Η πρώτη εικόνα των πολιτικών προσφύγων, όπως καταγράφηκε από το ΚΚΕ και παρουσιάστηκε στην IIIη συνδιάσκεψή του, το 1950 89

Η πρώτη εικόνα των πολιτικών προσφύγων, όπως καταγράφηκε από το ΚΚΕ και παρουσιάστηκε στην IIIη συνδιάσκεψή του, το 1950

Οι οργανώσεις των προσφύγων στις σοσιαλιστικές χώρες έλαβαν ειδική μέριμνα για τα παιδιά, για την υγιεινή διαβίωσή τους, την εξασφάλιση ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, τροφής, διαμονής, ένδυσης, μόρφωσης, αλλά και ψυχαγωγίας

Μετά την ήττα και την υποχώρηση του ΔΣΕ, χιλιάδες ήταν οι αγωνιστές - άνδρες και γυναίκες - που πήραν το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς. Μιας προσφυγιάς που κράτησε ολόκληρες δεκαετίες και που για μια κατηγορία αγωνιστών - τους μη Ελληνες το γένος - διαρκεί ακόμη. Στους χιλιάδες αυτούς αγωνιστές - πολιτικούς πρόσφυγες, πρέπει να προστεθούν και τα χιλιάδες, επίσης, παιδιά - των εμπόλεμων περιοχών - που από τους πρώτους μήνες του 1948, μεταφέρθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες με τη συγκατάθεση των γονιών τους ή των στενών συγγενών τους (όπου δεν υπήρχαν γονείς), για να σωθούν από τον πόλεμο, την πείνα και τις αρρώστιες. Τη σωτηρία αυτών των παιδιών η ντόπια αντίδραση και οι ξένοι προστάτες της την ονόμασαν "παιδομάζωμα" και επιχείρηση διαμόρφωσης "γενιτσάρων", επιδιώκοντας έτσι να σπιλώσουν τους αγώνες του ΔΣΕ και του ΚΚΕ, να σπιλώσουν στο σύνολό του το προοδευτικό, αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα της χώρας μας. Τώρα, βέβαια, η αλήθεια έχει πλέον αποκαλυφθεί. Το παιδομάζωμα δεν το έκανε ο ΔΣΕ, το ΚΚΕ και η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση. Το παιδομάζωμα το έκανε η ντόπια αντίδραση με πρωταγωνίστρια τη βασίλισσα Φρειδερίκη, που οργάνωνε ολόκληρες παιδουπόλεις με παιδιά αγωνιστών, φυλακισμένων, εξορίστων, εκτελεσμένων, με παιδιά ορφανά που στη δίνη του πολέμου είχαν χάσει τους γονείς τους. Σ' αυτά τα παιδιά επιχειρήθηκε να περάσει ο γενιτσαρισμός, να μισήσουν δηλαδή τους γονείς τους - νεκρούς ή ζωντανούς - και τις ιδέες για τις οποίες αυτοί πολέμησαν και μάτωσαν. Αυτά τα παιδιά χρησιμοποιήθηκαν ως εμπόρευμα και πουλούνταν, σαν να ήταν πρόβατα, στους ξένους. Κάποτε ο ιστορικός ίσως να είναι σε θέση να δώσει όλα τα στοιχεία που συνθέτουν αυτή την τραγωδία. Αλλά κι αυτά που σήμερα έρχονται στο φως της δημοσιότητας, είναι αρκετά για να καταλάβει κανείς τι πραγματικά συνέβη.
Στα όσα έχουμε γράψει για τον τρίχρονο αγώνα του ΔΣΕ, θεωρήσαμε ότι θα ήταν παράλειψη να μη δώσουμε ορισμένα στοιχεία γύρω από τους αγωνιστές και τις αγωνίστριες, που πήραν το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς, μακριά από την πατρίδα τους, αφού το ντόπιο και ξένο κατεστημένο τούς τη στέρησε. Φυσικά, δε θα επιχειρήσουμε να γράψουμε την ιστορία αυτής της προσφυγιάς. Αυτή είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας και αναμφίβολα χρήζει ιδιαίτερης έρευνας και μελέτης. Απλά, θα περιοριστούμε να παρουσιάσουμε την πρώτη εικόνα γύρω από το θέμα, βασισμένοι στα επίσημα στοιχεία που είχε συγκεντρώσει το ΚΚΕ αμέσως μετά τον Εμφύλιο.

Πηγή μας για την άντλησή τους είναι η εισήγηση που έκανε ο Β. Μπαρτζιώτας στην 3η Συνδιάσκεψη του Κόμματος (10 - 14/10/1950. Βλέπε: "III Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, εισηγήσεις, λόγοι, αποφάσεις - Μόνο για εσωκομματική χρήση - Εισήγηση Β. Μπαρτζιώτα: Η κατάσταση και τα προβλήματα των πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες", σελ. 263 - 311). Φυσικά, δεν πρόκειται για στοιχεία που δίνουν την πλήρη, τελική και ολοκληρωμένη εικόνα της πολιτικής προσφυγιάς. Πρόκειται για στοιχεία που βρίσκονταν σε εξέλιξη αφού τροποποιούνταν καθημερινά. Εντούτοις είναι στοιχεία αξιοποιήσιμα γιατί φανερώνουν και το μέγεθος της πολιτικής προσφυγιάς και την κατάσταση που συνάντησαν οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες στις χώρες υποδοχής τους. Τα στοιχεία αυτά καταγράφουν την εικόνα που υπήρχε στο διάστημα που πραγματοποιήθηκε η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ. Αναφέρονται στους πολιτικούς πρόσφυγες, που βρίσκονταν σε όλες τις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ, πλην της Γιουγκοσλαβίας, που προφανώς η καταγραφή δεν ήταν δυνατή λόγω μη ύπαρξης σχέσεων μεταξύ των δύο κομμάτων και της αδυναμίας του ΚΚΕ να έχει σαφή, δική του, εμπεριστατωμένη γνώση και γνώμη. Επίσης, δεν υπάρχουν στοιχεία για την Αλβανία γιατί εκεί δεν έμειναν πολιτικοί πρόσφυγες και παιδιά, ώστε να μη δοθεί το πρόσχημα στην ελληνική αντίδραση και τους Αμερικανούς για επιθετικές ενέργειες εναντίον της.

 

Χώρες υποδοχής - οργανώσεις προσφύγων

Τους πολιτικούς πρόσφυγες και τα παιδιά υποδέχτηκαν οι εξής χώρες: ΕΣΣΔ, Ρουμανία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Γερμανία (η μετέπειτα ΓΛΔ). Για την καλύτερη τακτοποίηση των προσφύγων και οργάνωση της ζωής τους το ΚΚΕ δημιούργησε την Κεντρική Επιτροπή Προσφύγων Ελλάδας (ΚΕΠΕ). Δίπλα στην ΚΕΠΕ - και στα πλαίσιά της - δημιουργήθηκε η Επιτροπή Βοήθειας Παιδιών (ΕΒΟΠ). Και οι δύο οργανώσεις, εκτός των κεντρικών τους οργάνων, είχαν παραρτήματα σε όλες τις χώρες που βρίσκονταν πρόσφυγες και παιδιά. Παράλληλα, βεβαίως, λειτουργούσαν και οι οργανώσεις που υπήρχαν στα χρόνια του Εμφυλίου, το ΚΚΕ, η ΕΠΟΝ, το ΝΟΦ, η ΠΔΕΓ κλπ.).
Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι πολιτικοί πρόσφυγες ήταν η επαγγελματική τους απασχόληση, ούτως ώστε να μπορέσουν να ζήσουν και να δημιουργήσουν στους νέους τόπους που βρέθηκαν. Μέχρι όμως να γίνει αυτό, οι κυβερνήσεις των Λαϊκών Δημοκρατιών και της ΕΣΣΔ εξασφάλισαν στους πρόσφυγες τους βασικούς όρους ζωής (τροφή, ένδυση, στέγη). Η σοβιετική κυβέρνηση, με δύο αποφάσεις που έφεραν την υπογραφή του Στάλιν, καθόρισε ότι οι πολιτικοί πρόσφυγες στο έδαφός της θα έτρωγαν για έξι μήνες εντελώς δωρεάν και για τους άλλους 6, μέχρι το τέλος του 1950, θα πλήρωναν το 50% της τροφής τους, παρόλο που σ' αυτό το δεύτερο εξάμηνο το 97% των εκεί προσφύγων είχε ήδη επαγγελματικά αποκατασταθεί. Στην ίδια περίπου κατεύθυνση κινήθηκαν και οι κυβερνήσεις των άλλων Λαϊκών Δημοκρατιών, που με αποφάσεις τους εξασφάλισαν τη δωρεάν διατροφή όλων των προσφύγων για τους πρώτους μήνες εγκατάστασής τους και κατόπιν το μέτρο παρέμεινε εν ισχύι για όσους δεν είχαν επαγγελματικά αποκατασταθεί. Ακόμη, οι κυβερνήσεις της ΕΣΣΔ και των Λαϊκών Δημοκρατιών φρόντισαν για την εκπαίδευση και επαγγελματική ειδίκευση των προσφύγων. Κι αυτό ήταν άκρως απαραίτητο, αφού η πλειοψηφία των μαχητών του ΔΣΕ ήταν αγροτόπαιδα, που δεν είχαν ιδέα από εργοστάσια και μηχανές. Αλλά κι αυτοί που άλλοτε είχαν δουλέψει στη βιομηχανία και τη βιοτεχνία, ήταν εντελώς ξεκομμένοι από την παραγωγή λόγω των πολύχρονων αγώνων, των διώξεων, των φυλακίσεων, των εξοριών. Τέλος, μεγάλη βοήθεια δόθηκε για την εξασφάλιση ειδικής ειδίκευσης και απασχόλησης στους μισοανάπηρους, αλλά και για την εξασφάλιση υποφερτής ζωής στους καθολικά ανάπηρους και τους γέρους.

Οσον αφορά στα παιδιά, οι Λαϊκές Δημοκρατίες και η ΕΣΣΔ, σε συνεργασία με τις οργανώσεις των προσφύγων και το ΚΚΕ, έλαβαν ειδική μέριμνα για την υγιεινή διαβίωσή τους, την εξασφάλιση ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, τροφής, διαμονής, ένδυσης αλλά και μόρφωσης. Οπως προαναφέραμε, για τη βοήθεια στα παιδιά είχε δημιουργηθεί ειδική οργάνωση, η ΕΒΟΠ, με επικεφαλής τον καθηγητή Π. Κόκκαλη, την συγγραφέα Ελλη Αλεξίου, τους δασκάλους παιδαγωγούς όπως ο Α. Δούπης, ο Θ. Μητσόπουλος κ.ά.
Ας δούμε όμως συνολικά τα στοιχεία για τους πολιτικούς πρόσφυγες και τα παιδιά, όπως παρουσιάστηκαν στην III Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, από τους παρακάτω πίνακες που κατατέθηκαν εκεί. Οι μικρές αποκλίσεις των αριθμών από πίνακα σε πίνακα δεν αλλάζουν τη γενική εικόνα. Υποθέτουμε ότι μπορεί να οφείλονται είτε σε ατελή καταγραφή των στοιχείων, είτε στο γεγονός ότι μάλλον η συλλογή των στοιχείων - που περιλαμβάνονται σε κάθε πίνακα - έγινε σε διαφορετικούς χρόνους κι από διαφορετικά όργανα, οπότε λόγω της ρευστότητας της κατάστασης η τροποποίησή τους, συν τω χρόνω, ήταν φυσιολογική, είτε σε λάθη κατά την καταγραφή, που πέρασαν στο εισηγητικό κείμενο του Β. Μπαρτζιώτα προς τη Συνδιάσκεψη χωρίς να προσεχτούν και να διορθωθούν. Από μέρους μας παραθέτοντας τους πίνακες των στοιχείων που ο Β. Μπαρτζιώτας κατέθεσε στην 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, θα σημειώνουμε και τις αποκλίσεις που παρουσιάζουν μεταξύ τους για διευκόλυνση του αναγνώστη.

Πρώτη Σημείωση "Ρ":

Οπως αναφέρεται στην εισήγηση του Β. Μπαρτζιώτα στην 3η Συνδιάσκεψη, κατά το διάστημα των εργασιών της, τα στοιχεία για την Πολωνία είχαν αλλάξει, αφού πολιτικοί πρόσφυγες που είχαν απογραφεί στους μη επαγγελματικά αποκαταστημένους, είχαν πιάσει δουλιά.

Δεύτερη Σημείωση "Ρ":

Αν προσθέσει κανείς τον αριθμό των επαγγελματικά αποκαταστημένων και αυτών που δεν είχαν ακόμη βρει δουλιά (ικανοί - μισοϊκανοί) βγαίνει ένα άθροισμα 36.160 προσφύγων. Ο Πίνακας II, όμως, αν προστεθεί ο αριθμός των γυναικών και των ανδρών πολιτικών προσφύγων, δίνει σύνολο 37.984. Δηλαδή ανάμεσα στους πίνακες II και ΙΙΙ - IV υπάρχει μια διαφορά 1.824 προσφύγων που δεν καταγράφονται στους πίνακες III και IV. Πιθανόν επρόκειτο για γέροντες και ανάπηρους, εντελώς ανίκανους για εργασία.

Σημείωση "Ρ":

Ο συνολικός αριθμός προσφύγων που παρουσιάζεται εδώ (άνδρες - γυναίκες - παιδιά), αν προσθέσει κανείς τα νούμερα, είναι 55.513. Υπάρχει δηλαδή μια απόκλιση, σε σχέση με το συνολικό αριθμό που δίνει ο Πίνακας I. Συγκεκριμένα, δεν καταγράφονται - ίσως για κάποιον από τους λόγους που προαναφέραμε - 368 πρόσφυγες.


Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"