ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΩΝ

ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΩΝ

Βαρύ πλήγμα από τον αστεροειδή σε περίοδο ευπάθειας

Η ιστορία της ζωής πάνω στον πλανήτη Γη είναι μια διαδρομή με πολλά ενδεχόμενα, που κάθε χρονική στιγμή μπορούσε να πάρει διαφορετική στροφή. Αυτό ακριβώς συνέβη πριν 66 εκατομμύρια χρόνια, στο τέλος της Κρητιδικής γεωλογικής περιόδου. Τα προηγούμενα 150 εκατομμύρια χρόνια, οι δεινόσαυροι ήταν οι κυρίαρχοι του πλανήτη, φτάνοντας σε κολοσσιαία μεγέθη και ευημερώντας σε κάθε γωνιά της Γης. Ομως κάτι άλλαξε και απότομα ο Τυραννόσαυρος, ο Τρικεράτοψ και η παρέα τους εξαφανίστηκαν για πάντα.

Πώς μπορεί να συνέβη κάτι τέτοιο στη διαχρονικά πιο πετυχημένη έως τώρα ομάδα ζώων; Η κυρίαρχη θεωρία, που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1980, εξηγεί ότι η καταστροφή ήρθε από τον ουρανό, από έναν αστεροειδή. Αλλά πολλοί επιστήμονες αναρωτιόνται αν η πρόσκρουση από τον αστεροειδή ήταν η μόνη δύναμη που συνέβαλε στην εξαφάνιση των δεινοσαύρων.

Κύρια αιτία

Η επιστημονική εικασία για την πρόσκρουση του αστεροειδούς προήλθε από την παρατήρηση ότι σε παγκόσμια κλίμακα υπάρχει ένα λεπτό γεωλογικό στρώμα πηλού, που χρονολογείται πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, ακριβώς στο τέλος της Κρητιδικής περιόδου και την αρχή της Παλαιογενούς, το οποίο έχει ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα ιριδίου. Το ιρίδιο είναι σπάνιο χημικό στοιχείο στη Γη, αλλά συνηθισμένο σε ουράνια σώματα όπως οι κομήτες και οι αστεροειδείς.

Καλλιτεχνική απεικόνιση της πρόσκρουσης του αστεροειδούς που οδήγησε στην εξαφάνιση των δεινοσαύρων

Εως το τέλος της δεκαετίας του 1980 ήταν αδιαμφισβήτητο ότι ένας αστεροειδής (ή κομήτης) είχε προσκρούσει στη Γη πριν 66 εκατ. χρόνια, καθώς πέρα από το ιρίδιο στο ίδιο γεωλογικό στρώμα βρέθηκαν σφαιρίδια γυαλιού, που ονομάζονται τεκτίκτες και παραμορφωμένοι κρύσταλλοι χαλαζία, υλικά που μπορούν να παραχθούν σε μαζική κλίμακα από το λιώσιμο του εδάφους, που προκαλεί η πρόσκρουση μεγάλων μετεωριτών. Επιπλέον, οι επιστήμονες είχαν εντοπίσει έναν κρατήρα διαμέτρου 180 χιλιομέτρων, στο Τσιξουλούμπ του Μεξικού, με ακριβώς την ίδια ηλικία. Με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία, ένα αντικείμενο διαμέτρου περίπου 10 χιλιομέτρων προκάλεσε μια κατακλυσμιαία έκρηξη, που ως παρενέργεια προκάλεσε ομοβροντία εκρήξεων ηφαιστείων, ανεξέλεγκτων πυρκαγιών, τσουνάμι και όξινης βροχής, ενώ ο καπνός και η σκόνη σκοτείνιασαν τον κόσμο, περιορίζοντας τη βλάστηση και καταδικάζοντας σε εξαφάνιση τους δεινοσαύρους, που λόγω μεγέθους είχαν ανάγκη μεγάλων ποσοτήτων τροφής.

Αλλοι παράγοντες

Ωστόσο, οι επιστήμονες δεν γνώριζαν ακόμα πολλά για την κατάσταση των οικοσυστημάτων των δεινοσαύρων τη στιγμή του πλήγματος. Ετσι η συζήτηση συνεχίστηκε γύρω από το αν οι δεινόσαυροι βρίσκονταν σε άνοδο ή σε ύφεση ως ζωική ομάδα, όταν δέχτηκαν το θανάσιμο γι' αυτούς πλήγμα. Γιατί ο αστεροειδής δε χτύπησε έναν στατικό πλανήτη, αλλά ένα πλανήτη στον οποίο συνέβαιναν δραματικές μεταβολές της στάθμης της θάλασσας, απότομες μεταβολές θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και εκδηλωνόταν έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα.

Μια ομάδα επιστημόνων αποφάσισε να εξετάσει το δείκτη που λέγεται μορφολογική ανομοιότητα και είναι ουσιαστικά ένα ανατομικό μέτρο της βιοποικιλότητας (ποσοτικοποιεί τη διαφορετικότητα σωματικού μεγέθους, σχήματος και ανατομίας μέσα σε μια ομάδα βιολογικών ειδών στο πέρασμα του χρόνου, ή μεταξύ διαφορετικών οικοσυστημάτων). Για παράδειγμα, ένα οικοσύστημα με 15 είδη μικρών τρωκτικών υστερεί σε μορφολογική ανομοιότητα απέναντι σε ένα άλλο με μια νυχτερίδα, μια γαζέλα και έναν ελέφαντα, παρότι το πρώτο έχει περισσότερα είδη. Αυτός ο δείκτης είναι συχνά καλύτερη ένδειξη της ζωτικότητας και της βιοποικιλότητας από τον αριθμό των ειδών της ομάδας.

Αδύναμος κρίκος

Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι αν και οι σαρκοφάγοι δεινόσαυροι, καθώς και οι μικροί και μεσαίοι χορτοφάγοι είχαν τη στιγμή της πρόσκρουσης καλή μορφολογική ανομοιότητα, το ίδιο δεν συνέβαινε με τους μεγαλόσωμους χορτοφάγους. Πρόκειται για τα είδη που σήμερα θα αντιστοιχούσαν στις αγελάδες, ο θεμέλιος λίθος της τροφικής αλυσίδας των σαρκοφάγων δεινοσαύρων. Αλλη επιστημονική ομάδα κατέληξε ότι η ίδια κατηγορία δεινοσαύρων παρουσίαζε την περίοδο της καταστροφής σημαντικά μειωμένο αριθμό ατόμων σε κάθε είδος της ομάδας. Μια τρίτη ερευνητική ομάδα κατασκεύασε μοντέλο προσομοίωσης των οικοσυστημάτων των δεινοσαύρων και δοκίμασε να δει τι γίνεται όταν μερικά κρίσιμης σημασίας είδη βγουν από το παιχνίδι. Διαπίστωσε ότι τα τροφικά δίκτυα που υπήρχαν όταν χτύπησε ο αστεροειδής και περιείχαν λιγότερους μεγάλους φυτοφάγους δεινοσαύρους κατέρρεαν πιο εύκολα από τα πιο διαφοροποιημένα τροφικά δίκτυα που υπήρχαν μερικά εκατομμύρια χρόνια νωρίτερα.

Η μείωση των μεγάλων φυτοφάγων σχετίζεται με την αλλαγή της έκτασης της ξηράς, λόγω μεταβολών της στάθμης της θάλασσας. Η μείωσή τους έκανε τα οικοσυστήματα πιο επιρρεπή σε κατάρρευση, αποσταθεροποιώντας τη βάση του τροφικού δικτύου και αυξάνοντας την πιθανότητα η εξαφάνιση μερικών ειδών να έχει αλυσιδωτή επίδραση σε ολόκληρο το οικοσύστημα.

Συγκυρία

Το πλήγμα από τον αστεροειδή ήρθε σε πολύ άσχημη ώρα για τους δεινοσαύρους. Αν είχε γίνει μερικά εκατομμύρια χρόνια νωρίτερα, πριν τη βύθιση της βιοποικιλότητας των μεγάλων χορτοφάγων, τα οικοσυστήματα των δεινοσαύρων θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν από καλύτερες θέσεις την καταστροφή. Αν είχε γίνει μερικά εκατομμύρια χρόνια αργότερα, ίσως η βιοποικιλότητα να είχε ανακάμψει, όπως είχε συμβεί αμέτρητες φορές στα 150 εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξης των δεινοσαύρων. Ποτέ δεν είναι καλή ώρα για μια πρόσκρουση μεγάλου διαμέτρου αστεροειδούς, αλλά για τους δεινοσαύρους τότε ήταν η χειρότερη δυνατή στιγμή. Αλλιώς ίσως να υπήρχαν ακόμη...

Η εξαφάνιση των δεινοσαύρων έδωσε την ευκαιρία στα θηλαστικά, που είχαν ζήσει στη σκιά τους επί 100 εκατομμύρια χρόνια, να εξελιχθούν χωρίς εμπόδια. «Ανθισαν» αμέσως μετά την καταστροφή, με νέα είδη που είχαν μεγαλύτερο μέγεθος, μυριάδες διαφορετικές διατροφές και συμπεριφορές, ενώ παράλληλα εξαπλώνονταν σε όλο τον κόσμο. Αυτή η «άνθηση» οδήγησε και στα πρωτεύοντα θηλαστικά και τελικά στον άνθρωπο. Η αφαίρεση έστω και ενός κρίκου αυτής της ιστορικής «αλυσιδωτής αντίδρασης», θα μπορούσε να είχε οδηγήσει σε έναν κόσμο χωρίς ανθρώπους.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»