Το κεφάλαιο

Το κεφάλαιο

Τι είναι το κεφάλαιο; Είναι η βασική σχέση παραγωγής στον καπιταλισμό. Το κεφάλαιο δεν είναι καθόλου ένα αιώνιο φαινόμενο. Αντίθετα, αποτελεί μια ιστορική κατηγορία που γεννήθηκε νομοτελειακά σε μια ορισμένη ιστορική φάση ανάπτυξης της κοινωνίας.

Σύμφωνα με τον ορισμό του Κ. Μαρξ, το κεφάλαιο είναι:

α) «Αυτοαξιοποιούμενη αξία, αυτοαυξανόμενη αξία»¹,

β) «Αξία που δημιουργεί αξία»²,

γ) «Το κεφάλαιο είναι πεθαμένη εργασία που ζωντανεύει μονάχα, σαν το βρικόλακα, ρουφώντας ζωντανή εργασία και ζει τόσο περισσότερο, όσο περισσότερη ζωντανή εργασία ρουφά»³.

Αυτός ο μαρξιστικός ορισμός δείχνει: Πως το κεφάλαιο είναι μια κοινωνική σχέση των καπιταλιστών προς τους μισθωτούς εργάτες. Πως το κεφάλαιο αποτελεί την κύρια σχέση παραγωγής με την οποία είναι συνδεμένοι όλοι οι οικονομικοί νόμοι και οι αντιθέσεις του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής.

Σε αντίθεση με το μαρξισμό, οι αστοί οικονομολόγοι ανακηρύχνουν για κεφάλαιο κάθε μέσο παραγωγής: Αρχίζοντας από την πέτρα και το ραβδί του πρωτόγονου ανθρώπου και φτάνουν μέχρι τις σημερινές υπερσύγχρονες μηχανές και εργαλεία.

Ενας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της αστικής κλασικής πολιτικής οικονομίας ο Νταβίντ Ρικάρντο θεωρούσε ότι «κεφάλαιο είναι το μέρος εκείνο του πλούτου μιας χώρας που χρησιμοποιείται στην παραγωγή και που αποτελείται από μέσα διατροφής, είδη ενδυμασίας, εργαλεία, πρώτες ύλες, μηχανές κλπ., από πράγματα που είναι απαραίτητα για να επιτευχθούν αποτελέσματα με την εργασία»⁴.

Τα ίδια πράγματα περίπου λένε και οι Ελληνες αστοί οικονομολόγοι, όταν γράφουν ότι «κεφάλαιο είναι το σύνολο των διαρκών αγαθών που έχουν παραχθεί και που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία για την παραγωγή άλλων αγαθών»⁵.

Είναι εμφανές ότι ο αστικός ορισμός του κεφαλαίου αποσκοπεί να κρύψει την καπιταλιστική εκμετάλλευση, να παρουσιάσει το κεφάλαιο σαν αιώνιο και αμετάβλητο όρο ύπαρξης της ανθρώπινης κοινωνίας και τον καπιταλισμό σαν αιώνιο κοινωνικο - οικονομικό σύστημα.

Ποια είναι η αλήθεια;

Η αλήθεια είναι ότι τα μέσα παραγωγής, το χρήμα και τα εμπορεύματα μετατρέπονται σε κεφάλαιο μόνο στον καπιταλισμό, όπου είναι ατομική ιδιοκτησία της αστικής τάξης και χρησιμεύουν σαν μέσο εκμετάλλευσης της ξένης μισθωτής εργασίας.

Η διάρθρωση του κεφαλαίου

Τα διάφορα μέρη του κεφαλαίου παίζουν διαφορετικό ρόλο στο προτσές της παραγωγής της υπεραξίας.

Ο καπιταλιστής ένα μέρος από το επενδυμένο κεφάλαιό του το ξοδεύει, για να χτίσει το κτίριο του εργοστασίου, για να αποκτήσει εγκαταστάσεις και μηχανές, για να αγοράσει πρώτες ύλες, καύσιμα, βοηθητικά υλικά. Η αξία αυτού του μέρους του κεφαλαίου μεταφέρεται τμηματικά στο νέο παραγόμενο εμπόρευμα, στο βαθμό που τα μέσα παραγωγής καταναλώνονται ή φθείρονται στο προτσές της εργασίας. Το μέρος αυτό του κεφαλαίου που δεν αλλάζει το μέγεθός του στο προτσές της παραγωγής και συμμετέχει πολλές φορές στο προτσές της παραγωγής, ονομάζεται σταθερό κεφάλαιο.

Το άλλο μέρος του επενδυμένου κεφαλαίου, ο καπιταλιστής το δαπανά για την αγορά της εργατικής δύναμης - για τη μίσθωση εργατών. Σε αντάλλαγμα αυτού του μέρους του δαπανημένου κεφαλαίου ο καπιταλιστής παίρνει στο τέλος του προτσές της παραγωγής την καινούρια αξία, που παρήγαγαν οι εργάτες στην επιχείρησή του. Οπως ήδη γνωρίζουμε, η καινούρια αυτή αξία είναι μεγαλύτερη από την αξία της εργατικής δύναμης που αγόρασε ο καπιταλιστής.

Ετσι, το μέρος εκείνο του κεφαλαίου που ξοδεύεται για το μισθό των εργατών στο προτσές της παραγωγής, μεταβάλλει το μέγεθός του: Αυξάνεται με τη δημιουργία από τους εργάτες της υπεραξίας, που την ιδιοποιείται δωρεάν ο καπιταλιστής. Το μέρος του κεφαλαίου που ξοδεύεται για την αγορά εργατικής δύναμης (δηλαδή για το μισθό εργασίας των εργατών και αυξάνεται στο προτσές της παραγωγής) ονομάζεται μεταβλητό κεφάλαιο.

Η διαίρεση αυτή του κεφαλαίου σε σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο έγινε για πρώτη φορά από τον Κ. Μαρξ. Με τη διαίρεση αυτή αποκαλύφθηκε ο ειδικός ρόλος του μεταβλητού κεφαλαίου που ξοδεύεται για την αγορά της εργατικής δύναμης. Η εκμετάλλευση των μισθωτών εργατών από τους καπιταλιστές αποτελεί την πραγματική πηγή της υπεραξίας. Αυτός είναι και ο λόγος που η αστική πολιτική οικονομία δεν αναγνωρίζει τη διαίρεση του κεφαλαίου σε σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο.

1. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τόμ. 1, σελ. 207

2. Κ. Μαρξ: «Θεωρίες για την υπεραξία, Μέρος πρώτο», σελ. 438.

3. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τόμ. 1, σελ. 244.

4. Κ. Μαρξ: «Θεωρίες για την υπεραξία, Μέρος δεύτερο», σελ. 466.

5. Καθηγητές: Θ. Γεωργακόπουλος (ΑΣΟΕΕ), Θ. Λιανός (ΑΣΟΕΕ), Θ. Μπένος (ΑΒΣΘ), Γ. Τσεκούρας (ΑΒΣΘ), Μ. Χατζηπροκοπίου (ΑΒΣΘ), Γ. Χρήστου (ΑΒΣΘ). Στην «Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία», Αθήνα 1977, σελ. 21.