«ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ» Πραγματικότητα ή ιδεολογικό κατασκεύασμα

«ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ»
Πραγματικότητα ή ιδεολογικό κατασκεύασμα;

Τ
α γεγονότα της Γένοβας, το καλοκαίρι του 2001, έφεραν στην επιφάνεια με ιδιαίτερα έντονο τρόπο τη συζήτηση περί «παγκοσμιοποίησης». Ασφαλώς ο όρος δεν εμφανίστηκε με αφορμή την κινητοποίηση κατά του G7+1 ούτε καν ακόμα με το ξεκίνημα των κινητοποιήσεων κατά της «παγκοσμιοποίησης». Γεννήθηκε στις σχολές διοίκησης των μεγάλων πανεπιστημίων των ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του '80, δηλαδή περίπου είκοσι χρόνια πριν!




Η «παγκοσμιοποίηση» αποτελεί ένα από τα πάμπολλα ιδεολογήματα που διοχετεύτηκαν μετά την αντεπανάσταση στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού (κάποια βεβαίως προϋπήρχαν). Μαζί με τη θεωρία του τέλους της Ιστορίας (Φουκουγιάμα), τη θεωρία του τέλους της εργασίας και της εργατικής τάξης, την κυριαρχία του άυλου προϊόντος, την κατάργηση της ιδιοκτησίας μέσω των εξελίξεων που επιφέρουν οι νέες τεχνολογίες, τη θεωρία της κοινωνίας της πληροφορίας και της μεταβιομηχανικής κοινωνίας (Τόφλερ, Δερτούζος, Ρίφκιν κ.ά.), τη θεωρία της σύγκρουσης των πολιτισμών (Χάντιγκτον), τη θεωρία του κοινοτισμού (Ετζιόνι, Ρίφκιν), τη θεωρία της ανοιχτής κοινωνίας, της νέας οικονομίας και, προσφάτως, των ασύμμετρων χτυπημάτων, το ιδεολόγημα της «παγκοσμιοποίησης» υποτίθεται πως περιγράφει, εξηγεί και ενίοτε προτείνει λύσεις στα αδιέξοδα του σύγχρονου καπιταλισμού. Κανείς δεν πρέπει να υποτιμά (ούτε βεβαίως να υπερτιμά) τις όποιες αστικές και μικροαστικές επινοήσεις. Το συγκεκριμένο μάλιστα ιδεολογικό κατασκεύασμα της «παγκοσμιοποίησης» φαίνεται να χρήζει ιδιαίτερης μελέτης και αντιμετώπισης για τους εξής λόγους:


1. Εχει υιοθετηθεί από ένα πλατύ φάσμα κοινωνικών φορέων (κόμματα, Εκκλησίες, κινήσεις, περιοδικά κλπ.).


2. Παρουσιάζεται με πολλές μορφές (νεοφιλελεύθερη, σοσιαλδημοκρατική κλπ.).


3. «Δουλεύεται» με ένταση και αποτελεί ένα από τα βασικά «αναχώματα».


4. Συνδέεται με πολλά και κεντρικά ζητήματα της μαρξιστικο-λενινιστικής θεωρίας όσον αφορά στην απάντησή του.


Να σημειώσουμε πως η συγκεκριμένη χρονική φάση κατά την οποία ο όρος «παγκοσμιοποίηση» χρησιμοποιείται κατά κόρον ως εξήγηση «διά πάσαν νόσον» είναι περίοδος κατά την οποία έχουμε εκδήλωση κρισιακών καταστάσεων ταυτόχρονα και στα τρία κέντρα του ιμπεριαλισμού, ενώ συγχρόνως υπάρχουν γωνιές του πλανήτη με λαϊκές εξεγέρσεις και σημάδια ανάκαμψης του λαϊκού κινήματος.
«Παγκοσμιοποίηση» ή ιμπεριαλισμός;


Πριν περάσουμε σε μια παρουσίαση των διαφόρων απόψεων για τη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση είναι αναγκαίο να δοθεί το δικό μας στίγμα γύρω από αυτό το ζήτημα. Στο ερώτημα αν ο όρος «παγκοσμιοποίηση» αντανακλά μια νέα πραγματικότητα πρέπει κατ' αρχάς να αντιτάξουμε το ερώτημα: ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΖΟΥΜΕ;


Τα στοιχεία που έδινε ο Λένιν για να περιγράψει το νέο (τότε) και ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού (τον ιμπεριαλισμό) εξακολουθούν να ισχύουν και διατηρούν και σήμερα την επικαιρότητά τους:


1. Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου που έχει φτάσει σε τέτοια βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή.


2. Συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του «χρηματιστικού κεφαλαίου».


3. Εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτά η εξαγωγή κεφαλαίου σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων.


4. Συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο.


5. Εχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της Γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις1.


Εκτός όμως από την περιγραφή των παραπάνω χαρακτηριστικών, ο Λένιν υποστήριζε πως ο ιμπεριαλισμός είναι καπιταλισμός που σαπίζει, πως δεν είναι τίποτα άλλο παρά η παραμονή της σοσιαλιστικής επανάστασης.


Η προσωρινή υποχώρηση του επαναστατικού κινήματος, οι ανατροπές που σημειώθηκαν στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού και η λυσσαλέα αντεπίθεση του κεφαλαίου δε σημαίνουν πως αναιρείται η λενινιστική ανάλυση. Τα ανά την υφήλιο λαϊκά κινήματα θα ανασυγκροτηθούν, η ταξική πάλη θα οξυνθεί κι άλλο, οι παραγωγικές δυνάμεις συγκρούονται βίαια με τις σχέσεις παραγωγής και αυτό θα ενταθεί, οι κοινωνικές επαναστάσεις θα πραγματοποιηθούν αναγκαστικά. Δεν πρέπει βεβαίως να ξεχνάμε πως η πορεία εξέλιξης του κινήματος ή της ανθρωπότητας δεν είναι ευθύγραμμη αλλά χαρακτηρίζεται από οπισθοχωρήσεις, συνεχείς παλινδρομήσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει πως στην Ιστορία δεν υπάρχει η σχέση αίτιου-αιτιατού και πως δε διέπεται από νομοτέλειες.


Το αναλυτικό πλαίσιο του ιμπεριαλισμού ως ανωτάτου σταδίου του καπιταλισμού αποκαλύπτει ότι ο όρος «παγκοσμιοποίηση» είναι ψευδεπίγραφος, συγκαλύπτει τη φύση και την κρίση του συστήματος. Γι' αυτόν το λόγο επιμένουμε πως η εποχή μας δεν είναι εποχή «παγκοσμιοποίησης», αλλά η εποχή του ιμπεριαλισμού, όπου είναι υπερώριμες οι υλικές προϋποθέσεις για την επαναστατική κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας.
Τα κύρια σημεία της θεωρίας της «παγκοσμιοποίησης»


Παρά τη μεγάλη ποικιλομορφία των απόψεων περί «παγκοσμιοποίησης», υπάρχουν κάποιοι «κοινοί παρονομαστές». Τα διάφορα αστικά και μικροαστικά ιδεολογικά ρεύματα κινούνται στο φόντο αυτών των κοινών σημείων, όμως, ασφαλώς υπάρχουν διάφορες αποχρώσεις, παραλλαγές και διαφοροποιήσεις εντός και εκτός εισαγωγικών. Ακόμα και εσωτερικά οι διάφορες «σχολές» δεν εμφανίζονται με μονομπλόκ άποψη. Είναι όμως δυνατό να γίνουν διακριτά τα κοινά σημεία και αυτά θα προσπαθήσουμε να κωδικοποιήσουμε. Αλλωστε, οι ομοιότητες και οι συμπτώσεις απόψεων είναι πολύ περισσότερες από τις όποιες διαφορές. Ανεξάρτητα όμως από το «ποσοτικό» ζήτημα (δηλαδή σε πόσα συμφωνούν ή διαφωνούν) στην ουσία του ζητήματος τα δήθεν αντίπαλα στρατόπεδα έχουν ταύτιση απόψεων. Μια αναλυτική παρουσίαση των απόψεων κατά ρεύμα ξεφεύγει από τα όρια του παρόντος άρθρου. Επιγραμματικά, οι «κοινοί παρονομαστές» είναι:


1. Οι νέες τεχνολογίες θεωρούνται ως μία από τις βασικές, ίσως η βασικότερη αιτία της δημιουργίας των νέων εξελίξεων, του «παγκόσμιου χωριού», της όξυνσης των ανισοτήτων ή κατά μία άλλη εκδοχή θα αποτελέσουν εκείνο τον παράγοντα που θα μικρύνει το χάσμα των αντιθέσεων (Να σημειωθεί η στενή σχέση αυτής της θέσης με τη θεωρία της μεταβιομηχανικής κοινωνίας).


2. Η πολιτική και η οικονομία εξηγούνται σε μεγάλο βαθμό με όρους αλληλεξάρτησης των εθνών-κρατών. Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται συχνά ως νέο.


3. Συγχρόνως το έθνος-κράτος «υποχωρεί», «ξεπερνιέται» και έτσι μπαίνουμε σε εποχή «μεταεθνική», εποχή «μετακυριαρχίας». Θα λέγαμε πως αυτή η θέση δεν είναι παρά μετεξέλιξη της θέσης του Κάουτσκι για τον ουλτραϊμπεριαλισμό.


4. Η «παγκοσμιοποίηση», επιπλέον, υποτίθεται πως συνιστά μια νέα κοινωνική - οικονομική πραγματικότητα, της οποίας κύρια χαρακτηριστικά είναι: Η αλλαγή σε διάφορους ποσοτικούς δείκτες που αφορούν στην κίνηση κεφαλαίων και εμπορευμάτων. Η αλλαγή αυτή οδηγεί σε μία νέα «ποιότητα». Σε αυτήν τη «νέα» έκρηξη κινητικότητας κυριαρχούν απολύτως οι πολυεθνικές. Συνέπεια του γεγονότος αυτού είναι η δημιουργία μιας νέας πολιτικής ελίτ, μιας νέας κατηγορίας κυβερνητών του κόσμου, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου κλπ.


5. Η «παγκοσμιοποίηση», εκτός των άλλων, είναι αυτή που ευθύνεται και για την κατάργηση της τοπικότητας και του διαφορετικού και την επιβολή μιας πολιτιστικής ομοιομορφίας σε όλο τον κόσμο. 


(Αναδημοσιεύεται από την ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2002).


Συνεχίζεται


1. Οταν ο Λένιν αναφέρεται στο «τέλειωμα του εδαφικού μοιράσματος» εννοεί το αποικιοκρατικό σύστημα εκείνης της εποχής.


Βασίλης ΛΙΟΣΗΣ
Ο Βσίλης Λιόσης είναι μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΟΑ του ΚΚΕ