Θεωρίες πολέμου και πόλεμοι θεωριών

Θεωρίες πολέμου και πόλεμοι θεωριών

Η ερμηνεία των «ίσων αποστάσεων» και «ίσων ευθυνών» είναι τελικά δικαιολόγηση της ιμπεριαλιστικής επέμβασης, παρά την προσπάθεια να ενδυθεί το μανδύα της αντικειμενικότητας. Η εξίσωση θύτη -θύματος, σκοπό έχει τη συγκάλυψη του πραγματικού αντίπαλου και στόχου της λαϊκής αντιπολεμικής πάλης

Associated Press

Λίγο πριν την έναρξη της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στο Ιράκ και κατά τη διάρκεια της πραγματοποίησής της, εμφανίστηκε πλήθοςθεωριών που «ερμηνεύουν» τα όσα διαδραματίζονται, επιδιώκοντας τον αποπροσανατολισμό των λαϊκών δυνάμεων, προκειμένου να υπονομεύσουν τη συνεπή αντιιμπεριαλιστική αντιπολεμική πάλη, τη μόνη που υποσκάπτει τα θεμέλια του συστήματος. Θα επιχειρήσουμε μια κωδικοποίηση αυτών που έχουν γραφτεί και βεβαίως μια απάντηση σχετικά με αυτές τις ερμηνείες.

Η ερμηνεία

των Αμερικανοβρετανών

Η προπαγανδιστική μηχανή κυρίως των Αμερικανών δούλεψε, μεθοδικά είναι η αλήθεια, προκειμένου να πείσει την κοινή γνώμη για την αναγκαιότητα αυτού του βρώμικου πολέμου. Ο Τζορτζ Μπους, παρουσιάζοντας τις αμερικανικές θέσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 12 Σεπτέμβρη του 2002, καταλόγισε στο Ιράκ, μεταξύ άλλων, και τα εξής: την κατοχή όπλων μαζικής καταστροφής, την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ενίσχυση της διεθνούς τρομοκρατίας, το μη σεβασμό δεκαέξι αποφάσεων των Ηνωμένων Εθνών, την κράτηση αιχμαλώτων πολέμου, τη δήμευση αγαθών από την εισβολή στο Κουβέιτ και την υπεξαίρεση του προγράμματος «Πετρέλαιο για τρόφιμα».

Γίνεται φανερό, από τις κατηγορίες που εκτοξεύτηκαν από την αμερικανική πλευρά, πως δινόταν ταυτόχρονα και η αιτιολόγηση της διεξαγωγής του επερχόμενου πολέμου. Ο πόλεμος, κατά τους Αμερικανούς, πραγματοποιείται προς αποκατάσταση της διεθνούς νομιμότητας και αυτή είναι ακριβώς και η αιτία του, και όχι για τα συμφέροντα των μονοπωλίων.

Η ερμηνεία

των «ίσων αποστάσεων»

Η ερμηνεία αυτή δε διαφέρει ουσιαστικά από την προηγούμενη, αλλά είναι μια παραλλαγή της. Σύμφωνα με αυτήν, για τον πόλεμο φταίνε εξίσου και οι δύο. Περίπου αυτό προκύπτει από τις τοποθετήσεις των εκπροσώπων της «Γηραιάς Ευρώπης» και διαφόρων εκπροσώπων του συστήματος. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο ευρωβουλευτής της ΝΔ Γ. Μαρίνος. Σε πρόσφατα δημοσιευμένο άρθρο του σημειώνει: « Χρήσιμο είναι να υπογραμμιστεί ότι ευθύνες βρίσκονται με διάφορες διαβαθμίσεις σε όλες τις πλευρές. Καίριας σημασίας είναι το αναμφισβήτητο γεγονός ότι επί δώδεκα χρόνια ο Σαντάμ Χουσεΐν αρνιόταν να αφοπλιστεί από τα όπλα μαζικής καταστροφής παρά την ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, έχοντας γελοιοποιήσει τα Ηνωμένα Εθνη, εξαπατώντας και στο τέλος αποπέμποντας τους επιθεωρητές τους. Και μόνον όταν οι κυβερνήσεις ΗΠΑ και Βρετανίας αποφάσισαν να επιβάλλουν διά της βίας τη συμμόρφωσή του και συγκεντρώθηκε στον Περσικό Κόλπο η τεράστια στρατιωτική μηχανή τους, δημιουργήθηκε ή προκλήθηκε τεράστια διεθνής αντίδραση»¹.

Η ερμηνεία των «ίσων αποστάσεων» και «ίσων ευθυνών» είναι τελικά δικαιολόγηση της ιμπεριαλιστικής επέμβασης, παρά την προσπάθεια να ενδυθεί το μανδύα της αντικειμενικότητας. Η εξίσωση θύτη - θύματος, σκοπό έχει τη συγκάλυψη του πραγματικού αντίπαλου και στόχου της λαϊκής αντιπολεμικής πάλης.

Η ηθικολογική ερμηνεία

Πριν από δύο περίπου μήνες ο καθηγητής Ν. Μουζέλης, «επιφανής» θεωρητικός της ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας, ερωτώμενος περί των αιτιών του πολέμου, που επρόκειτο να διεξαχθεί στο Ιράκ, παραδέχτηκε πως υπάρχει θέμα οικονομικών συμφερόντων, ωστόσο συμπλήρωσε πως αυτό δεν είναι το κύριο. Εσπευσε, λοιπόν, να δηλώσει πως η διεξαγωγή του πολέμου ερμηνεύεται πλήρως, αν σκεφτούμε πως ο Πρόεδρος των ΗΠΑ διακατέχεται από προτεσταντικό φονταμενταλισμό και πως είναι ένα «Marlboro Boy». Αυτό κατά τη γνώμη του «βαθυστόχαστου» αναλυτή μπορούσε να ερμηνεύσει ολόπλευρα τα όσα ακολούθησαν στην ιμπεριαλιστική σφαγή.

Εκτοτε, πλήθος αναλυτών που «σέβονταν» τον εαυτό τους, αναπαρήγαγαν με συνέπεια το θεωρητικό σχήμα του Ν. Μουζέλη. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά άρθρο του Χ. Γιανναρά²,του Κ. Σπυρόπουλου³ και μία συνέντευξη της Αννας Διαμαντοπούλου⁴. Το «διαμάντι» μάλιστα της ελληνικής δημοσιογραφίας, ο Ι. Πρετεντέρης, αφού δέχεται πως ο Πρόεδρος των ΗΠΑ καθοδηγείται από θρησκευτικές ιδεοληψίες, για να γίνει πιο αληθοφανής στηθεωρία που στηρίζει, αναφέρει ορισμένες ιστορικές προσωπικότητες που κατατρύχονταν από το ίδιο σύνδρομο. Ανάμεσά τους ο Λένιν, ο Στάλιν, ο Μουσολίνι και ο Μπιν Λάντεν!!! Δεν είναι δε τυχαίο ότι προσπαθεί επίσης να δημιουργήσει συνειρμούς αποστροφής των λαϊκών μαζών από την ανάπτυξη συνειδητής ταξικής πάλης κατά της εξουσίας των μονοπωλίων, βάζοντας στο ίδιο τσουβάλι κομμουνιστές ηγέτες που καθοδήγησαν την Οχτωβριανή Επανάσταση και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού με φασίστες εκπροσώπους του χρηματιστικού κεφαλαίου. Συνειρμούς που οδηγούν στην ταύτιση κομμουνιστικής ιδεολογίας με το φασισμό⁵.

Σύμφωνα με το προαναφερθέν ιδεολόγημα, η εμμονή που υπάρχει από πλευράς προτεσταντισμού στις θεμελιώδεις και βασικές αρχές του χριστιανικού ευαγγελίου και η έντονη περί σωτηρολογίας άποψή του, παίρνει σάρκα και οστά στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Αυτό σε απλά ελληνικά σημαίνει πως όσοι διεξάγουν πολέμους έχουν κυρίως ηθικά κίνητρα και δευτερευόντως ή και καθόλου οικονομικά. Αυτή η θεωρία ενισχύει τον ακίνδυνο πασιφισμό, που μπορεί να φωνάζει όχι στον πόλεμο, αλλά που ποτέ δεν παλεύει κατά της εξάλειψης των αιτιών του πολέμου. Δυο παρατηρήσεις έχουμε σχετικά με αυτούς τους ισχυρισμούς:

• Ο Τζορτζ Μπους πιθανότατα να προσεύχεται κάθε βράδυ μαζί με τη σύζυγο του πριν από τον ύπνο τους ή να ξεκινάει τη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου επίσης με προσευχή, όπως γράφεται συχνά στον Τύπο. Ακόμα, όμως, κι αν αυτά δεν είναι μια παράσταση για να αγγίξει το συντηρητισμό ενός σημαντικού τμήματος του πληθυσμού των ΗΠΑ, δεν καταλαβαίνουμε με ποιο τρόπο εξηγούν τη διεξαγωγή ενός πολέμου.
• Στην προηγούμενη ιμπεριαλιστική επέμβαση στο Αφγανιστάν χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον το πολυσυζητημένο ιδεολόγημα του Χάντιγκτον περί σύγκρουσης των πολιτισμών. Κατά τη θεωρία Χάντιγκτον «στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο, οι σημαντικότερες διαφορές μεταξύ των λαών δεν είναι πια ιδεολογικές, πολιτικές και οικονομικές, είναι διαφορές κουλτούρας»⁶. Μάλιστα, ο εν λόγω θεωρητικός υποστηρίζει πως ο πόλεμος του Κόλπου το '91 ήταν ένας πόλεμος πολιτισμών⁷. Τα αναφέρουμε όλα αυτά, γιατί γίνεται φανερό πως το ιδεολόγημα του προτεσταντικού φονταμενταλισμού είναι ενταγμένο στη θεωρία Χάντιγκτον. Το γεγονός μάλιστα πως η θεωρία Χάντιγκτον δέχτηκε στο πρόσφατο παρελθόν ισχυρότατες επικρίσεις ακόμα και από αστούς αναλυτές, ανάγκασε ορισμένους να τη μετονομάσουν και να την παρουσιάσουν «αναγεννημένη».

Η ψυχολογική ερμηνεία

Πρόκειται για μια ερμηνεία του πολέμου που δεν εμφανίζεται για πρώτη φορά. Δεν ήταν λίγοι οι αστοί ιστορικοί που ερμήνευσαν τη διεξαγωγή του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου με βάση τη σχιζοφρένεια του Χίτλερ. Ασφαλώς και δεν είμαστε οι αρμόδιοι για να βγάλουμε ιατρικό πόρισμα για την ψυχική ισορροπία του Χίτλερ. Πιθανότατα να ήταν φρενοβλαβής. Αυτό, όμως, δεν αναιρεί το γεγονός πως η ιμπεριαλιστική Γερμανία ένιωθε να είναι η μεγάλη αδικημένη από τη μοιρασιά της λείας του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, πως ο ιμπεριαλισμός πέρναγε μια άνευ προηγουμένου οικονομική κρίση, την οποία έπρεπε να «λύσει» μέσω του πολέμου και πως η άρχουσα τάξη της Γερμανίας χρηματοδότησε το κόμμα του Χίτλερ. Τα γεγονότα αυτά έπρεπε να θαφτούν κι έτσι επινοήθηκε η ψυχολογική ερμηνεία της ιστορίας που βρήκε εφαρμογή και στο σημερινό πόλεμο. Η ουσία του προβλήματος δε βρίσκεται στο αν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ είναι βραδύνους ή διεστραμμένος. Είναι εγκληματίας πολέμου και ο πρώτος τη τάξει πολιτικός εκπρόσωπος του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Η πολιτική του υπαγορεύεται από τα συμφέροντα των μονοπωλίων των ΗΠΑ. Συχνά η ψυχολογική ερμηνεία συναντιέται και προπαγανδίζεται μαζί με την ερμηνεία της ηθικολογικής διάστασης που περιγράψαμε λίγο παραπάνω.

Το συνονθύλευμα των αιτιών

Υπάρχουν αναλύσεις, στις οποίες διατυπώνονται και σωστά συμπεράσματα. Ομως, αυτό που λείπει είναι η αξιολόγηση και όταν δεν αξιολογείς τα πολιτικά σου συμπεράσματα τότε το σύνηθες αποτέλεσμα είναι η σύγχυση και η αδυναμία να ξεχωρίζεις το κύριο. Αυτό, όμως, πρακτικά σημαίνει ότι αδυνατείς να χαράξεις σωστή τακτική αν είσαι πολιτικός φορέας. Και αν είναι ζήτημα ιδεολογικής σύγχυσης τότε έχεις ελαφρυντικά. Αν όμως είσαι συνειδητά ενταγμένος στην κυρίαρχη ιδεολογία τότε τα πράγματα αλλάζουν.

Μια τέτοια περίπτωση είναι ο διευθυντής του «Le Monde Diplomatique» Ιγνάσιο Ραμονέ. Σε αναδημοσιευθέν άρθρο του εντοπίζει τρεις αιτίες για τον πόλεμο στο Ιράκ: Την καταπολέμηση της διεθνούς τρομοκρατίας, τον έλεγχο των πετρελαίων και τη διάθεση των ΗΠΑ να ηγεμονεύσουν σε όλο τον κόσμο. Πέρα από το ότι αποδέχεται ένα μέρος της επιχειρηματολογίας των Αμερικανών (αναφερόμαστε στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας) δε μας λέει ποιο είναι αυτό που τελικά καθορίζει την πολιτική των ΗΠΑ⁸.

Για τα συμφέροντα

των μονοπωλίων ο πόλεμος

Μετά τη σύντομη παρουσίαση των διαφόρων ερμηνειών που «έπεσαν στο τραπέζι» έχουμε τις εξής παρατηρήσεις:

α) Κοινός παρονομαστής των παραπάνω ιδεολογημάτων είναι η απουσία, πότε σχετική πότε απόλυτη, της ανάλυσης των γεγονότων με το εργαλείο του ιστορικού υλισμού. Με άλλα λόγια, συνήθως αυτό που δεσπόζει είναι το εποικοδόμημα και όχι η βάση. Η πολιτική δείχνει να είναι αυτοτελής και να μην καθορίζεται από την οικονομία. Οποτε πάλι γίνεται αναφορά στα οικονομικά κίνητρα του πολέμου, η ανάλυση δε φτάνει μέχρι τέλους. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει ο Συνασπισμός, το Κοινωνικό Φόρουμ και το ΠΑΣΟΚ. Τα όσα διατυπώνουν θυμίζουν έντονα τον ορισμό που είχε δώσει ο Ρ. Χίλφρεντινκ σχετικά με τον ιμπεριαλισμό. Ο Ρ.Χ. συγκάλυπτε τον αποφασιστικό ρόλο των μονοπωλίων, αγνοούσε τα κύρια χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού καθώς και τον παρασιτισμό και το σάπισμά του. Παρ' όλο που με περίσσιο θράσος υιοθετούν στις αναλύσεις τους και στη συνθηματολογία τους ορολογίες που λοιδορούσαν και είναι σίγουρο ότι θα ξαναλοιδορήσουν (μιλάνε τελευταία για ιμπεριαλισμό), πολύ απέχουν από μια μαρξιστική ανάλυση. Δε φτάνει κάποιος να μιλάει γενικά για τον πόλεμο των πετρελαίων ούτε πολύ περισσότερο να δηλώνει κατά του πολέμου, περιοριζόμενος σε ένα μικροαστικό πασιφισμό. Κατά τη γνώμη μας, η θεωρίατου ιμπεριαλισμού του Λένιν επαληθεύτηκε πέρα για πέρα στον αιώνα που πέρασε. Η επιβεβαίωση αυτή γίνεται περισσότερο θριαμβευτική, αν αναλογιστούμε τις εξελίξεις μετά την αντεπανάσταση στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Η ανάλυση, για να φτάνει μέχρι τέλους χρειάζεται να υπογραμμίζουμε τα εξής:

Τα οικονομικά και πολιτικά φαινόμενα που συμπεριέλαβε ο Λένιν στον ορισμό του ιμπεριαλισμού όχι μόνο δεν έχουν εξαλειφθεί, αλλά αντιθέτως έχουν ενισχυθεί: Η κυριαρχία των μονοπωλίων στην οικονομική ζωή, η συγχώνευση του τραπεζικού με το βιομηχανικό κεφάλαιο, η σημασία της εξαγωγής του κεφαλαίου σε διάκριση με την εξαγωγή των εμπορευμάτων και το μοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις⁹. Το μοίρασμα του κόσμου δεν είναι απόρροια μιας επιθετικότητας που υπάρχει κατά έναν ανεξήγητο τρόπο. Η επιθετικότητα είναι το αποτέλεσμα και όχι το αίτιο των πολέμων. Αίτιο είναι η επιδίωξη του κέρδους, η μεγιστοποίησή του, η διεύρυνση των ζωνών επιρροής, η εξαγωγή της οικονομικής κρίσης. Ταυτόχρονα, πρέπει να επισημαίνουμε πως ο ιμπεριαλισμός είναι καπιταλισμός που σαπίζει, ακριβώς για όλα ετούτα που περιγράψαμε και αυτό έχει μέγιστη πολιτική σημασία¹⁰.

β) Αν και έχουν γραφτεί πολλά σε σχέση με τα οικονομικά συμφέροντα που διακυβεύονται στον πόλεμο εναντίον του Ιράκ, θα θέλαμε να προσθέσουμε μερικά στοιχεία ορισμένα από τα οποία έχουν αντληθεί από τον αστικό Τύπο, προς απάντηση των θεωρητικών σχημάτων που περιγράψαμε:

- Το 1990 είχε εκτιμηθεί πως στη Β. Αμερική τα αποθέματα του πετρελαίου θα επαρκούσαν για 10 χρόνια, ενώ στη Μέση Ανατολή για 110 χρόνια¹¹. Προφανώς, η πρόβλεψη δεν επαληθεύτηκε, όμως διαγράφει την τάση που υπάρχει γύρω από τα αποθέματα.

- Οι ΗΠΑ, ενώ έχουν το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι η πρώτη χώρα σε κατανάλωση πετρελαίου, με ποσοστό 19,7%¹².

- Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου, ενώ το 1965 ήταν 31.234.000 βαρέλια ημερησίως, το 2000 έφθασε τις 75.291.000 και εκτιμάται πως τα επόμενα 20 χρόνια η τάση θα είναι αυξητική¹³.

- Πέρα απ' τις φανερές πλέον διασυνδέσεις της αμερικανικής κυβέρνησης με τις εταιρίες πετρελαίου, το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα και τις κατασκευαστικές εταιρίες, που θα «ανοικοδομήσουν» το Ιράκ, υπάρχουν και άλλες όπως οι Kellogg, Brown & Rout, Dyncorp, MPRI, Vinnel, Wachenhut και Logicon. Πρόκειται για εταιρίες που αυτοχαρακτηρίζονται ως εταιρίες παροχής υπηρεσιών ή υψηλής τεχνολογίας. Αναλαμβάνουν το χτίσιμο στρατοπέδων, την τροφοδοσία και την καθαριότητα όλων των νέων «προγεφυρωμάτων» των ΗΠΑ κλπ. και στηρίζουν και προωθούν τον πόλεμο όσο και οι πετρελαϊκές εταιρίες¹⁴.

Παρά τις προσπάθειες αστών αναλυτών, να εγκλωβίσουν τη σκέψη των εργαζομένων σε ερμηνευτικά σχήματα που μικρή σχέση έχουν με την πραγματικότητα, είναι ελπιδοφόρο πως πλατιές λαϊκές δυνάμεις, έστω και θολά κάποιες φορές, κατανοούν για ποιους λόγους γίνεται ο πόλεμος. Αυτό που χρειάζεται να επιμένουμε με τη δράση μας οι κομμουνιστές είναι η ολόπλευρη αποκάλυψη της φύσης του ιμπεριαλισμού, των πραγματικών αιτιών του πολέμου, όπως και των υπευθύνων, την εμπλοκή της ελληνικής κυβέρνησης στον πόλεμο για τα συμφέροντα της ελληνικής πλουτοκρατίας, το ρόλο των άλλων φιλοϊμπεριαλιστικών δυνάμεων. Και ταυτόχρονα να συνδυάζουμε μ' αυτή την αποκάλυψη τη δράση για ενίσχυση των αντιιμπεριαλιστικών αντιπολεμικών συσπειρώσεων στην κατεύθυνση της πορείας οικοδόμησης του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου πάλης για τη λαϊκή εξουσία ως τη μόνη ρεαλιστική πολιτική διέξοδο, για την εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα.

Παραπομπές

1. Γ. Μαρίνος: «Ενας πόλεμος για τον οποίο φταίνε όλες οι πλευρές». «Βήμα», 23-3-03.

2. Χ. Γιανναράς: «Η αμερικανική μήτρα του φονταμενταλισμού». «Καθημερινή», 9-3-03.

3. Κ. Σπυρόπουλος: «Φονταμενταλισμός, Prime Time». «Καθημερινή», 9-3-03.

4. Α. Διαμαντοπούλου, συνέντευξη στον Κ.Παπαδιόχο. «Καθημερινή», 16-2-03.

5. Ι. Πρετεντέρης: «Γιατί πολεμάει ο Μπους», «Βήμα», 23-3-03.

6. Σ. Χάντιγκτον: «Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της νέας τάξης», σελ. 23.

7. Ο.π.

8. Ι. Ραμονέ: «Η εποχή του αέναου πολέμου». «Ελευθεροτυπία», 23-3-2003.

9. Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», σελ. 89.

10. Ο.π. σελ. 99.

11. Γ. Δελαστίκ - Κ. Γιαννίκος: «Θύελλα στον Κόλπο», σελ. 94.

12. Ιστορικά «Ελευθεροτυπία», 20-2-2003, σελ. 37.

13. Ο.π. σελ. 41.

14. Γ. Τσιάρας, «Οικονομικός ταχυδρόμος»: «Η ιδιωτικοποίηση του πολέμου», 22-3-03, σελ. 43.