Η ζωή που δεν έζησα

 Η ζωή που δεν έζησα

ή αλλιώς μια βόλτα στο ΙΚΕΑ

Η σφισσα έριξε την ιδέα με φόβο, ως αυτοκτονική πλην έσχατη λύση ανάγκης. Φόβο γιατί ακόμα κι αν δεν έχεις αγοραφοβία, μαθημένος από τους συντρόφους που κολυμπάνε στις μάζες, μια σαββατιάτικη εξόρμηση στα ΙΚΕΑ του Κηφισού ήταν ένας καλός λόγος να αποκτήσεις. Καλύτερος κι από μια γνωριμία με στελέχη του άλλου ΙΚΕΑ (της ιστοσελίδας κομμουνιστών εργατικού αγώνα), που ούτως ή άλλως έχει μόνο στελέχη (κρυφά) χωρίς μέλη και δεν μπορεί να προκαλέσει σε κανέναν αγοραφοβία.

Θα έλεγε κανείς πως αυτό που βγαίνει κυρίως σε μαζική παραγωγή είναι τα κοπάδια καταναλωτών, παρά τα προϊόντα που αγοράζουν. Μπορείς όμως να τους δεις να συνδέονται διαλεκτικά, ήδη από την είσοδο, σα ζωντανή διαφήμιση. Κόσμος που άλλαξε παραστάσεις ή μάλλον καναπέδες και βρήκε χαρούμενος μια θέση να καθίσει, γιατί γενικά είναι κουραστικό να (ξε)σηκώνεσαι και να ορθώνεις ανάστημα. Πόσο μάλλον η άσκοπη κίνηση ή ορθοστασία, όταν δεν έχεις προοπτική και δεν ξέρεις πού πας.

Προσπερνάς λοιπόν την πολυκοσμία στο εστιατόριο, όπου προσφέρονται μεταξύ άλλων αλογίσιοι κεφτέδες (!) και τον τομέα με τους καθρέφτες, που δεν αντανακλούν την πραγματικότητα, ούτε την αναδεικνύουν σαν μεγεθυντικοί φακοί (όπως έλεγε ο Μαγιακόφσκι) αλλά την παραμορφώνουν σαν μαγικοί καθρέφτες, που σου δείχνουν αυτό που θες να δεις.
-Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, υπάρχει πιο ωραίο σπίτι από το δικό μου;

Σαφώς κι υπάρχει, και το ΙΚΕΑ είναι εκεί για να σου το αποδείξει, να σου δώσει μερικές τζούρες απόλαυσης και λαθραίας ικανοποίησης από τη ζωή που δεν έζησες, το σπίτι που θα μπορούσες να έχεις, καθώς βυθίζεσαι στην πολυθρόνα, το γραφείο, την περιστρεφόμενη καρέκλα και στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους που θυμίζουν δωμάτια κανονικού σπιτιού, για να τα ζηλέψεις και να θες να τα αποκτήσεις αυτούσια όπως είναι, να τα πάρεις όλα. Στιγμές τηλεοπτικής ευτυχίας από διαφημίσεις και σκηνές από το μικρό σπίτι (χωρίς λιβάδι, τα παιδιά μεγάλωσαν κι έφυγαν εσωτερικοί μετανάστες για την πόλη).

Και σου έχουν ολοκληρωμένες προτάσεις για είκοσι τετραγωνικά, 35 τετραγωνικά, κοκ, όσο μικρό κι αν είναι το σπίτι σου, μπορεί να γίνει άνετο, σύγχρονο κι ωραίο. Βέβαια αν είχες λεφτά να τα πάρεις όλα αυτά, θα έμενες πιθανότατα σε ένα πολύ πιο ευρύχωρο σπίτι, με περισσότερα τετραγωνικά.

-Μα αν λένε ότι είναι επηρεασμένοι από το βιομηχανικό σχεδιασμό του Bauhaus, που επιδίωκε να συνδεθεί με τη μαζική παραγωγή, για να ικανοποιήσει λαϊκές ανάγκες, δε θα έπρεπε να είναι πολύ φτηνότερες οι τιμές;
-Μα είναι φτηνότερες -στα πιο πολλά τουλάχιστον- συγκριτικά με άλλα. Άλλο αν είναι πολύ ακριβά για εμάς. Το πρόβλημα είναι στους δικούς μας μισθούς, όχι στις τιμές. Και στην τελική, άλλο πράγμα το φτηνό -ιδίως για ένα έπιπλο που θέλεις να σου κρατήσει για μια ζωή- και άλλο το φτηνιάρικο. Αν θες το δεύτερο, πας στα Τζάμπο. Εξάλλου η λογική του Bauhaus δεν μπορεί να βρει πλήρη εφαρμογή στο σημερινό σύστημα. Καπιταλισμό έχουμε δε θα σου δώσει κανείς κάτι τζάμπα ή με επιδότηση.

Κρατάνε όμως μερικά στοιχεία από την κοινωνία του μέλλοντος (;) όπως την αυτοεξυπηρέτηση και τη διαλογή των προϊόντων που θέλεις πριν το ταμείο, όπου χάνεσαι μεταξύ κουτιών, κωδικών και τεράστιων μεταλλικών διαδρόμων σε βιομηχανικό τοπίο (κι εκεί σου έρχεται συνειρμικά μια ατάκα από τον Κόκορα του Αρκά: "τι γίνεται στην περίπτωση που θες απλώς να πηδήξεις;") Και το κομμάτι της συναρμολόγησης στο σπίτι, με το σύστημα φτιάξτο μόνος σου, για να συνηθίζεις στα καινούρια, επαναστατικά καθήκοντα, όπου θα κληθούμε να φτιάξουμε έναν ολόκληρο νέο (γενναίο) κόσμο από την αρχή. Κι ίσως στο τέλος να περισσεύει πάντα μια βίδα, που δε βρήκες εγκαίρως τη θέση της (και σε κάνει να ανησυχεί μην 'καταρρεύσει' το έπιπλο σαν επαναστατικό εγχείρημα του εικοστού αιώνα), αλλά το πιο σημαντικό είναι η καλλιέργεια του πολυδιάστατου δημιουργού (σε αντίθεση με τον αλλοτριωμένο, μονοδιάστατο άνθρωπο-καταναλωτή που αναφέρει ο Μαρκούζε), που το πρωί είναι κυνηγός, το απόγευμα ψαράς και στο τέλος της μέρας όλα μαζί και τίποτα από τα παραπάνω.
Ναι αλλά τι γίνεται αν το πρωί, το απόβραδο και στο τέλος της μέρας είσαι απλώς άνεργος;

Ο κομμουνισμός είναι ακαταμάχητος γιατί είναι απλώς, λέει ο Μπρεχτ. Ναι αλλά ο καπιταλισμός είναι (ακόμα πιο) δυσκατάβλητος γιατί είναι απλοϊκός. Ζωγραφίζει τον άνθρωπο παύλα-τελεία, ως καταναλωτή, και τον βομβαρδίζει με εμπορεύματα, πλαστές ανάγκες, διαφημίσεις στα όρια της πλύσης εγκεφάλου, ενώ παράλληλα φροντίζει να ρίξει την τιμή της εργατικής δύναμης των υποψήφιων πελατών του (κι αυτή είναι μια αξεπέραστη αντίφασή του). Και ξεγελάει πολλούς με το σκανδιναβικό μοντέλο και τις σουηδικές κατασκευές (ΙΚΕΑ), που του δίνουν την ψευδαίσθηση της ευμάρειας και μιας κάποιας κοινωνικής ασφάλισης.

Ας το δούμε και με ένα παράδειγμα: λένε πως αν θέλεις να δεις τη χαρά στο πρόσωπο ενός μικρού παιδιού, αρκεί να του δώσεις μια μπάλα, να το αφήσεις να πέσει και να αναψοκοκκινίσει από τη χαρά και τον ιδρώτα του παιχνιδιού. Βομβάρδισέ το όμως με δεκάδες παιχνίδια, ηλεκτρονικά, επιτραπέζια, στολές, sci-fi ήρωες και δε συμμαζεύεται, για να δεις πώς η χαρά του απλού, μετατρέπεται σε περιφρόνηση και στη γκρίνια του ανικανοποίητου. Και δες πώς μετατρέπουν αυτά τα μέρη τους ενήλικους καταναλωτές σε ανικανοποίητα παιδάκια, που θέλουν διαρκώς καινούρια εμπορεύματα, για να διασκεδάσουν την πλήξη τους (κι όχι για να καλύψουν τις ανάγκες τους) και πες μου πόσο αισιόδοξα είναι τα πράγματα.

Τέλος πάντων, καλά ήταν (και στην κοινωνία του μέλλοντος θα τα κάνουμε ακόμα καλύτερα) αλλά να μην ξαναπάμε στα κοντά...