ΖΙΖΗ ΜΑΚΡΗ Εκθεση - φόρος τιμής στην αγωνίστρια εικαστικό

ΖΙΖΗ ΜΑΚΡΗ

Εκθεση - φόρος τιμής στην αγωνίστρια εικαστικό

Με μοναδικά σχέδια και χαρακτικά από τη ζωή στις Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ στις αρχές της δεκαετίας του 1960, η αναδρομική έκθεση στην γκαλερί Astra (Καρυατίδων 8, Ακρόπολη), που εγκαινιάζεται την Τρίτη 14 Μάη στις 8 μ.μ. και θα διαρκέσει έως την 1η Ιούνη, αποτελεί φόρο τιμής στη γνωστή αγωνίστρια χαράκτρια Ζιζή Μακρή και στο έργο της. Τα έργα αυτά είναι καρπός της παραμονής της στις Φυλακές, μετά τη σύλληψή της για τη συμμετοχή της στην απόπειρα φυγάδευσης στελέχους του ΚΚΕ.

Η σπουδαία χαράκτρια γεννήθηκε το 1924 στο Βελιγράδι. Το 1946, σπουδάζει χαρακτική στη Σχολή Καλών Τεχνών, στο Παρίσι, με τον Δ. Γαλάνη. Το 1951 η γαλλική κυβέρνηση την απελαύνει μαζί με τον σύζυγό της, τον σπουδαίο γλύπτη Μέμο Μακρή, λόγω της πολιτικής τους δράσης. Εγκαθίστανται στη Σοσιαλιστική Ουγγαρία, όπου συμμετέχει ενεργά στην εικαστική ζωή με ατομικές εκθέσεις και συμμετοχές σε πολλές ομαδικές. Την περίοδο αυτή, εικονογραφεί πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων του Μπέρτολτ Μπρεχτ και του Γιάννη Ρίτσου. Μαζί με τον σύζυγό της υπερασπίζουν στην προσφυγιά το σοσιαλισμό στην Ουγγαρία.

Ανθρωπος δημιουργικός και ανήσυχος, πάντα ενδιαφέρεται για τους απλούς ανθρώπους, για την κοινωνική πρόοδο και αντλεί τη θεματογραφία της από τα πολλά ταξίδια που πραγματοποίησε. Στην Κίνα το 1956, στη Ρωσία το 1962 και στην Κούβα το 1963, σε Αζερμπαϊτζάν - Γεωργία - Αρμενία το 1964-1966.

Εκτός από τη χαρακτική, ασχολείται με το ψηφιδωτό και την tapisserie. Το 1973, στην Ουγγαρία, εκθέτει, για πρώτη φορά, έργα με ψηφιδωτά. Εχει παρουσιάσει το έργο της σε ατομικές εκθέσεις στο Πεκίνο: 1956, 1958, 1959, στη Βουδαπέστη: 1958, 1962, 1973, 1975, 1978, 1986. Στην Αθήνα, παρουσιάζει το έργο της, για πρώτη φορά, στο Ζυγό, το 1964, με θέμα την ενότητα της φυλακής. Στην Πόλη του Μεξικού το 1963, στην Αβάνα το 1964. Στο Bars της Ουγγαρίας το 1976. Στις Νέες Μορφές, 1979, 1982, 1985. Στο Ηράκλειο το 1983, στην Ουάσιγκτον το 1986, στη Λευκωσία το 1990, στο Μουσείο Μπενάκη το 2010. Εχει βραβευθεί σε παγκόσμιους διαγωνισμούς, στο Βερολίνο το 1953, στη Βαρσοβία το 1955, στη Μόσχα το 1957, στη Γενεύη το 1963. Εχει τιμηθεί δύο φορές με το βραβείο Μούνκατσι (1959, 1963), καθώς και με την ανώτατη διάκριση για τις εικαστικές τέχνες της Ουγγαρίας, το βραβείο του εξαίρετου καλλιτέχνη (1984).

Η «Κόκκινη γόησσα»

Η υπόθεση σχετικά με τη σύλληψη της Ζ. Μακρή στην Ελλάδα έχει ως εξής: Μια γυναίκα ξένη επισκέπτεται την Ελλάδα στις αρχές του 1960. Είναι σε μυστική αποστολή μαζί με ένα ζευγάρι Γάλλων και το δεκατριάχρονο παιδί τους κι έναν ακόμα Γάλλο άντρα, που υποτίθεται πως είναι ο σύζυγός της. Η Ζιζή Μακρή έρχεται στην Ελλάδα σταλμένη από το παράνομο ΚΚΕ, με σκοπό να βοηθήσει στη φυγή στο εξωτερικό καταζητούμενου στελέχους του. Πριν καλά καλά έρθουν σ' επαφή με τον υποψήφιο δραπέτη, όλη η ομάδα συλλαμβάνεται. Το παιδί επιστρέφει στη Γαλλία μετά από ενέργειες του γαλλικού προξενείου. Οι ενήλικες οδηγούνται στις ελληνικές φυλακές.

Μετά από τρεις βδομάδες στο Μεταγωγών, η «κόκκινη γόησσα», όπως την αποκαλούσαν, μεταφέρεται στις Φυλακές Αβέρωφ.

«Σαν ξημερώνει, στεκόμαστε πάλι στη σειρά, μια-μια, μπροστά στο φωτισμένο τετράγωνο του τοίχου, υπομονετικά, σιωπηλά, οργανωμένα, μια-μια, με τη σειρά της - κάθε μια μόνη, μια-μια, κι όλες μαζί, να μαζέψουμε λίγη λιακάδα, μια-μια, πειθαρχημένα, ενώ οι σκιές ολωνών μας εισδύουν η μια μέσα στην άλλη, διασταυρώνονται πάνω στο χώμα σε ρόμβους σκοτεινούς και φωτεινούς, ώσπου σμίγουν σ' ένα μοναδικό πηγάδι» (Γιάννης Ρίτσος).

Στις Φυλακές Αβέρωφ, η Ζιζή Μακρή θα μείνει περίπου ένα χρόνο, μέχρι τη δίκη της το Μάη του 1961 για «κατασκοπεία». Προκειμένου η κατηγορία ν' αποδειχθεί αβάσιμη, η εντολή είναι ρητή: Δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση ν' αποκαλυφθεί ότι γνωρίζει ελληνικά. Ετσι, για λόγους δικής της προστασίας, η νεαρή γυναίκα υφίσταται έναν ακόμα εγκλεισμό: Πέραν του φυσικού περιορισμού της σ' ένα θάλαμο των φυλακών μαζί με άλλες πολιτικές κρατούμενες, βρίσκεται «έγκλειστη» στη μητρική της γλώσσα, τη γλώσσα των σκέψεων, των ονείρων και των αναμνήσεών της, που όμως δεν μιλιέται από τις συγκρατούμενές της, πέρα από δύο: Τη Φώφη Λαζάρου και την Ελλη Παππά. Η ελληνική γλώσσα, η γλώσσα του άντρα της, αυτή που μιλούν οι υπόλοιπες γυναίκες μεταξύ τους, την ώρα που ράβουν ή πλέκουν στον αργαλειό οι «ποινικές», την ώρα που σχολιάζουν αυτά που διαβάζουν στα κρυφά οι «πολιτικές», η γλώσσα αυτή, αν και οικεία, της είναι τυπικά απαγορευμένη.

Φυλακισμένες γυναίκες

«Ξέρω ότι εκείνη τη στιγμή που έκανα τα έργα στη φυλακή έδωσα όλο τον εαυτό μου, ξέρω ότι καλύτερα δεν μπορούσα να κάνω εκείνη την εποχή», σημειώνει η Ζιζή Μακρή. «Οι φυλακισμένες γυναίκες μόνο αριθμό έχουν, είναι απρόσωπες. Τα δέκα - δεκαπέντε χρόνια στη φυλακή τούς στέρησαν την ανθρώπινη ιδιότητα. Ούτε το ατομικό δράμα δεν ξεχειλίζει πια από μέσα τους. Μόνο σκιά έχουν. Τα παιδιά - τα παιδιά που γεννήθηκαν στη φυλακή - υπάρχουν, έχουν πρόσωπο».

«Ξέροντας ωστόσο με βεβαιότητα πως υπάρχουν... πολλοί τοίχοι πίσω απ' τους τοίχους... και πολλοί ουρανοί πάνω απ' τους τοίχους...» (Γ. Ρίτσος).

Το Μάη του 1961 γίνεται η δίκη της Ζιζής Μακρή. Η κατηγορία περί κατασκοπείας δεν μπορεί να στηριχθεί. Ωστόσο, αποφασίζεται δεύτερη δίκη για τον Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς. Στο μεταξύ, η Ζιζή Μακρή θα είναι για τους επόμενους τέσσερις μήνες ελεύθερη υπό επιτήρηση, με αυστηρή απαγόρευση να έρθει σε επικοινωνία με οποιονδήποτε. Μένει στο ξενοδοχείο «Αλίκη» και κάθε μέρα εξαναγκάζει τον χαφιέ που την ακολουθεί να επισκεφθεί μαζί της κάποιο από τα Μουσεία των Αθηνών, όπου περνά το χρόνο της φτιάχνοντας σχέδια των ελληνικών αρχαιοτήτων, ιδιαίτερα των βυζαντινών. Τον Οκτώβρη, στη δεύτερη δίκη, απαλλάσσεται οριστικά λόγω μη επαρκών ενοχοποιητικών στοιχείων.

• Η έκθεση πλαισιώνεται από αρχειακά τεκμήρια των γυναικών πολιτικών κρατουμένων στις Φυλακές - επιστολές, χειροτεχνήματα - από τις συλλογές των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Παράλληλα, οι εκδόσεις «Θεμέλιο» θα παρουσιάσουν το βιβλίο Μια Μάντρα, ένα δέντρο, λίγος ήλιος, που εικονογραφείται με χαρακτικά της έκθεσης και περιλαμβάνεται το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου Το δέντρο της φυλακής και οι γυναίκες.