ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ «ΚΑΚΟ» ΤΟΥ ΝΑΖΙΣΜΟΥ

Αν  και όλο και  περισσότερο τα τελευταία χρόνια πολλοί ιστορικοί και σύγχρονοι απολογητές του ναζισμού προσπαθούν, αν όχι  να απαλλάξουν, τουλάχιστον εμφανώς να δικαιολογήσουν τους Γερμανούς για  τις αμέτρητες θηριωδίες και εγκλήματα που διέπραξαν στην Ελλάδα και αλλού κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου, η αλήθεια των γεγονότων τους αντιμάχεται. Γιατί πώς μπορεί να δικαιολογηθεί η αγριότητα των γερμανών στρατιωτών, που βασανίζουν γέρους, βιάζουν γυναίκες και σκοτώνουν βρέφη,  προς τον άμαχο πληθυσμό;

           Ιστορικοί και πολιτικοί αναθεωρούν την ιστορία, μέσα στα πλαίσια μιας διακηρυγμένης αντικειμενικότητας, που δεν παραλείπει να μεροληπτεί για τους εγκληματίες, προσπαθώντας να ενοχοποιήσουν για τις βαρβαρότητες της αρίας φυλής τις πράξεις αντίστασης εναντίον της. Μόνο που η αγριότητα των ναζί δεν εκδηλώνεται ως εξαίρεση, αλλά ως κανόνας συμπεριφοράς σε κατεχόμενες χώρες και στην Ελλάδα, γιατί  η εγκληματική τους συμπεριφορά στηρίχτηκε, συν τοις άλλοις, στη διάβρωση των καθιερωμένων προτύπων πολέμου όπως αυτών που διαχώριζαν πολεμιστές από αμάχους. Σε εγκλήματα όπως η σφαγή στα Καλάβρυτα πριν από 75 χρόνια στις 13 Δεκεμβρίου η επικέντρωση στη συσχέτισή της με την εκτέλεση γερμανών αιχμαλώτων από τους αντάρτες υποσκιάζει την αγριότητα και κτηνωδία που επέδειξαν οι γερμανοί.

             Αλλά  αθωώνεται στην πραγματικότητα ο εθνικοσοσιαλισμός και όταν αναζητείται η αιτία για τα εγκλήματά του στην ψυχοπαθολογία, ή στις προσωπικότητες αξιωματούχων. Όταν  δηλ. η αιτία επικεντρώνεται στην ηθική ή ψυχολογία  και αντιμετωπίζεται η εγκληματική συμπεριφορά ως μεμονωμένο περιστατικό και όχι συλλογικό.

            Δεν σημαίνει ότι η ηθική δεν έχει σημασία, αλλά αν στηριζόμαστε μόνο σε ηθικές κατηγορίες  για να ερμηνεύσουμε τα γεγονότα μάλλον θα τα συσκοτίσουμε. Κι αυτό, γιατί παραβλέπονται οι υλικές βάσεις της ηθικής σκέψης, θεωρώντας ως δεδομένο τις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες που τις διαμόρφωσαν. Και καταλήγει όλο  και περισσότερο οι ηθικολογικές αφαιρέσεις να χρησιμεύουν ως υποκατάστατο για πολιτικές αναλύσεις.

              Από τη μια λοιπόν οι ιστορικοί αναζητούν σε νομολογίες ελαφρυντικά για τις θηριωδίες των γερμανών στρατιωτών σε χώρες κατοχής και από την άλλη φιλόσοφοι και ψυχολόγοι αναζητούν στην σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης την αιτία της εγκληματικής συμπεριφοράς τους.

             Η προσπάθεια να εξηγηθούν οι θηριωδίες των ναζί, αποκομμένες από το οικονομικοπολιτικό πλέγμα που τις υποστήριζαν, περιορίζει τον προβληματισμό στις προθέσεις, γνώσεις και συναισθήματα των μεμονωμένων ανθρώπων που τις διέπραξαν. Μόνο που κάτω από το ναζιστικό καθεστώς  δεν είναι μεμονωμένοι απλοί άνθρωποι που αναγκάστηκαν να κάνουν  αποτρόπαια πράγματα, αλλά ένα μεγάλος αριθμός ατόμων, αν όχι η πλειοψηφία του πληθυσμού, μέσα σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες και  κοινωνικές σχέσεις υπερέβαλλαν στη διάπραξη βιαιοτήτων.   

          Στη ναζιστική Γερμανία δημιουργήθηκε εκείνο το ιδεολογικό, θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο που ευνοούσε δράσεις που, αν και ήταν αποτρόπαιες, εξυπηρετούσαν τους σκοπούς του καθεστώτος και το οποίο προωθήθηκε να γίνει αποδεκτό σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Εξάλλου αν η εμφάνιση και άνοδος του ναζιστικού κόμματος στη Γερμανία συνδέεται περισσότερο με τις εθνικές προκαταλήψεις ή τη χαρισματική δημαγωγία του Χίτλερ είναι γιατί δεν αναγνωρίζεται πόσο ελκυστική ήταν για τη γερμανική άρχουσα τάξη η πολιτική πλατφόρμα του ναζισμού που υποστηρίχτηκε.

Κι ίσως γι’ αυτό και  κάθε καθεστώς που θέλει να διαπράξει γενοκτονίες σπάνια αποτυγχάνει να βρει δημίους. Στην αποικιοκρατούμενη Αφρική δεν διαπράχτηκαν γενοκτονίες ή στην Αμερική; Μόνο που κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο μεταφέρθηκαν εξορθολογισμένα και επιστημονικά, σε μεγάλη έκταση και σύντομο χρόνο, οι τεχνικές γενοκτονίας από τις αποικιοκρατούμενες χώρες και εφαρμόστηκαν στην  ίδια την Ευρώπη.

          Οι Ευρωπαίοι λοιπόν του διαφωτισμού και της δημοκρατίας δεν μπορούσαν με την αποκάλυψη των ναζιστικών φρικαλεοτήτων να αποκρύψουν πια τις ολοκληρωτικές διαστρεβλώσεις που οδηγεί η  ευρωπαϊκή ηθική της εξορθολογισμένης εκμετάλλευσης και τις παραμορφώσεις της ιδεολογίας για την υπεροχή του λευκού ανθρώπου. Και ανασκουμπώθηκαν να αιτιολογήσουν τα ναζιστικά εγκλήματα ως εξαίρεση στη μακρά ευρωπαϊκή ιστορία των κατακτήσεων και της αποικιοκρατίας.              

Οι θέσεις της Χάνα Αρεντ, τα αποτελέσματα από το αμφιλεγόμενο πείραμα του Milgram συγκλίνουν στην πραγματικότητα στο συμπέρασμα πως η βασική εξήγηση του κακού στο ναζισμό, ακόμα και στην πιο ακραία μορφή του, ήταν μια λανθάνουσα τάση όλων των ανθρώπων, η  τάση να ακολουθούν διαταγές και να συμμορφώνονται. Η κοινοτοπία του κακού κατά την Άρεντ - η ιδέα της συντριπτικής δύναμης της ιεραρχικής εξουσίας ή της πίεσης από ομοτίμους – γίνεται γενικός κανόνας τόσο στα θύματα όσο και στους δράστες. Με τον ίδιο τρόπο που το Ολοκαύτωμα έγινε παγκόσμιο σύμβολο όλων των θυμάτων του ρατσισμού και μίσους, οι δράστες του έγιναν τα παγκόσμια σύμβολα της αδράνειας του ανθρώπου να μην πέσει στη βαρβαρότητα.

           Αλλά αφού γνώρισμα του κακού είναι η κοινοτοπία του, καθένας κρύβει κι ένα ναζιστή εν υπνώσει μέσα του, επομένως γίνεται πιο δύσκολο η βαρβαρότητα να προκαλέσει κλονισμό και όσοι διαιωνίζουν βάρβαρες πράξεις να θεωρηθούν υπεύθυνοι για αυτές, καθώς οι πράξεις αποπλαισιώνονται από συνθήκες και σκοπιμότητες σ’ έναν ανιστορικό χρόνο.

       Και κάπως έτσι ο ναζισμός  φεύγει από το πρώτο πλάνο, στήνονται οι θεωρίες του ολοκληρωτισμού που συγχέουν φασισμό με  κομμουνισμό, ενώ διασώζονται οι δικτατορίες και δοξάζονται οι αστικές δημοκρατίες.

           Μόνο που οι  δημοκρατίες των ΗΠΑ και της ΕΕ είναι αυτές που  καταστρέφουν χώρες, δολοφονούν τους κατοίκους τους, κλείνουν σε στρατόπεδα τους πρόσφυγες. Κι όπως οι κοσμοθεωρίες των Ναζί δεν έγιναν αποδεκτές σε μια νύκτα από τη μεγάλη πλειοψηφία των γερμανών, το ίδιο και οι βαθμιαίες αποκλίσεις προς φασίζουσες επιλογές στα πολιτικά καθεστώτα της Δύσης δεν θα προκύψουν σε πλήρη άνθιση σε μια νύκτα, αλλά μετά από μια περίοδο κατά την οποία η βία σταδιακά θα κανονικοποιείται, θα θεωρείται δικαιολογημένη, ανεκτή μέχρι να γίνει απαρατήρητη, γιατί θα έχει ενσωματωθεί στη ζωή μας.

Και μετά πόσο απέχει να θεωρηθεί η καταπάτηση της αξιοπρέπειας και ελευθερίας σε ομάδες ανθρώπων ηθικό δικαίωμα και αποστολή από την πλειοψηφία του πληθυσμού  που μπορεί να είναι πρόθυμη ακόμα και για εγκληματικές συμπεριφορές ευνοϊκές για την κυρίαρχη τάξη που τις υποθάλπει;