Patria o Muerte! Η διαφορά ταξικού και αστικού πατριωτισμού

  

Από Οικοδόμος 

Γράφει ο Νίκος Μόττας* //

“…τούτη η καινούργια κατάσταση μιας ηπείρου, της Αμερικής, ενσαρκώνεται και συνοψίζεται στην κραυγή που εκφωνούν κάθε μέρα οι μάζες μας σαν αδιαμφισβήτητη  απόδειξη της απόφασης τους να αγωνιστούν, απόφασης που παραλύει το οπλισμένο χέρι του επιδρομέα. Τούτη η κραυγή ακούγεται, κατανοείται και υποστηρίζεται απ’ όλους τους λαούς του κόσμου και ιδιαίτερα από το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, υπό την ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης. Τούτη η κραυγή είναι: ΠΑΤΡΙΔΑ ‘Η ΘΑΝΑΤΟΣ!”.
Έτσι έκλεινε την ομιλία του στη 19η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στις 11 Δεκέμβρη 1964, ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Το επιφώνημα «Πατρίδα ή Θάνατος» (Patria o Muerte), που ιστορικά έχει τις ρίζες του στον αντιαποικιακό πόλεμο του 1847 των μεξικανών επαναστατών ενάντια στις ΗΠΑ, συνδέθηκε άρρηκτα με την κουβανική Επανάσταση τη δεκαετία του 1960. Μια σειρά δημόσιων ομιλιών, τόσο του Τσε όσο και του Φιντέλ Κάστρο, καταλήγουν με την εν λόγω φράση η οποία συνόψιζε τον αντι-ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα της σοσιαλιστικής Επανάστασης στην Κούβα. Την τελευταία εικοσαετία, η ίδια φράση επανήλθε στο προσκήνιο του δημόσιου λόγου από τη λατινοαμερικανική αριστερά, κυρίως κατά τη μπολιβαριανή επανάσταση του Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα.
Ωστόσο, το Patria o Muerte υπήρξε αντικείμενο αισχρής διαστρέβλωσης και πατριδοκαπηλείας από εθνικιστικούς και ακροδεξιούς κύκλους. Ακόμη και η ναζιστική-εγκληματική Χρυσή Αυγή κυκλοφόρησε έντυπο της το 2001 («Ο έλληνας εργάτης») με πρωτοσέλιδο τον Τσε και το σύνθημα «Πατρίδα ή Θάνατος» (βλ.φωτό). Στο ίδιο πλαίσιο, η φασιστική ιταλική οργάνωση CasaPound- «συναγωνιστές» των ναζί χρυσαυγιτών- έχει διοργανώσει εκδηλώσεις με τίτλο «ο άλλος Τσε» όπου επιχειρεί να παρουσιάσει τον αργεντινοκουβανό κομμουνιστή επαναστάτη ως… «εθνικιστή»¨!!. Τα πάσης φύσεως φασιστοειδή σκόπιμα διαστρεβλώνουν το σύνθημα «Πατρίδα ή Θάνατος», παρουσιάζοντας το τάχα ως φράση με «εθνικιστικό» περιεχόμενο, προκειμένου να συκοφαντήσουν τον προλεταριακό διεθνισμό. Παλιά μου τέχνη κόσκινο είναι βέβαια τέτοιου είδους χυδαίες λαθροχειρίες για τα μαντρόσκυλα του Κεφαλαίου…
Ασφαλώς, το νόημα που έδιναν στη λέξη «πατρίδα» ο Ερνέστο Γκεβάρα και οι κουβανοί κομμουνιστές είναι στον αντίποδα της ερμηνείας της πατρίδας από την αστική τάξη και τα χρυσαυγίτικα φερέφωνα της. Στις ταξικές κοινωνίες ο «πατριωτισμός» έχει ταξικό χαρακτήρα και περιεχόμενο, δεδομένου ότι κάθε κοινωνική τάξη εκφράζει την στάση της απέναντι στην πατρίδα μέσα από τα ειδικά της συμφέροντα. Υπάρχει ο ταξικός, υπάρχει και ο αστικός πατριωτισμός.
«Η πατρίδα, δηλαδή το δοσμένο πολιτικό, πολιτιστικό και κοινωνικό περιβάλλον, είναι ο πιο ισχυρός παράγοντας στην ταξική πάλη του προλεταριάτου», σημείωνε ο Λένιν και πρόσθετε πως το «προλεταριάτο δεν μπορεί να αντιμετωπίζει με αδιαφορία και απάθεια τις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες της πάλης του, συνεπώς δεν μπορεί να του είναι αδιάφορη και η τύχη της χώρας του. Μα η τύχη της χώρας του δεν μπορεί να τον ενδιαφέρει παρά στο βαθμό που αφορά την ταξική πάλη, και όχι εξαιτίας κάποιου αστικού «πατριωτισμού, που είναι τελείως ανάρμοστος να προφέρεται από χείλια σοσιαλδημοκρατών». (Λένιν, «Απαντα», τ. 17, σελ. 194).
Ο αστικός πατριωτισμός- αυτός που προωθούν και τα χρυσαυγιτοειδή- είναι συνιφασμένος με τα κέρδη του κεφαλαίου. Για τους κεφαλαιοκράτες και τους πάσης φύσεως πραιτωριανούς τους, οι έννοιες «πατρίδα» και «έθνος» υπάρχουν στο βαθμό που διευκολύνουν τη διαιωνιση τους ως ταξη εκμεταλλευτών. «Το κεφάλαιο», γράφει ο Λένιν, «θέτει τη διαφύλαξη της συμμαχίας των καπιταλιστών όλων των χωρών ενάντια στους εργαζόμενους πάνω από τα συμφέροντα της πατρίδας, του λαού και από ο,τιδήποτε άλλο».

«Είμαι Κουβανός και Αργεντινός συγχρόνως, και, αν δεν προσβάλλονται οι λαμπρές εξοχότητες των Λατινοαμερικανών εκπροσώπων, νιώθω τόσο πατριώτης Λατινοαμερικάνος, από οποιαδήποτε χώρα της Λατινικής Αμερικής, όσο κανένας άλλος, και την ώρα που θα είναι αναγκαίο είμαι διατεθειμένος να δώσω τη ζωή μου για την απελευθέρωση οποιασδήποτε από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, χωρίς να ζητήσω τίποτα από κανέναν, χωρίς να απαιτήσω τίποτα, χωρίς να εκμεταλλευτώ κανέναν».
Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, Ομιλία στη ΓΣ του ΟΗΕ, 11/12/1964.

Το σύνθημα Patria o Muerte του Τσε και των κουβανών επαναστατών είχε αμοιγώς ταξικό πρόσιμο, άρρηκτα δεμένο με τις αρχές και αξίες του προλεταριακού διεθνισμού. Στη λέξη «πατρίδα» (patria) αντικατοπτρίζονταν η πατρίδα του προλεταριάτου και της φτωχής αγροτιάς- η πατρίδα με την ταξική και όχι με την αστική έννοια του όρου, η πατρίδα της σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι η πατρίδα-προτεκτοράτο της δικτατορίας Μπατίστα.
Η εννοιολογική σημασία της «πατρίδας» στο λόγο του Γκεβάρα ταυτίζεται με την ερμηνεία που έδινε στον όρο πατριωτισμός, σχεδόν μια δεκαετία πριν σε μια άλλη γωνιά της γης,  ένας άλλος σπουδαίος κομμουνιστής, ο Ν. Μπελογιάννης απευθυνόμενος στους κατηγόρους του: «Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας… Ακριβώς αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες, χωρίς πείνα και πόλεμο… και, όταν χρειαστεί, θυσιάζουμε και τη ζωή μας… Ετσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα, με την καρδιά μας και με το αίμα μας» (Από τη δεύτερη απολογία, Φλεβάρης 1952).
Και πράγματι, με την «καρδιά και το αίμα τους» απέδειξαν ανιδιοτελώς τον ταξικό τους πατριωτισμό εκατομμύρια κομμουνιστές και κομμουνίστριες στο διάβα της ιστορίας: από τους μπολσεβίκους της Οκτωβριανής Επανάστασης μέχρι τους εθελοντές μαχητές του ισπανικού εμφυλίου και από την αντιφασιστική εποποιία του Κόκκινου Στρατού μέχρι τον ηρωϊκό αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

«Εμείς αγαπάμε τη γλώσσα μας και την πατρίδα μας. Εμείς πονάμε περισσότερο από κάθε άλλον, όταν βλέπουμε και αισθανόμαστε σε τι βία, καταπίεση και εξευτελισμό υποβάλλουν την όμορφη πατρίδα μας. Είμαστε γεμάτοι από αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας, γιατί και το μεγαλορωσικό έθνος δημιούργησε επαναστατική τάξη, γιατί και αυτό απέδειξε ότι είναι ικανό να δώσει στην ανθρωπότητα μεγάλα πρότυπα αγώνα για την ελευθερία και το σοσιαλισμό».
Βλ. Ι. Λένιν, «Απαντα», τ. 26, σελ. 105.

Αυτός ο πατριωτισμός- ο ταξικός πατριωτισμός του παγκόσμιου «έθνους» της εργατικής τάξης- συνοψίζεται στο σύνθημα Patria o Muerte. Ένας πατριωτισμός που έχει ως σημείο αναφοράς και πάλης την ικανοποίηση των σύγχρονων λαϊκών αναγκών και όχι την εκμετάλλευση της ανθρώπινης ανάγκης.