Το καλό αφεντικό

Το κεφάλαιο είναι σχέση. Αυτό είναι από τα πρώτα πράγματα που μαθαίνει κανείς στη μαρξιστική Πολιτική Οικονομία. Το κεφάλαιο δεν είναι ο πλούσιος κι ο φτωχός, γενικά και αόριστα, ο αυστηρός επιστάτης με τη βίτσα (αυτά τα λένε οι αλτουσεριανοί) κι ένα στριμμένο αφεντικό που σου κάνει καψόνια και σου ψήνει το ψάρι στα χείλη. Είναι σχέση εκμετάλλευσης, υπεραξία, η αλυσίδα χρήμα-εμπόρευμα-χρήμα τόνος, κι η αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας. Κι η ταξική πάλη δεν είναι να φτύσεις με μίσος στον καφέ του αφεντικού ή να κάνεις μικρά παραγωγικά σαμποτάζ, για να πάρεις γλυκιά εκδίκηση, αλλά να διεκδικήσεις με αγώνα από το αφεντικό τα δικαιώματά σου και σε μια προοπτική να εξαλείψεις τον καπιταλιστή και την τάξη του.

Αυτά όμως είναι μια πρώτη βασική ανάγνωση, σε ένα πρώτο γκεστάλτ, που θα έλεγαν και στους Απαράδεκτους. Πάντα θα υπάρχει μια (πιο) σύνθετη συγκεκριμένη πραγματικότητα να σου χαλάσει (εμπλουτίσει) μια ωραία αφαίρεση. Το αφεντικό μπορεί πχ να επαναλαμβάνει την εξουσία πάνω σου, να σου σπάσει τα νεύρα -και βασικά τον τσαμπουκά- για να σου κόψει το βήχα, να σου επιβάλει εκνευριστικές δουλίτσες, που δεν έχουν άμεση παραγωγική σκοπιμότητα, να ψάχνει αφορμή για να σε ταπεινώνει, για να εμπεδώσεις τη θέση σου, να επιβεβαιώσει τη δική του "ανωτερότητα" που προκύπτει από τη δική του ταξική θέση ως καπιταλιστής.

Κι ένας κομμουνιστής που δουλεύει σε μια επιχείρηση πρέπει να τα παίρνει κι αυτά υπόψη στο ξεδίπλωμα της δουλειάς του στις μάζες, να δίνει μικρές καθημερινές μάχες, πρακτικές αλλά και ψυχολογικές, να μην ψαρώσει, να μη φοβηθεί ή να μη δείξει τον όποιο λογικό φόβο μπορεί να έχει όταν παίζει το κεφάλι του, να υπερασπίζεται κατακτήσεις, αλλά και την αξιοπρέπεια τη δική του και των συναδέλφων.

Τα σημειώνω αυτά με αφορμή τα πρόσφατα περιστατικά στην επιχείρηση Γεωργίου και τον ξυλοδαρμό ενός μετανάστη από το αφεντικό του, επειδή τόλμησε να ζητήσει τα αυτονόητα: ένα πιστοποιητικό υγείας και το χαρτί της απόλυσής του. Αν σε καβαλήσουν τα αφεντικά, δεν το έχουν σε τίποτα να αρχίσουν να σου συμπεριφέρονται σαν κτήμα τους, όπως στον καιρό της δουλοκτησίας.

Αυτά όμως δεν αναιρούν σε τίποτα το πρώτο γκεστάλτ. Οι δούλοι που γίνονται έρμαιο στις διαθέσεις του αφεντικού τους δεν τον βοηθούν να επιβεβαιωθεί κοινωνικά ως αρχηγός, αλλά να κατεβάσει την τιμή της εργατικής δύναμης των άλλων μισθωτών σκλάβων, που δεν είναι αρκετά ανταγωνιστικοί. Τσαλαπατώντας τους σκλάβους σαν προσωπικότητες τα αφεντικά δεν ικανοποιούν το σαδισμό τους ως τέρατα που απολαμβάνουν να τυραννούν τους άλλους, γιατί είναι γενικά κακοί -μπορεί κι αυτό να συμβαίνει, αλλά παρεμπιπτόντως. Διασφαλίζουν κυρίως πως οι δούλοι δεν πρόκειται να σηκώσουν ποτέ κεφάλι, ταξικό ανάστημα, για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Εξασφαλίζουν δηλ με άλλα λόγια φτηνό εργατικό δυναμικό.

Το ζήτημα δεν είναι το καλό ή το κακό αφεντικό, αλλά η ύπαρξη αφεντικών γενικά, όχι επειδή στέκονται πιο ψηλά από τους άλλους και τους εξουσιάζουν, αλλά γιατί τους εκμεταλλεύονται, ανεξάρτητα από τις προθέσεις του καθενός. Κι από τη θέση τους στην παραγωγή, ως ιδιοκτήτες των πλουτοπαραγωγικών μέσων απορρέουν οι όποιες άλλες εξουσίες τους.

Αλλά ο δρόμος προς την εκμετάλλευση μπορεί να είναι στρωμένος με τις καλύτερες προθέσεις. Πολλές φορές βλέπουμε τα όποια ίχνη ταξικής πάλης να σβήνουν πίσω από μια προσωπική 'φιλική' σχέση του υπαλλήλου-εργάτη με το αφεντικό του: μην κάνεις τώρα απεργία και με κρεμάσεις ρε μαλάκα...

Εξίσου πολλές φορές ακούμε να παίζεται το χαρτί του καλού εργοδότη, που "βλέπετε πόσα κάνει για εμάς, οπότε πρέπει να του το ανταποδώσουμε, να ματώσουμε κι εμείς για αυτόν, γιατί βλέπουμε πώς είναι η κατάσταση εκεί έξω, δε θέλετε να μείνουμε χωρίς δουλειά, έτσι;".

Δεν εννοώ προφανώς πως πρέπει να ανέχεται κανείς τις ταπεινώσεις στη δουλειά, γιατί στην τελική, είτε έτσι είτε αλλιώς, η εκμετάλλευση υφίσταται και δεν αλλάζει. Αλλά κάθε δικαίωμα είναι δική του κατάκτηση (και των συναδέλφων του) που δε χαρίστηκε από κανέναν. Και η ουσία δεν είναι να στοχοποιήσουμε τα κακά αφεντικά, για να επιβραβεύσουμε τα καλά και να τα προβάλουμε ως κάποιο πρότυπο προς μίμηση. Ακόμα κι αν υποθέσουμε πως υπάρχουν τέτοια, είναι απλώς πρότυπα εκμετάλλευσης και κερδοφορίας, ακολουθώντας τη λογική πως ο ικανοποιημένος εργαζόμενος είναι και πιο αποτελεσματικός για την επιχείρηση.

Και επίσης, εφόσον μιλήσαμε για πολιτική οικονομία, δεν είναι γενικά αφεντικά, αλλά καπιταλιστές. Άλλο αν βολεύει καμιά φορά περισσότερο στις ρίμες και τα συνθήματα και το χρησιμοποιούμε και εμείς...