ΣΕΡΓΚΕΪ ΠΡΟΚΟΦΙΕΦ Μια Καντάτα για την Οχτωβριανή Επανάσταση

ΣΕΡΓΚΕΪ ΠΡΟΚΟΦΙΕΦ

Μια Καντάτα για την Οχτωβριανή Επανάσταση

Ο Προκόφιεφ μαζί με τους Σοστακόβιτς και Χατζατουριάν, στη Μόσχα το 1945

Ο Προκόφιεφ γεννήθηκε στις 23 Απρίλη 1891 στην περιφέρεια Ντονέτσκ της Ουκρανίας και έδειξε ασυνήθιστες μουσικές ικανότητες από την ηλικία των πέντε ετών. Σε ηλικία εννέα ετών συνέθετε την πρώτη του όπερα, «Ο Γίγαντας», μία Εισαγωγή, καθώς και διάφορα ακόμα μουσικά έργα. Μέχρι τον θάνατό του στις 5 Μάρτη 1953, δημιούργησε εκατοντάδες έργα, ανάμεσά τους περισσότερες από 10 όπερες, 7 συμφωνίες, κονσέρτα για βιολί, πιάνο και βιολοντσέλο, ορχηστρικές σουίτες και έργα μουσικής δωματίου.

Με τα έργα του επηρέασε πολλούς μεταγενέστερούς του συνθέτες και άνοιξε νέους δρόμους στη μουσική δημιουργία του 20ού αιώνα. Από μεγάλους συνθέτες της εποχής του θεωρούταν ένας πολύ σημαντικός και πρωτοποριακός συνθέτης. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Ραβέλ, ότι θεωρεί το έργο του Προκόφιεφ «έργο μιας ιδιοφυΐας», ενώ ο Στραβίνσκι αποκάλεσε το μπαλέτο του «Ο Γελωτοποιός» «το μοναδικό κομμάτι της σύγχρονης μουσικής που μπορεί να ακούσει με ευχαρίστηση».
Αυτό, όμως, που ξεχωρίζει στα έργα του Προκόφιεφ είναι ότι στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι γραμμένα για την υπόθεση της απελευθέρωση της εργατικής τάξης από τα καπιταλιστικά δεσμά και την πάλη της για την οικοδόμηση της νέας σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας. Μια σειρά έργα του, όπως το μπαλέτο «Εποχή του Ατσαλιού», το συμφωνικό παραμύθι «Ο Πέτρος και ο λύκος», η μουσική για την επική ταινία του Αϊζενστάιν «Αλεξάντρ Νιέφσκι», οι πολεμικές σονάτες για πιάνο, η 5η και η 6η Συμφωνία και η όπερα «Η ιστορία ενός αληθινού ανθρώπου», έχουν στο επίκεντρό τους τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ και την πάλη του σοβιετικού λαού ενάντια στο ναζισμό και το φασισμό.

Καντάτα για την πορεία των μπολσεβίκων προς τη νίκη

Μια από τις μεγαλύτερες μορφές της μουσικής δημιουργίας σε παγκόσμιο επίπεδο, κατά τον 20ό αιώνα, είναι ο Σοβιετικός συνθέτης Σεργκέι Προκόφιεφ

Ανάμεσα στα πολυάριθμα έργα του Σεργκέι Προκόφιεφ, θα βρούμε και το κολοσσιαίο έργο, που γράφτηκε στο διάστημα 1936 - 1937, «Καντάτα για την 20ή επέτειο της Οχτωβριανής Επανάστασης», έναν πραγματικό ύμνο για τον μεγάλο Οχτώβρη, που συγκλόνισε τον κόσμο, ανατρέποντας την καπιταλιστική εκμετάλλευση, και έβαλε τις βάσεις για την 74χρονη οικοδόμηση του σοσιαλισμού στον 20ό αιώνα.
Πρόκειται για ένα έργο τεραστίων διαστάσεων, τόσο από άποψη χρονικής διάρκειας, όσο και αναφορικά στη μουσική του σύνθεση και ενορχήστρωση, που απαιτεί έναν μεγάλο αριθμό μουσικών για την εκτέλεσή του. Στην ήδη διογκωμένη συμφωνική ορχήστρα (περισσότεροι από 80 με 100 εκτελεστές), προστίθενται μια ορχήστρα ακορντεόν, μια στρατιωτική μπάντα, ένα έξτρα σύνολο κρουστών, άρπες, πληκτροφόρα, ένας αφηγητής και μια πολυάριθμη χορωδία.
Ο Προκόφιεφ έχει χρησιμοποιήσει τεχνικές σύνθεσης και ενορχήστρωσης που δημιουργούν στον ακροατή συναισθήματα ανάλογα με το περιεχόμενο του κάθε μέρους της Καντάτας, κάνοντάς τον έτσι να αφουγκραστεί με έναν πιο άμεσο, πιο διεισδυτικό τρόπο το λιμπρέτο της χορωδίας. Σε όλο το έργο αποφεύγει τη νατουραλιστική παρουσίαση εικόνων ή ιστοριών, αλλά ακόμα και όταν το κάνει, όπως για παράδειγμα στο μέρος της «Επανάστασης» όπου ακούγονται ήχοι από πολυβόλα, γίνεται πάντα με στόχο να τοποθετήσει τους ακροατές στο κλίμα του κάθε μέρους.

Μέσα από μελοποιήσεις κειμένων των Μαρξ, Ενγκελς, Λένιν, Στάλιν

Το έργο αποτελείται από δέκα μέρη, που είναι ένα ταξίδι που ακολουθεί την πορεία των μπολσεβίκων προς τη νίκη, μέσα από μελοποιήσεις κειμένων του Μαρξ, του Ενγκελς, του Λένιν και του Στάλιν.
Ανάμεσα στα διάφορα μέρη θα βρούμε μια εισαγωγή με τον τίτλο «Ενα φάντασμα πλανάται πάνω από την Ευρώπη, το φάντασμα του κομμουνισμού». Αλλο μέρος της καντάτας έχει τον τίτλο «Οι φιλόσοφοι», όπου ο Προκόφιεφ έχει μελοποιήσει τη γνωστή φράση του Μαρξ από τις «Θέσεις για τον Φόιερμπαχ»: «Οι φιλόσοφοι μονάχα ερμήνευαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα, όμως, είναι να τον αλλάξουμε».
Σε επόμενα μέρη, ο ακροατής θα παρακολουθήσει τη διαμόρφωση και τα πρώτα βήματα του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας, ακούγοντας από τη χορωδία τα λόγια του Λένιν: «Βαδίζουμε σαν συμπαγής ομάδα από έναν απόκρημνο και δύσκολο δρόμο, πιασμένοι γερά χέρι με χέρι. Είμαστε απ' όλες τις μεριές κυκλωμένοι από εχθρούς και είμαστε σχεδόν πάντα αναγκασμένοι να βαδίσουμε κάτω από τα πυρά τους. Ενωθήκαμε ύστερα από ελεύθερα παρμένη απόφαση, για να πολεμήσουμε τους εχθρούς [...] διαλέξαμε το δρόμο του αγώνα, αντί το δρόμο της συμφιλίωσης».
Στο μέρος με τον τίτλο «Η Επανάσταση» ακούγονται τα περίφημα λόγια του Λένιν από τα γράμματά του προς την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος των Μπολσεβίκων, που καλεί στις άμεσες ενέργειες για την πραγματοποίηση της εξέγερσης. Αμέσως μετά παρουσιάζεται η νίκη της επανάστασης, όπου ακούγονται τα λόγια του Λένιν «Ο πάγος έσπασε, ο δρόμος χαράχτηκε...», και παρακολουθούμε τη δημιουργία του Κόκκινου Στρατού και την πάλη της εργατικής τάξης στα πρώτα χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Ακολουθεί ένα μέρος με τον τίτλο «Η Υπόσχεση», που αν και αναφέρεται στο θάνατο του Λένιν, είναι ένα κομμάτι πραγματικά αισιόδοξο, γιατί αντιμετωπίζει το θάνατο αυτού του μεγάλου επαναστάτη από τη σκοπιά της αγωνιστικής, μαχητικής παρακαταθήκης που αφήνει. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια της χορωδίας: «Ορκιζόμαστε σε σένα Λένιν, ότι θα δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις για την ισχυροποίηση της ενότητας της εργατικής τάξης παγκοσμίως, για την ισχυροποίηση της 3ης Διεθνούς!». Η Καντάτα τελειώνει με μια Συμφωνία για την Οχτωβριανή Επανάσταση και ένα μέρος αφιερωμένο στο Σύνταγμα του 1936.

Α.