Η διαφορά ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο

 Η διαφορά ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο

Η εργατική τάξη γεννήθηκε μαζί με τον καπιταλισμό. Το 16^ο και το 17^ο αιώνα, στην πρωταρχική συσσώρευση, η ανάπτυξη της συνδέθηκε με δυο σημαντικούς όρους. Έπρεπε να υπάρχει αρκετός συσσωρευμένος πλούτος για να στηθούν οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις –το κεφάλαιο. Επίσης έπρεπε να υπάρχει διαθέσιμο αρκετό εργατικό δυναμικό, άνθρωποι χωρίς ιδιοκτησία ή άλλο εισόδημα, αναγκασμένοι να πουλάνε την εργατική τους δύναμη.

Η εργατική τάξη διαμορφώθηκε και άρχισε να αναπτύσσεται στα τέλη του 18^ου και στις αρχές 19^ου αιώνα λόγω της εκβιομηχάνισης. Υπήρξε συνεχής εισροή από την χρεοκοπημένη τάξη των αγροτών και από χειρώνακτες εργάτες. Μαζί με την ανάπτυξη του καπιταλισμού αυξήθηκε επίσης ο εφεδρικός βιομηχανικός στρατός ανέργων.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, μεγάλα καπιταλιστικά μονοπώλια άρχισαν να κυριαρχούν σε διάφορους κλάδους σε κάθε χώρα. Σήμερα, μετά από έναν αιώνα, τα μονοπώλια αυτά δεν κυριαρχούν σε αυτούς τους κλάδους σε εθνικό αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές κρατικών επιχειρήσεων τις προηγούμενες δεκαετίες δημιούργησαν τεράστια συγκέντρωση. Μερικές πολυεθνικές επιχειρήσεις ελέγχουν κλάδους της παγκόσμιας οικονομίας . Ποτέ ξανά στην ιστορία δεν δούλευαν τόσοι πολλοί άνθρωποι για ένα προϊόν είτε είναι αυτοκίνητο, αεροπλάνο ή παράγωγο πετρελαίου. Κάθε μια από τις είκοσι μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις απασχολεί 250.000-500.000 ανθρώπους. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία δεν έλεγχαν την παραγωγή τόσοι λίγοι παράγοντες. Υπάρχουν τρεις στον κλάδο πετρελαίου, έξι στην αυτοκινητοβιομηχανία, δύο στη βιομηχανία καλαμποκιού, τέσσερις στην αγορά σόγιας, έξι στη βιομηχανία αγροχημικών και δυο στην πολιτική αεροπορία.

Η διαφορά ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο έχει όντως «φτάσει σε κρίση» όπως υπαινίσσεται ο Αντώνιο Νέγκρι εννοώντας ότι έχει εξαφανιστεί; Όχι στο κατώφλι του 21^ου αιώνα η διαφορά ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο έχει λάβει παγκόσμιες διαστάσεις.

Αυτό καθιστά ον κόσμο έτοιμο για έναν άλλο τρόπο παραγωγής, την κοινωνικοποίηση.

«Όταν η μεγάλη επιχείρηση γίνεται γιγάντια και οργανώνει σχεδιασμένα, με βάση τον ακριβή υπολογισμό ενός πλούτου στοιχείων, την προμήθεια της αρχικής πρώτης ύλης σε διαστάσεις ⅔ ή ¾ της συνολικής ποσότητας που είναι απαραίτητη για δεκάδες εκατομμύρια πληθυσμό, όταν οργανώνεται συστηματικά η μεταφορά αυτής της πρώτης ύλης στα πιο κατάλληλα για την παραγωγή σημεία, που κάποτε απέχουν το ένα από το άλλο εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα, όταν από ένα κέντρο διευθύνονται όλα τα στάδια της διαδοχικής κατεργασίας της πρώτης ύλης ως την παραγωγή μιας ολόκληρης σειράς ποικίλων έτοιμων προϊόντων , όταν η διανομή αυτών των προϊόντων γίνεται με βάση ένα σχέδιο σε δεκάδες και εκατοντάδες εκατομμύρια καταναλωτές( πώληση πετρελαίου και στην Αμερική και τη Γερμανία από το αμερικάνικο «Τραστ πετρελαίου»)- τότε γίνεται ολοφάνερο ό,τι έχουμε μπροστά μας μια κοινωνικοποίηση της παραγωγής και καθόλου μια απλή «σύμπλεξη»- ότι οι σχέσεις της ατομικής οικονομίας και της ατομικής ιδιοκτησίας αποτελούν ένα περίβλημα, που δεν ανταποκρίνεται πια στο περιεχόμενο, περίβλημα που μπορεί να παραμένει σε κατάσταση αποσύνθεσης ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα (στη χειρότερη περίπτωση αν η θεραπεία του οπορτουνιστικού αποστήματος τραβήξει σε βάθος) που αναπόφευκτα όμως θα παραμεριστεί». Αυτά έγραψε ο Λένιν όταν ανέλυσε τον ιμπεριαλισμό.

Αυτό το περίβλημα σήμερα που είναι οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, κάποιες χιλιάδες οικογένειες που κατέχουν τις χίλιες μεγαλύτερες πολυεθνικές ως οικονομική περιουσία και ελέγχουν σχεδόν όλη την παγκόσμια παραγωγή. Με αυτόν τον τρόπο ελέγχουν άμεσα ή έμμεσα την εργασία σχεδόν ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων που πουλάνε την εργατική τους δύναμη και οι οικογένειες τους εξαρτώνται από αυτό. Ελέγχουν επίσης την τεχνολογία, την επικοινωνία, τις μεταφορές και την οργάνωση ως ατομική τους ιδιοκτησία. Ο έλεγχος όλων αυτών δεν γίνεται για την κοινωνική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο αλλά για την μεγιστοποίηση των κερδών τους. Αυτό σημαίνει ότι η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής (επιχειρήσεις, χωράφια, μέσα επικοινωνίας και μεταφοράς) αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο για την κοινωνική πρόοδο της ανθρωπότητας.

ΕΧΟΥ ΠΕΘΑΝΕΙ ΟΙ ΝΕΚΡΟΘΑΦΤΕΣ;

Ποια δύναμη στην κοινωνία θα μπορέσει να σπάσει αυτόν τον ασφυκτικό κλοιό στην παραγωγή και την ίδια τη ζωή; Ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία που εισήγαγε ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς στη νεαρή Ένωση Εργατών ήταν η άποψη ότι η κοινωνική επανάσταση θα μπορούσε να μόνο έργο της ίδιας της εργατικής τάξης. Σύμφωνα με το κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ και Ένγκελς οι νεκροθάφτες του εκμεταλλευτικού συστήματος είναι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι. Είναι ζωντανοί σήμερα οι νεκροθάφτες;

Πίνακας 1 : ποσοστό απασχόλησης στην αγροτική οικονομία,

 τη βιομηχανία και τις υπηρεσίες σε όλο τον κόσμο.

Έτος	Αγροτική οικονομία	Βιομηχανία	Υπηρεσίες
1950	67	15	18
1970	56	19	25
1980	53	20	27
1990	49	20	31
2000	46	20	34
2006	38,7	21,3	40

Πηγή: Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO), Παγκόσμια έκθεση απασχόλησης, 2007.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απασχόληση στην Ευρώπη, 2004.

Η έκθεση της ILO για τις παγκόσμιες τάσεις στην απασχόληση δείχνει ότι για πρώτη φορά στη ανθρώπινη ιστορία οι υπηρεσίες ξεπέρασαν την αγροτική οικονομία: «το 2006 το μερίδιο του τομέα των υπηρεσιών στην απασχόληση παγκοσμίως ξεπέρασε για πρώτη φορά την αγροτική οικονομία ανεβαίνοντας από το 39,5% στο 40%. Το μερίδιο της αγροτικής οικονομίας μειώθηκε από το 39,7% στο 38,7%. Ο τομέας της βιομηχανίας έφτασε στο 21,3% της συνολικής απασχόλησης.

Τα δεδομένα στον Πίνακα 1 υπογραμμίζουν τρία γεγονότα. Πρώτον, το τελευταίο μισό του αιώνα η απασχόληση στην αγροτική οικονομία μειώθηκε από 67% σε 38,7%. Η τάξη των αγροτών καταστράφηκε. Στη Ευρώπη η διαδικασία αυτή συνεχίζεται εδώ και τρεις αιώνες. Σήμερα η διαδικασία αυτή είναι σε εξέλιξη σε όλο τον κόσμο. Δεύτερον, υπάρχει αύξηση της απασχόλησης στις «υπηρεσίες». Θα επιστρέψουμε σε αυτό αργότερα. Τρίτον, βλέπουμε στασιμότητα ακόμα και μικρή άνοδο της απασχόλησης στη βιομηχανία σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της μείωσης της απασχόλησης στη βιομηχανία στις αναπτυγμένες χώρες και της αύξησής της σε άλλες περιοχές.

Είναι καλύτερα να διαχωρίζουμε τον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα. Ο πρωτογενής τομέας, η αγροτική οικονομία σημαίνει την εξαγωγή από τη φύση. Ο δευτερογενής τομέας, η βιομηχανία σημαίνει την αλλαγή της φύσης. Και ο τριτογενής τομέας τα υπόλοιπα. Σήμερα πολλοί κλάδοι που ανήκουν στο δευτερογενή τομέα χαρακτηρίζονται ως «υπηρεσίες». Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται μια διαστρεβλωμένη εικόνα.

Επιπλέον, αυτά τα στοιχεία δεν λαμβάνουν υπόψη τις σχέσεις ιδιοκτησίας. Οι ιδιοκτήτες μεγάλων κτημάτων καθώς και οι ανεξάρτητοι αγρότες και οι εργάτες γης κατατάσσονται στην αγροτική οικονομία. Με τον ίδιο τρόπο οι επιχειρηματίες, τα στελέχη, οι αυτοαπασχολούμενοι και οι μισθωτοί εργάτες κατατάσσονται όλοι μαζί στον κλάδο της βιομηχανίας. Τα στοιχεία αυτά αποκρύπτουν την ταξική κοινωνία που στην ουσία είναι η σημερινή μας κοινωνία.

Ο καπιταλισμός γνωρίζει χοντρικά τρεις τάξεις που η καθεμιά τους υποδιαιρείται σε διάφορα στρώματα. Η ιδιοκτήτρια τάξη, που είναι ο ιδιοκτήτης των επιχειρήσεων, των μεγάλων κτημάτων, των μηχανών και της τεχνολογίας (πατέντες) είναι ο ιδιοκτήτης των (μεγάλων) μέσων παραγωγής. Ιδιοποιείται τα αγαθά που παράγονται. Η μεσαία τάξη είναι η τάξη των μικρών ιδιοκτητών και των ανεξάρτητων παραγωγών. Η εργατική τάξη είναι η τάξη χωρίς μέσα παραγωγής. Πουλάει την εργατική της δύναμη και την ικανότητά της για εργασία.

Η εργατική τάξη είναι η ζωντανή καρδιά του συστήματος. Ο πλούτος της κοινωνίας δημιουργείται από την παραγωγική εργασία. Το κεφάλαιο μπορεί να μεγαλώσει μόνο με την υπεραξία που δημιουργείται στην παραγωγή. Η εργατική τάξη μπορεί να υπάρξει χωρίς καπιταλιστές-αφεντικά αλλά τα αφεντικά δεν μπορούν χωρίς εργάτες. Σε αυτό ακριβώς έγκειται ο ρόλος τους ως παράγοντας για την ιστορική αλλαγή. Οι παραγωγικοί εργάτες είναι στην καρδιά της παραγωγής και βιώνουν καθημερινά την αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία. Είναι επίσης σε καλύτερη θέση ώστε να κατανοήσουν τη φύση του συστήματος. Πέρα από ένα βασικό πυρήνα που δραστηριοποιείται στην παραγωγή η εργατική τάξη αποτελείται από στρώματα μισθωτών που αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο τις αντιθέσεις αυτού του συστήματος λόγω της συνεχούς κρίσης, της αυξανόμενης εργασιακής πίεσης, της αυξανόμενης ευελιξίας και της συνεχούς αβεβαιότητας.

Οι άνεργοι είναι επίσης μέρος της εργατικής τάξης. Έχει σημασία για τα καθήκοντα του εργατικού κινήματος και του εργατικού κόμματος να δώσουμε έμφαση σε αυτό το σημείο. Ωστόσο, οι άνεργοι αποτελούν ένα ξεχωριστό στρώμα καθώς δεν μπορούν εξορισμού να σταματήσουν ή να χτυπήσουν την οικονομική φύση του καπιταλισμού επειδή λόγω της κατάστασης τους είναι διασκορπισμένοι και ανοργάνωτοι. Επιπλέον, τους λείπει η πειθαρχημένη και οργανωμένη λειτουργία της εργασίας ενώ όσο πιο πολύ μένουν εκτός παραγωγικής διαδικασίας τόσο περισσότερο ισχύουν αυτά τα στοιχεία. Αυτό δεν σημαίνει ότι το άνεργο κομμάτι της εργατικής τάξης θα πρέπει να μείνει εκτός μάχης αλλά το αντίθετο

Οι νεκροθάφτες είναι κάθε άλλο παρά πεθαμένοι, είναι ολοζώντανοι. Σύμφωνα με τον ευρύ ορισμό η ευρωπαϊκή εργατική τάξη αριθμούσε 137,5 εκατομμύρια εργαζόμενους το 2002 από τους οποίους 2 εκατομμύρια ήταν εργάτες στην αγροτική οικονομία. Πριν από 15 χρόνια υπήρχαν σε παγκόσμια κλίμακα 884 εκατομμύρια άνθρωποι που δούλευαν με αμειβόμενοι απασχόληση από τους οποίους 85 εκατομμύρια ήταν εργάτες στην αγροτική οικονομία.

Peter Mertens

Διεθνής κομμουνιστική επιθεώρηση