Η ηρωική συμβολή της γυναίκας 84

Η ηρωική συμβολή της γυναίκας

Η Ελληνίδα γυναίκα πρωταγωνίστησε στη σύγχρονη ιστορία του τόπου μας. Η συμβολή της στο Δημοκρατικό Στρατό, όπως και η συμβολή της στην Εθνική Αντίσταση, είναι από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της ιστορίας του ελληνικού γυναικείου κινήματος. Στο ΔΣΕ η γυναίκα συνέχισε το έπος της Αντίστασης και το ξεπέρασε, αν κρίνει κανείς από τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση που επέδειξε. Ιση στην πράξη με τον άνδρα, δεν υστέρησε σε τίποτα από αυτόν ως μαχήτρια, στην πρώτη γραμμή της μάχης, ως αξιωματικός στην οργάνωση και εκτέλεση επιχειρήσεων, ως τηλεφωνήτρια στις διαβιβάσεις, ως σαμποτέρ, ως τραυματιοφορέας και ως νοσοκόμα, ως πολύτιμη δύναμη στα μετόπισθεν για να εξασφαλίζει το ψωμί, το ρουχισμό και την υπόδηση του αντάρτη, τη μεταφορά οπλισμού και την πραγματοποίηση οχυρωματικών έργων, ως ενεργό μέλος στα όργανα της λαϊκής εξουσίας.

Το 30% των μάχιμων τμημάτων του ΔΣΕ ήταν γυναίκες, σύμφωνα με τα στοιχεία που κατατέθηκαν στην Α` Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ενωσης Γυναικών (βλέπε: Εισήγηση στη Συνδιάσκεψη της Ρούλας Κουκούλου - Εκδοση Π. Δ. Ε. Γ. Λεύτερη Ελλάδα, Απρίλης 1949, σελ. 18). Σε 688 ανέρχονται οι γυναίκες στελέχη, αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του ΔΣΕ. Σε 55 απονεμήθηκαν μετάλλια ανδρείας, σε 244 δόθηκε προαγωγή για ανδραγαθίες, ενώ εκατοντάδες πήραν έπαινο (βλέπε: "Για να θριαμβεύσει η ζωή", Εκδοση "Ριζοσπάστης 1996", σελ. 13). Στις σχολές συνδέσεων και διαβιβάσεων του Δημοκρατικού Στρατού πάνω από το 50% ήταν γυναίκες, ενώ συντριπτικά πλειοψηφούσαν (αποτελούσαν το 80%) στο προσωπικό της υγειονομικής υπηρεσίας. Ηρωική και αναντικατάστατη ήταν η συμβολή των γυναικών στα μετόπισθεν και στην κατασκευή των οχυρωματικών έργων. Γριές και νέες άλλοτε με το ζώο ή το κάρο κι άλλοτε στην πλάτη, συχνά ξυπόλυτες μέσα στα χιόνια και τις λάσπες, κουβαλούσαν πολεμοφόδια, τρόφιμα και άλλο πολεμικό υλικό στους αντάρτες. Οι μεταφορές τις περισσότερες φορές γίνονταν κάτω από το συνεχή βομβαρδισμό του πυροβολικού και της αεροπορίας του εχθρού. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των μαχών στο Γράμμο και το Βίτσι, το 1948, όπου 500 γυναίκες επί ένα μήνα πραγματοποιούσαν μεταφορές πολεμικού υλικού βαδίζοντας 10-15 ώρες τη μέρα. Το ίδιο - ίσως και περισσότερο - ηρωική ήταν η δουλιά των γυναικών στην κατασκευή οχυρωματικών έργων. Ηταν μια δουλιά όχι απλώς βαριά, αλλά και ριψοκίνδυνη, γιατί γινόταν στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Στα οχυρωματικά έργα στο Βίτσι π. χ. - μετά τη μάχη του Γράμμου το 1948 - πήραν μέρος 3.500 άτομα. Από αυτά οι 2.500 ήταν γυναίκες οργανωμένες σε λόχους και λαϊκές ταξιαρχίες. Η γυναίκα στο ΔΣΕ είχε κερδίσει με το σπαθί της την ισότητα με τον άνδρα και μια εξέχουσα θέση στη ζωή της Ελεύθερης Ελλάδας, στις περιοχές δηλαδή που ήταν υπό αντάρτικο έλεγχο. Σ' αυτές τις περιοχές, για πρώτη φορά λαμβάνει μέρος στις εκλογές, εκλέγει και εκλέγεται, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και υπεύθυνες θέσεις στη Λαϊκή Εξουσία. Γίνεται μέλος του Λαϊκού Συμβουλίου του χωριού ή του Επαρχιακού Συμβουλίου, γίνεται δικαστίνα στα Λαϊκά Δικαστήρια, γίνεται φρούραρχος, αγροφύλακας κ. ο. κ. Ενδεικτικά είναι τα παρακάτω στοιχεία: Γύρω στα τέλη του 1948 πάνω από το 20% των λαϊκών οργάνων ήταν γυναίκες. Στη Φλώρινα π. χ. σε 29 Λαϊκά Συμβούλια ήταν μέλη 52 γυναίκες. Στο Επαρχιακό Συμβούλιο οι γυναίκες - μέλη ήταν 3. Στα 23 Λαϊκά Δικαστήρια συμμετείχαν 38 γυναίκες και στα Αναθεωρητικά 2. Στην Καστοριά η εικόνα ήταν αντίστοιχη. Στα 53 Λαϊκά Συμβούλια συμμετείχαν 78 γυναίκες, στο Επαρχιακό Συμβούλιο 2, στα Λαϊκά Δικαστήρια 14 και στα Αναθεωρητικά 2. (Βλέπε αναλυτικά: Ειδική ελληνογαλλική έκδοση του ΔΣΕ με τίτλο: "Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ"). Απ' όσα αναφέραμε, ίσως κανείς αναρωτηθεί: "Μα δεν ήταν βαριά αυτή η ζωή για τις γυναίκες;". Την απάντηση την έχουν δώσει οι ίδιες οι αγωνίστριες του ΔΣΕ, όπου κι αν πρόσφεραν υπηρεσίες, οι οποίες σε παρόμοια ερωτήματα απαντούσαν: "Βαρύτερο απ' τη σκλαβιά και την τυραννία τίποτα δεν υπάρχει".

Ας δώσουμε, όμως, το λόγο στις αυθεντικές μαρτυρίες δυο μαχητριών του ΔΣΕ, της Ηρώς Μπαρτζώτα και της Χρυσούλας Γκόγκογλου, τις οποίες και ευχαριστούμε για τη συμβολή τους στο αφιέρωμα.

Ηταν Νοέμβρης του 1947, όταν, με εντολή του Γενικού Αρχηγείου, αποσπάστηκα στη Διοίκηση του ΔΣΕ στο χωριό Ζέρμα, σαν υπεύθυνη στο Κέντρο Παραλαβής Ρουχισμού και Υφασμάτων (που μας στέλνονταν από τις τότε σοσιαλιστικές χώρες) και με τη χρέωση για την πολιτική δουλιά στις γυναίκες.
Εκεί στη Ζέρμα υπήρχαν συνεργεία, εργαστήρια κύρια ραφτάδικα που έφτιαχναν στολές για τους μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ. Οι τεχνίτες ήταν αντάρτες, εθελοντές και στρατολογημένοι, όπως και αρκετές γυναίκες, που ασχολούνταν στα εργαστήρια και σε άλλες υπηρεσίες.
Αργότερα έγιναν και αυτές μαχήτριες τηλεφωνήτριες, νοσοκόμες κλπ. Στις αρχές του Δεκέμβρη 1947 έφτασε και μια άλλη ομάδα από γυναίκες εθελόντριες και στρατολογημένες.

Τους έγινε μια ζεστή υποδοχή.

Ηταν όλα έτοιμα για την εγκατάστασή τους, στα σπίτια μαζί με τις άλλες γυναίκες.
Χρειάστηκε λίγος χρόνος για την ξεκούραση και την προσαρμογή τους στις νέες δυσκολίες και σκληρές συνθήκες, απ' αυτές που ζούσαν, τρόπο ζωής και περιεχόμενο.
Στο διάστημα αυτό, της προσαρμογής, είχαμε το χρόνο και τη δυνατότητα, μακριά από το μέτωπο του πολέμου, να οργανώσουμε διάφορες εκδηλώσεις ψυχαγωγίας. Διαβάζαμε τα δελτία του Γ.Α. τα ανακοινωθέντα, τις εφημερίδες μας. Διηγήματα από την Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση από τη Σοβιετική παρτιζάνικη λογοτεχνία, τα βράδια γύρω από το τζάκι με το φως του δαδιού.
Γίνονταν συζητήσεις, ερωτήσεις πώς και γιατί ξαναπήραμε τα όπλα και βγήκαμε στο βουνό και για ποιο σκοπό πολεμάμε. Πολύ γρήγορα έγινε η γνωριμία μας και αναπτύχθηκε μια φιλία ανάμεσά μας.
Ετσι πολύ ομαλά αρχίσαμε να οργανώνουμε τη ζωή μας, την εκπαίδευσή μας, σύμφωνα με τις ανάγκες του πολέμου. Σαν μαχήτριες, τηλεφωνήτριες. Το επόμενο βήμα ήταν να φαινόμαστε, στην εμφάνιση, στο ντύσιμό μας και σαν μαχήτριες. Και μια που τα υφάσματα τα είχαμε στη Ζέρμα και τα ραφτάδικα, η Διοίκηση αποφάσισε να ραφτούν το γρηγορότερο στολές για τις γυναίκες.
"Το ωραίο ήταν ότι μόλις οι κοπέλες έβαλαν τα παντελόνια, ίσως ο χειμώνας, ή μια εύκολη κίνηση, τις είδαμε ξαφνικά να περπατούν όλες με τα χέρια στις τσέπες. Γελώντας οι σ. έλεγαν, καλά Χρυσούλα τις "έβαλες" τα παντελόνια, τώρα κοίταξε να τις βγάλεις τα χέρια από τις τσέπες".

Η Κωνσταντινιά

Είχαμε όμως και μια μοναδική περίπτωση. Την Κωνσταντινιά.
Η Κωνσταντινιά ήταν στρατολογημένη. Ενα κορίτσι της φύσης και του βουνού. Αγνό, πάντα γελαστό, πολύ καλοσυνάτο, με τη χοντρή φορεσιά της, με ένα μπούστο σφιγμένο πάνω της κι ένα κοτσιδάκι να κρέμεται στην πλάτη της.Δεν είχε μπει ποτέ σε αυτοκίνητο, αλλά το είδε από μακριά όταν έβοσκε τα προβατάκια της, με τη ρόκα στο χέρι να κλώθει το μαλλί για το προικιό της. Οι συμβουλές της μάνας της ήταν οι μόνες γνώσεις της για τον κόσμο, για το μέλλον. Να μεγαλώσει να κάνει το προικιό της, να παντρευτεί και να κάνει παιδιά.
"Οχι συναγωνίστρια Χρυσούλα, εγώ θέλω να παντρευτώ και δε βάζω παντελόνι".
Παρ' όλες τις εξηγήσεις ότι το παντελόνι δε θα την εμπόδιζε να παντρευτεί και άλλα παραδείγματα, από συγκεκριμένες περιπτώσεις παντρεμένων γυναικών, η Κωνσταντινιά έμεινε αμετάπειστη.
Καλά Κωνσταντινιά μου πάρε τη στολή σου και όταν θελήσεις φόρεσέ τη. Γίναμε φίλες.
Στα μέσα του Φλεβάρη του 1948 πραγματοποιήθηκε στο χωριό Λυκορράχη η ιδρυτική σύσκεψη γυναικών, στελεχών του ΚΚΕ και του ΔΣΕ.
Εκεί μας ανακοινώθηκε από αντιπροσωπεία του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και του ΓΑ η απόφαση του Κόμματος και του ΓΑ για την ιδιαίτερη δουλιά στις γυναίκες του ΔΣΕ.
Θα τοποθετούνταν γυναίκα ως βοηθός των Πολιτικών Επιτροπών από το Αρχηγείο ως τη Διμοιρία.
Ετσι θεσμοθετήθηκε η γυναίκα πολιτικός επίτροπος, βοηθός του πολιτικού επιτρόπου για την ιδιαίτερη δουλιά στις γυναίκες μαχήτριες. Επίσης χρεωθήκαμε και την προσπάθεια που έπρεπε να κάνουμε στις μάνες των παιδιών, μπροστά στον κίνδυνο των βομβαρδισμών και του πολέμου να συμφωνήσουν να απομακρυνθούν τα παιδιά τους από το χώρο του πολέμου, για να σωθούν.

Στην πρώτη γραμμή

Μετά το τέλος της σύσκεψης πήραμε τα φύλλα πορείας για τις Ταξιαρχίες. Εγώ αποσπάστηκα στη 14 Ταξιαρχία ως βοηθός του πολιτικού επιτρόπου της Ταξιαρχίας, υπεύθυνη για την ιδιαίτερη δουλιά στις γυναίκες μαχήτριες. Διοικητής της Ταξιαρχίας - τότε - ήταν ο Γ. Γεωργιάδης και Πολιτικός Επίτροπος ο Γ. Βασιλικός.
Στις 14 Ιούνη άρχισαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Γράμμο. Η Ταξιαρχία κάλυπτε μια μεγάλη έκταση. Ο τομέας δεχόταν μεγάλη πίεση κι ενισχύθηκε και από άλλες δυνάμεις Ταξιαρχίας.
Μια μέρα, ήταν στο τέλος του Ιούλη, όπως έτρεχα πάνω από τα χαρακώματα, προσπαθώντας να φτάσω στο ύψωμα - στον πύργο της Κοτύλης, στον λεγόμενο Χάρο, που είχε μαχήτριες - ακούω μια γλυκιά γυναικεία φωνή "συναγωνίστρια Χρυσούλα, Χρυσούλα". Γυρίζω και βλέπω να ξεπροβάλλει από το χαράκωμα, με μεγάλη μου έκπληξη, η Κωνσταντίνα. Πάντα γελαστή άπλωσε τα χέρια της και συγκινημένες αγκαλιαστήκαμε σαν καλές παλιές φίλες και τώρα συμμαχήτριες "εν όπλοις".
"Συναγωνίστρια Χρυσούλα μόνη μου ζήτησα και ήρθα εδώ στο μέτωπο, στο χαράκωμα, να πολεμήσω κι εγώ όπως όλες σας. Γιατί, εγώ δεν μπορώ; Κοίτα με", κι έδειξε τη στολή της με καμάρι. "Εδώ με έχουνε σαν αδελφή". Ηρθε και ο ομαδάρχης της. Μίλησε επαινετικά για την Κωνσταντίνα, για την τόλμη της, για τη συμμετοχή της στις μάχες.
Η Κωνσταντίνα δεν πήγε στο χαράκωμα με το πιστόλι στον κρόταφο, όπως ισχυρίζεται ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος, αλλά με τη θέλησή της. Κατάλαβε, συνειδητοποίησε - με το φιλότιμο που διακρίνει τη γυναίκα - τη θέση της και πήρε μόνη της την απόφαση να γίνει μαχήτρια.
Αγκαλιαστήκαμε με την πίστη και την ελπίδα ότι θα ξανανταμώσουμε. Δεν ξανανταμώσαμε. Σε λίγες μέρες έγινε ο ελιγμός. Περάσαμε από το Γράμμο στο Βίτσι.
Η περίπτωση αυτή της Κωνσταντίνας είναι πολύ χαρακτηριστική, είναι μια απάντηση στις συκοφαντίες και διαστρεβλώσεις σ' αυτά που γράφει ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος για το ρόλο και τη συμπεριφορά των Πολιτικών Επιτρόπων του ΔΣΕ και την περιφρόνηση στην προσωπικότητα των στρατολογημένων αντρών και γυναικών. Οτι οι στρατολογημένοι οδηγούνταν με την τρομοκρατία και με το πιστόλι στον κρόταφο σαν άβουλα πρόβατα στη σφαγή.
Οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ είχαν ιδανικά, είχαν οράματα, ήταν ανιδιοτελείς, πίστευαν στο δίκαιο του αγώνα τους, για μια Ελλάδα της λευτεριάς, της εθνικής ανεξαρτησίας, της προκοπής και του σοσιαλισμού. Γι' αυτά τα ιδανικά έδιναν τη ζωή τους.
Και οι στρατολογημένοι άντρες και γυναίκες πίστεψαν σ' αυτούς τους σκοπούς του αγώνα και ενώθηκαν μαζί τους, πολέμησαν με αυτοθυσία και ηρωισμό. Πολλές γυναίκες στρατολογημένες παρασημοφορήθηκαν με μετάλλια ανδρείας και με μετάλλια "Ηλέκτρας".
Τα πρόβατα πανικοβάλλονται και σκορπούν με την πρώτη κανονιά. Οι μαχήτριες ορμούσαν με το τραγούδι στις κορφές και τα μετερίζια της επίθεσης και της αντίστασης, με το όπλο και τη χειροβομβίδα στο χέρι, με λεβεντιά και αυτοθυσία. Αυτές ήταν οι γυναίκες μαχήτριες, όπως έγραψαν διάφοροι σχολιογράφοι και χρονογράφοι.
Ο "Ταχυδρόμος" του Βόλου έγραφε για τις μαχήτριες στη μάχη της Καρδίτσας: "Εδειξαν μαχητικότητα και ορμή. Εν πολλοίς ανωτέραν των ανδρών". Ο δε χρονογράφος του "Βήματος" Παλαιολόγος έγραφε: "Οπως διηγούνται όσοι τις γνώρισαν στη μάχη της Καρδίτσας, πρόκειται για φανατισμένες ύαινες".
Ποιες ήταν όμως αυτές οι "ύαινες"; Ηταν οι αγωνίστριες της Εθνικής Αντίστασης, οι ΕΠΟΝίτισσες, τα κορίτσια των αγωνιστών και αγωνιστριών που γνώρισαν την πρωτοφανέρωτη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία, τις διώξεις, τα βασανιστήρια, τις δολοφονίες. Είδαν να δολοφονούνται και να σέρνονται στους δρόμους οι αγαπημένοι τους, τα παιδιά τους, οι άντρες τους, οι πατεράδες τους, από τις μοναρχοφασιστικές συμμορίες και τους χωροφύλακες. Γνώρισαν την κτηνωδία τους, όταν τους έκοβαν σύριζα τα μαλλιά. Και το χειρότερο, έφευγαν για να γλιτώσουν τον ομαδικό βιασμό από αυτά τα ανθρωπόμορφα τέρατα. Μέσα σε ένα χρόνο βιάστηκαν 165 γυναίκες.
Αυτές ήταν οι "ύαινες", που κατέφυγαν στο βουνό και άδραξαν τα όπλα για να υπερασπίσουν τη ζωή, την τιμή, την αξιοπρέπειά τους. Αδραξαν τα όπλα για τη λευτεριά και την εθνική ανεξαρτησία της πατρίδας μας από τους καινούριους κατακτητές αυτή τη φορά, τους Αγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές.
Χρυσούλα Γκόγκογλου
Μαχήτρια του ΔΣΕ
Υπολοχαγός Πολιτικός Επίτροπος

Μια μαχήτρια διηγείται

Η Ηρώ Μπαρτζώτα γράφει
για τη συμμετοχή της γυναίκας
στο Δημοκρατικό Στρατό

Στο ΔΣΕ ήμουν εθελόντρια. Βγήκα από τη Θεσσαλονίκη στις 21 Δεκέμβρη του 1947, με μια ομάδα συναγωνιστών κι ένα σύνδεσμο και φθάσαμε στο Αρχηγείο του Μπέλες την πρωτοχρονιά του 1948. Ολες αυτές τις μέρες ή μάλλον τις νύχτες, περπατούσαμε. Υστερα από 2 - 3 μέρες μ' έστειλαν στο Γ.Α. του ΔΣΕ, που είχε έδρα τότε στην Πύλη, στη μικρή Πρέσπα. Το ατομικό μου βιβλιάριο, του μαχητή του ΔΣΕ, έχει τον αριθμό Γ.Μ.10119 και ημερομηνία κατάταξης την 12.1.1948. Η υπηρεσία που μου ανατέθηκε ήταν η πολιτική δουλιά στις μαχήτριες κι έτσι μου δινόταν η ευκαιρία να βρίσκομαι σε διαφορετικά τμήματα, με διαφορετικούς διοικητές, μαχήτριες και μαχητές.
Στη μάχη η εικόνα ήταν μια: Αυτή που περιγράφει η Ελένη Παχή (φύλ. "Ρ" 1/1/1997). Οι μαχήτριες και οι μαχητές, με τους διοικητές τους επικεφαλής, με τον ηρωισμό, την αυτοθυσία, την αυταπάρνηση, την υπομονή και την επιμονή τους έκαναν τις περισσότερες φορές τη ζυγαριά να κλίνει προς το μέρος μας, παρά τη μεγάλη υπεροχή του αντίπαλου στρατού, σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Δεν είναι λίγες φορές, που έπεσαν όλοι στο πεδίο της μάχης μα δεν υποχώρησαν.
Ο μεγάλος Γάλλος κομμουνιστής ποιητής Πωλ Ελυάρ, που επισκέφθηκε το Γράμμο το 1949, γράφει σε αυτόγραφο: "Οι Ελληνίδες αδελφές μας με τον ηρωισμό τους θεωρούνται στον κόσμο, σαν η πιο αρμονική ισοτιμία ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα". Και ο Ανρί Μπασίς, που τον συνόδευε σ' αυτό το ταξίδι: "Οι γυναίκες της Ελλάδας, αδελφές της Ηλέκτρας Αποστόλου, είναι επίσης οι αδελφές της δικής μας Ντανιέλ Καζανοβά. Είναι η προσωποποίηση του ηρωισμού και της τρυφερότητας της Ελλάδας".

Πρώτες ανάμεσα στους πρώτους

Οι μαχήτριες του ΔΣΕ, στην πλειοψηφία τους ήταν αγρότισσες. Λίγες ήταν από τις πόλεις της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας - Θράκης και ελάχιστες από την Αθήνα και τον Πειραιά. Οι περισσότερες είχαν τελειώσει μια - δυο τάξεις του δημοτικού. Από τα χωριά, στα κατσάβραχα, αγράμματες. Εφθαναν στο ΔΣΕ, εθελόντριες ή επιστρατευμένες, χωρίς οι περισσότερες να έχουν επίγνωση, πού ακριβώς πηγαίνουν. Ομως, πολύ γρήγορα προσαρμόζονταν, πείθονταν να φορέσουν τη στρατιωτική στολή, ακόμα και να κόψουν τα μαλλιά τους, για ευκολία. Στα τμήματα, πλάι πλάι με τους μαχητές, χωρίς να τους γίνεται κανένα σκόντο, παρ' όλες τις παραπανίσιες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ως γυναίκες, όχι μόνο τα 'βγαζαν πέρα παλικαρίσια, μα ακόμα νοικοκύρευαν το τμήμα τους και πολλές φορές έπλεναν και τα ρούχα όλων. Σκορπούσαν στην τραχιά και γεμάτη κινδύνους ζωή δροσιά, χάρη, απλότητα κι ευθυμία. Μετά τη μάχη ή την οποιαδήποτε υπηρεσία, αφού πλύνονταν, χτενίζονταν, έδεναν και καμιά κόκκινη κορδέλα στα μαλλιά τους, παράσερναν τους πάντες στο χορό και το τραγούδι. Χορεύοντας, πιασμένοι από τους ώμους, σε κύκλο, τραγουδούσαν τ' αγαπημένα αντάρτικα τραγούδια, όπως "Αντε γιούρια - γιούρια, άντε κι ο πόλεμος θέλει τραγούδια...", ή το "Κίνησε η γερακίνα, για νερό κρύο να φέρει...". Δεν ήταν, όμως, λίγες και οι φορές, που ξαπλώνοντας τη νύχτα να ξαποστάσουν λίγες ώρες, με μαξιλάρι το γυλιό και σκέπασμα τη χλαίνη, θυμούνταν τα χωριά, τους γονείς τους, τα παιδιά τους οι μεγαλύτερες και σκέπαζαν το πρόσωπό τους, για να μη δει κανείς το πικρό τους δάκρυ.
Αυτά ήταν στις ελάχιστες ώρες της ανάπαυσης. Στον πόλεμο, όμως και στη δουλιά, πάντα και παντού, ίσες με τους μαχητές, πρώτες ανάμεσα στους πρώτους.
Στις πορείες, μέσα στη σιωπή της νύχτας, με φεγγάρι ή σκοτάδι, πολλές φορές αποκομμένοι, χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, να σε παίρνει ο ύπνος για ένα δευτερόλεπτο, για να ονειρευτείς το αναμμένο τζάκι και τη σούπα να βράζει στην πυροστιά, κρεβάτι στρωμένο με καθαρά σεντόνια και ζεστά παπλώματα! Την άλλη στιγμή, πίσω στη σκληρή πραγματικότητα. Στις ολιγόστιγμες στάσεις, να πέφτεις στο χώμα, για να ρουφήξεις λίγη δροσιά, γιατί βάλλονταν από το εχθρικό πυροβολικό όλες οι πηγές και οι βρυσούλες και το παγούρι ήταν αδειανό! Στην πεντάλεπτη στάση, ο ύπνος γέμιζε και τα 300 δευτερόλεπτα, για να ανακτηθούν οι δυνάμεις και να συνεχίσεις την πορεία, μην αργοπορήσεις και χάσεις τους συντρόφους σου.
Οι μαχήτριες υπηρετούσαν παντού, σε όλα τα όπλα και τις υπηρεσίες. Ακόμα πήγαιναν γι' ανίχνευση, έμπαιναν για πληροφορίες στα κατεχόμενα χωριά, μιλούσαν με το "χωνί" για να προσελκύσουν τους φαντάρους του κυβερνητικού στρατού, έπιαναν "γλώσσες", έκαναν επιθέσεις με πάντζερ, μετέφεραν τραυματίες, ήταν νοσοκόμες στα ορεινά χειρουργεία και στα προωθημένα τμήματα, φύλαγαν σκοπιά, κλπ.

Ηρωικές μορφές

Πολλές μαχήτριες, όμως, απόκτησαν και λαμπρές διοικητικές ικανότητες. Περίπου 100 ονομάστηκαν αξιωματικοί και πάρα πολλές υπαξιωματικοί.
Στο 2ο Συνέδριο της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Γυναικών, που έγινε στη Βουδαπέστη, το Δεκέμβρη του 1948, πήρε μέρος και αντιπροσωπεία από την Ελλάδα. Επικεφαλής ήταν η πρόεδρος της Πανελλήνιας Δημοκρατικής Ενωσης Γυναικών, Χρύσα Χατζηβασιλείου, η οποία μιλώντας στο Συνέδριο, ανάμεσα σε άλλα, είπε: "Οι γυναίκες της Ελλάδας έδειξαν ότι ξέρουν να σηκώνουν τόσα βάρη όσα δικαιώματα ζητούν και διεκδικούν. Δεν αρκούνται μονάχα στα καθήκοντα των αγωνιστών των μετόπισθεν, αλλά πήραν τα όπλα και αντιμετώπισαν τον εχθρό, ίσος προς ίσον. Το 15% της δύναμης του ΔΣΕ αποτελείται από γυναίκες... Υπάρχουν νέα κορίτσια, που πήραν μέρος σε 100 τουλάχιστον μάχες. Υπάρχουν ακόμα παραδείγματα ηρωισμών, ομαδικών και ατομικών, που ξεπερνάνε όλες τις τόσο πλούσιες, ηρωικές μας παραδόσεις...". Πολλές είναι οι νεκρές μαχήτριες και αξιωματικοί, που έπεσαν ηρωικά, θυσιάζοντας τα νιάτα τους στο βωμό της λευτεριάς. Αξιωματικοί, όπως η Ελευθερία Ιωαννίδου, πολιτικός επίτροπος τάγματος, που έπεσε στη μάχη του Γκόλιο - Κάμενικ, στις 3/8/48. Η Κατίνα Ανδρεοπούλου (Τοβέτα) , που πήρε μέρος σε 80 μάχες, τραυματίστηκε 4 φορές και τιμήθηκε δύο φορές, με το Μετάλλιο Ανδρείας. Οι αδελφές Καλαϊτζίδου Αθανασία και Λυδία, που σκοτώθηκαν την ίδια μέρα στο Ταμπούρι του Γράμμου το 1948, σε διαφορετικές όμως μάχες. Επίσης, έπεσαν ηρωικά η Δήμητρα Γαλάνη, από την Αγόριανη Δομοκού, η Παναγιώτα Γεωργακοπούλου από το Τσακνοχώρι Βο`ϊου, η Θάλεια Λάγκα, επίσης από την Αγόριανη, η Αφροδίτη Καρρά από το Αηδονοχώρι Καρδίτσας, η Πίπη Κυρίτση από τα Γιαννιτσά, η Θεανώ Πάτσιου, επίτροπος λόχου από το Δισπήλιο Καστοριάς, η Δήμητρα Παπαδοπούλου από την Κάτω Αγόριανη Δομοκού, που σκοτώθηκε τον Ιούνη του 1949, μαζί με τον αξέχαστο Διαμαντή, διοικητή της 2ης Μεραρχίας του ΔΣΕ και πολλές άλλες. Ας με συγχωρέσουν, που ο λίγος χώρος μιας διήγησης δε φθάνει, για να αναφερθούν όλα τα ονόματα των ηρωίδων, που έπεσαν στις μάχες, στους βομβαρδισμούς και στις άλλες πράξεις του εχθρού. Πολλές απ' αυτές τιμήθηκαν με τα παράσημα Ηλέκτρας και Ανδρείας. Ομως, όλες διακρίθηκαν για το ήθος και τη λεβεντιά τους. Πολλές είναι κι αυτές, που τραυματίστηκαν και αρκετές που έμειναν ανάπηρες και άλλες που πέθαναν αργότερα στην προσφυγιά, εξαιτίας της οπωσδήποτε δύσκολης - για τις γυναίκες - δουλιάς του πολεμιστή.
Υποχωρώντας τον Αύγουστο του 1949, μετά την ήττα μας στον άνισο πόλεμο, εκείνη την εφιαλτική νύχτα, με το ολόγιομο φεγγάρι και την απόλυτη σιγαλιά, όλες μας ήμασταν φοβερά πικραμένες και απέραντα ψυχικά πληγωμένες, όπως άλλωστε και οι μαχητές, μα όχι υποταγμένες. Εκείνη τη νύχτα, ήμασταν απόλυτα βέβαιες, ότι θα γυρνούσαμε ξανά πίσω στην πατρίδα μας, στα αγαπημένα μας βουνά και μάλιστα, πολύ γρήγορα. Οτι αυτός είναι ένας εφιάλτης προσωρινός, που θα περάσει.
Δυστυχώς, οι ελπίδες μας δε δικαιώθηκαν. Ωστόσο, η 3χρονη εποποιία του ΔΣΕ θα είναι αιώνια, μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της ιστορίας του ΚΚΕ, της ιστορίας των δίκαιων αγώνων του ελληνικού λαού.
Πηγές:
1. Το 2ο Συνέδριο της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών. Βουδαπέστη 1 - 6/12/1948. Εκδόσεις Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ενωσης Γυναικών, σελ. 12
2. "Μορφές Ηρώων", εκδόσεις "Νέα Ελλάδα" 1953
3. Ονομασίες και προαγωγές του ΔΣΕ. Από διατάγματα και ημερήσιες διαταγές, εκδόσεις ΔΣΕ, Ιούλης 1949.
4. Αυτόγραφα, που αφιέρωσαν στις μαχήτριες του ΔΣΕ ο Πωλ Ελυάρ και ο Ανρί Μπασίς
Ηρώ ΜΠΑΡΤΖΩΤΑ

Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"