Βασικοί σταθμοί από τη διαπάλη για τον προσανατολισμό του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος Α' ΜΕΡΟΣ: Από την ίδρυση της ΓΣΕΕ μέχρι το 9ο Συνέδριό της το 1948

Από το Ιδρυτικό Συνέδριο της ΓΣΕΕ, 3 - 10 Νοέμβρη 1918 (21 - 28 Οκτώβρη 1918 με το παλιό ημερολόγιο)

Με αφορμή τα 100 χρόνια από την ίδρυση της ΓΣΕΕ, ο «Ριζοσπάστης», σε αυτό και το επόμενο φύλλο, παρουσιάζει βασικούς σταθμούς της πορείας της, μιας πορείας που αποτυπώνει τη συνεχή διαπάλη για τον προσανατολισμό του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος.
Με την ευκαιρία αυτού του αφιερώματος, υπενθυμίζουμε όσα υπογραμμίζονται στα ντοκουμέντα του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΕ, στην ενότητα για τη σχέση Κόμματος - κινήματος:
«Τα συνδικάτα και γενικότερα οι κατώτερες μορφές οργάνωσης επιδρούν, παίζουν ρόλο στην οργάνωση και διαμόρφωση της ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης. Γι' αυτό και αποτελεί αναγκαιότητα η συνεχής, αποφασιστική παρέμβαση των δυνάμεων του Κομμουνιστικού Κόμματος στη διαπάλη για τον προσανατολισμό του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος, σε οποιεσδήποτε συνθήκες, επαναστατικές ή μη.
Αντικειμενικά, δεν υπάρχουν πολιτικά ουδέτερα συνδικάτα. Σε αυτά θα κυριαρχεί είτε η γραμμή της ταξικής συνεργασίας, του εργοδοτικού - κυβερνητικού συνδικαλισμού, είτε η γραμμή του ρεφορμιστικού, οπορτουνιστικού ρεύματος είτε η γραμμή της αντικαπιταλιστικής - αντιμονοπωλιακής πάλης. Επομένως, η ιδεολογική και πολιτική διαπάλη μέσα στο κίνημα έχει σημασία για την επίτευξη του στόχου της οργάνωσης σημαντικού μέρους της εργατικής τάξης σε αντικαπιταλιστική κατεύθυνση, για την εμβάθυνση και διεύρυνση των δεσμών της με το Κόμμα».

Πρωτοσέλιδο του «Ριζοσπάστη», 3 Φλεβάρη 1929. Κύριο θέμα η έναρξη των εργασιών του Ιδρυτικού Συνεδρίου της Ενωτικής ΓΣΕΕ

Στο σημερινό πρώτο μέρος του αφιερώματος, παρουσιάζονται τα γεγονότα από τη στιγμή ίδρυσης της ΓΣΕΕ, μέχρι και το 9ο Συνέδριό της το 1948.

Η ίδρυση της ΓΣΕΕ

Η νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία το 1917 έδωσε ώθηση και στο εργατικό - συνδικαλιστικό κίνημα της Ελλάδας. Τα συνδικάτα που το 1917 δεν ήταν περισσότερα από 200, την επόμενη χρονιά υπολογίζονταν σε περίπου 320. Σε αυτές τις συνθήκες, η «Φεντερασιόν» (Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης) έθεσε θέμα ίδρυσης τριτοβάθμιας συνδικαλιστικής οργάνωσης, όπως και ενιαίου σοσιαλιστικού κόμματος.
Το Ιδρυτικό Συνέδριο της ΓΣΕΕ πραγματοποιείται στις 3 - 10 Νοέμβρη 1918 (21 - 28 Οκτώβρη 1918 με το παλιό ημερολόγιο - στο εξής θα αναφέρονται οι ημερομηνίες με βάση το ισχύον). Στο συνέδριο πήραν μέρος 252 αντιπρόσωποι από 200 σωματεία, 10 Εργατικά Κέντρα, 2 Ομοσπονδίες και 2 επαγγελματικές ενώσεις, με συνολικό αριθμό 60.000 μελών, από 20 πόλεις και 48 επαγγέλματα.
Σχεδόν μια βδομάδα μετά, ιδρύεται το ΣΕΚΕ που το 1924 μετονομάστηκε σε ΚΚΕ.
Στο συνέδριο της ΓΣΕΕ εμφανίστηκαν τρεις βασικές τάσεις, οι οποίες εκδηλώθηκαν μέσα από την αντιπαράθεση για τα ζητήματα του καταστατικού, του προγράμματος διεκδικήσεων και της διοίκησης της Συνομοσπονδίας, τα οποία από την άποψη περιεχομένου αφορούσαν στο ζήτημα του ταξικού προσανατολισμού της Συνομοσπονδίας.
Οι τάσεις αυτές ήταν: Η συντηρητική - ρεφορμιστική (βενιζελική), η σοσιαλιστική με επικεφαλής τη «Φεντερασιόν» και η αναρχοσυνδικαλιστική. Η σοσιαλιστική τάση ήταν υπέρμαχη της αναγνώρισης της πάλης των τάξεων και της ίδρυσης ταξικής συνομοσπονδίας. Οι άλλες δύο τάσεις ήταν υπέρμαχες του διαχωρισμού της πολιτικής από το συνδικαλισμό.

Ο Μήτσος Παπαρήγας στο βήμα του 8ου Συνεδρίου της ΓΣΕΕ

Τελικά, ύστερα από έντονη διαμάχη επικράτησε η αρχή της «πάλης των τάξεων» με 158 ψήφους υπέρ, 21 κατά, 1 λευκό. Ωστόσο, εξαιτίας συμβιβασμών στο όνομα της «ενότητας», στην 11μελή Εκτελεστική Επιτροπή της ΓΣΕΕ εκλέχτηκαν 6 βενιζελικοί συνδικαλιστές και 5 σοσιαλιστές, εκ των οποίων οι δύο ήταν ρεφορμιστές, ανήκαν στην ομάδα Γιαννιού, που είχε ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας με το Φιλελεύθερο Κόμμα (Ελ. Βενιζέλος). Γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ εκλέγεται ο φιλελεύθερος Μαχαίρας.

Συνεχής παρέμβαση του αστικού κράτους

Από την πρώτη στιγμή ίδρυσης της ΓΣΕΕ, μέχρι και σήμερα, η προσπάθεια του αστικού κράτους να την ελέγξει ήταν και είναι συνεχής.
Την 1η Μάη του 1919, οι 5 σοσιαλιστές στη διοίκηση της ΓΣΕΕ οργάνωσαν απεργία και συγκέντρωση στου Ρέντη. Ανάμεσα στα αιτήματα της Πρωτομαγιάτικης απεργίας ήταν η απόσυρση των ελληνικών στρατευμάτων από τη σοβιετική Ρωσία και η αναγνώριση της σοβιετικής εξουσίας. Σύμφωνα με το φύλλο του «Ριζοσπάστη» της επόμενης μέρας, η απεργιακή συγκέντρωση στου Ρέντη είχε μεγάλη επιτυχία, καθώς συμμετείχαν 10.000 εργάτες, ενώ απέργησαν 30.000. Ταυτόχρονα, όπως υπολογίστηκε, οι απεργοί στη Θεσσαλονίκη ήταν 50.000, ενώ Πρωτομαγιάτικες απεργιακές συγκεντρώσεις έγιναν και σε άλλες πόλεις. Ανήμερα της Πρωτομαγιάτικης απεργίας στην Αθήνα συνελήφθησαν τα μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής της και κλείστηκαν στις φυλακές Αβέρωφ.
Η συνέχεια δόθηκε με τις δυνάμεις του εργοδοτικού και κυβερνητικού συνδικαλισμού να προσπαθούν να εκδιώξουν, με τη συνεργασία του αστικού κράτους, τους σοσιαλιστές από τα συνδικάτα. Η διαπάλη οξύνθηκε τον Ιούνη του 1919, όταν οι 6 βενιζελικοί συνδικαλιστές στη διοίκηση της ΓΣΕΕ καθαίρεσαν «πραξικοπηματικά» τους 5 σοσιαλιστές. Το Εθνικό Συμβούλιο της ΓΣΕΕ συνεδρίασε εκτάκτως, καθαίρεσε τους 6 βενιζελικούς και ανέθεσε τη διοίκηση στους 5 εξόριστους. Για αυτό η νέα διοίκηση της ΓΣΕΕ έμεινε στην Ιστορία ως 5μελής.
Η κυβέρνηση Βενιζέλου στις 18 Ιούλη συνέλαβε τα 4 μέλη της πενταμελούς διοίκησης και αργότερα συνέλαβε και το πέμπτο. Οι συλληφθέντες εξορίστηκαν στη Φολέγανδρο. Στις 19 Ιούλη συνελήφθη ο Γ. Πετσόπουλος, διευθυντής του «Ριζοσπάστη». Αμέσως κηρύχθηκε πανελλαδική απεργία με κεντρικά αιτήματα την απελευθέρωση των εξόριστων, τον τερματισμό της τρομοκρατίας και των κυβερνητικών παρεμβάσεων στο εργατικό - συνδικαλιστικό κίνημα. Τελικά, τον Οκτώβρη του 1919, η κυβέρνηση απελευθέρωσε τους 4 από τους 5 εξόριστους.
Στο μεταξύ, ο αριθμός των συνδικάτων κατέγραψε σημαντική αύξηση. Από περίπου 320 το 1918, έφτασαν τα 390 το 1919.
Το Σεπτέμβρη του 1920, οι βενιζελικές συνδικαλιστικές δυνάμεις, με επικεφαλής τον Μαχαίρα, έχοντας την πλήρη οικονομική στήριξη του αστικού κράτους - και όχι μόνο - πραγματοποιούν μόνες τους ένα συνέδριο - παρωδία της ΓΣΕΕ στον Πειραιά. Σε αυτό συμμετείχαν και οι δύο συνδικαλιστές από την ομάδα Γιαννιού. Στο συνέδριο πήραν μέρος και συνδικάτα - σφραγίδες που δημιουργήθηκαν από το κόμμα των Φιλελευθέρων, ενώ οι αποφάσεις του ευθυγραμμίζονταν με τις κυβερνητικές επιλογές. Το συνέδριο εξέλεξε «Διοίκηση της ΓΣΕΕ», η οποία δεν είχε κανένα κύρος και ουσιαστικά έπαψε την όποια δράση της δύο μήνες μετά, όταν το κόμμα των Φιλελευθέρων έχασε στις εκλογές.
Στις 10 Οκτώβρη 1920 συγκλήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Αθήνας το 2ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ, στο οποίο πήραν μέρος 137 συνδικαλιστικές οργανώσεις με 54.000 μέλη. Το βασικό θέμα που απασχόλησε το Συνέδριο ήταν οι σχέσεις της ΓΣΕΕ με το ΣΕΚΕ. Υπήρξαν τρεις προτάσεις. Η πρώτη ήταν η συγχώνευση ΓΣΕΕ - ΣΕΚΕ, η δεύτερη η οργανική σύνδεσή τους, η τρίτη η διατήρηση της ΓΣΕΕ μακριά από την επιρροή οποιουδήποτε κόμματος. Με μεγάλη πλειοψηφία υπερψηφίστηκε η δεύτερη πρόταση.
Στη δεκαετία του 1920, συνεχίζονται οι τρομοκρατικές επιθέσεις του αστικού κράτους κατά του εργατικού κινήματος.
Το 1923, βιομήχανοι και εφοπλιστές αξιοποιούν τη μαζική είσοδο των προσφύγων και προχωρούν σε απολύσεις και μειώσεις μισθών. Η ΓΣΕΕ μαζί με το Εργατικό Κέντρο Πειραιά (ΕΚΠ) καλούν τους εργάτες να μη δεχτούν τον εκβιασμό. Υπάρχει αναβρασμός με κέντρο τον Πειραιά. Ξεσπούν απεργίες που εξαπλώνονται. Η κυβέρνηση Πλαστήρα - Γονατά απαντά με καταστολή και με συλλήψεις μελών της διοίκησης των ναυτεργατών, μαζικές συλλήψεις απεργών, ενώ απαγορεύει τα σωματεία της ΓΣΕΕ. Στις 21 Αυγούστου προκηρύσσεται πανεργατική απεργία στον Πειραιά. Η κυβέρνηση στέλνει το Α' Σώμα Στρατού με τανκς και απαγορεύει την κυκλοφορία. Στις 23 Αυγούστου γίνεται συγκέντρωση ΓΣΕΕ - ΕΚΠ στο Πασαλιμάνι. Στρατός και Αστυνομία τη χτυπάνε και την πνίγουν στο αίμα. Εντεκα εργάτες νεκροί, 100 τραυματίες, ενώ τους 500 φτάνουν οι συλληφθέντες. Η εργατική τάξη, με μπροστάρηδες τους κομμουνιστές, ποτίζει με το αίμα της την άνδρωση του κινήματός της. Παράλληλα, δυναμώνει η κρατική καπιταλιστική επίθεση, για να ελέγξουν τα κορυφαία συνδικαλιστικά όργανα.

Η «αποκομμουνιστικοποίηση» της ΓΣΕΕ

Τον Ιούνη του 1925, ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος ανέτρεψε την τότε κυβέρνηση και επέβαλε δικτατορία. Εθεσε εκτός νόμου το ΚΚΕ, προχώρησε στη σύλληψη κομμουνιστών και άλλων προοδευτικών συνδικαλιστών και τους εξόρισε σε νησιά του Αιγαίου.
Τον Αύγουστο του 1925, με απόφαση του ΚΚΕ, διακόπτεται η οργανική σύνδεση με τη ΓΣΕΕ, σε ευθυγράμμιση με τις Αποφάσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς για τη σχέση των Κομμουνιστικών Κομμάτων με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις.
Στις 27 Μάρτη - 7 Απρίλη 1926 γίνεται το 3ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ, ενώ η κυβέρνηση Πάγκαλου διακηρύσσει το στόχο της «αποκομμουνιστικοποίησής» της.
Και σ' αυτό το συνέδριο οι ταξικές δυνάμεις έχουν την πλειοψηφία. Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι ήταν 457. Από αυτούς, οι 278 (60%) ήταν κομμουνιστές και άλλοι αγωνιστές και οι 179 συνδικαλιστές που κινούνταν στη γραμμή της ταξικής συναίνεσης. Ο δικτάτορας Πάγκαλος, με διάφορα προσχήματα, συνέλαβε τους 110 από τους 278, τους οποίους αμπάρωσε σε φορτηγό πλοίο και τους κράτησε σε αυτό πέντε μίλια ανοιχτά του Πειραιά μέχρι τη μέρα που έληξαν οι αρχαιρεσίες στη ΓΣΕΕ! Ετσι, μετά από την απροκάλυπτη κρατική παρέμβαση, στην εκλογή της διοίκησης, οι δυνάμεις του εργοδοτικού - κυβερνητικού συνδικαλισμού πήραν 179 ψήφους και οι αγωνιστικές δυνάμεις 168. Νέος γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ εκλέχθηκε ο σοσιαλδημοκράτης Δ. Στρατής.
Η σύγκρουση της περιόδου εκείνης κορυφώθηκε στο 4ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ, 8 - 15 Μάη 1928. Η προετοιμασία είχε αρχίσει αμέσως μετά το προηγούμενο συνέδριο, με διαγραφές ταξικών Σωματείων από Εργατικά Κέντρα και Ομοσπονδίες, οπότε και θα εκδιωχθούν οι κομμουνιστές από τη ΓΣΕΕ. Παρ' όλα αυτά, ο συσχετισμός όπως καταγράφηκε την πρώτη μέρα των εργασιών του συνεδρίου ήταν 230 αντιπρόσωποι με ταξικό προσανατολισμό έναντι 136 αντιπροσώπων που συγκροτούσαν το συνασπισμένο μπλοκ συντηρητικών, ρεφορμιστών και σοσιαλδημοκρατών. Για να αλλάξει ο συσχετισμός διαγράφηκαν, με διάφορες μεθοδεύσεις, 213 αντιπρόσωποι και μαζί τους 300 σωματεία με 75.000 μέλη που υπερασπίζονταν την ταξική γραμμή στο κίνημα. Αποκλείστηκαν μεγάλες Ομοσπονδίες, ανάμεσά τους η μεγαλύτερη της χώρας, η Καπνεργατική.

Ιδρυση της Ενωτικής ΓΣΕΕ

Μετά από το βίαιο αποκλεισμό των αγωνιστών αντιπροσώπων από το 4ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ, οι Ομοσπονδίες Ηλεκτρισμού, Καπνεργατών, Τύπου, Δέρματος, Οικοδόμων και άλλες πραγματοποίησαν σύσκεψη και εξέλεξαν Πενταμελές Γραφείο των αποκλεισμένων συνδικαλιστικών οργανώσεων με δύο βασικά καθήκοντα: Να οργανώσει και να καθοδηγήσει τους αγώνες των εργαζομένων και, δεύτερο, να αγωνιστεί για τον εκδημοκρατισμό και την αποκατάσταση της νομιμότητας στη ΓΣΕΕ.
Την ίδια περίοδο, το 4ο Συνέδριο του ΚΚΕ, (Δεκέμβρης 1928), θέτει ως άμεσο καθήκον «τη σύγκληση του εργατικού πανελλαδικού συνεδρίου... τη συγκέντρωση των ταξικών δυνάμεων του συνδικαλιστικού κινήματος, την επανίδρυση του ταξικού κέντρου των συνδικάτων για την οργάνωση και διεξαγωγή των οικονομικών αγώνων της εργατικής τάξης, την καταπολέμηση της πολιτικής συνεργασίας των τάξεων...». Το συνέδριο εκτιμά ότι «για την επιτυχή διεξαγωγή των αγώνων της εργατικής τάξης, επιβάλλεται το ενιαίο μέτωπο όλων των εργατών, ανεξαρτήτως πολιτικών αντιλήψεων», μέτωπο ενάντια στην «κρατικοποιημένη», όπως τη χαρακτηρίζει, ηγεσία της ΓΣΕΕ και στην κεφαλαιοκρατία.
Το ΚΚΕ, μπροστά στον επιδιωκόμενο ταξικό αφοπλισμό του κινήματος, παρεμβαίνει έτσι ώστε το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα να εξασφαλίσει ταξική ηγεσία, ταξική ενότητα δράσης και προσανατολισμό.
Στις συνθήκες αυτές, στις 3 - 9 Φλεβάρη 1929 συνήλθε στην Αθήνα το Συνέδριο για την ίδρυση της Ενωτικής ΓΣΕΕ (ΕΓΣΕΕ). Στο Συνέδριο πήραν μέρος 237 αντιπρόσωποι από 142 οργανώσεις. Οι μεγαλύτερες από αυτές ήταν οι Ομοσπονδίες Καπνεργατών, Τύπου και Βιομηχανίας Χάρτου, Επισιτισμού, Δέρματος, Μηχανουργών, Οικοδόμων κ.ά. Ακόμα συμμετείχαν 52 αντιπρόσωποι από μειοψηφίες σωματείων και ανοργάνωτους εργάτες. Συνολικά εκπροσωπούνταν οι 35.000 από τους 50.000 συνδικαλιστικά οργανωμένους εργάτες στη χώρα. Στις αρχαιρεσίες για την ανάδειξη των αντιπροσώπων συμμετείχαν 21.000 εργάτες.
Η ίδρυση της ΕΓΣΕΕ αποσκοπούσε στη δημιουργία των προϋποθέσεων ενότητας δράσης πάνω στις αρχές της ταξικής πάλης και της απόκρουσης οποιασδήποτε εξάρτησης από την αστική τάξη και τα κυβερνητικά - κρατικά όργανά της.
Η ΕΓΣΕΕ καθημερινά συσπείρωνε ολοένα και περισσότερο τους εργάτες. Η κυβέρνηση Βενιζέλου, προκειμένου να ενισχύσει την κυβερνητική ΓΣΕΕ και να χτυπήσει την Ενωτική, προχώρησε στην ψήφιση τριών νόμων. Με τον έναν έδινε το προνόμιο στη διοίκηση της ΓΣΕΕ να υποδείχνει τέσσερις γερουσιαστές. Με τον δεύτερο ίδρυσε την «Εργατική Εστία», στην οποία εξασφάλιζε και τους πόρους, ώστε να μπορεί να έχει στη διάθεσή της οικήματα, στα οποία θα μπορούσαν να στεγάζονται τα σωματεία της κυβερνητικής ΓΣΕΕ. Στο νόμο αυτό υπήρχε και διάταξη που προέβλεπε τον αποκλεισμό από τα οικήματα της «Εργατικής Εστίας» των συνδικάτων εκείνων που έκαναν αντικυβερνητική πολιτική.
Ομως, το κύριο μέσο καταστολής ήταν ο αντικομμουνιστικός νόμος «περί ιδιώνυμου». Με αυτόν, η ΕΓΣΕΕ παραπέμφθηκε σε δίκη στις 19 Δεκέμβρη 1929. Ανάμεσα στους μάρτυρες κατηγορίας ήταν μέλος του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθήνας, γνωστοί χαφιέδες και σοσιαλδημοκράτες - ρεφορμιστές συνδικαλιστές. Στις 3 Γενάρη 1930 το Πρωτοδικείο Αθηνών εξέδωσε απόφαση διάλυσης της Ενωτικής ΓΣΕΕ, «επειδή εργάζεται κατά του σημερινού κοινωνικού καθεστώτος».
Η ΕΓΣΕΕ δεν ανέστειλε τη δράση της. Συνέχισε να λειτουργεί παράνομα και αύξησε την επιρροή της μέσα στους εργάτες. Μάλιστα, στο 7ο Συνέδριο της κυβερνητικής ΓΣΕΕ, το 1934, το 1/3 των συνέδρων υποστήριξε τις προτάσεις της Ενωτικής για την ενότητα του συνδικαλιστικού κινήματος. Η θέση για ενότητα του συνδικαλιστικού κινήματος αποτυπώθηκε και στην τότε προγραμματική θέση του ΚΚΕ, στο 6ο Συνέδριό του τον Δεκέμβρη του 1935.
Κάτω από αυτήν την πίεση, η καθεστωτική ΓΣΕΕ υποχρεώθηκε τον Ιούλη του 1936 να έρθει σε επικοινωνία με την Ενωτική ΓΣΕΕ και να συμφωνήσει στη σύγκληση συνεδρίου για την αποκατάσταση των δημοκρατικών λειτουργιών στο συνδικαλιστικό κίνημα. Η επιβολή, όμως, της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου έθεσε τέρμα σε τέτοιου είδους εξελίξεις. Το μεταξικό καθεστώς προχώρησε με ταχύτατους ρυθμούς στη στελέχωση των συνδικάτων με ανθρώπους εξαγορασμένους από το κεφάλαιο και έμπιστους της δικτατορίας, ενώ γέμισε τις φυλακές και τις εξορίες με κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές συνδικαλιστές όλων των βαθμίδων.

Το Εργατικό ΕΑΜ

Στις 16 Ιούλη 1941, στις συνθήκες της ναζιστικής Κατοχής, υπογράφτηκε το συμφωνητικό ίδρυσης του Εργατικού Εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου (ΕΕΑΜ), που συγκρότησαν η Ενωτική ΓΣΕΕ και η ΓΣΕΕ, με γενικό γραμματέα τον Κώστα Λαζαρίδη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους προσχώρησαν και τα «Ανεξάρτητα Συνδικάτα», με γραμματέα τον Δ. Στρατή. Εως τα τέλη του 1943, το ΕΕΑΜ είχε κατακτήσει σχεδόν την καθολική υποστήριξη των εργατών στα συνδικάτα. Την ίδια ώρα, όμως, οι διορισμένοι από τον Μεταξά συνέχιζαν ως προστατευόμενοι από τους ναζί να παριστάνουν την «Εθνική ΓΣΕΕ».
Το ΕΑΜ και το ΕΕΑΜ πρωτοστάτησαν, μεταξύ άλλων, στην οργάνωση του αγώνα του λαού για την επιβίωση, στην πάλη ενάντια στην επιστράτευση που τελικά κατάφερε να τη ματαιώσει, κηρύσσοντας γενική απεργία στις 5 Μάρτη 1943.
Τον Οκτώβρη του 1944, η ΚΕ του ΕΕΑΜ ανέλαβε καθήκοντα προσωρινής διοίκησης της ΓΣΕΕ, η οποία θέτει ως στόχους την αποκατάσταση των συνδικαλιστικών ελευθεριών, τη διενέργεια αρχαιρεσιών στα συνδικάτα και τη σύγκληση γνήσιου συνεδρίου. Τον ίδιο μήνα, οι διορισμένοι του Μεταξά συλλαμβάνονται από τμήμα του ΕΛΑΣ, το οποίο παρέδωσε το κτίριο της ΓΣΕΕ στο Εργατικό ΕΑΜ.
Ο Δεκέμβρης του 1944 βρίσκει την προσωρινή διοίκηση της ΓΣΕΕ να δίνει τη μάχη δίπλα στον αγωνιζόμενο λαό.
Το Γενάρη του 1945, η τότε κυβέρνηση Πλαστήρα έπαυσε τη διοίκηση της ΓΣΕΕ ως συμμέτοχη στην «ανταρσία» και διόρισε πάλι τους κατοχικούς συνδικαλιστές. Η πραξικοπηματική κατάληψη των συνδικαλιστικών οργανώσεων επικυρώθηκε με τη συμφωνία μεταξύ της διορισμένης διοίκησης της ΓΣΕΕ και της αποστολής των βρετανικών συνδικάτων, με επικεφαλής τον Ουόλτερ Σιτρίν (γενικό γραμματέα της βρετανικής συνομοσπονδίας TUC), που είχε αναλάβει κεντρικό ρόλο στην αναδιοργάνωση του ελληνικού συνδικαλισμού. Η συμφωνία αναγνώριζε ως ισότιμους τους εγκάθετους και τη νόμιμη διοίκηση και όριζε ότι θα γίνουν εκλογές στα συνδικάτα. Ούτε αυτή η συμφωνία όμως τηρήθηκε.

Το 8ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ

Το μεταβαρκιζιανό καθεστώς άλλαξε ριζικά το τοπίο. Οι συμμορίες δεν τρομοκρατούσαν μόνο την ύπαιθρο αλλά και τις πόλεις. Σ' αυτό το κλίμα, τον Απρίλη του 1945, ιδρύθηκε ο ΕΡΓΑΣ (Εργατικός Αντιφασιστικός Συνασπισμός), που συγκέντρωσε τους κομμουνιστές συνδικαλιστές και όσους ρεφορμιστές συνδικαλιστές συμμετείχαν στο Εργατικό ΕΑΜ.
Ο ΕΡΓΑΣ είχε δομή οργανωτική, πρόγραμμα πάλης, οργάνωνε αυτοτελώς κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις, έδινε κατεύθυνση στην εργατική τάξη. Τη χρονιά ίδρυσής του πέτυχε σημαντικές νίκες στις αρχαιρεσίες που έγιναν. Ενδεικτικά: Στην Αθήνα, σε 168 Συνδικάτα με 46.668 ψηφίσαντες, πήρε 33.500 ψήφους. Στον Πειραιά, σε 80 Σωματεία με 20.300 ψηφίσαντες, πήρε 16.539 ψήφους.
Παράλληλα, το πρόβλημα με τη ΓΣΕΕ παρέμενε και χρειάστηκαν 4 συμφωνίες για να αρχίσουν οι αρχαιρεσίες των συνδικάτων, που θα οδηγούσαν στο συνέδριο. Οι Βρετανοί και η ομάδα Μακρή, που είχε την κυβερνητική προστασία, ήλπιζαν ότι μπορούσαν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα.
Στις 1 - 7 Μάρτη 1946, πραγματοποιήθηκε το 8ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ, στο οποίο ψήφισαν 1.436 από τους 1.790 αντιπροσώπους (η παράταξη του Μακρή απείχε από το Συνέδριο), οι οποίοι εκπροσωπούσαν 258.000 εργαζόμενους. Στο Συνέδριο, την ΠΣΟ αντιπροσώπευσαν ο Γάλλος Λινέ, ο Αγγλος Μπαγκίναλ και ο Σοβιετικός Βοσνικόφ. Για την 7μελή Εκτελεστική Επιτροπή εκλέχθηκαν 5 στελέχη του ΕΡΓΑΣ (Μήτσος Παπαρήγας, Κώστας Θέος, Γιώργης Δημητρίου, Νίκος Αραμπατζής και Σταμάτης Μαστρογιαννάκος) και οι Δημήτρης Στρατής και Γιάννης Καλομοίρης (οι παρατάξεις τους συμμετείχαν σε κοινό ψηφοδέλτιο με τον ΕΡΓΑΣ). Μετά το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στις 10 Μάρτη μεγάλη συγκέντρωση δεκάδων χιλιάδων εργατών στο γήπεδο του Παναθηναϊκού (Λεωφόρος Αλεξάνδρας).
Για άλλη μια φορά, το αστικό κράτος παρενέβη για να αντιμετωπίσει αυτήν τη φορά τη σαρωτική νίκη του ΕΡΓΑΣ. Τον Ιούνη του 1946, το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε το 8ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ. Στις 25 Ιούλη 1946, η εκλεγμένη διοίκηση απολύεται. Μέχρι τον Ιούλη του 1947 είχαν συλληφθεί όλοι οι εκλεγμένοι συνδικαλιστές. Πρώτος, ο εκλεγμένος γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ Μήτσος Παπαρήγας, που τελικά δολοφονήθηκε στις 22 Φλεβάρη του 1949 στα μπουντρούμια της Γενικής Ασφάλειας στην Μπουμπουλίνας.

«Αισχρή θεατρική παράσταση»

Στις 28 Μάρτη 1948 πραγματοποιήθηκε το 9ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ το οποίο η σοβιετική εφημερίδα «Πράβντα» χαρακτήρισε «αισχρή θεατρική παράσταση». Το Συνέδριο οργανώθηκε από τους πράκτορες του κεφαλαίου Φώτη Μακρή (επικεφαλής της ΕΡΕΠ και βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος), Δ. Θεοχαρίδη (επικεφαλής του Εθνικού Μετώπου Εργαζομένων, ΕΜΕ), Γιάννη Πασιαντζή, Αριστείδη Δημητράτο (υπουργό της 4ης Αυγούστου) και τον Αμερικανό Ιρβινγκ Μπράουν (ηγέτη των αντικομμουνιστικών αμερικανικών συνδικάτων American Federation of Labor). Παρόντες ήταν και αντιπροσωπείες των πρεσβειών ΗΠΑ και Μ. Βρετανίας.
Ο χώρος του Συνεδρίου ήταν ζωσμένος από αστυνομικούς και η αίθουσα γεμάτη ασφαλίτες και χαφιέδες. Μέσα στη βρωμιά που επικρατούσε ξεχώρισε μόνο η φωνή του ναυτεργάτη Μανώλη Κλεάνθη, μέλους της ΚΟΒ Ναυτών, ο οποίος είχε εκλεγεί αντιπρόσωπος. Ο κομμουνιστής ναυτεργάτης κατήγγειλε το συνέδριο «γιατί οργανώθηκε από την κυβέρνηση και από ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με την εργατική τάξη». Αμέσως τραμπούκοι τον γρονθοκόπησαν, για να μην μπορέσει να συνεχίσει και η αστυνομία τον συνέλαβε.
Το Συνέδριο τελείωσε εκλέγοντας γενικό γραμματέα τον Φ. Μακρή.