Το μπιτκόιν δεν φέρνει την ευτυχία

 (μέρος 1ο)

Όταν ήμουν πιτσιρίκι στο δημοτικό, ο συχωρεμένος ο μπαμπάς μου, όταν μου ‘κανε ερωτήσεις αριθμητικής, με επιβράβευε με 5 δραχμές για να πάρω βυσσινάδα απ’ το αυτόματο μηχάνημα. Η βυσσινάδα εκείνη ήταν όνειρο, επομένως ήταν ισχυρό κίνητρο να μάθω την προπαίδεια. Με ρωτούσε: τρεις πέντε; – δεκαπέντε! Απαντούσα εγώ κι έπεφτε το ταληράκι.
Όταν ζητούσα κι άλλη βυσσινάδα – όνειρο σας λέω εκείνη η βυσσινάδα – τα πράματα δυσκόλευαν, οι ερωτήσεις γινόταν πιο περίπλοκες, θέλαν περισσότερες πράξεις. Μου λέγε: θα σου δώσω 100 δραχμές. Θα πας στο περίπτερο και θα μου πάρεις ένα πακέτο Κάμελ σκληρό που κάνει 70 δραχμές (τόσο έκανε στα έρλι έιτιζ). Με τα ρέστα πόσες βυσσινάδες παίρνεις; Μετά από στίψιμο του μυαλού, αυτοσυγκέντρωση, διαλογισμό, χάθα-γιογκα, τρίψιμο των κροτάφων, βαθιές ανάσες κλπ, λέω: – έξι!
Η ανταμοιβή φυσικά δεν ήταν 6 βυσσινάδες αλλά μόνο μια, όμως η αίσθηση ότι το ”άξιζα” ως ανταμοιβή για την φλάντζα που έκαψα – τόσο μ’ έκοβε τότε – ήταν απερίγραπτη.
Όσο κι αν σας φαίνεται ηλίθιο, κάπως έτσι “παράγεται” το bitcoin, έτσι “εξορύσσεται” (mining) όπως είναι η καθιερωμένη ορολογία.

***

Το bitcoin είναι το πρώτο “κρυπτονόμισμα” (cryptocurrency) που πρωτοβγήκε στην ηλεκτρονική κυκλοφορία στις 3 Γενάρη του 2009, ωστόσο το, ας πούμε, μανιφέστο του, το white paper που εξηγούσε την ανάγκη ύπαρξης  κι εμφάνισής του δημοσιεύτηκε τον Οχτώβρη του 2008, πριν 10 χρόνια δηλαδή, σηματοδοτώντας έτσι την οχτωβριανή επανάσταση στην ιστορία του χρήματος… Ή τουλάχιστον έτσι νομίζουν οι υποστηριχτές της καινοτομίας αυτής.
Ο εφευρέτης του μπιτκόιν (επιτρέψτε μου την ελληνική γραφή, ταλαιπωρία ν’ αλλάζω τη γλώσσα στο πληχτρολόγιο) και συντάκτης του προαναφερθέντος μανιφέστου, είναι κάποιο μυστηριώδες πρόσωπο που φέρει το γιαπωνέζικο όνομα Satoshi “γαμώ τις τράπεζες γαμώτο” Nakamoto, ο οποίος εφηύρε τον αλγόριθμο και ήταν ο πρώτος που “εξόρυξε” τα πρώτα 50 μπιτκόιν, που πίσω στο 2009 δεν άξιζαν τίποτα. Κανείς δεν ξέρει ποιος ακριβώς κρύβεται πίσω απ’ αυτό το όνομα, είναι μάλιστα αμφίβολο αν πρόκειται για ένα μόνο άτομο ή ομάδα ατόμων. Σαν το σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα ή ομάδα χωρών.
Πώς λοιπόν λειτουργεί το μπιτκόιν; Και τι το ιδιαίτερο έχει που όλοι μιλούν γι’ αυτό; Πριν προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε πώς λειτουργεί η όλη φάση, να σας το πω μια κι έξω: το μπιτκόιν σαν χρήμα δεν έχει τίποτα ουσιαστικά “επαναστατικό”. Είναι κι αυτό “γενικό ισοδύναμο” όπως λέει κι ο Μαρξ στην Εισαγωγή της Πολιτικής Οικονομίας, είναι εμπόρευμα που υπόκειται στους νόμους της καπιταλιστικής αγοράς, κι αυτό συγκεντρώνεται σε λίγα χέρια όπως είθισται στον καπιταλισμό. Επομένως ολ’ αυτή η αρλουμπολογία περί “παράκαμψης των τραπεζών”, “απελευθέρωσης των συναλλαγών”, “εκδημοκρατισμού της οικονομίας” κλπ είναι τρίχες κατσαρές.
Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ωστόσο είναι η τεχνολογία στην οποία βασίζεται το μπιτκόιν, τεχνολογία που φέρει το όνομα “blockchain”.  Δεν έχω βρει κάποια μετάφραση του όρου στα ελληνικά. Θα εξηγήσουμε σε επόμενο κείμενο τι είναι αυτό και πού μπορεί να εφαρμοστεί.
Η συζήτηση όμως που πρέπει να ανοίξει ανάμεσά μας είναι για το μπιτκόιν ως χρήμα, ως μέσο συναλλαγών και τι σημαίνει για τον καπιταλισμό.
Κατ’ αρχήν πώς παράγεται; Ως αγαθό που προορίζεται για αγορά και πώληση, δηλαδή εμπόρευμα, ποια ακριβώς “αξία” ενσωματώνει, ποιας ανθρώπινης εργασίας το προϊόν περικλείει;
Χονδρικά, το μπιτκόιν είναι το αποτέλεσμα της δαπάνης των πόρων ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή προκειμένου να λύσει ένα μαθηματικό προβλήμα. Δηλαδή, στο παράδειγμα με τις βυσσινάδες, το γεγονός ότι έλυσα μια μαθηματική πράξη με το μυαλό μου επιβράβευτηκε με μια βυσσινάδα. Το γεγονός ότι ένα κομπιούτερ έλυσε μια εξίσωση επιβραβεύεται με ένα -ας πούμε- μπιτκόιν. Θα μου πείτε, και με το δίκιο σας, εσύ ευχαριστιόσουν τη βυσσινάδα, το κομπιούτερ πώς ακριβώς ευχαριστιέται το μπιτκόιν; Που στο κάτω-κάτω ακόμα δεν καταλάβαμε ΤΙ είναι; Απάντηση, δεν “ευχαριστιέται” ο υπολογιστής αλλά ο κάτοχός του, που θα βγάλει στην πιάτσα το μπιτκόιν που παρήγαγε ως commodity, ως προϊόν για πούλημα. Παρά τα σκαμπανεβάσματα, σήμερα που μιλάμε πάει 5.500 ευρώ το ένα.

***

Έστω ότι εγώ, ο μπαμπάς μου, η μάνα μου κι ο αδερφός μου έχουμε από ένα κομπιούτερ και είμαστε όλοι συνδεδεμένοι μεταξύ μας σε δίκτυο, “λανάκι” όπως λέει κι ένας φίλος (εκ του LAN = local area network, δημοφιλής όρος στους γκέημερς). Ας πούμε ότι, όλοι έχουμε στα κομπιούτερ μας ένα Excel αρχείο, το ίδιο Excel αρχείο και το έχουμε ρυθμίσει έτσι, ώστε κάθε φορά που κάποιος αλλάζει το αρχείο, π.χ. προσθέτει μια γραμμή, αυτόματα να ενημερώνονται όλοι ώστε να χουν το ίδιο ακριβώς. Κι επίσης ας υποθέσουμε ότι όλοι έχουμε ανοιχτό το μέσεντζερ κι όλοι είμαστε σε ένα γκρουπ και συζητάμε. Και κάθε φορά που δίνουμε ο ένας στον άλλον π.χ βυσσινάδα, αυτόματα ενημερώνεται το εξέλ αρχείο μας.
Λέει λοιπόν ο μπαμπάς στο γκρουπ στο μέσεντζερ: “Θα δώσω στον μικρό γιο 1 βυσσινάδα επειδή ήταν καλός στην αριθμητική σήμερα”.
Οπότε αυτόματα το εξέλ αρχείο διαμορφώνεται ως εξής: μπαμπάς 0 βυσσινάδες, μαμά 0 βυσσινάδες, μεγάλος γιος 0 βυσσινάδες, μικρός γιος 1 βυσσινάδες. Και το εξελάκι μοιράζεται σε όλους ώστε να είναι σε όλους ίδιο.
Μετά ο αδερφός μου ζηλεύει και μου λέει στο γκρουπ στο μέσεντζερ: “Δώσε μου μισή βυσσινάδα κι εμένα, μην την πιεις όλη. Για αντάλλαγμα σε αφήνω να  παίξεις με τα πλεϊμομπίλ μου για 1 ώρα”.
Επειδή πολύ τα γουστάρω τα πλεϊμομπίλ του αδερφού μου γράφω στο γκρουπ “οκ, δίνω 0.5 βυσσινάδες στο μεγάλο αδερφό”. Βλέπουν όλοι το μήνυμα στο μέσεντζερ, και στη συνέχεια οι υπολογιστές όλων ξεχωριστά διαγωνίζονται ποιος πρώτα θα διαμορφώσει τον νέο πίνακα που θα έχει ως εξής: μπαμπάς 0 βυσσινάδες, μάνα 0 βυσσινάδες, μεγάλος αδερφός 0.5 βυσσινάδες, μικρός αδερφός 0.5 βυσσινάδες. Ο πρώτος υπολογιστής που θα κάνει τις πράξεις και θα διαμορφώσει τον πίνακα, ας πούμε αυτός που έχει Ιντέλ άι-σέβεν επεξεργαστή, ενώ οι άλλοι έχουν Πέντιουμ της πλάκας, επιβραβεύεται με 0.5 βυσσινάδες, επειδή ακριβώς έλυσε πρώτος το πρόβλημα! Άν η μάνα είχε τον καλύτερο υπολογιστή απ’ όλους, ο πίνακας λοιπόν διαμορφώνεται ως εξής: μπαμπάς 0 βυσσινάδες, μαμά 0.5 βυσσινάδες, μεγάλος 0.5, μικρός 0.5.
Ρωτάει μετά ο μικρός γιος το  μπαμπά: “θα μου πάρεις ποδήλατο;”
“Θα σου πάρω, αλλά αυτό θα σου κοστίσει 0.2 βυσσινάδες”
”Οκ, δίνω 0.2 βσν (βυσσινάδες σε συντομογραφία να πούμε) στον μπαμπά”. Γίνονται λοιπόν οι πράξεις, αυτή τη φορά ο υπολογιστής του μεγάλου αδερφού είναι πιο γρήγορος, επειδή ο υπολογιστής της μάνας μπήκε σε sleeping mode. Οπότε το εξέλ γίνεται: Μπαμπάς 0.2 βσν, μάνα 0.5 βσν, μεγάλος 1 βσν (0.5 που είχε + 0.5 επιβράβευση), μικρός 0.3 βσν. Παρατηρούμε οι πράξεις γίνονται πιο δύσκολες όσο πληθαίνουν οι συναλλαγές, κι όταν βγει ο υπολογιστής της μάνας από sleeping mode τότε θα ενημερωθεί κι εκείνος.

****

Αυτή είναι χοντροκομμένα η λειτουργία του μπιτκόιν, πολύ πιο περίπλοκη και σε μεγαλύτερη κλίμακα φυσικά. Οι πράξεις που κάνει ο υπολογιστής στην πραγματικότητα για να πραγματοποιηθεί μια συναλλαγή είναι απείρως πιο περίπλοκες καθώς έχουν να κάνουν με αποκρυπτογράφηση. Κι επιπλέον οι πράξεις αυτές έχουν μέσα παραμέτρους απ’ τις προηγούμενες συναλλαγές στο “εξελάκι”, στην πραγματικότητα μια τεράστια βάση δεδομένων που την μοιράζονται όλοι στο δίκτυο. Αν οι πράξεις καταλήξουν σε ένα αποδεκτό αποτέλεσμα, μιλάμε για ψιλά γράμματα τώρα, η συναλλαγή περνάει στο “κατανεμημένο λογιστικό βιβλίο” (distributed ledger) κι αμέσως ενημερώνονται όλοι οι συμμετέχοντες. Φανταστείτε πόσο δύσκολες γίνονται οι πράξεις κάθε φορά όταν πρέπει να συσχετιστούν με τις προηγούμενες για να ‘ναι σωστές. Οι πόροι, η επεξεργαστική ισχύς που απαιτείται, μεγαλώνει κάθε φορά και οι μόνοι που μπορούν να παράγουν, να “εξορύξουν” νέα μπιτκόιν είναι κάτι υπολογιστές τέρατα, πανάκριβοι κι ενεργοβόροι που ελάχιστοι στον κόσμο μπορούν να τα αποχτήσουν και να συντηρήσουν.
Η συνέχεια στο επόμενο μέρος.