Η ιστορία της Κίνας ως περιστρεφόμενης πόρτας

Η ιστορία της Κίνας ως περιστρεφόμενης πόρτας

του Neil Faulkner (μτφ. Proletariates)
Η δημιουργία της αυτοκρατορίας των Τσιν, της πρώτης αυτοκρατορίας στην ιστορία της Κίνας, ήταν ένα επαναστατικό γεγονός. Η δυναστεία των Σανγκ της εποχής του μπρούτζου (1523-1027 πΧ) κυβέρνησε μόνο στην περιοχή του Κίτρινου Ποταμού στη βορειοδυτική Κίνα. Η δυναστεία των Τσου της εποχής του σιδήρου (1027-221 πΧ) δεν κατάφερε ποτέ να δημιουργήσει μια αποτελεσματικά συγκεντρωτική αυτοκρατορία. Κατά την περίοδο των αντιμαχόμενων κρατιδίων (403-221 πΧ), κάθε προσπάθεια για ενοποίηση πνιγόταν στις διαμάχες 9 ή δέκα κρατιδίων για κατίσχυση.

Αυτός που κατάφερε να επιβάλλει την εθνική ενότητα ήταν ο βασιλιάς των Τσιν Σι Χουάνγκ-τι, ένας από τους μεγαλύτερος και πιο βάναυσους κατακτητές της ιστορίας. Η δυναστεία που δημιούργησε δεν επιβίωσε μετά τον θάνατό του το 210 πΧ, αλλά η αυτοκρατορία, υπό την ηγεσία της μιας ή της άλλης δυναστείας, κατάφερε να διαρκέσει.

Ενώ στην Ινδία η αυτοκρατορική ενότητα ήταν η εξαίρεση, στην Κίνα ήταν ο κανόνας. Γιατί συνέβαινε αυτό;

Και η Κίνα και η Ινδία ήταν υβριδικά φοροσυλλεκτικά-φεουδαρχικοά συστήματα αλλά οι ισορροπίες ήταν διαφορετικές. Στην Ινδία, το αυτοκρατορικό κράτος ήταν αδύναμο σε σύγκριση με τους τοπικούς άρχοντες, τους γαιοκτήμονες και τους εμπόρους και όταν δεχόταν πιέσεις πολύ εύκολα κατέρρεε.

Οι αυτοκρατορίες των Μορύα )320-180 πΧ), των Γκούπτα (320-550 μΧ) και των Μογγόλων (1526-1707 μΧ) ήταν απλά ιντερλούδια πολύχρονων περιόδων αντιμαχόμενων κρατιδίων.

Στην ιστορία της Κίνας, αντίθετα, κυρίαρχη ήταν η αλληλοδιαδοχή αυτοκρατορικών δυανστειών: Χαν (206-220 μΧ), Σούι (581-618 μΧ), Τανγ (618-907 μΧ), Σουνγκ (960-1126 μΧ), Γουάν (1279-1368 μΧ), Μινγκ (1368-1644 μΧ) και Μαντσού (1644-1912 μΧ).

Κατά τα 2000 χρόνια πριν το 1800, η Ινδία ήταν ενωμένη μόνο κατά το ¼ του χρόνου σε αντίθεση με την Κίνα που ήταν ενωμένη κατά τα ¾ του χρόνου. Πρόκειται για μια αποφασιστική διαφορά.

Στην Κίνα, το αυτοκρατορικό κράτος ήταν σκληρό, ισχυρό και εκμεταλλευόταν συστηματικά τις μάζες. Τρεις ήταν οι συνέπειες αυτού.
 
Πρώτον, περισσότερη ασφάλεια και λιγότερο στρατιωτικοποιημένη δομή.

Δεύτερον, μεγαλύτερη διανομή του διαθέσιμου πλεονάσματος και μέτριες στρατιωτικές ανάγκες με αποτέλεσμα μεγαλύτερες επενδύσεις σε δημόσια έργα, αύξηση της παραγωγικότητας και διεύρυνση της φορολογικής βάσης.

Και τρίτον, η εξουσία του, χωρίς τον έλεγχο άλλων κοινωνικών δυνάμεων, έτεινε να γίνεται υπερ-εκμεταλλευτική.  

Η Κίνα ποτίζεται από μεγάλο αριθμό πλωτών ποταμών. Το συνολικό ποτάμιο δίκτυο μαζί με τα κανάλια διασύνδεσης ξεπερνούσε τα 80000 km. Το δίκτυο αυτό εξασφάλιζε στους εμπόρους εύκολη πρόσβαση σε τεράστιες αγορές, τόσο στο εσωτερικό της χώρας και στο εξωτερικό. Και το γεγονός αυτό αποτελούσε κίνητρο για περαιτέρω εμπορικές δραστηριότητες.

Η ναυπηγική, βοηθούμενη από μια σειρά καινοτομιών, αναπτύχθηκε ιδιαίτερα. Οι Κινέζοι ήταν σε θέση να ναυπηγούν πλοία χωρητικότητας 1000 ατόμων. Η παραγωγή σιδήρου κατά τον 11ο αιώνα ήταν μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της Βρετανίας κατά τον 17ο αιώνα. Η πυρίτιδα είχε ανακαλυφθεί 240 χρόνια πριν το ανακαλύψουν οι ευρωπαίοι. Τα τυπωμένα βιβλία υπήρχαν 500 χρόνια πριν την Ευρώπη. Και η πορσελάνη 700 χρόνια πριν. 

Στη μεσαιωνική Κίνα γεννήθηκαν κι οι μεγαλουπόλεις. Η πρωτεύουσα της δυναστείας Σουνγκ, Καϊφένγκ, κάλυπτε μια περιοχή 12 φορές το μέγεθος του σημερινού Παρισιού. Η πόλη Χανγκ-Τσου είχε πληθυσμό 1,5 – 5 εκατομ. όταν το Λονδίνο δεν έφτανε ούτε τους 100000 κατοίκους.

Αν και μεγάλες οι πόλεις, δεν εξελίχθηκαν σε ανεξάρτητα κέντρα ισχύος αλλά παρέμειναν υπό την κυριαρχία του κεντρικού κράτους. Η πρωτεύουσα της δυναστείας των Τανγκ, Τσάνγκαν, ήταν το οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της αυτοκρατορίας. Αλλά επισκιαζόταν από το αυτοκρατορικό παλάτι και κυβερνητικά κτίρια, τα οποία ήταν αποκομμένα από την υπόλοιπη πόλη και μη προσβάσιμα το βράδυ.

Οι έμποροι δεν αναζητούσαν ισχύ ως κοινωνική τάξη. Η φιλοδοξία τους αφορούσε στην ατομική πρόοδο των γιών τους οι οποίοι μέσω της κατάλληλης εκπαίδευσης είχαν τη δυνατότητα να μπουν στην εκλεκτή τάξη των μανδαρίνων (οι εγγράμματοι κρατικοί αξιωματούχοι).

Οι μανδαρίνοι με τη σειρά τους διεκδικούσαν την ιδιοκτησία της κρατικής γης. Η ελίτ Κίνα ήταν πάντα γαικτημονοκεντρική και ποτέ εμποροαστικοκεντρική. Κι αυτό είναι ένα μέτρο της κυριαρχίας του κεντρικού αυτοκρατορικού κράτους επί της κοινωνίας.

Η ιδεολογική κυριαρχία του Νομικισμού (Legalism) και του Κομφουκιανισμού επέβαλε την απόλυτη εξουσία του κράτους. Ο Νομικισμός υποστήριζε ότι η άψογη λειτουργία του κράτους ήταν η βάση του γενικού καλού και οι κρατικοί αξιωματούχοι ήταν η ενσάρκωση αυτού του καλού.

Για πολλούς αυτό ήταν χονδροειδές και ύποπτο. Ποιος εξασφάλιζε ότι αυτοί όλοι οι αξιωματούχοι ήταν κατάλληλοι και μη διεφθαρμένοι; Ο Κομφούκιος (551-479 πΧ) ήταν γιος ενός ευγενούς που έγινε ο βασικός αξιωματούχος και φιλόσοφος του κράτους των Λου κατά τη Περίοδο των Εμπόλεμων Κρατών. Δίδασκε το σεβασμό στην παράδοση και την κοινωνική τάξη αλλά σημείωνε τη σημασία της τιμιότητας, της ηθικής τελειότητας και της αυτοκυριαρχίας.

Η κινέζικη φιλοσοφία είχε και πιο ριζοσπαστικές τάσεις. Ο ταοϊσμός υποστήριζε την απόσυρση από έναν κόσμο όπου κυριαρχούσε η απληστία, η βία και η πολυτέλεια. Η αρμονία και η χάρη επιτυγχάνονται με τη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ των αντίθετων δυνάμεων (το γιν και το γιανγκ).

Ο βουδισμός είχε τελικά πιο πολλούς πιστούς στην Κίνα παρά στην Ινδία. Προσέφερε στις καταπιεσμένες κοινωνικές τάξεις πιο πλούσιο πνευματικό περιεχόμενο και υποστήριξη από τις συντηρητικές και εγωκεντρικές ιδεολογίες των κρατικών αξιωματούχων.

Η κατάσταση στην Κίνα κάθε άλλο παρά αρμονική ήταν. Η ζωή των αγροτών ήταν ένα συνεχής μόχθος στους σιτοβολώνες της βόρειας Κίνας ή στους ορυζώνες της κεντρικής πεδιάδας. Οι κρατικοί αξιωματούχοι και οι τοπικοί άρχοντες τους αποσπούσαν τη μισή παραγωγή. Τα περιθώρια ασφαλείας ήταν σχεδόν μηδενικά. Μια κακή σοδειά ισοδυναμούσε με λιμό για εκατομμύρια ανθρώπους.

Το Μεγάλο Τείχος, τα χιλιάδων χιλιομέτρων κανάλια, τα αυτοκρατορικά παλάτια, οι μεγάλες πόλεις: όλα βασίστηκαν στην εκμετάλλευση των αγροτών από το κράτος. Καθότι οι εκμεταλλευόμενοι δεν ήταν οργανωμένοι, οι φωνές τους πήγαιναν στο βρόντο με αποτέλεσμα η πίκρα και το μίσος να συσσωρεύονται στα σκοτεινά βάθη της κινεζικής επαρχίας.

Η ιστορία της Κίνας είναι σημαδεμένη από μια σειρά γιγαντιαίων αγροτικών εξεγέρσεων. Οι δυναστείες των Τσιν, των Χαν, των Τανγκ, των Γουάν, των Μινγκ και των Μαντσού κατέρρευσαν υπό την πίεση λαϊκών εξεγέρσεων.




Αλλά οι εξεγέρσεις δεν είχαν ουσιαστικό αποτέλεσμα. Η πτώση μιας δυναστείας ήταν μέρος μιας γενικότερης κρίσης, μερικές φορές λόγω ξένων επεμβάσεων αλλά πάντα λόγω δυναμικής αντιπολίτευσης από ομάδες αξιωματούχων, γαιοκτημόνων ή εμπόρων. Οι αγροτικές εξεγέρσεις παρείχαν την βασική καταστρεπτική δύναμη.

Δύναμη καταστρεπτική αλλά όχι εποικοδομητική. Οι αγρότες, οδηγημένοι από την απελπισία και τη φτώχεια, μπορούσαν να σχηματίζουν στρατούς που εκδίωκε του φορο-συλλέκτες. Αλλά στη συνέχεια επέστρεφαν στα χωριά τους. Ως κοινωνική τάξη, διασπαρμένη στα πλάτη και στα μήκη της κινεζικής ενδοχώρας, ήταν επικεντρωμένη στην οικογένεια και τα αγροκτήματά της και μη ενήμερη και απομονωμένη από τον ευρύτερο κόσμο. Δεν ήταν σε θέση να δημιουργήσουν ένα εναλλακτικό κράτος, αντιπροσωπευτικό των συμφερόντων τους.

Οι φιλοδοξίες τους σταματούσαν στην αντικατάσταση ενός «κακού» αυτοκράτορα από έναν «καλό». Χωρίς την ύπαρξη μιας αστικής τάξης (ιντελιγκέντσια, μπουρζουαζία) ή ενός προλεταριάτου που θα μπορούσαν να παρέχουν την επαναστατική ηγεσία, οι εξεγέρσεις τους δεν προχωρούσαν παραπέρα.

Η πολιτική επανάσταση δεν οδηγούσε σε κοινωνικό μετασχηματισμό, απλά στην αντικατάσταση μιας δυναστείας από μια άλλη. Δεν ήταν αλλαγή καθεστώτος αλλά κλωνοποίησή του. Για δυο χιλιετίες, η κινεζική ιστορία ήταν μια περιστρεφόμενη πόρτα.

Και η κατάσταση παρέμενε έτσι ως τον 20ο αιώνα. Όπου η επαφή με τον έξω κόσμο που υφίστατο μια σειρά επαναστατικών αλλαγών, οδήγησε στην κατάρρευση του αυτοκρατορικού συστήματος.