Δυνατότητες και κίνδυνοι από την πρόοδο στη χαρτογράφηση του γενετικού κώδικα

Δυνατότητες και κίνδυνοι από την πρόοδο στη χαρτογράφηση του γενετικού κώδικα

Σε μερικά χρόνια από τώρα θα μπορεί καθένας - που διαθέτει 800 ευρώ - να παραγγείλει την πλήρη αποκωδικοποίηση του γενετικού του κώδικα. Μια διαδικασία, που πρώτα χρειαζόταν πολλά χρόνια και πολλά εκατομμύρια για να ολοκληρωθεί, θα μπορεί να γίνεται με μεγαλύτερη ακρίβεια, μέσα σε διάστημα ημερών και με συγκριτικά ελάχιστο κόστος. Βέβαια, οι ενήλικοι δεν μπορούν να κάνουν πολλά για να αλλάξουν τη βιολογική τους υπογραφή, αλλά σε όσους πρόκειται να γίνουν γονείς θα τεθούν νέα διλήμματα. Και θα τεθούν με βεβαιότητα και αυθόρμητα από την επίγνωση της διαθέσιμης δυνατότητας, αλλά και όπως μπαίνει σήμερα στους γονείς το δίλημμα της διατήρησης βιολογικού υλικού από τον ομφάλιο λώρο του παιδιού τους, έναντι αμοιβής.

Ενας ορατός κίνδυνος βρίσκεται στην τάση πέρα από τις παθήσεις που αποδεδειγμένα σχετίζονται με βλάβες γονιδίων, να χρεώνονται στο βιολογικό επίπεδο οργάνωσης της ύλης χαρακτηριστικά που αφορούν ανώτερες σύνθετες ανθρώπινες ικανότητες και συμπεριφορές, ακόμα και κοινωνικές. Δεν είναι απίθανο να υπάρξουν μέχρι και διακοπές κύησης επειδή στο γονιδίωμα του εμβρύου υπάρχει, π.χ., κάποιο γονίδιο που υποτίθεται προδιαθέτει για εγκληματικότητα. Η απόφαση για διακοπή κύησης με βάση την ανακριβή ερμηνεία περίπλοκων γενετικών δεδομένων που προκαλούν σύγχυση, ίσως αποδειχτεί τραγική.

Φυσικά, αν η πλήρης χαρτογράφηση του γενετικού κώδικα κατ' άτομο γίνει προσιτή σε πολλούς, θα είναι ακόμα πιο προσιτή για εφαρμογή σε μεγαλύτερη κλίμακα από κρατικές υπηρεσίες και μονοπώλια, που με νόμιμο ή παράτυπο τρόπο εξασφαλίζουν λίγο από το DNA ανθρώπων που ενδιαφέρουν.

Αυθαιρεσίες και διαστρεβλώσεις

Δύο διαφορετικά πανεπιστημιακά εργαστήρια στις ΗΠΑ έχουν αναπτύξει μεθόδους που μπορούν να αποκωδικοποιήσουν το σύνολο του γενετικού κώδικα του εμβρύου, χρησιμοποιώντας μόνο ένα δείγμα αίματος από τη μητέρα ή μαζί μ' αυτό και λίγο σάλιο από τον πατέρα. Κι από τις σχετικές ανακοινώσεις είναι προφανές ότι ήδη η παρανόηση έχει ξεκινήσει, αφού η χωριστή ανάλυση του γενετικού κώδικα της μητέρας και του πατέρα (πολύ περισσότερο μόνο της μητέρας) δεν αντανακλά το γενετικό κώδικα του παιδιού, δεν προδιαγράφει πώς ακριβώς θα συνδυαστούν τα γονίδια και κυρίως πώς θα διαμορφωθούν οι περιοχές του DNA που ελέγχουν αν και πόσο εκφράζεται κάθε γονίδιο στο συγκεκριμένο άτομο. Ακόμα και μια ανάλυση του DNA του ίδιου του εμβρύου δεν αποκαλύπτει την πορεία έκφρασης των γονιδίων του κατά τη διάρκεια της ζωής του, πρώτα και κύρια γιατί η επιστήμη δεν γνωρίζει ακόμα πάρα πολλά για τη ρύθμιση των γονιδίων και δευτερευόντως γιατί αυτή η ρύθμιση επηρεάζεται και από επίκτητους παράγοντες.

Παρ' όλ' αυτά η χαρτογράφηση του γονιδιώματος των εμβρύων θα κάνει διαθέσιμο πολύ μεγαλύτερο όγκο πληροφοριών απ' όσες συγκεντρώνονται σήμερα με τους ελέγχους για γενετικές ανωμαλίες, όπως το σύνδρομο Ντάουν, το Τέι-Σακς κ.ά. Τα τρία δισεκατομμύρια μονάδων γενετικού κώδικα που θα προσφέρουν οι νέοι γενετικοί έλεγχοι θα υπερκεράσουν κατά πολύ το ένα εκατομμύριο σημείων στο γονιδίωμα που ελέγχουν εργαστήρια της καπιταλιστικής βιομηχανίας υπηρεσιών υγείας.

Πνιγμένοι στις «πληροφορίες»

Κάθε γυναίκα που θα κάνει ένα από τα νέα τεστ θα μαθαίνει γρήγορα ότι δεν υπάρχει τέλειο μωρό. Οι γονείς θα βρίσκονται αντιμέτωποι με εκατοντάδες και - καθώς η επιστήμη προχωρά - χιλιάδες περιπτώσεις, όπου μια παραλλαγή κάποιου γονιδίου μπορεί να υποδηλώνει στατιστικά (αλλά όχι να εγγυάται) την εμφάνιση κάποιου προβλήματος υγείας κατά τη διάρκεια της ζωής του παιδιού. Οι γιατροί που θα υιοθετήσουν τη λογική των προγεννητικών ελέγχων πλήρους γονιδιώματος, θα καλούν τους γονείς να απαντήσουν αν θα διακινδυνέψουν την Χ πιθανότητα το παιδί τους να αναπτύξει μελάνωμα, διαβήτη, αλλά και να γίνει μανιοκαταθλιπτικό, εσωστρεφές (!), ή από την άλλη μεριά να έχει καλές επιδόσεις στη μουσική ή τον αθλητισμό! Κι αν τα τελευταία χαρακτηριστικά δεν γίνονται αποδεκτά από όσους αντιλαμβάνονται ως πρωτεύοντα τον κοινωνικό παράγοντα, είναι πιο δύσκολες οι περιπτώσεις όπου υπάρχει αδιαμφισβήτητη σχέση γονιδίου με κάποιο χαρακτηριστικό, όπως ο αλμπινισμός. Το να είναι αλμπίνος δεν είναι αρρώστια, αλλά μπορεί να προκαλεί προβλήματα σε ορισμένα κοινωνικά περιβάλλοντα. Θα είναι αυτό αρκετό σε κάποιους γονείς για να διακόψουν την κύηση;

Δε μ' ενδιαφέρει ποιος είσαι, βλέπω τα γονίδιά σου

Μέχρι πού φτάνει ο θεμιτός προγεννητικός έλεγχος και πού αρχίζει η ευγονική; Πώς μπορεί να εξασφαλιστεί η σωστή αξιοποίηση των νέων δυνατοτήτων που δίνει η επιστήμη, σε ένα σύστημα που έχει κίνητρο το κέρδος και γεννάει το φασισμό και τον πόλεμο για να συνεχίσει να το εξασφαλίζει; Ευγονική υπήρξε τις πρώτες δεκαετίες του 1900 στις ΗΠΑ χωρίς φασισμό, ευγονική υπήρξε και από τους ναζί. Η επίδραση της βαθιάς καπιταλιστικής κρίσης στην κοινωνική συνείδηση την ευνοεί και πάλι.

Ο καπιταλισμός, όχι τόσο επίσημα όσο κυρίως μέσω της παραφιλολογίας, προσπαθεί πάντα να ρίχνει την ευθύνη για τη μιζέρια που γεννά η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο στους ίδιους τους εκμεταλλευόμενους, που είναι τάχα ανίκανοι, τεμπέληδες, αδιάφοροι, σε σχέση με τους επιτυχημένους καπιταλιστές. Η σχετική προπαγάνδα υπονοεί ότι οι γόνοι εργατών είναι από τη φύση τους (εκ γενετής) αδύναμοι και γι' αυτό υποζύγια, σε έναν κόσμο που η ανισοτιμία θεωρείται φυσικός νόμος και η πραγματική ισοτιμία διαστροφή. Είναι πολύ πιθανό ότι τα γενετικά τεστ θα χρησιμοποιηθούν για την ενίσχυση αυτής της ιδιαίτερα κατασταλτικής αντίληψης, με στόχο ένα μέλλον που ίσως θα μοιάζει αρκετά με εκείνο της ταινίας επιστημονικής φαντασίας «Γκάτακα». Είναι συνηθισμένο φαινόμενο στον καπιταλισμό η επιστημονική πρόοδος να χρησιμοποιείται για μεγαλύτερο έλεγχο, καταπίεση και ξεζούμισμα των εργατών.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: «Scientific American», «Discover»