την ημέρα που η κόκκινη σημαία, το σύμβολο της Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, υψώθηκε στο Ράιχσταγκ, δεν ήταν δυνατό να μην αποτυπωθεί και στα έργα λογοτεχνών και ποιητών. Γενικότερα, η λαϊκή διανόηση είναι παρούσα, είτε έμπρακτα είτε με το δημόσιο λόγο της, σε όλες τις ταξικές στρατιωτικές και πολιτικές συγκρούσεις της δεκαετίας 1940 - 1950. Πιο συγκεκριμένα, με την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και κατόπιν του κομματικού καλέσματος περί συμμετοχής σε αυτόν, λογοτέχνες μέλη του κόμματος και υποστηρικτές του στρατεύονται ή εμψυχώνουν τον πληθυσμό. Συγχρόνως, σε μια σειρά άρθρα υπονοείται η αναγκαιότητα ενός αντιφασιστικού αγώνα και στο εσωτερικό της χώρας. Συντάκτες αυτών των άρθρων (Γ. Κορδάτος, Δ. Μέξης), υπό την κυβερνητική εντολή «αποσπαρτακοποίησης των λογοτεχνικών εντύπων» συλλαμβάνονται.¹ Στη συνέχεια, στο διάστημα της Κατοχής, λαϊκοί διανοούμενοι πρωτοστατούν στο ΕΑΜ Λογοτεχνών, βρίσκονται στο βουνό ένοπλοι, παράγουν προπαγανδιστικό υλικό και αρκετοί φυλακίζονται ακόμη και στο Χαϊδάρι ως μελλοθάνατοι (Θ. Κορνάρος, Γ. Λαμπρινός). Στις μέρες της Απελευθέρωσης, επιδιώκεται από τη λαϊκή διανόηση η «πλατιά ενότητα» και με ένα τμήμα της αστικής διανόησης, συνειδητοποιείται όμως και το γεγονός ότι τίθεται πλέον το ζήτημα της εξουσίας. Στη διάρκεια του ηρωικού Δεκέμβρη '44 διανοούμενοι πολεμούν στο πλευρό του ΕΛΑΣ ή διώκονται (Κ. Πολίτης), ενώ μετά τη Βάρκιζα καταγγέλλονται η λευκή τρομοκρατία και οι τότε αστικές κυβερνήσεις. Στη συνέχεια, όσο κλιμακώνεται η δράση του ΔΣΕ, κάποιοι τον ακολουθούν (Δ. Χατζής, Μ. Αλεξανδρόπουλος, Γ. Λαμπρινός), ενώ οι παραμένοντες στην Αθήνα αγωνίζονται να προφυλαχθούν και να εκπληρώσουν συνάμα τα καθοριζόμενα κομματικά καθήκοντα. Στο πλαίσιο όλης αυτής τη δραστηριότητας, η 9 Μάη, η προηγούμενη είσοδος των σοβιετικών στρατευμάτων στο Βερολίνο, η ύψωση της κόκκινης σημαίας στο Ράιχσταγκ, η συνολική δραστηριότητα της ΕΣΣΔ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η νοηματοδότησή της στις μεταπολεμικές συνθήκες και εν γένει η ερμηνεία της περιέχονται ήδη από το πρώτο μεταπολεμικό διάστημα ή και νωρίτερα σε μια σειρά άρθρα, σχόλια, ομιλίες, πεζά, ποιήματα ή μεταφράσεις και αναδημοσιεύσεις έργων της σοβιετικής λογοτεχνίας.

«Οι γειτονιές του κόσμου»

"Οι γειτονιές του κόσμου" στο «Ριζοσπάστη»

Πρώτιστα, αποδεικνύεται η βαρύτητα της γερμανοσοβιετικής αναμέτρησης στη νικηφόρα έκβαση του πολέμου. Αναλυτικότερα, καταγράφονται οι κορυφώσεις του πολέμου: Στάλινγκραντ, Λένινγκραντ, Μόσχα, Κουρσκ, γνωστοποιούνται περιστατικά από όλο το φάσμα των επιχειρήσεων (μάχες, σαμποτάζ, αντικατασκοπεία, υπεράσπιση των πόλεων, πολεμική βιομηχανία, γυναικεία συμμετοχή), δημοσιεύονται τα διαθέσιμα αριθμητικά δεδομένα (αντίπαλες δυνάμεις, απώλειές τους σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικό, θύματα της ΕΣΣΔ, καταστροφές στη σοβιετική επικράτεια) και επισημαίνεται ο διττός αντίκτυπος των σοβιετικών επιτευγμάτων στον υπόλοιπο κόσμο, δηλαδή η ώθηση στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των υπό κατοχή λαών και η αποθάρρυνση των Γερμανών.
Προς επίτευξη όλων των παραπάνω και προς απόκτηση μιας κατά το δυνατόν πληρέστερης εικόνας αναπτύσσεται ένας πρόσθετος σχεδιασμός. Δημοσιεύονται σε συνέχειες, στον «Ριζοσπάστη», στην «Ελεύθερη Ελλάδα» και στα «Ελεύθερα Γράμματα»² μια σειρά σοβιετικά διηγήματα («Στα μετόπισθεν του εχθρού», «Η Νέα Φρουρά», «Γκεπεού κατά Γκεστάπο», «Οι νικητές», «Αγώνες τιτάνων στις φλεγόμενες στέπες», «Η πολιορκία του Λένινγκραντ»). Ανατυπώνονται φωτογραφικά στιγμιότυπα από το σοβιετικό μέτωπο και σκίτσα από το διεθνή Τύπο, ακόμη και αγγλικές εφημερίδες, σε ένα από τα οποία ο Στάλιν μεγαλόσωμος κυνηγά τον Χίτλερ και ακολουθούν οι υπόλοιποι ηγέτες του αντιφασιστικού συνασπισμού. Προωθούνται ακόμη σοβιετικά κινηματογραφικά έργα («Ουράνιο τόξο», «Ζόγια», «Σοβιετικά νιάτα»), ενώ σε μια συμβολική ενέργεια, ο Νίκος Ζαχαριάδης παρευρίσκεται στην προβολή της ταινίας «Ουράνιο τόξο» και την επιδοκιμάζει κατά το κλείσιμό του στο 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ. «Για παράδειγμα το Ουράνιο τόξο όταν το βλέπεις σου πιάνει πραγματικά την ψυχή ...φεύγεις από την παράσταση με μια εσωτερική απαίτηση να κάνεις κάτι».³

Ο Γιάννης Ρίτσος, επίσης, στο έργο του «Οι γειτονιές του κόσμου» αναπαριστά ποιητικά το άκουσμα της νίκης στο Στάλινγκραντ σε ένα στρατόπεδο αιχμαλώτων, στα ελληνικά βουνά και τις αθηναϊκές συνοικίες και αποδίδει τον φόβο των Γερμανών αξιωματικών, το αίσθημα δικαίωσης κρατουμένων και μελλοθανάτων, τον ενθουσιασμό των αγωνιζομένων και την ισχυροποίηση του ΕΛΑΣ: «Χτες βράδυ μετέδωσε ο σταθμός του Βερολίνου: "τα στρατεύματά μας εγκατέλειψαν το Στάλινγκραντ"... Τούτα τα αστέρια στην ανατολή... φωτεινά - τα βουνά, τα αξύριστα πρόσωπα, τα μάτια, προ παντός τα μάτια των φυλακισμένων, τα μάτια των σκοτωμένων... Ο Βαγγέλης που τον πηγαίνουν στον τόπο της εκτέλεσης... έμαθε για το Στάλινγκραντ και ο σύντροφος Βαγγέλης ξέρει να χαίρεται τη χαρά του κόσμου... Μα ο κ. Διοικητής δεν είναι σίγουρος κρυώνει... πρόφθασες μαθές και τ' άκουσες... κι όπου να 'ναι η Λευτεριά... Ο ΕΛΑΣ προχωρεί ο φασισμός λουφάζει».⁴ Ο Γιώργος Λαμπρινός συμπληρώνει «Κι αν η θύελλα τούτη μπορούσε ανεμπόδιστη να κατακάψει την απέραντη χώρα... τότε το ανθρώπινο στόμα, όπου γης, θα αργούσε πολύ, να προφέρει ξανά τη λέξη λευτεριά».⁵ Σε παρόμοια κατεύθυνση κινείται και το βιβλίο «Στάλινγκραντ - τέσσερις μήνες ενός αγώνα», το οποίο εσπευσμένα συγγράφει και εκδίδει ο Γιώργος Φιλίππου - Πιερίδης το 1943 στην Αίγυπτο.

«Χιλιάδες σφυροδρέπανα ανεμίζουνε στο Στάλινγκραντ»

Εργο του Τάσσου

Αναδεικνύεται, παράλληλα, από τους κομουνιστές λογοτέχνες η βαθιά σχέση μεταξύ της Οχτωβριανής Επανάστασης και της μετέπειτα οικοδόμησης του σοσιαλισμού, από τη μια, και της σοβιετικής εποποιίας το διάστημα 1941 - 1945, από την άλλη. Διαπιστώνεται για την ακρίβεια ότι η από το 1917 ιστορική μεταβολή (εργατική εξουσία, κολεκτιβοποίηση, πεντάχρονα, εξάλειψη ανεργίας, περιορισμός ταξικών και εθνικών ανισοτήτων, ισοτιμία ανδρών - γυναικών, καταπολέμηση αναλφαβητισμού) διασφάλισαν τις υλικές δυνατότητες σε έναν τέτοιο εξαντλητικό πόλεμο και καλλιέργησαν όσες αρετές εμφάνισε στη διάρκειά του ο σοβιετικός λαός (ανθεκτικότητα, αυτοθυσία, πίστη, ομοψυχία, εθελοντική συμμετοχή και των μη στρατεύσιμων, εργατικότητα, παραδειγματική στάση των κομουνιστών).
Ο Νικηφόρος Βρεττάκος, στο εμπνευσμένο από το Στάλινγκραντ ποίημα του, «Ηρωική συμφωνία» διερωτάται: «Ποιος Χριστός τους κοινώνησε με το τρομαχτικό μυστήριό του, Ποια δύναμη τους φίλησε στα χείλη, ποιος τους έβαλε το χέρι πάνω στην καρδιά και μονομιάς εφύσηξεν ο άνεμος της ελευθερίας μέχρι τα πέρατα του κόσμου, ποιος τις περήφανες φωτιές άναψε στις σημαίες τους και τον παγκόσμιο φώτισαν πόνο από τόσο ύψος!».⁶
Ο Γιάννης Ρίτσος απαντά με τον επαναλαμβανόμενο στο τέλος επιμέρους θεματικών ενοτήτων στίχο του, «Χιλιάδες σφυροδρέπανα ανεμίζουνε στο Στάλινγκραντ» και το συνυφασμένο πολιτικό του φορτίο, τα οποία ορίζονται προφανώς ως σταθερός παρονομαστής όσων γεγονότων εξιστορούνται.

Σε άλλο σημείο, ο Γιάννης Ρίτσος διακρίνει την ταξική σύνθεση του Κόκκινου Στρατού και την εκεί σημαντική παρουσία εργατών «τούτα τα χέρια Ροζιασμένα απ' τον κασμά και το δρεπάνι Ροζιασμένα από το κοντάρι της σημαίας... μπορούν να χτίσουν τα καμπαναριά της Επανάστασης».⁷
Ο Φώτης Αγγουλές επίσης στο γνωστό τετράστιχό του για το Στάλινγκραντ εντάσσει τα γεγονότα στη μακραίωνη εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας «Πριν απ' τη δόξα ήρθεν ο ήλιος στις στέπες και λιώσαν τα χιόνια και ζεστάθηκαν οι καρδιές των ανθρώπων Υστερα. Πήρε ο χάρος τον Τσάρο».⁸
Στο ίδιο πνεύμα τα «Ελεύθερα Γράμματα» αποφαίνονται «Νίκη όμως και διαλεκτική, νίκη πολιτική, νίκη ανθρώπινη... ο άνθρωπος ο θρεμμένος με το σύστημα αυτό νίκησε τον ναζί ... Ο άνθρωπος του Στάλινγκραντ αγωνίζεται να απελευθερώσει τη γη από τους εμπρηστές του Ράιχσταγκ».⁹
Οι Νίκος Κιτσίκης και Γιώργος Λαμπρινός είναι πιο αναλυτικοί «Ο Κόκκινος Στρατός είναι αποτέλεσμα της μεγάλης οργανωτικής δύναμης του σοβιετικού καθεστώτος το οποίο κατόρθωσε να ενώσει τους εργάτες, αγρότες, διανοούμενους, όλες τις πηγές της χώρας για τον πόλεμο εναντίον των εισβολέων».¹⁰ «Ο λόγος του πρωτάκουστου άλματος που είναι ωστόσο απλώς ο Σοσιαλισμός. Εκεί λέω βρίσκεται η πηγή της τιτανικής δύναμης που όπλισε τη μεγάλη χώρα με την εσωτερική της αρμονία, χωρίς ταξικούς σπαραγμούς, με την υλική ισχύ και την ψυχική ρώμη».¹¹

"Φυσάνε τώρα περίεργοι άνεμοι"

Υπαρκτή είναι ακόμη σε αρκετά κείμενα η βεβαιότητα ότι η ήττα του φασισμού, το κύρος της ΕΣΣΔ και η αυξανόμενη επιρροή των κομμουνιστικών κομμάτων προμηνύουν σημαντικά βήματα στην ανθρώπινη πρόοδο. Η «συνέχεια», ωστόσο, της νίκης δε γίνεται παντού το ίδιο αντιληπτή. Σε κάποια σημεία ως μεταπολεμικά αιτήματα προβάλλονται αόριστα η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η ειρήνη. Πρόσθετα, η εφαρμογή τους εναποτίθεται στην επιθυμία όσων χωρών πολέμησαν το φασισμό, με εξαίρεση ίσως την Αγγλία, και στον καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ. Αλλού όμως ολοκλήρωση της αντιφασιστικής νίκης συνιστούν η ανοικοδόμηση της ΕΣΣΔ, η επικράτηση του σοσιαλισμού σε Ανατολική Ευρώπη, Κεντρική Ευρώπη και Απω Ανατολή, οι προσδοκώμενες ανά τον κόσμο κοινωνικού περιεχομένου εξεγέρσεις, και στην περίπτωση της Ελλάδας το πολιτικό και συναισθηματικό αντιστάθμισμα της Δεκεμβριανής ήττας, με αποτέλεσμα την επανέναρξη του αγώνα.
Τα «Ελεύθερα Γράμματα» αναγγέλλουν σε πρωτοσέλιδο σχόλιό τους: «Οι σειρήνες ήχησαν για τελευταία φορά αγγέλλοντας το τέλος του μεγαλύτερου πολέμου της ιστορίας - τη νίκη της λευτεριάς. Η ζωή όσων έπεσαν στον υπέρτατο αυτόν αγώνα για τον πολιτισμό δεν πήγε χαμένη. Η αυγή της ειρήνης, θα σταθεί η αυγή ενός καλύτερου κόσμου».¹² Και συνεχίζουν «Συνεδριάζουν οι Τρεις Μεγάλοι. Οι λαοί των ελεύθερων εθνών έχουν καρφωμένα τα μάτια τους προς τα εκεί με τη βεβαιότητα πως θα μπουν οι βάσεις ενός καλύτερου ειρηνικού κόσμου».¹³
Ο Δημήτρης Φωτιάδης αντιλαμβάνεται το μη ταυτόσημο για όλους περιεχόμενο των παραπάνω αιτημάτων: «Μερικοί όμως ανόητοι νομίζουν πως είναι δυνατόν ... Ν' αναβιώσουμε το 1939 ... Οι λαοί διψούν για αληθινή δικαιοσύνη και λευθεριά και η δοκιμασία τους έδωσε την πολιτική ωριμότητα να διακρίνουν τη γνήσια από την κάλπικη».¹⁴ Και προσθέτει «Από τη μια στην άλλη άκρη της Ευρώπης φυσάνε τώρα περίεργοι άνεμοι. Τα παλιά πολιτικά και πνευματικά φέουδα γκρεμίζονται».¹⁵
Το μοτίβο του «ανέμου» υπάρχει και στον Γιάννη Ρίτσο όμως περισσότερο πολιτικά και ταξικά προσδιορισμένο. «Ακούστε πώς τραγουδάει ο άνεμος στα στόμια των ανθρακωρυχείων, στις μπαμπακοφυτείες της Νότιας Αμερικής, στις συνοικίες της Βαρσοβίας, της Πράγας, της Αθήνας, στο Πεκίνο στις φυτείες του ρυζιού, στο μετρό του Παρισιού, και στις πλατείες της Ρώμης, στη Βουδαπέστη, στη Σόφια, στο Βουκουρέστι ετούτο το τραγούδι που το παίζει ο Σοστακόβιτς απάνω στα χαλύβδινα πλήκτρα του φράγματος της Καχόβκα κι ο Ρόμπσον το τραγουδάει στις συνοικίες των νέγρων».¹⁶
Η Μέλπω Αξιώτη, επίσης, στο έργο της «Πρωτομαγιές 1886 - 1945» περιλαμβάνει τα γεγονότα της ΕΣΣΔ στο εύρος της 1ης Μάη: «Μα δίπλα υπάρχουν τα 200 εκατομμύρια σοβιετικών σοσιαλιστικών δημοκρατιών ... 470 χιλιάδες στρατού ... Υπάρχουνε τα Στάλινγκραντ ... οι μεταλλωρύχοι των Ουραλίων ... Ο σταχανοβίστας Πατσένκο».¹⁷
Ο επιθυμητός απόηχος της σοβιετικής προέλασης στα ελληνικά πράγματα αποτυπώνεται πάλι από τον Γιάννη Ρίτσο στο κείμενο «Σούρουπο στη συνοικία»: «Κυττάει τον τοίχο με τα κόκκινα σβησμένα γράμματα... Μη χολοσκάς μη δα σβηστήκανε και από την καρδιά μας; ... Ολα σμίγουν ξανά ... και η φωνή του εφημεριδοπώλη Οι Ρώσοι στο Βερολίνο».¹⁸
Ο Θεοδόσης Πιερίδης επίσης στο ποίημά του «Υμνος στην Αθήνα του Δεκέμβρη» παρουσιάζει τα «Δεκεμβριανά» ως εν μέρει συνέχεια των αγώνων της ΕΣΣΔ. «Και τώρα κίνησεν απ' του Στάλινγκραντ την παγωμένη στέπα... και ορμητικός κατέβη και σε τύλιξε μεσ' στις φτερούγες του πάλι, Αθήνα».¹⁹
Ο Φώτης Αγγουλές προχωρά περισσότερο και συμπυκνώνει στο στίχο του «Κι ύστερα οι λαοί αποκτήσανε το Στάλινγκραντ» τη διαχρονική λειτουργία των γεγονότων ως πηγή έμπνευσης κάθε αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό, την ταξική ανισότητα και εκμετάλλευση.

Πένες συντονισμένες με τα βήματα της Ιστορίας

Επί της ουσίας, κατά την πραγμάτευση των παραπάνω ζητημάτων, φαίνεται ο μη ενιαίος προσδιορισμός του Πατριωτικού Πολέμου στην ΕΣΣΔ. Το πρώτο διάστημα εντοπίζεται η επιφανειακή, ακριβέστερα η πιο ουδέτερη, θεώρηση του Πατριωτικού Πολέμου μόνο ως τμήμα του κοινού συμμαχικού αγώνα και η συνάθροιση των σοβιετικών επιτευγμάτων με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ - Βρετανία. Ταυτόχρονα, όμως, και όσο εκδηλώνεται η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα σε βάρος της Σοβιετικής Ενωσης και υπό το βάρος της βρετανικής επέμβασης στην Ελλάδα, φωτίζονται οι μη αναιρούμενες αντιθέσεις, εντός του αντιφασιστικού συνασπισμού, ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κράτη και την ΕΣΣΔ, ο Πατριωτικός Πόλεμος συναθροίζεται με τον αγώνα των λαϊκών στρωμάτων και πρώτα των κομμουνιστών σε κάθε τόπο, σε διάκριση συχνά με τη στάση αντίστοιχων κρατών και κυβερνήσεων και αντιμετωπίζεται ως κεφάλαιο στην αντιφασιστική νίκη των λαών.
Γράφουν τα «Ελεύθερα Γράμματα» τον Μάη του 1945: «Βόλγας, Ατλαντικός Ωκεανός, Αίγυπτος. Ο ναζισμός νικούσε... Ξάφνου μια πόλη ορθώθηκε το Στάλινγκραντ ... Επειτα ακολούθησε η νίκη στο Ελ Αλαμέιν ... Μετά ήρθε η απόβαση στη Νορμανδία».²⁰ Νεκρολογούν επίσης τον Φραγκλίνο Ρούσβελτ με τα ακόλουθα «Η πατρίδα μας έχασε ... ένα τολμηρό πρωτοπόρο που με τόση ανένδοτη πίστη είχε αναλάβει να σώσει την ανθρωπότητα από τον βάρβαρο εφιάλτη του φασισμού και να την οδηγήσει στον υψηλό ανήφορο της ελευθερίας».²¹
Ενα χρόνο όμως αργότερα καταγγέλλουν το μη άνοιγμα δεύτερου μετώπου στην Ευρώπη από τα ιμπεριαλιστικά κράτη²², ενώ ο Δημήτρης Ραβάνης - Ρεντής, στο έργο του «Ο Δρομάκος με την πιπεριά», αναφέρεται στην επιδίωξη των ΗΠΑ να εισέλθουν πρώτοι στο Βερολίνο και ίσως ανιχνεύει τη σκοπιμότητα της απόβασης στη Νορμανδία: «Ηρώ να ξέρεις αν θα κερδίσεις θα πει πως θα μπουν οι Αμερικανοί πρώτοι στο Βερολίνο! ... Τότε θα χάσει σίγουρα!. Δεν έμαθε πως οι Ρώσοι ολοκλήρωσαν την περικύκλωση του Βερολίνου».²³
Επιπρόσθετα, ο Κ. Βάρναλης αποδομεί στο ποίημα «Φιλέλλην» την αναγόρευση του Τσόρτσιλ σε «πατέρα της νίκης», Επιπλέον, ο Ασημάκης Πανσέληνος ξεχωρίζει το βρετανικό λαό από την πολιτική ηγεσία του «Ο Τσόρτσιλ μπορεί να στάθηκε επικεφαλής του λαού όμως για άλλο σκοπό πολέμησε αυτός και για άλλο πολέμησε ο λαός», γράφει²⁴. Και ο Γιάννης Ρίτσος συνενώνει ποιητικά τις θυσίες κομμουνιστών. «Ετσι έφυγε και ο Φούτσικ και ο Περί κι η Ζόγια βγάζοντας από τις τσέπες τους χιλιάδες προκηρύξεις ... ανεβάζοντας ο άνεμος τις προκηρύξεις ως το κελί του Λαμπρινού και του Θέμου Κορνάρου».²⁵
Στο συνολικό υλικό αντανακλώνται, πέρα από φιλολογικά γνωρίσματα, η αντιφασιστική συμμαχία, το μεταπολεμικό διεθνές τοπίο, η δεκεμβριανή σύγκρουση στην Ελλάδα και ο τότε ρόλος της Βρετανίας, το ξεδίπλωμα της μεταδεκεμβριανής τρομοκρατίας, η επικείμενη δράση του ΔΣΕ, η ιδεολογική συγκρότηση του κάθε λογοτέχνη και αυτονόητα οι κατευθύνσεις του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και του ΚΚΕ. Σε γενικές γραμμές, η λαϊκή διανόηση, παρά την προτεραιότητα στην καταγραφή της εγχώριας Εθνικής Αντίστασης, αγωνιά εξ αρχής να διασωθούν στη μνήμη των ανθρώπων το σοβιετικό έπος, η παγκόσμια εμβέλεια και η σημαντικότητά του. Επιπλέον, παρά μια σειρά αντιφάσεις, τα γεγονότα τοποθετούνται σταδιακά στο πλαίσιο της αντίθεσης ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και τον ιμπεριαλισμό και στην εξέλιξη της ταξικής πάλης.
Παραπομπές:
1. «Αριστερά και αστικός πολιτικός κόσμος 1940-1960», επιμ. Π. Παπαστράτης - Μ. Λυμπεράτος, σ. 360-368, εκδ. «Βιβλιόραμα».
2. Το περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα» εκδίδεται τον Μάη του 1945, προκειμένου να αποτελέσει όργανο της προοδευτικής διανόησης. Διευθυντής ορίζεται ο Δ. Φωτιάδης, το 1948 όμως εξορίζεται. Στη συνέχεια, διευθυντικά καθήκοντα αναλαμβάνει ο Νικηφόρος Βρεττάκος, έως την απομάκρυνσή του από το περιοδικό, το 1949. Η κυκλοφορία συνεχίζεται έως το 1950, υπό τη διεύθυνση πια του Στρατή Δούκα.
3. «Ο τελικός λόγος του σ. Ν. Ζαχαριάδη στο 7ο συνέδριο του ΚΚΕ», «Ριζοσπάστης», 9.10.1945.
4. Γιάννης Ρίτσος, «Ποιήματα τα επικαιρικά 1945 - 1969», σ. 44, 46, 50, 51, εκδ. «Κέδρος».
5. Γιώργος Λαμπρινός, «Η πορεία ενός λαού», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 1-2, τ. 26 - 27, 9.11.1945.
6. Νικηφόρου Βρεττάκου, «Τα ποιήματα», σ. 120, εκδ. «Τα τρία φύλλα».
7. Γιάννης Ρίτσος, «Ποιήματα τα επικαιρικά 1945 - 1969», σ. 93, 103, εκδ. «Κέδρος».
8. Γιώργος Σιδέρης, «Φώτης Αγγουλές», σ. 115, εκδ. «Κέδρος».
9. Jean Richard Bloch, «Ο άνθρωπος του Στάλινγκραντ», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 15, τ. 11, 20.7.1945.
10. Νίκος Κιτσίκης, «Ελλάδα και Σοβιετική Ενωση», στο Ελεύθερα Γράμματα, σ. 1-2, τ. 18, 7.9.1945.
11. Γιώργος Λαμπρινός, «Η πορεία ενός λαού», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 1-2, τ. 26-27, 9.11.1945.
12. «8 Μαΐου», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 1, τ. 2, 12.5.1945.
13. «Οι τρεις μεγάλοι», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 1, τ. 11, 20.7.1945.
14. Δημήτρης Φωτιάδης, «Η νίκη», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 1-2, τ. 2, 12.5.1945.
15. Δημήτρης Φωτιάδης, «Τείχη πανύψηλα τείχη», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 1, τ. 11, 20.7.1945.
16 Γιάννης Ρίτσος, Ποιήματα τα επικαιρικά 1945-1969, σ. 93, 103, εκδ. Κέδρος.
17. Μέλπω Αξιώτη, «Χρονικά», σ. 178-180, εκδ. «Κέδρος».
18. Γιάννης Ρίτσος, «Σούρουπο στη συνοικία»», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 16, τ. 2, 12.5.1945.
19. Θεοδόσης Πιερίδης, «Υμνος στην Αθήνα του Δεκέμβρη», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 10, τ. 30-31, 7 Δεκεμβρίου 1945.
20. «Βερολίνο», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 1, τ. 1, 5.5.1945.
21. «Πνευματική ζωή», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 15, τ. 1, 5.5.1945.
22. Helen Leonard, «Στα παρασκήνια του πολέμου», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 10, τ. 52, 1.10.1946.
23. Δημήτρης Ραβάνης - Ρεντής, «Ο Δρομάκος με την Πιπεριά», σ. 660, εκδ. «Ηριδανός».
24. Ασημάκης Πανσέληνος, «Τσόρτσιλ», στο «Ελεύθερα Γράμματα», σ. 1, τ. 13, 3.8.1945.
25. Γιάννης Ρίτσος, «Ποιήματα τα επικαιρικά 1945 - 1969», σ. 60, εκδ. «Κέδρος».