ΑΡΚΤΙΚΗ Με επιστημονικά προσχήματα νέο πεδίο ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού

Το 2006, η Νορβηγία κατέθεσε στη διεθνή Επιτροπή για τον Καθορισμό των Ορίων των Υφαλοκρηπίδων (CLCS) γεωλογικά δεδομένα και χάρτες που προσδιορίζουν τρεις περιοχές στο βυθό της Αρκτικής ως δικής της δικαιοδοσίας και εκμετάλλευσης. Η CLCS είναι αρμόδια για τον έλεγχο τέτοιων διεκδικήσεων και αποφασίζει αν αυτές στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα. Ενα χρόνο μετά, η Ρωσία κατέβασε βαθυσκάφος από παγοθραυστικό της πάνω από το Βόρειο Πόλο, που τοποθέτησε στο βυθό 4.300 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ρωσική σημαία κατασκευασμένη από τιτάνιο, για να μη διαβρώνεται. Η Δανία, στην οποία ανήκει η Γροιλανδία, κατέθεσε το 2014 στην CLCS έγγραφα, με τα οποία ισχυρίζεται ότι έχει δικαίωμα σε 900.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα αρκτικού βυθού. Το 2015, η Ρωσία κατέθεσε τα δικά της χαρτιά, με τα οποία διεκδικεί 1,3 εκατομμύρια τετρ. χλμ., που περιλαμβάνουν περισσότερο από το μισό των διεκδικήσεων της Δανίας. Τον φετινό Μάη, ο Καναδάς υπέβαλε 2.100 σελίδες εγγράφων, διεκδικώντας 1,1 εκατ. τετρ. χλμ. με αλληλεπικάλυψη των διεκδικήσεων της Ρωσίας και της Δανίας. Οι ΗΠΑ αναμένεται να καταθέσουν τα δικά τους έγγραφα το 2022, με πιθανή αλληλεπικάλυψη με περιοχές που διεκδικεί ο Καναδάς.

Η «πίτα»

Κατά το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης Ιστορίας, τα κράτη έβλεπαν τον Αρκτικό Ωκεανό ως ένα άχρηστο κομμάτι πάγου. Οταν, όμως, άρχισε να λιώνει, άρχισαν να τον βλέπουν σαν τη νέα «Αγρια Δύση». Σύμφωνα με έρευνες, ο αρκτικός βυθός ίσως να διαθέτει το 30% των αποθεμάτων φυσικού αερίου στον πλανήτη και το 13% του πετρελαίου. Μπορεί επίσης να διαθέτει πολύτιμο σίδηρο και ακόμη πιο πολύτιμες σπάνιες γαίες. Επιπλέον, η υποχώρηση των πάγων που μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες θεωρούνταν «αιώνιοι», δημιουργεί δυνατότητες για νέους ναυτικούς εμπορικούς δρόμους. Με αυτές τις προοπτικές, οι λεγόμενες Πέντε Αρκτικές χώρες βιάζονται να κατοχυρώσουν τα μεγαλύτερα δυνατά κομμάτια από την ...πίτα.

Δεξαμενές υπό κατασκευή για την αποθήκευση υγροποιημένου φυσικού αερίου, στο συγκρότημα LNG Γιαμάλ, στο λιμάνι Σαμπέτα της ρωσικής αρκτικής περιοχής. Το έργο χρηματοδοτείται κατά ένα μέρος από την Κίνα και τη Γαλλία, καθώς αυτές, αλλά και άλλες χώρες, που δεν βρέχονται από τον Αρκτικό Ωκεανό, προσπαθούν να μπουν στο παιχνίδι εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων της περιοχής

Η CLCS θα χρειαστεί πολλά χρόνια - δεκαετίες μάλλον με βάση τις αιτήσεις που εκκρεμούν και τον ρυθμό προόδου των εργασιών της - μέχρι να καταλήξει ως προς το επιστημονικά βάσιμο ή μη των ισχυρισμών των ενδιαφερομένων. Οταν τελικά καταλήξει, θα ακολουθήσει άλλη μια μακροχρόνια διαδικασία διπλωματικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των κρατών, καθώς η CLCS δεν αποφασίζει για την τύχη των αλληλοεπικαλυπτόμενων διεκδικήσεων. Προς το παρόν, η συμπεριφορά των κρατών - διεκδικητών είναι κόσμια. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση Πούτιν επεκτείνει τις στρατιωτικές βάσεις της κατά μήκος της αρκτικής ακτογραμμής και με λόγια και έργα διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία στην Αρκτική. Το ΝΑΤΟ, από τη μεριά του, ενισχύει τη στρατιωτική του παρουσία στο βορρά, ενώ και η Κίνα στέλνει πλοία της βορειότερα, δείχνοντας ότι θέλει να παίξει ένα ρόλο, καθώς ήδη έχει οικονομικά συμφέροντα σε εγκαταστάσεις στις αρκτικές ακτογραμμές. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μ. Πομπέο, δήλωσε το Μάη στη συνάντηση του Αρκτικού Συμβουλίου στη Φινλανδία ότι η Ρωσία φέρεται επιθετικά στην περιοχή, αλλά και η Κίνα πρέπει να παρακολουθείται στενά. Για πρώτη φορά τα τελευταία 23 χρόνια, η συνάντηση τελείωσε χωρίς οι συμμετέχοντες να υπογράψουν διακήρυξη συνεργασίας. Ανάλογα με τις οικονομικές εξελίξεις σε κάποια από τις λεγόμενες Πέντε Αρκτικές χώρες ή και σε όλες, με δεδομένα τα προβλήματα που παρουσιάζει η καπιταλιστική οικονομία διεθνώς, την αναμονή για τα συμπεράσματα επιτροπών και διπλωματών, ίσως διακόψουν πολιτικές ή και στρατιωτικές αποφάσεις, για να πάρει ο κάθε ιμπεριαλιστής αυτό που θεωρεί ότι του ανήκει.

Οσο φτάνουν τα κανόνια...

Οι παγετώνες που λιώνουν στη Γροιλανδία, αλλά και ο εικονιζόμενος Σβάλμπαρντ στη Νορβηγία, ελευθερώνουν λωρίδες στις ακτές, που μπορούν να «αναπτυχθούν»

Για πρώτη φορά, τα κράτη αρχίζουν να διεκδικούν δικαιώματα στη θάλασσα τον 17ο αιώνα, δεσμεύοντας τα πρώτα τρία μίλια από τις ακτογραμμές τους (όσο έφτανε η βολή των κανονιών της εποχής!). Τον 20ό αιώνα, την εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού, διάφορα κράτη άρχισαν ασύδοτα να διεκδικούν θαλάσσιες περιοχές κατά βούληση, θέτοντας σε κίνδυνο την ελεύθερη ναυσιπλοΐα των ανταγωνιστών τους και έτσι το 1982 περισσότερες από 160 χώρες υπέγραψαν τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Αυτή προβλέπει ότι κάθε κράτος που βρέχεται από θάλασσα έχει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), που εκτείνεται 200 ναυτικά μίλια (370,4 χλμ.) από τις ακτές του. Σε αυτήν την περιοχή, έχει όλα τα δικαιώματα σε φυσικούς πόρους μέσα και κάτω από το νερό. Περιοχές πέραν αυτών των ορίων είναι διεθνή ύδατα, που δεν ανήκουν σε κανέναν και είναι ελεύθερα για χρήση από όλους.
Ομως, το άρθρο 76 της Σύμβασης προβλέπει ότι τα κράτη μπορούν να εκμεταλλευτούν το βυθό πέρα από τα 200 ναυτικά μίλια αν μπορούν να επιδείξουν αναλυτικά γεωλογικά στοιχεία, που αποδεικνύουν ότι η υφαλοκρηπίδα τους - έτσι ονομάζεται ο βυθός με μικρή κλίση μέχρι του σημείου που βαθαίνει απότομα - εκτείνεται πέρα από τη γραμμή των 200 ναυτ. μιλίων. Σε αυτά τα τμήματα, τα αντίστοιχα κράτη έχουν δικαίωμα εκμετάλλευσης σε οτιδήποτε βρίσκεται κάτω από το νερό, αλλά όχι μέσα στο νερό (αλιεία και ναυσιπλοΐα παραμένουν ελεύθερες για όλους). Οι αρκτικές χώρες δεν έδωσαν πολλή σημασία σε αυτήν την πρόβλεψη, μέχρι που άρχισαν να υποχωρούν οι θαλάσσιοι πάγοι. Το άρθρο 76 περιγράφει δύο μαθηματικούς τύπους για τον προσδιορισμό των γραμμών με βάση τα γεωλογικά δεδομένα και άλλους δύο τύπους που βάζουν όρια στην έκταση αυτών των γραμμών, ώστε καμιά χώρα να μην μπορεί να κάνει «τρελές» διεκδικήσεις στη θάλασσα.

Γύρω - γύρω όλοι

Με γαλάζιο στο κέντρο η ράχη «Λομονόσοφ», αιτία διεκδίκησης μεγάλων τμημάτων της Αρκτικής από Ρωσία, Καναδά και Δανία

Καθεμιά από τις Πέντε Αρκτικές βρίσκεται στην περιφέρεια του κατά βάση κυκλικού Αρκτικού Ωκεανού. Καθώς προβάλλουν τις υφαλοκρηπίδες τους από την περίμετρο προς το κέντρο, είναι αναπόφευκτο να υπάρχει αλληλεπικάλυψη των διεκδικούμενων περιοχών. Οι υφαλοκρηπίδες τελειώνουν εκεί που η κίνηση των τεκτονικών πλακών τις τελείωσε. Ομως μια άλλη πρόβλεψη του άρθρου 76 περιπλέκει τα πράγματα περισσότερο, καθώς λέει ότι μια χώρα μπορεί να διεκδικήσει ευρεία ζώνη βυθού κατά μήκος μιας υποθαλάσσιας ράχης, που εκτείνεται από την υφαλοκρηπίδα της, ανεξαρτήτως του μήκους της ράχης, χωρίς να αποσαφηνίζει πλήρως τα χαρακτηριστικά μιας τέτοιας ράχης. Ετσι, η ράχη «Λομονόσοφ», που εκτείνεται σε μήκος 1.800 χιλιομέτρων, ξεκινώντας από τα Νέα Σιβηριανά Νησιά της Ρωσίας, έως τη νήσο Ελεσμερ του Καναδά (δίπλα στη Γροιλανδία), διεκδικείται τόσο από τη Ρωσία, όσο και από τον Καναδά και τη Δανία, ως επέκταση της δικής τους υφαλοκρηπίδας. Ο Βόρειος Πόλος βρίσκεται σχεδόν ακριβώς πάνω από τη ράχη «Λομονόσοφ».
Η Ρωσία στις διεκδικήσεις της προς την CLCS, σε σχέση με τη ράχη «Λομονόσοφ», φτάνει λίγο μετά από τον Βόρειο Πόλο, περιοριζόμενη ενδεχομένως για λόγους στρατηγικής. Ο Καναδάς κάνει το ίδιο. Αντίθετα, η Δανία διεκδικεί ολόκληρη τη ράχη, φτάνοντας έως τη ρωσική ΑΟΖ! Οι ΗΠΑ δεν έχουν υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες Πέντε Αρκτικές και τυπικά βρίσκονται σε πιο αδύναμη θέση, όσον αφορά στη θεμελίωση διεκδικήσεων. Βεβαίως, πάντα υπάρχουν λύσεις του τύπου που έδειξε η πρόσφατη συμφωνία της Τουρκίας με την υποστηριζόμενη από αυτήν κυβέρνηση της Λιβύης, καταπατώντας κάθε έννοια του λεγόμενου «Διεθνούς Δικαίου». Ετσι και οι ΗΠΑ, χωρίς να έχουν υπογράψει τη Σύμβαση, σκοπεύουν να υποβάλουν έγγραφα στην CLCS!

Εχθροί και φίλοι

Ηδη ΗΠΑ και Καναδάς έχουν διαφιλονικούμενα θαλάσσια σύνορα, καθώς ο Καναδάς τα ορίζει κατά μήκος του 141ου μεσημβρινού, ενώ οι ΗΠΑ με βάση τη γραμμή ισαπόστασης από τις ακτές των δύο χωρών. Στο διαφιλονικούμενο τμήμα εκτιμάται ότι υπάρχουν 1,7 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Ανεξάρτητα από τις αντιθέσεις τους, οι Πέντε Αρκτικές χώρες από κοινού υπερασπίζονται, με κοινή δήλωση που υπέγραψαν το 2008, το αποκλειστικό τους δικαίωμα εκμετάλλευσης στην περιοχή, απέναντι σε όποιον άλλον ιμπεριαλιστή ήθελε να έρθει και να κάνει γεωτρήσεις. Η Κίνα προς το παρόν δεν έχει δείξει ενδιαφέρον για δικές της γεωτρήσεις, αλλά έχει κάνει σαφές ότι ενδιαφέρεται για εμπορικούς δρόμους μέσα από τον λιωμένο Αρκτικό Ωκεανό. Επενδύει, επίσης, στη Γροιλανδία που διαθέτει σπάνιες γαίες (όπως και η Κίνα) για να διατηρήσει έστω και με έμμεσο τρόπο τον παγκόσμιο έλεγχο αυτών των απαραίτητων για τη νέα τεχνολογία υλικών. Στο μεταξύ, κάποιοι από τους 60.000 κατοίκους της Γροιλανδίας έχουν αρχίσει να σκέφτονται ότι μπορούν να ζήσουν και χωρίς τη σημαία της Δανίας, ενώ η κυβέρνηση Τραμπ έχει διατυπώσει πρόταση προς τη Δανία, αυτή να της πουλήσει τη Γροιλανδία!
Και ενώ οι ιμπεριαλιστές μπήγουν σημαιάκια (κυριολεκτικά και μεταφορικά) στο βυθό του Αρκτικού Ωκεανού, διεθνής ομάδα 89 επιστημόνων σε συνεργασία με τον ESA και τη NASA δημοσίευσε προχτές ανησυχητικά συμπεράσματα για την απώλεια πάγου από τη Γροιλανδία. Υπολόγισαν ότι μεταξύ 1992 και 2018 έλιωσαν 3,8 τρισεκατομμύρια τόνοι πάγου και ότι ο ρυθμός απώλειας πάγου επταπλασιάστηκε ανάμεσα στη δεκαετία του 1990 και εκείνη του 2010, ακολουθώντας το χειρότερο σενάριο που είχαν υπολογίσει οι επιστήμονες για την κλιματική αλλαγή. Αυτό σημαίνει ότι έως το 2100 θα έχουν πλημμυρίσει, λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, περιοχές όπου κατοικούν επιπλέον 100 εκατομμύρια άνθρωποι, φτάνοντας το σύνολο των πλημμυροπαθών στα 400 εκατομμύρια. Θα έχουν χαθεί φυσικά και μεγάλες εκτάσεις παραλιών. Κι αν κάποιοι πρόκειται να χάσουν όχι μόνο οικόπεδα, αλλά την ίδια τη γη που πατάνε (νησιωτικά κράτη) εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, οι ιμπεριαλιστές αντιμετωπίζουν το λιώσιμο των πάγων ως διαδικασία που γεννάει νέα οικόπεδα για να εκμεταλλευτούν.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»