ΡΑΓΔΑΙΑ ΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΦΩΤΟΡΥΠΑΝΣΗΣ ΛΟΓΩ LED

ΡΑΓΔΑΙΑ ΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΦΩΤΟΡΥΠΑΝΣΗΣ ΛΟΓΩ LED

Κάποτε φαίνονταν τ' άστρα...

Μέσα σε τρία χρόνια, το Μιλάνο άλλαξε όψη τη νύχτα, όπως φαίνεται σε αυτές τις φωτογραφίες από το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Η εφαρμογή της τεχνολογίας LED στο φωτισμό των δρόμων έκανε το φωτισμό πιο έντονο και πιο λευκό σε σχέση με τον λιγότερο έντονο πορτοκαλί φωτισμό από τις λάμπες ατμών νατρίου

«Ενα παιδί μετράει τ' άστρα» έχει ως τίτλο ένα από τα γνωστότερα μυθιστορήματα του Μ. Λουντέμη. Την εποχή που εκδόθηκε το βιβλίο, το 1956, το παιδί θα μετρούσε όλη νύχτα τα περισσότερα από 2.000 άστρα, που φαίνονταν τότε διά γυμνού οφθαλμού (μέχρι 6ου μεγέθους). Σήμερα, ειδικά στις πόλεις - όπου συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού - το παιδί σχεδόν θα τελείωνε το μέτρημα πριν αρχίσει. Στα πιο φωτισμένα μέρη των πόλεων θα του έφταναν ...τα δάχτυλα των χεριών του. Κατά τη διακοπή ρεύματος μετά το σεισμό του 1994 στο Λος Αντζελες, πολλοί κάτοικοι βλέποντας για πρώτη φορά το Γαλαξία τηλεφωνούσαν σε υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης για να αναφέρουν «ένα γιγαντιαίο ασημί σύννεφο» στον ουρανό... Αλλά ακόμα και στο ύπαιθρο, το βαθύ σκοτάδι τείνει να γίνει κάτι άγνωστο στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, με εξαίρεση την Αφρική και κάποιες περιοχές στην κεντρική Ασία.
Ο διάστικτος από άστρα νυχτερινός ουρανός και οι κινήσεις λιγοστών απ' αυτά (πλανήτες), προκάλεσαν το ενδιαφέρον του ανθρώπου, τουλάχιστον από τότε που αναπτύχθηκε η γεωργία, αν όχι νωρίτερα. Οι αστρονομικές παρατηρήσεις, που ωθούνταν από την ανάγκη μέτρησης του χρόνου και πρόβλεψης του καιρού με βάση τις εποχές, έδωσαν όχι λιγότερη ώθηση στην ανάπτυξη των μαθηματικών, απ' ό,τι η ανάγκη μέτρησης του παραγόμενου φυτικού και ζωικού πλούτου και του εμβαδού των χωραφιών. Τα άστρα, ο Ηλιος, η Γη έγιναν κεντρικό ζήτημα στις φιλοσοφικές αναζητήσεις της αρχαιότητας, καθώς οι άνθρωποι προσπαθούσαν να κατανοήσουν τη θέση τους μέσα στο φυσικό κόσμο. Τελικά, δεν είναι μόνο η ομορφιά του έναστρου ουρανού που χάνει κανείς όταν δε βλέπει τ' άστρα...

Λευκό αντί για πορτοκαλί

ΜΙΛΑΝΟ, 2012

Το πρόβλημα της φωτορύπανσης δεν είναι καινούριο, αλλά τα τελευταία χρόνια, με τη διάδοση της τεχνολογίας φωτισμού LED παρουσιάζει ραγδαία επιδείνωση. Ο λόγος είναι ότι τα χρησιμοποιούμενα LED για το φωτισμό ανοιχτών χώρων και εγκαταστάσεων εκπέμπουν έντονο λευκό φως, σε σύγκριση με το πορτοκαλί φως που εκπέμπουν οι μέχρι πρότινος χρησιμοποιούμενες γι' αυτό το σκοπό λάμπες ατμών νατρίου. Το λευκό φως περιέχει και το γαλάζιο τμήμα του ορατού φάσματος, που βεβαιωμένα διαταράσσει τους βιολογικούς (κιρκαδικούς) ρυθμούς ανθρώπων και ζώων, ενώ έχουν παρατηρηθεί επιδράσεις ακόμη και σε φυτά (ανθίζουν μέσα στη νύχτα).
Ομως, το χειρότερο πλήγμα δέχεται η αστρονομική παρατήρηση. Οσο πιο σκοτεινός είναι ο ουρανός, τόσο καλύτερη παρατήρηση των άστρων μπορεί να γίνει, είτε με το μάτι, είτε με τηλεσκόπια. Ο φωτεινός θόλος μέσα στην ατμόσφαιρα, που δημιουργείται γύρω από κάθε μεγάλη πηγή έντονου φωτισμού (λόγω διάχυσης του φωτός εξαιτίας της σκόνης και των σταγονιδίων υγρασίας), ήταν πάντα σοβαρό πρόβλημα, γι' αυτό και τα αστεροσκοπεία γίνονται συνήθως σε κορυφές απομακρυσμένων βουνών. Ειδικότερα στη φασματοσκοπική αστροφωτογράφιση, οι αστρονόμοι αντιμετωπίζουν το πρόβλημα πώς να διαχωρίσουν το φως που προέρχεται από το άστρο από το φως που προέρχεται από γήινες πηγές. Στο παρελθόν οι αστρονόμοι χρησιμοποιούσαν φίλτρα που απορροφούν το πορτοκαλί φως, το οποίο εκπέμπουν αυτές οι λάμπες ατμών νατρίου. Δεν μπορεί, όμως, να γίνει το ίδιο όταν το φως από το δημόσιο φωτισμό είναι λευκό.

Η φωτορύπανση απλώνεται όλο και περισσότερο κάτω από το όρος Μάουνα Κέα στη Χαβάη, όπου υπάρχουν μερικά από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια στον κόσμο και όπου πρόκειται να εγκατασταθεί και το νέο Τηλεσκόπιο Τριάντα Μέτρων (σ.σ. διαμέτρου)

Τελικά, μήπως η επίπτωση δεν είναι και τόσο σοβαρή, καθώς σήμερα πολλοί επαγγελματίες αστρονόμοι κάνουν τηλεπαρατήρηση από τον τόπο κατοικίας τους, ελέγχοντας ένα μεγάλο τηλεσκόπιο μέσω διαδικτύου; Αν δει κανείς φωτογραφίες της Γης τραβηγμένες από το Διάστημα τη νύχτα, θα διαπιστώσει ότι η Ευρώπη και οι ΗΠΑ έχουν πάψει προ πολλού να είναι κατάλληλες περιοχές για λειτουργία τηλεσκοπίων. Γι' αυτό και τα περισσότερα μεγάλα σύγχρονα οπτικά τηλεσκόπια βρίσκονται σήμερα στη Χιλή, ή στη Χαβάη. Αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, η κατάσταση από πλευράς φωτορύπανσης δεν είναι καλή και χειροτερεύει από χρόνο σε χρόνο. Xειροτερεύει και γύρω από τις τοποθεσίες των μεγάλων τηλεσκοπίων.

Οικονομία της φωτορύπανσης

Φωτορύπανση σημαίνει και σπατάλη. Στις ΗΠΑ, τουλάχιστον το 30% του φωτός που παράγεται από το δημόσιο φωτισμό πάει χαμένο φωτίζοντας τον ουρανό, επειδή τα φωτιστικά σώματα δεν έχουν κατάλληλη κατασκευή, με αποτέλεσμα μέρος του φωτός να φεύγει προς τα πλάγια, ακόμα και κατευθείαν προς τα πάνω.
Δεν τίθεται θέμα αντιστροφής της πορείας αξιοποίησης της τεχνολογίας LED στο νυχτερινό φωτισμό πόλεων και δρόμων. Ούτε ο ρομαντισμός, ούτε η ως ένα βαθμό απώλεια της αίσθησης του χώρου όπου αναπτύσσεται ο ανθρώπινος πολιτισμός, ούτε η εκτίμηση του ρόλου που έπαιξε η αστρονομία στην ανάπτυξη αυτού του πολιτισμού, μπορούν να εμποδίσουν την έκφραση στη ζωή μιας οικονομικής αναγκαιότητας. Και η οικονομική αναγκαιότητα στη σημερινή εποχή είναι ο φτηνότερος και αποτελεσματικότερος φωτισμός, με τον άναρχο και αδιάφορο για τις ανάγκες των ανθρώπων τρόπο που λύνει αυτά τα ζητήματα ο καπιταλισμός και ο κάθε διαχειριστής του, σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο. Κι αν στο μέλλον υπάρξουν «πυροσβεστικά» μέτρα για το πρόβλημα, θα είναι εκ των υστέρων και με κόστος για το λαό από τη σπατάλη του πλούτου που παράγει, ενώ ταυτόχρονα θα προσφέρουν νέα κέρδη για το κεφάλαιο, που θα πουλήσει διορθωμένα φωτιστικά σώματα για τους δρόμους, νέα φώτα LED με απόχρωση που δεν θα έχει αρνητική επίδραση στα βιολογικά ρολόγια ανθρώπων και ζώων και θα μπορεί να φιλτράρεται ευκολότερα από τα αστρονομικά φίλτρα.

Ο πράσινος κομήτης Λάβτζοϊ (στο κέντρο) περνάει κοντά από τις Πλειάδες (κέντρο προς τα πάνω) και μακριά από το κόκκινο νεφέλωμα Καλιφόρνια, σε αυτή τη φωτογραφία του ουρανού πάνω από το Λα Σίλα της Χιλής. Στο κέντρο δεξιά, ο παναμερικανικός αυτοκινητόδρομος κάνει ξεκάθαρη την παρουσία του...

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Discover»