ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΥΝΩΜΟΣΙΕΣ

Την έναρξη της περιόδου του εγκλεισμού και των περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας σηματοδότησε το πρώτο διάγγελμα του γεμάτου αγωνία πρωθυπουργού, όπως και τη λήξη της η θριαμβολογούσα συνέντευξη του στη Μ. Ζαχαρέα, σε ρόλο δημοσιογράφου που με τις  κατάλληλες ερωτήσεις της φρόντισε  να υποστηρίξει αυτόν τον θρίαμβο. Στα ενδιάμεσα προστέθηκαν κάποια ακόμα διαγγέλματα του Κ. Μητσοτάκη που έχτιζαν τον θρίαμβο της επιτυχίας του και οι καθημερινές ενημερώσεις του Υπουργείου Υγείας με επικεφαλής τον καθηγητή Σ. Τσιόδρα. Ενημερώσεις,  που πολλές φορές, ιδιαίτερα στην αρχή αυτής της περιόδου, με λόγο λυρικό και έντονα συναισθηματικό, όπως και στην τελευταία ενημέρωση, γινόταν προσπάθεια να υπερκεραστούν οι αντιφάσεις στην αντιμετώπιση της πανδημίας, με τους δημοσιογράφους σε ρόλο κομπάρσου και ερωτήσεις που  δεν ξεδιάλυναν καταστάσεις, μα περισσότερο βοηθούσαν στο χτίσιμο της ιστορίας για την επιτυχία της κυρίαρχης εξουσίας και των παρακλαδιών της. 

         Και σ’ αυτούς τους μήνες, κάτι οι λυρικές εξάρσεις στους δημόσιους λόγους των κυβερνώντων και επιστημόνων, κάτι οι επαναλαμβανόμενοι κατάλογοι αριθμημένων κρουσμάτων της πανδημίας και των νεκρών της, κάτι οι διαβεβαιώσεις κυβερνώντων για  ασφάλεια και νίκη χάθηκε η υλική πραγματικότητα πίσω από τις αναπαραστάσεις ενός τμήματός της. Η κυρίαρχη εξουσία αναπαρήγαγε την πραγματικότητα μετατρέποντάς τη  σε συμβολικές εικόνες που  συγχρόνως ήταν και ερμηνεία της σύμφωνα με τη δική της οπτική. Ο αποφασιστικός ηγέτης, ο ευαίσθητος επιστήμονας. ο ακούραστος γιατρός, ο πειθαρχημένος πολίτης αντικατέστησαν σαν εικόνες τον συγκεκριμένο πρωθυπουργό  με την  ταξική πολιτική, τους συγκεκριμένους επιστήμονες με τις ανεπάρκειές τους και τις ανταμοιβές τους, τους συγκεκριμένους γιατρούς με τις αντίξοες συνθήκες εργασίας, τους συγκεκριμένους πολίτες με τους φόβους και την επισφαλή διαβίωσή τους.

        Κι  ενώ είναι η υλική πραγματικότητα των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων που καθορίζει επιλογές, δράσεις και συμπεριφορές, κρυμμένη όμως πίσω από τις συμβολικές αναπαραγωγές της δεν μας επιτρέπει να τη διακρίνουμε και  ανοίγει το δρόμο για κάθε είδους θεωρία συνωμοσίας, για να προσφέρει εξηγήσεις σε καταστάσεις ακραίες και ανεξέλεγκτες, όπως τώρα με τη πανδημία.  Οι θεωρίες συνωμοσίας προέρχονται από την επιθυμία μας να κατανοήσουν έναν πολύπλοκο κόσμο με απλοϊκούς όρους, βρίσκοντας κάποιον που φταίει για τις προβληματικές του πτυχές, κάποιον αόρατο και ισχυρό εχθρό που κρύβεται ανάμεσά μας.

           Οι  θεωρίες συνωμοσίας βασίζονται στην ιδέα ενός μανιχαϊστικού αγώνα μεταξύ  των αγνών λαών και μιας  διεφθαρμένη ομάδας εξουσίας, που κάνει μυστικές ρυθμίσεις για την προώθηση των προσωπικών της συμφερόντων, προκαλώντας κατά συνέπεια βλάβη. Ως εκ τούτου, μια θεωρία συνωμοσίας είναι, πρώτα απ 'όλα, μια θεωρία για την εξουσία, αποκομμένη όμως από τους υλικούς όρους που την καθορίζουν.  Οι θεωρίες συνωμοσίας βασίζονται σε μια προκατειλημμένη ερμηνεία της πραγματικότητας, η οποία στηρίζεται στην επιλογή εκείνων των γεγονότων που  εκπληρώνουν μια συγκεκριμένη υπόθεση, ενώ η μυστικότητα είναι ο κύριος στόχος των σχεδίων που αποκαλύπτονται.  Ακόμα κι αν οι θεωρίες αυτές δεν είναι απόλυτα ψευδείς, απαιτείται όμως ένα άλμα πίστης για να γίνουν αποδεκτές, αφού δεν στηρίζονται σε αποδείξεις όσο στην ενεργοποίηση του συναισθήματος   και περιθωριοποίηση της ορθολογικής σκέψης.

           Οι θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με τον κορωνοϊό εστιάζουν, όπως όλες, σε έναν εχθρό που ευθύνεται και μπορεί να είναι μια ξένη δύναμη, όπως η Κίνα, μια κακόβουλη μειονότητα, μια ομάδα, όπως αυτοί που έχουν συμφέροντα από την εγκατάσταση κεραιών  5G που καθιστούν ευάλωτα τα άτομα στον ιό. Και εφόσον η πανδημία είναι ένα παγκόσμιο γεγονός επομένως και οι ίδιες οι θεωρίες συνωμοσίες που σχετίζονται μ’ αυτήν διαχέονται σε διαφορετικές χώρες.

Η εντύπωση ότι τα πράγματα γύρω μας διαλύονται και η ανικανότητά μας να το σταματήσουμε αυτό μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε ένα παράλυτο άγχος, ασυμβίβαστο με οποιαδήποτε δράση μας  που θα μπορούσε να επηρεάσει το μέλλον μας. Όσο κλονίζονται λοιπόν όλες οι βεβαιότητες που μας στηρίζουν είναι πιο εύκολο να νιώθουμε παντού εχθρικές δυνάμεις που απειλούν, να νιώσουμε θύματα μιας συνωμοσίας ή μηχανορραφίας. Οι θεωρίες συνωμοσίας διαιωνίζουν αυτήν την παράλογη αίσθηση δυσαρέσκειας και αδυναμίας, την αίσθηση πως κάποιες κακές δυνάμεις ενεργούν εναντίον κι εμείς έχουμε λίγη δύναμη να τις σταματήσουμε. Μας απομονώνουν και μας στερούν την αίσθηση ότι μπορούμε να διαμορφώσουμε τον δικό μας κόσμο, πόσο μάλλον να τον κάνουμε καλύτερο.

            Πολιτικές αντιλήψεις που προωθεί ο κυρίαρχος λόγος ευνοούν στη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων τη μονιμοποίηση της αίσθησης αδυναμίας να αντιδράσουν στον  κίνδυνο απώλειας των μέσων διαβίωσής τους,  ενώ καλλιεργούν την αποδοχή της ματαιότητας κάθε συλλογικής προσπάθειας. Δεν είναι λοιπόν δύσκολο υπό αυτές τις συνθήκες, εάν προκαλούνται μάλιστα από κυνικούς και αντιδραστικούς πολιτικούς να υποκύψουν σε κάθε παράνοια όπως είναι οι θεωρίες συνωμοσίας.  

         Σε ένα περιβάλλον που δοκιμάζεται η αξιοπιστία κάθε θεσμού, που ο ορθολογισμός της επιστήμης υποχωρεί σε σκοπιμότητες, που η υπαρξιακή απειλή γίνεται καθημερινότητα, η εμπιστοσύνη στο status quo κλονίζεται και καθίσταται ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι ο κόσμος, όπως γνωρίζουμε, γίνεται μέρος του παρελθόντος και πως ό, τι βρίσκεται μπροστά θα είναι εντελώς διαφορετικό και συγχρόνως απειλητικό.

         Και η κυρίαρχη εξουσία, ακόμα και στα καθ’ ημάς,  προσπαθώντας να πείσει για τις προοπτικές αυτού του κόσμου κολακεύει, εκβιάζει, συμβουλεύει. Και η αποθέωση του Κ. Μητσοτάκη που παρομοιάζεται με Μωϋσή ή Ηρακλή μ’ έναν απλοϊκό τρόπο που αγγίζει την παρωδία,  δεν κάνει άλλο παρά να προσπαθεί υποτιμώντας μας να μας πείσει για τις δυνατότητες αυτού του παραπαίοντος συστήματος να στηθεί στα πόδια του χάρη στις αρχηγικές του ικανότητες. Στην πραγματικότητα, η κυρίαρχη προπαγάνδα κινείται στα ίδια πλαίσια με τις θεωρίες συνωμοσίες, ενισχύει κάθε ανορθολογικό στοιχείο, επιμένει  στην αδυναμία αντίδρασης, χειραγωγώντας μας.