Το "αλάθητο" του Φρήντμαν
Επειδή το χτεσινό σημείωμα έγινε αφορμή να ανοίξει μια καθόλου εύκολη κουβέντα, θα ήθελα να προσθέσω μερικές ακόμη σκέψεις.
Έχουμε πει στο παρελθόν ότι, καθώς παρακολουθούσαν και μελετούσαν το οικονομικό περιβάλλον, ο Μαρξ και ο Κέυνς έκαναν τις ίδιες διαπιστώσεις, κάτι που δεν ακούγεται παράλογο. Η διαφορά τους είναι στο σχέδιο λύσης των προβλημάτων που διαπίστωναν, ανάλογα με τον τελικό στόχο που είχε καθένας στο μυαλό του. Λογικό είναι, λοιπόν, να δεχτούμε ότι τις ίδιες διαπιστώσεις έκανε και ο ακραιφνής νεοφιλελεύθερος και μονεταριστής Μίλτον Φρήντμαν, τον οποίο ουδείς επιτρέπεται να αποκαλεί άσχετο ή ηλίθιο.
Το πρόβλημα με τον Φρήντμαν είναι η κατευθυνόμενη επιστημοσύνη του. Για να το πω απλά, ο Φρήντμαν δεν επικεντρωνόταν στην μελέτη για να καταλήξει σε συμπεράσματα αλλά είχε δεδομένα τα συμπεράσματα και προσπαθούσε να τα τεκμηριώσει θεωρητικά. Καταλάβαινε μεν ότι οι επιλογές τού Κέυνς δεν αποτρέπουν τις κρίσεις τού καπιταλισμού αλλά, παράλληλα, δεν δεχόταν να υιοθετήσει ως λύση τις επιλογές τού Μαρξ. Έτσι, επέλεξε έναν άλλο δρόμο, ο οποίος μέχρι τότε ανιχνευόταν μόνο στις θεωρίες τού Σούμπετερ, του Χάγιεκ κλπ. Μόνο που, ιστορικά, ο δρόμος τού Φρήντμαν αποδείχτηκε αδιέξοδος. Όπου εφαρμόστηκαν οι δοξασίες του, στο τέρμα τής διαδρομής περίμενε η αποτυχία, όπως δείξαμε τεκμηριωμένα στην Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού.
Αν και τις αποτυχίες αυτές τις διαπίστωνε και ο ίδιος ο Φρήντμαν, ποτέ μέχρι το τέλος τής ζωής του δεν παραδέχτηκε ότι οι δοξασίες του ήσαν εσφαλμένες. Αντίθετα, επέμενε ότι όλες οι αποτυχίες οφείλονταν στην μη πλήρη εφαρμογή τής θεωρίας του. Ακριβώς, δηλαδή, όπως κάνουν οι διάφορες θρησκείες, οι οποίες έχουν όλες έναν παράδεισο αλλά φταίμε εμείς που δεν καταφέρνουμε να εξασφαλίσουμε πρόσβαση σ' αυτόν επειδή δεν εφαρμόζουμε απόλυτα τις οδηγίες τους.
Πάμε παρακάτω. Μιλήσαμε χτες για "τραπεζικό χρήμα" και σημειώσαμε ότι μόνο μέσω αυτού αυξάνεται η κυκλοφορία. Πιθανώς, κάποιοι από τους αναγνώστες να θυμήθηκαν το παλιό ανέκδοτο, όπου ο ιάπωνας τουρίστας αφήνει πενήντα ευρώ "καπάρο" στον ξενοδόχο και πάει να δει αν το δωμάτιο είναι του γούστου του. Μέχρι να γυρίσει, ο ξενοδόχος έχει ξωφλήσει μ' αυτό το πενηντάρι την καμαριέρα, εκείνη έτρεξε αμέσως να ψωνίσει με αυτά τα λεφτά από τον μπακάλη, ο οποίος τα πήρε και πλήρωσε τον καθηγητή που έκανε φροντιστήριο στην κόρη του, εκείνος έδωσε αμέσως το πενηντάρι στον μάστορα που του είχε επισκευάσει το μηχανάκι και ο μάστορας έτρεξε να το δώσει στον φίλο του τον ξενοδόχο τα 50 ευρώ που του είχε πάρει δανεικά. Κάπου εκεί, ο ιάπωνας επιστρέφει, δηλώνει ότι δεν του αρέσει το δωμάτιο, παίρνει πίσω το πενηντάρι του και φεύγει. Δηλαδή, με έναν πενηντάρι που στο τέλος γύρισε στην τσέπη από την οποία βγήκε, υλοποιήθηκαν συναλλαγές συνολικού ύψους διακοσίων πενήντα ευρώ. Βάλτε τώρα στην θέση τού ιάπωνα μια τράπεζα και θα έχετε μια χοντροκομμένη αλλά σαφή εικόνα για το πώς δουλεύει το σύστημα.
Το άλυτο πρόβλημα του παραπάνω κυκλώματος λέγεται φορολογία. Αν υποθέσουμε ότι θέλω να πάω σ' έναν οδοντίατρο να κάνω μια απονεύρωση και ταυτόχρονα εκείνος ψάχνει λογιστή να του φτιάξει την δήλωση. Επειδή και οι δυο χρεώνουμε 100 ευρώ την δουλειά μας, εξυπηρετεί ο ένας τον άλλον και είμαστε πάτσι. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι είμαστε και νόμιμοι, αφού πρέπει και οι δυο να κόψουμε αποδείξεις και, μάλιστα, να τις αλληλοεξοφλήσουμε με τις πιστωτικές μας κάρτες. Φυσικά, η νομιμότητα πληρώνεται: από κάθε απόδειξη 100 ευρώ, το κράτος θα εισπράξει για ΦΠΑ, φόρο εισοδήματος και εισφορά αλληλεγγύης περίπου 45 ευρώ. Δηλαδή, τα 90 ευρώ τού κατοστάρικου θα εξαφανιστούν κατά την βόλτα που θα κάνει το χαρτονόμισμα από εμένα στον οδοντίατρο και πάλι πίσω.
Θεωρητικά, αυτά τα 90 ευρώ θα πρέπει να μας αποδοθούν με άλλη μορφή, π.χ. ως σχολεία για τα παιδιά μας, ως νοσοκομεία, ως πλατείες και παιδικές χαρές, ως υποδομές, ως αντιπλημμυρικά και αντισεισμικά έργα κλπ. Ιδού, λοιπόν, το λαμπρό πεδίο δόξης που έχουν βάλει στο μάτι ο Φρήντμαν και οι θαυμαστές του. Αν τα σχολεία, τα νοσοκομεία, οι υποδομές και εν γένει τα πάντα (ακόμη και ο στρατός, γιατί όχι;) αποδοθούν προς εκμετάλλευση στο ιδιωτικό κεφάλαιο, αυτά τα 90 ευρώ θα κατευθύνονται προς τους εν λόγω επενδυτές. Βεβαίως, όχι με την μορφή φόρου αλλά με την μορφή εισιτηρίου ή τιμολογίου αλλά αυτό μικρή σημασία έχει.
Το δυστύχημα δεν είναι ότι οι μονεταριστικές και νεοφιλελεύθερες δοξασίες έχουν αποτύχει διεθνώς και παταγωδώς. Είναι ότι όλο και περισσότεροι τις ενστερνίζονται, πιστεύοντας ότι θα πετύχουν αν τις εφαρμόσουν σωστά. Δείτε, για παράδειγμα, την "αριστερή" κυβερνητική φιλοδοξία να ιδιωτικοποιήσει το νερό ή τα σκουπίδια, παρ' ότι αυτό το μοντέλο απέτυχε οπουδήποτε στον πλανήτη κι αν εφαρμόστηκε και πλέον σημειώνεται ένα παγκόσμιο κύμα επιστροφής τής διαχείρισης του νερού και των απορριμμάτων στις τοπικές διοικήσεις.
Παρεμπιπτόντως, αν παρατηρήσετε ότι η κυβέρνηση δεν θέλει να ιδιωτικοποιήσει το νερό αλλά υπακούει ακόντως στις μνημονιακές υποχρεώσεις της, θα σας δώσω άλλο παράδειγμα: τους παιδικούς σταθμούς. Μέχρι πέρυσι, το κράτος ενίσχυε τους δημοτικούς παιδικούς σταθμούς ώστε να εξυπηρετούνται οι φτωχοί εργαζόμενοι. Από εφέτος, αντί γι' αυτή την ενίσχυση, το κράτος δίνει στους δικαιούχους επιταγές, τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν είτε σε δημοτικούς είτε σε ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς. Μοιραία, αυτή η διαδικασία λειτουργεί ως ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και παράλληλα υποβαθμίζει την έννοια του κοινωνικού κράτους, μέχρι να καταλήξουμε στην ολοκληρωτική απαξίωση των δημοτικών παιδικών σταθμών και την οριστική κατάργησή τους. Μια κατάργηση που, κατά πάσα πιθανότητα, θα σημάνει και την πλήρη κατάργηση οποιασδήποτε ενίσχυσης με μετατόπιση του συνολικού βάρους στις πλάτες των γονιών.
Ας τελειώνουμε. Η μόνη δοκιμασμένη ιστορικά διέξοδος από την καπιταλιστική κρίση και ο μόνος ιστορικά διαπιστωμένος τρόπος να ξαναμπεί ο μηχανισμός σε πλήρη λειτουργία είναι αυτό που έχει παρατηρήσει ο Μαρξ αλλά αρνούνται να δουν οι σύγχρονοι μεγαλοσχήμονες: η καταστροφή ενός μεγάλου τμήματος του συσσωρευμένου κεφαλαίου. Και ο μόνος τρόπος για να γλιτώσουμε μια για πάντα από το χιλιοφθαρμένο καπιταλιστικό οικοδόμημα είναι να το γκρεμίσουμε. Με μονεταριστικά ή άλλα μερεμέτια δεν γίνεται δουλειά.
Έχουμε πει στο παρελθόν ότι, καθώς παρακολουθούσαν και μελετούσαν το οικονομικό περιβάλλον, ο Μαρξ και ο Κέυνς έκαναν τις ίδιες διαπιστώσεις, κάτι που δεν ακούγεται παράλογο. Η διαφορά τους είναι στο σχέδιο λύσης των προβλημάτων που διαπίστωναν, ανάλογα με τον τελικό στόχο που είχε καθένας στο μυαλό του. Λογικό είναι, λοιπόν, να δεχτούμε ότι τις ίδιες διαπιστώσεις έκανε και ο ακραιφνής νεοφιλελεύθερος και μονεταριστής Μίλτον Φρήντμαν, τον οποίο ουδείς επιτρέπεται να αποκαλεί άσχετο ή ηλίθιο.
Το πρόβλημα με τον Φρήντμαν είναι η κατευθυνόμενη επιστημοσύνη του. Για να το πω απλά, ο Φρήντμαν δεν επικεντρωνόταν στην μελέτη για να καταλήξει σε συμπεράσματα αλλά είχε δεδομένα τα συμπεράσματα και προσπαθούσε να τα τεκμηριώσει θεωρητικά. Καταλάβαινε μεν ότι οι επιλογές τού Κέυνς δεν αποτρέπουν τις κρίσεις τού καπιταλισμού αλλά, παράλληλα, δεν δεχόταν να υιοθετήσει ως λύση τις επιλογές τού Μαρξ. Έτσι, επέλεξε έναν άλλο δρόμο, ο οποίος μέχρι τότε ανιχνευόταν μόνο στις θεωρίες τού Σούμπετερ, του Χάγιεκ κλπ. Μόνο που, ιστορικά, ο δρόμος τού Φρήντμαν αποδείχτηκε αδιέξοδος. Όπου εφαρμόστηκαν οι δοξασίες του, στο τέρμα τής διαδρομής περίμενε η αποτυχία, όπως δείξαμε τεκμηριωμένα στην Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού.
 |
| Μίλτον Φρήντμαν και Ρόναλντ Ρέηγκαν. Ο καθηγητής τού Σικάγου διετέλεσε ανεπίσημος οικονομικός σύμβουλος του Ρέηγκαν και σ' αυτόν οφείλονταν τα καταστροφικά Reaganomics. |
Αν και τις αποτυχίες αυτές τις διαπίστωνε και ο ίδιος ο Φρήντμαν, ποτέ μέχρι το τέλος τής ζωής του δεν παραδέχτηκε ότι οι δοξασίες του ήσαν εσφαλμένες. Αντίθετα, επέμενε ότι όλες οι αποτυχίες οφείλονταν στην μη πλήρη εφαρμογή τής θεωρίας του. Ακριβώς, δηλαδή, όπως κάνουν οι διάφορες θρησκείες, οι οποίες έχουν όλες έναν παράδεισο αλλά φταίμε εμείς που δεν καταφέρνουμε να εξασφαλίσουμε πρόσβαση σ' αυτόν επειδή δεν εφαρμόζουμε απόλυτα τις οδηγίες τους.
Πάμε παρακάτω. Μιλήσαμε χτες για "τραπεζικό χρήμα" και σημειώσαμε ότι μόνο μέσω αυτού αυξάνεται η κυκλοφορία. Πιθανώς, κάποιοι από τους αναγνώστες να θυμήθηκαν το παλιό ανέκδοτο, όπου ο ιάπωνας τουρίστας αφήνει πενήντα ευρώ "καπάρο" στον ξενοδόχο και πάει να δει αν το δωμάτιο είναι του γούστου του. Μέχρι να γυρίσει, ο ξενοδόχος έχει ξωφλήσει μ' αυτό το πενηντάρι την καμαριέρα, εκείνη έτρεξε αμέσως να ψωνίσει με αυτά τα λεφτά από τον μπακάλη, ο οποίος τα πήρε και πλήρωσε τον καθηγητή που έκανε φροντιστήριο στην κόρη του, εκείνος έδωσε αμέσως το πενηντάρι στον μάστορα που του είχε επισκευάσει το μηχανάκι και ο μάστορας έτρεξε να το δώσει στον φίλο του τον ξενοδόχο τα 50 ευρώ που του είχε πάρει δανεικά. Κάπου εκεί, ο ιάπωνας επιστρέφει, δηλώνει ότι δεν του αρέσει το δωμάτιο, παίρνει πίσω το πενηντάρι του και φεύγει. Δηλαδή, με έναν πενηντάρι που στο τέλος γύρισε στην τσέπη από την οποία βγήκε, υλοποιήθηκαν συναλλαγές συνολικού ύψους διακοσίων πενήντα ευρώ. Βάλτε τώρα στην θέση τού ιάπωνα μια τράπεζα και θα έχετε μια χοντροκομμένη αλλά σαφή εικόνα για το πώς δουλεύει το σύστημα.
Το άλυτο πρόβλημα του παραπάνω κυκλώματος λέγεται φορολογία. Αν υποθέσουμε ότι θέλω να πάω σ' έναν οδοντίατρο να κάνω μια απονεύρωση και ταυτόχρονα εκείνος ψάχνει λογιστή να του φτιάξει την δήλωση. Επειδή και οι δυο χρεώνουμε 100 ευρώ την δουλειά μας, εξυπηρετεί ο ένας τον άλλον και είμαστε πάτσι. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι είμαστε και νόμιμοι, αφού πρέπει και οι δυο να κόψουμε αποδείξεις και, μάλιστα, να τις αλληλοεξοφλήσουμε με τις πιστωτικές μας κάρτες. Φυσικά, η νομιμότητα πληρώνεται: από κάθε απόδειξη 100 ευρώ, το κράτος θα εισπράξει για ΦΠΑ, φόρο εισοδήματος και εισφορά αλληλεγγύης περίπου 45 ευρώ. Δηλαδή, τα 90 ευρώ τού κατοστάρικου θα εξαφανιστούν κατά την βόλτα που θα κάνει το χαρτονόμισμα από εμένα στον οδοντίατρο και πάλι πίσω.
Θεωρητικά, αυτά τα 90 ευρώ θα πρέπει να μας αποδοθούν με άλλη μορφή, π.χ. ως σχολεία για τα παιδιά μας, ως νοσοκομεία, ως πλατείες και παιδικές χαρές, ως υποδομές, ως αντιπλημμυρικά και αντισεισμικά έργα κλπ. Ιδού, λοιπόν, το λαμπρό πεδίο δόξης που έχουν βάλει στο μάτι ο Φρήντμαν και οι θαυμαστές του. Αν τα σχολεία, τα νοσοκομεία, οι υποδομές και εν γένει τα πάντα (ακόμη και ο στρατός, γιατί όχι;) αποδοθούν προς εκμετάλλευση στο ιδιωτικό κεφάλαιο, αυτά τα 90 ευρώ θα κατευθύνονται προς τους εν λόγω επενδυτές. Βεβαίως, όχι με την μορφή φόρου αλλά με την μορφή εισιτηρίου ή τιμολογίου αλλά αυτό μικρή σημασία έχει.
Το δυστύχημα δεν είναι ότι οι μονεταριστικές και νεοφιλελεύθερες δοξασίες έχουν αποτύχει διεθνώς και παταγωδώς. Είναι ότι όλο και περισσότεροι τις ενστερνίζονται, πιστεύοντας ότι θα πετύχουν αν τις εφαρμόσουν σωστά. Δείτε, για παράδειγμα, την "αριστερή" κυβερνητική φιλοδοξία να ιδιωτικοποιήσει το νερό ή τα σκουπίδια, παρ' ότι αυτό το μοντέλο απέτυχε οπουδήποτε στον πλανήτη κι αν εφαρμόστηκε και πλέον σημειώνεται ένα παγκόσμιο κύμα επιστροφής τής διαχείρισης του νερού και των απορριμμάτων στις τοπικές διοικήσεις.
Παρεμπιπτόντως, αν παρατηρήσετε ότι η κυβέρνηση δεν θέλει να ιδιωτικοποιήσει το νερό αλλά υπακούει ακόντως στις μνημονιακές υποχρεώσεις της, θα σας δώσω άλλο παράδειγμα: τους παιδικούς σταθμούς. Μέχρι πέρυσι, το κράτος ενίσχυε τους δημοτικούς παιδικούς σταθμούς ώστε να εξυπηρετούνται οι φτωχοί εργαζόμενοι. Από εφέτος, αντί γι' αυτή την ενίσχυση, το κράτος δίνει στους δικαιούχους επιταγές, τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν είτε σε δημοτικούς είτε σε ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς. Μοιραία, αυτή η διαδικασία λειτουργεί ως ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και παράλληλα υποβαθμίζει την έννοια του κοινωνικού κράτους, μέχρι να καταλήξουμε στην ολοκληρωτική απαξίωση των δημοτικών παιδικών σταθμών και την οριστική κατάργησή τους. Μια κατάργηση που, κατά πάσα πιθανότητα, θα σημάνει και την πλήρη κατάργηση οποιασδήποτε ενίσχυσης με μετατόπιση του συνολικού βάρους στις πλάτες των γονιών.
 |
| Από τον Ρίτσαρντ Νίξον (αριστερά), ενυπόγραφα, "στον Δρ. Μίλτον Φρήντμαν (δεξιά) με εκτίμηση και τις καλύτερες ευχές". Στην μέση ο τότε υπουργός οικονομικών -και επί Ρέηγκαν εξωτερικών- Τζωρτζ Σουλτς. |
Ας τελειώνουμε. Η μόνη δοκιμασμένη ιστορικά διέξοδος από την καπιταλιστική κρίση και ο μόνος ιστορικά διαπιστωμένος τρόπος να ξαναμπεί ο μηχανισμός σε πλήρη λειτουργία είναι αυτό που έχει παρατηρήσει ο Μαρξ αλλά αρνούνται να δουν οι σύγχρονοι μεγαλοσχήμονες: η καταστροφή ενός μεγάλου τμήματος του συσσωρευμένου κεφαλαίου. Και ο μόνος τρόπος για να γλιτώσουμε μια για πάντα από το χιλιοφθαρμένο καπιταλιστικό οικοδόμημα είναι να το γκρεμίσουμε. Με μονεταριστικά ή άλλα μερεμέτια δεν γίνεται δουλειά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου