ΡΟΜΠΟΤ - ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

Συνέπειες και θύματα της εξελισσόμενης βαθιάς αυτοματοποίησης

Copyright 2018 The Associated

Ημιαυτόματο ρομποτικό σύστημα χτίζει τοίχο στην πρόσοψη σχολείου στο Ντένβερ των ΗΠΑ

Καθώς κάνουν την εμφάνισή τους κάποια σημάδια ασθενικής οικονομικής ανάκαμψης, χωρίς αυτό να σημαίνει έξοδο από τη φτώχεια για το λαό, αλλά αντίθετα με προϋπόθεση ότι αυτή θα συνεχιστεί, το θέμα της εφαρμογής των σύγχρονων μορφών αυτοματοποίησης, μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) και της ρομποτικής, αρχίζει να μπαίνει περισσότερο επί τάπητος. Ισως γι' αυτό τους τελευταίους μήνες βλέπουν το φως της δημοσιότητας διάφορες μελέτες και αναλύσεις - και στα ελληνικά ΜΜΕ - που χωρίς να αρνούνται τις επιπτώσεις στην καπιταλιστική αγορά εργασίας, προσπαθούν να τις μειώσουν, θεωρώντας υπερβολικές τις εκτιμήσεις για το μέγεθός τους, τονίζοντας ότι θα δημιουργηθούν και κάποιες νέες θέσεις εργασίας και αποκοιμίζοντας με το ότι οι αλλαγές θα εξελιχθούν αργά και οι εργαζόμενοι θα προσαρμοστούν, μέσω επανεκπαίδευσης σε νέες ειδικότητες κ.τ.λ. Διαφαίνεται προσπάθεια να περάσει ένα κλίμα αμφιβολίας και αναβλητικότητας στην ενασχόληση με το ζήτημα, των - προσεχώς - θυμάτων της νέας φάσης αυτοματοποίησης στην καπιταλιστική οικονομία.

Κοιμηθείτε

Μια από τις μελέτες (της «ManpowerGroup»), με δείγμα 20.000 ...εργοδοτών, από 42 χώρες, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, οι εταιρείες που μετασχηματίζονται ψηφιακά θα χρειαστούν περισσότερους εργαζόμενους. Μάλιστα, το 87% των Ελλήνων εργοδοτών δηλώνει ότι ενόψει της αυτοματοποίησης επιδιώκει να αυξήσει τον αριθμό των εργαζομένων της επιχείρησής του. Ακόμη κι αν στηριχτούμε στις καλές προθέσεις των εργοδοτών, η ίδια η μελέτη μιλάει για βραχυπρόθεσμη, απροσδιόριστου μεγέθους αύξηση, αλλά δεν λέει τι θα γίνει αμέσως μετά, τόσο με το παλιό προσωπικό, όσο και με τους λίγους επιπλέον εξειδικευμένους εργαζόμενους που θα χρειαστούν για να πραγματοποιηθεί η αυτοματοποίηση.

Ρομπότ διαχείρισης αποθήκης ταξινομεί και τοποθετεί αυτόματα στα κατάλληλα ράφια τα υλικά, σε κέντρο logistics στο Μέισον του Οχάιο. Αυτός ο τύπος εργοστασίου δεν μοιάζει σε τίποτα με εκείνον που είχαμε τις δεκαετίες του 1960, του 1980, ακόμη και του 2000, λέει ο αντιπρόεδρος της εταιρείας «Festo», Γιάνικ Σίλι

Τον εφησυχασμό καλλιεργούν ακόμη και εργοδοτικά συνδικάτα, όπως η Ομοσπονδία Γερμανικών Συνδικάτων (DGB), της οποίας ο εκπρόσωπος, Ράινερ Χόφμαν, δήλωσε ότι δεν υπάρχει λόγος φόβου ή ανησυχίας των εργαζομένων. Απαιτείται συνεχής εκπαίδευση και καλλιέργεια των επαγγελματικών προσόντων, μια οργανωμένη στρατηγική από πλευράς των «κοινωνικών εταίρων», αλλά και να βρεθούν απαντήσεις σε νέα ερωτήματα για την αναδιανομή του εισοδήματος.
Το ελληνικό κεφάλαιο, παρότι σε μεγάλο βαθμό εξασφάλισε τα κέρδη του κατά την κρίση, πατώντας πάνω στους εξευτελιστικούς μισθούς, τις ευέλικτες εργασιακές σχέσεις και την ανεργία που εξαπλώθηκαν, αγωνιά τώρα μήπως χάσει το τρένο με τα νέα μεγάλα κέρδη από τη νέα φάση αυτοματοποίησης. Οπως σημειώνει σε έκθεσή της η εταιρεία παροχής υπηρεσιών για οικονομικά ζητήματα PwC («Pricewaterhouse Coopers») «είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι οι ανησυχίες για την πιθανή απώλεια υπαρχουσών θέσεων εργασίας δεν πρέπει να κάνουν τις χώρες να χάσουν την ευκαιρία να οδηγήσουν την ανάπτυξη αυτών των νέων τεχνολογιών». Με αυτό το σκεπτικό, 24 χώρες - μέλη της ΕΕ (εκτός Ελλάδας, Κύπρου, Κροατίας και Ρουμανίας) και η Νορβηγία, πριν από είκοσι μέρες διακήρυξαν τη δέσμευσή τους για μια «ευρωπαϊκή προσέγγιση» στον τομέα της ΤΝ, ώστε η «Ευρώπη» να αποκτήσει την πρωτοκαθεδρία στον τομέα, απέναντι στις ΗΠΑ, στην Κίνα και την Ιαπωνία.

Κίνητρα εφευρετικότητας

Διάγραμμα της PwC με τα τρία κύματα αυτοματοποίησης και τις επιπτώσεις που θα έχουν (στο καπιταλιστικό πλαίσιο) σε επιμέρους τομείς της οικονομίας

Μήπως, έστω για κάποιους επαγγελματικούς κλάδους όπως η Πληροφορική, υπάρχει φως για τους εργαζόμενους. Ενδιαφέρον έχει το συμπέρασμα που καταλήγει σε έκθεσή του προς τον ΟΟΣΑ το 2017 ο Αλαν Μάνινγκ, του Κέντρου Οικονομικής Απόδοσης, του London School of Economics, εξετάζοντας από τη σκοπιά του κεφαλαίου, αν τα ρομπότ θα λύσουν το πρόβλημα της έλλειψης προσωπικού με συγκεκριμένες δεξιότητες: «Τα ρομπότ και άλλες μορφές νέας τεχνολογίας θα είναι σημαντικά για τις εξελίξεις στις αγορές εργασίας. Θα μειώσουν τη ζήτηση για ορισμένα επαγγέλματα και θα αυξήσουν τη ζήτηση για άλλα. Αλλά δεν τεκμηριώνεται ότι αυτές οι αλλαγές θα οδηγήσουν στη μείωση των μοτίβων έλλειψης/ πλεονάσματος (σ.σ. σε συγκεκριμένες ειδικότητες, πράγμα που σημαίνει ανεργία για τους πλεονάζοντες και περιορισμένη αξιοποίηση του παραγόμενου πλούτου σε κοινωνικό επίπεδο). Τα στοιχεία που έχουμε δείχνουν ότι τόσο οι πρόσφατες όσο και οι μελλοντικές νέες τεχνολογίες είναι πιο πιθανό να επιδεινώσουν αυτά τα μοτίβα».
Ο λόγος, σύμφωνα με τον Μάνινγκ, είναι ότι «δεν υπάρχει κανένα θεώρημα στην οικονομία που να λέει ότι η εφευρετικότητα που έχει ως κίνητρο το κέρδος θα είναι στο κατάλληλο επίπεδο και του κατάλληλου τύπου». Πράγματι, η αναρχία στην καπιταλιστική παραγωγή, δηλαδή την παραγωγή με κίνητρο το κέρδος των ιδιοκτητών των μέσων παραγωγής, δεν εξασφαλίζει ούτε ότι οι πόροι θα αξιοποιούνται στο μέγιστο, ούτε πολύ περισσότερο ότι θα αξιοποιούνται προς όφελος εκείνων που τους παράγουν.

Πραγματικότητα και προβλέψεις

Ο ΟΟΣΑ είναι ένας ιμπεριαλιστικός οργανισμός που εισηγείται λύσεις στο G20 και σε άλλα καπιταλιστικά διαβούλια και χώρες. Τα στοιχεία μελέτης του, που δημοσιεύτηκε πριν από λίγες μέρες, σχετικά με τα επαγγέλματα που θα κινδυνέψουν από τον αυτοματισμό, μιλάνε μόνα τους, παρότι στα συμπεράσματα γίνεται προσπάθεια να «λειανθούν οι γωνίες». «Οι εργασίες που η ΤΝ και τα ρομπότ δεν μπορούν να κάνουν μειώνονται ραγδαία», επιγράφεται μια παράγραφος της μελέτης. Σε παγκόσμιο επίπεδο σχεδόν μία στις δύο θέσεις εργασίας (48%) έχουν πιθανότητα να αυτοματοποιηθούν σε κάποιο βαθμό στα επόμενα 20 χρόνια. Τα ποσοστά δεν είναι ίδια ανά χώρα και στην Ελλάδα το 57% των θέσεων εργασίας θα επηρεαστούν, ενώ το 23% είναι πολύ πιθανό να αυτοματοποιηθεί. Ιδιαίτερα θα πληγούν οι θέσεις ανειδίκευτης εργασίας, αλλά και οι θέσεις υποστήριξης γραφείου.
Αλλες μελέτες επίσης για τον ΟΟΣΑ, βασισμένες όχι στα επαγγέλματα, αλλά στις επιμέρους εργασίες που πραγματοποιούνται σε κάθε επάγγελμα, συμπεραίνουν ότι οι θέσεις εργασίας που κινδυνεύουν δεν ξεπερνούν το 14% (1 στους 7). Ακόμη κι αυτή η ...αισιόδοξη εκτίμηση, σημαίνει πάνω από 150.000 επιπλέον ανέργους για την Ελλάδα και δεκάδες εκατομμύρια για όλο τον κόσμο. Επιπλέον, άλλο ένα 32% των θέσεων εργασίας «ίσως υποστούν σημαντικές αλλαγές στο πώς πραγματοποιούνται». Σε άλλο σημείο των συμπερασμάτων του ΟΟΣΑ σημειώνεται ότι «η αυτοματοποίηση δεν είναι απόμακρη πραγματικότητα, αλλά έχει ήδη αντανάκλαση στο εργασιακό εισόδημα, μέσω της ανεργίας, των ωρών εργασίας και των μισθών. Σήμερα οι εργάτες σε επαγγέλματα με υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης έχουν πολύ μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας συγκριτικά με εκείνους με χαμηλό κίνδυνο. Παραπέρα, οι εργάτες στις πιο αυτοματοποιήσιμες εργασίες δουλεύουν περίπου 8 ώρες λιγότερο την εβδομάδα...» (σ.σ. και αμείβονται λιγότερο).
Η PwC χρησιμοποίησε στοιχεία του ΟΟΣΑ κάνοντας δική της ανάλυση, για να συντάξει ένα «χάρτη» των επιπτώσεων στον τομέα της εργασίας που θα έχει η αυτοματοποίηση με τις εφαρμογές της ρομποτικής και της ΤΝ. Διακρίνει τρία κύματα αυτοματοποίησης: 1) Το αλγοριθμικό κύμα, που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη και επικεντρώνεται σε απλές υπολογιστικές εργασίες και αναλύσεις δομημένων δεδομένων. 2) Το επαυξητικό κύμα, που επίσης είναι σε εξέλιξη αλλά θα αναπτυχθεί πλήρως τη δεκαετία του 2020 και αφορά επαναλαμβανόμενες εργασίες, όπως η συμπλήρωση φορμών, η επικοινωνία και η ανταλλαγή πληροφοριών μέσω σύγχρονων τεχνολογιών, η στατιστική ανάλυση μη δομημένων δεδομένων σε ημιελεγχόμενα περιβάλλοντα, όπως τα ιπτάμενα drones και τα ρομπότ σε αποθήκες. 3) Το κύμα αυτονομίας, που διερευνάται ήδη αλλά θα ωριμάσει και θα εφαρμοστεί σε γενικό οικονομικό επίπεδο τη δεκαετία του 2030. Το κύμα αυτό επικεντρώνεται στην αυτοματοποίηση της χειρωνακτικής εργασίας και δεξιότητας και την επίλυση προβλημάτων σε δυναμικές καταστάσεις που απαιτούν γρήγορη αντίδραση, όπως στη βιομηχανία και τις μεταφορές (αυτόνομη οδήγηση). Φυσικά, η ταχύτητα εξάπλωσης των κυμάτων θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες.

Απαλλαγή

Πολλοί αστοί αναλυτές θεωρούν ότι η νέα αυτοματοποίηση θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας, όχι τόσο απευθείας για την πραγματοποίησή της, όσο έμμεσα, εξαιτίας του νέου πλούτου που θα δημιουργήσει. Ο πλούτος, βέβαια, δημιουργείται από τους ανθρώπους που δουλεύουν τις μηχανές, όχι από τις μηχανές καθαυτές και στον καπιταλισμό καταλήγει κατά το μεγαλύτερο μέρος στους κεφαλαιοκράτες. Δεν δίνεται καμία ένδειξη και φυσικά δεν υπάρχει καμία πρόνοια για το είδος της εργασίας και τις συνθήκες που θα εργάζονται όσοι κατά κύριο λόγο χειρώνακτες, αλλά και σε δουλειές γραφείου, εκτοπιστούν από τη νέα αυτοματοποίηση, αυξάνοντας τις στρατιές των ανέργων, που σε χώρες όπως η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα μεγάλες.
Η πλατιά χρήση των ρομπότ στην παραγωγή μπορεί να απαλλάξει τον άνθρωπο από όση βαριά και μονότονη χειρωνακτική εργασία έχει απομείνει από τις προηγούμενες φάσεις αυτοματοποίησης. Η τεχνητή νοημοσύνη σε επιμέρους δραστηριότητες (αφήνουμε τη γενική τεχνητή νοημοσύνη κατά μέρος), μπορεί να τον απαλλάξει από πολλές μονότονες και μη δημιουργικές δουλειές γραφείου. Δεν πρέπει όμως να τον απαλλάξει και από τη θέση εργασίας του, δεν πρέπει να τον κάνει να μείνει άνεργος, όπως θα συμβεί με πολλούς σε συνθήκες καπιταλισμού. Η απαλλαγή από τις βαριές και μονότονες εργασίες, εξαιτίας της μεγαλύτερης αυτοματοποίησης στην παραγωγή, θα πρέπει να οδηγεί σε περισσότερο ελεύθερο χρόνο για τον εργαζόμενο, σε επανεκπαίδευση με πλήρεις αποδοχές, σε διαθέσιμο χρόνο για ψυχαγωγία, πολιτισμό, αθλητισμό. Αυτά όμως απαιτούν η παραγωγή να έχει κίνητρο την ευημερία όλων των ανθρώπων, όχι το κέρδος των καπιταλιστών. Χρειάζεται επιστημονικός κεντρικός σχεδιασμός της παραγωγής, που δεν μπορεί να υπάρξει όσο συνεχίζει να υπάρχει ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Απαιτούνται σοσιαλιστική οργάνωση της παραγωγής και σοσιαλιστικές κοινωνικές σχέσεις.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: www.oecd.org, www.pwc.com