Ο ιμπεριαλισμός εποχή περάσματος στο σοσιαλισμό

Ο ιμπεριαλισμός εποχή περάσματος στο σοσιαλισμό

Στο προηγούμενο άρθρο αναφέραμε ότι δεν μπορεί να ξεσπάσει επανάσταση σε ανώριμες συνθήκες, πολύ περισσότερο δεν μπορεί να επικρατήσει. Το ξέσπασμα της επανάστασης σημαίνει ότι οι αντιφάσεις του συστήματος έχουν ωριμάσει. Η θέση του ιστορικού υλισμού δεν είναι βολονταριστική, όπως κριτικάρεται από διάφορες μικροαστικές αντιλήψεις. Παίρνει υπόψη τη διαλεκτική σχέση του αντικειμενικού - υποκειμενικού στην ιστορική κίνηση.

«Ο Λένιν, στηριζόμενος σε αυτήν τη θέση, υιοθέτησε στην ιστορική περιοδολόγηση του καπιταλισμού την άποψη (που επεξεργάστηκαν άλλοι μαρξιστές) για τρεις εποχές στην ιστορική εξέλιξη του καπιταλισμού, άσχετα από τις επιμέρους ιδιαιτερότητες χωρών και περιοχών, με κριτήριο την πάλη των τάξεων, ποιανής τάξης το κίνημα μπορεί να δώσει κοινωνική πρόοδο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που χρησιμοποιεί ως συμβατικά και σχετικά ορόσημα τις κοινωνικές επαναστάσεις και πολέμους. Στον τόμο 26, σελίδα 143 και στο άρθρο του Λένιν "Κάτω από ξένη σημαία" αναφέρεται: "Η συνηθισμένη διαίρεση των ιστορικών εποχών, που έχει πολλές φορές γίνει στη μαρξιστική φιλοσοφία και που επαναλήφθηκε από τον Κάουτσκι είναι η παρακάτω: 1) 1789-1871 2) 1871-1914 3) 1914-".

Εννοείται ότι εδώ, όπως και παντού στη φύση και στην κοινωνία τα όρια είναι συμβατικά και κινητά σχετικά και όχι απόλυτα. Εμείς δεν παίρνουμε παρά κατά προσέγγιση τα πολύ σημαντικά και χτυπητά ιστορικά γεγονότα που τα θεωρούμε ορόσημα των μεγάλων ιστορικών κινημάτων.

Η πρώτη εποχή, από τη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση έως το γαλλοπρωσικό πόλεμο, είναι η εποχή της ανόδου της αστικής τάξης, της ολοκληρωτικής νίκης της. Είναι η ανοδική γραμμή της αστικής τάξης, των αστικοδημοκρατικών κινημάτων γενικά, των αστικοεθνικών ειδικά, η εποχή της γρήγορης συντριβής των φεουδαρχικών απολυταρχικών θεσμών που έφαγαν τα ψωμιά τους.

Η δεύτερη εποχή είναι η εποχή της ολοκληρωτικής κυριαρχίας και της παρακμής της αστικής τάξης, η εποχή του περάσματος από την προοδευτική αστική τάξη στο αντιδραστικό και αντιδραστικότατο χρηματιστικό κεφάλαιο. Είναι η εποχή της προετοιμασίας και της αργής συγκέντρωσης δυνάμεων από τη νέα τάξη, από τη σύγχρονη δημοκρατία.

Η τρίτη εποχή που μόλις αρχίζει βάζει την αστική τάξη "στην ίδια κατάσταση" που βρίσκονταν οι φεουδάρχες την πρώτη εποχή. Είναι η εποχή του ιμπεριαλισμού και των ιμπεριαλιστικών πολέμων. Είναι η εποχή των εργατικών επαναστάσεων»(από τη διάλεξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, «ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2002, σελ. 94).

Ο ιμπεριαλισμός είναι η εποχή όπου η μόνη τάξη που το κίνημά της μπορεί να δώσει κοινωνική πρόοδο είναι η εργατική τάξη και ο αγώνας της για το σοσιαλισμό. «Ο καπιταλισμός από προοδευτικός που ήταν έγινε τώρα αντιδραστικός, ανέπτυξε σε τέτοιο βαθμό τις παραγωγικές δυνάμεις, που η ανθρωπότητα πρέπει είτε να περάσει στο σοσιαλισμό, είτε επί χρόνια ή και επί δεκαετίες να υφίσταται την ένοπλη πάλη των "μεγάλων" Δυνάμεων, για την τεχνητή διατήρηση των αποικιών, των μονοπωλίων, των προνομίων και της κάθε λογής καταπίεσης» (Λένιν, «Σοσιαλισμός και πόλεμος», Απαντα τ. 26 σελ. 320, γράφτηκε στα 1915).

Την ιστορική εποχή που έχει ήδη αρχίσει με συμβατικό όριο το 1914, χρονιά έναρξης του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, σημαίνει ότι έχει αρχίσει να διαμορφώνεται το διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Γι' αυτό το καθήκον που βάζει μπροστά της η ανθρωπότητα είναι το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Διαφορετικά, θα υφίσταται κάθε λογής καταπίεση. Ο Λένιν εδώ μιλάει καθαρά για την ωριμότητα των υλικών όρων για το πέρασμα της καπιταλιστικής κοινωνίας στο σοσιαλισμό, από τη σκοπιά της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και κυρίως του ίδιου του καταπιεζόμενου ανθρώπου ή πιο σωστά της καταπιεζόμενης τάξης, που είναι η κυριότερη παραγωγική δύναμη. Επομένως το καθήκον της ανθρωπότητας είναι καθήκον της εργατικής τάξης ως ηγέτιδας δύναμης στη σοσιαλιστική επανάσταση.

Εδώ χρειάζεται να υπενθυμίσουμε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι καπιταλισμός στο ανώτατο στάδιό του. Είναι μια ολόκληρη ιστορική εποχή στην εξέλιξη του καπιταλισμού και χαρακτηρίζει τις καπιταλιστικές κοινωνίες, σ' όλες τις καπιταλιστικές χώρες, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού σ' αυτές, ανεξάρτητα από τη μεταξύ τους ανισόμετρη ανάπτυξη.

«Στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα είναι ενταγμένες όλες οι καπιταλιστικές χώρες, ανεξάρτητα του επιπέδου ανάπτυξης των καπιταλιστικών σχέσεων, ανεξάρτητα με ποιες μορφές και τρόπους γίνεται η ένταξη, η ενσωμάτωση, δηλαδή αν γίνεται μέσω της ένταξης στις διακρατικές περιφερειακές, παγκόσμιες καπιταλιστικές ενώσεις ή μέσα από προγράμματα "βοήθειας" των παγκόσμιων ιμπεριαλιστικών οργανισμών, μέσα από τις αναβαθμισμένες διακρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις, την εξαγωγή κεφαλαίων και εμπορευμάτων, μέσω των στρατιωτικών επεμβάσεων και του πολέμου γενικότερα, με ανοιχτές ή συγκαλυμμένες επεμβάσεις στη διαμόρφωση ή αναπαλαίωση του πολιτικού συστήματος κλπ.

Στις καπιταλιστικές ενώσεις, γενικότερα στο διεθνές σύστημα του ιμπεριαλισμού, κυριαρχούν σχέσεις κυριαρχίας και υποτέλειας, οι οποίες γίνονται όλο και οξύτερες και καταπιεστικές. Η ισοτιμία και η σύγκλιση, η ισόμετρη ανάπτυξη που διακηρύσσονται είναι φενάκη και αυταπάτη από τη στιγμή που μιλάμε για καπιταλιστικό σύστημα σε εθνικό και διεθνικό πεδίο που έχει ως σύμφυτο γνώρισμά του την ανισόμετρη ανάπτυξη, τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις και οπωσδήποτε τη βασική αντίθεση ανάμεσα στην κοινωνικοποίηση της παραγωγής από τη μια και την ατομική (ιδιωτική, κρατική, εταιρική) καπιταλιστική συγκέντρωση των μέσων παραγωγής και του κοινωνικού πλούτου σε όλο και λιγότερους από την άλλη.

Η θέση μιας χώρας στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα δεν καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από το κριτήριο της ανάπτυξης των καπιταλιστικών σχέσεων, αλλά συνολικά από την οικονομική της ισχύ, την πολιτική και στρατιωτική της ισχύ. Στους κόλπους του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος γίνονται βεβαίως και ανακατατάξεις και αλλαγές στη θέση και το ρόλο μιας χώρας, ανάλογα πώς εξελίσσονται οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, οι άξονες και αντιάξονες, παίζουν ρόλο οι τοπικές και περιφερειακές εξελίξεις κλπ., επηρεάζονται βεβαίως και από την πρόοδο και τις κατακτήσεις των λαϊκών κινημάτων, τις εσωτερικές εξελίξεις στο συσχετισμό δύναμης της μιας ή της άλλης χώρας» (από τη διάλεξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, «ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2002, σελ. 91-92).

Ας δούμε πώς τα δίνει όλ' αυτά ο Λένιν στο έργο του «Για το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» (Λένιν, «Απαντα» τ.26, σελ.361-362, γραμμένο στα 1915).«Ο καπιταλισμός σημαίνει ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και αναρχία στην παραγωγή... Το μοίρασμα (σ.σ. το εδαφικό ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κράτη) δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά παρά "σύμφωνα με τη δύναμη". Η δύναμη όμως αλλάζει με την πορεία της οικονομικής εξέλιξης. Υστερα από το 1871 η Γερμανία δυνάμωσε 3-4 φορές πιο γρήγορα από την Αγγλία και τη Γαλλία. Η Ιαπωνία δυνάμωσε δώδεκα φορές πιο γρήγορα από τη Ρωσία. Για να ελεγχθεί η πραγματική δύναμη ενός καπιταλιστικού κράτους, δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει άλλο μέσο εκτός από τον πόλεμο. Ο πόλεμος δεν αντιφάσκει στις βάσεις της ατομικής ιδιοκτησίας, αλλά είναι η άμεση και αναπόφευκτη ανάπτυξη αυτών των βάσεων. Στις συνθήκες του καπιταλισμού είναι αδύνατη μια ισόμετρη οικονομική ανάπτυξη των διαφόρων οικονομιών και των διαφόρων κρατών. Στις συνθήκες του καπιταλισμού δεν υπάρχουν άλλα μέσα για την αποκατάσταση από καιρό σε καιρό της παραβιασμένης ισορροπίας, εκτός από τις κρίσεις στη βιομηχανία και τους πολέμους στην πολιτική.

Φυσικά είναι δυνατές προσωρινές συμφωνίες ανάμεσα σε καπιταλιστές και ανάμεσα σε κράτη. (...)

Η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού. Από δω βγαίνει πως είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε λίγες ή ακόμη και σε μια μονάχα, χωριστά παρμένη καπιταλιστική χώρα».

Στις τωρινές επίσης συνθήκες, οι διάφορες αναπτυσσόμενες λεγόμενες χώρες (Ασίας, Αφρικής), ορισμένες πρώην σοσιαλιστικές, δένονται με χιλιάδες νήματα με διεθνείς ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα), ή και ξεχωριστά κράτη, μέσω της λεγόμενης οικονομικής βοήθειας, ή δανείων. Μπορεί η οικονομία τους να εξαρτιέται από τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη, να μην είναι αναπτυγμένη, αλλά ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης των καπιταλιστικών σχέσεων, έχουν ήδη περάσει στο ιμπεριαλιστικό στάδιο. Ας θυμηθούμε τη Ρωσία αρχές του 20ού αιώνα (βλέπε προηγούμενο άρθρο, «Ρ», 16/3). Επίσης ο διεθνής ρόλος της Ρωσίας έχει σχέση και με τη στρατιωτική της ισχύ.

Επίσης παρατηρούμε ότι η κρίση του καπιταλισμού χτυπά και τις ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες, (ΗΠΑ, Ιαπωνία,Γερμανία, Γαλλία), ενώ σχετικά με τον πόλεμο στο Ιράκ, οι αντιθέσεις οξύνονται όσο ποτέ στο μεταπολεμικό παρελθόν ανάμεσα στα διάφορα ιμπεριαλιστικά κέντρα, ακόμη και εντός ενός απ' αυτά της ΕΕ, φανερώνοντας ότι δεν μπορεί να επέλθει συμφωνία μεταξύ τους. Επίσης φαίνεται ότι οι συσχετισμοί μεταξύ τους αλλάζουν, πάνε να διαμορφωθούν διαφορετικοί ιμπεριαλιστικοί συνασπισμοί, με πυρήνες τους αμερικανοεγγλέζικο και γαλλογερμανικό άξονες. Καθένας άξονας επιδιώκει να τραβήξει και άλλα καπιταλιστικά κράτη (π.χ. οι Αμερικανοεγγλέζοι κράτη-μέλη της ΕΕ όπως την Ισπανία, Πορτογαλία, κλπ αλλά και διάφορες υπό ένταξη στην ΕΕ χώρες). Η Ρωσία επίσης βρίσκεται στο επίκεντρο, διαπάλης, ενώ φαίνεται να κλίνει προς στο γαλλογερμανικό άξονα. Ολ' αυτά για μια διαφορετική μοιρασιά εδαφών με πόλεμο.