ΦΥΜΑΤΙΩΣΗ Η «ευρηματικότητα» μιας παλιάς μάστιγας

ΦΥΜΑΤΙΩΣΗ

Η «ευρηματικότητα» μιας παλιάς μάστιγας

Οι περισσότεροι άνθρωποι στις λεγόμενες ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες είχαν μάθει είτε να αγνοούν εντελώς είτε να θεωρούν τη φυματίωση ως παλιό νικημένο εχθρό της ανθρώπινης υγείας. Από τους προϊστορικούς χρόνους (πρόσφατες γενετικές αναλύσεις συμπεραίνουν ότι το μικρόβιο της φυματίωσης πρωτοεμφανίστηκε πριν από 60-70.000 χρόνια), αυτή η επίμονη βακτηριακή λοίμωξη κατέφαγε τα κορμιά αμέτρητων εκατομμυρίων, γεμίζοντας τα πνευμόνια τους με ματωμένα πτύελα. Καθώς η φυματίωση εξαπλωνόταν στο πέρασμα των αιώνων, συνέχιζε να σκοτώνει αδιακρίτως πλούσιους και φτωχούς (περισσότερο τους φτωχούς λόγω των συνθηκών διαβίωσής τους). Στην αρχή του 20ου αιώνα, οι καμπάνιες ενημέρωσης για τη βελτίωση της δημόσιας υγείας, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και τελικά τα αντιβιοτικά και ένα μέτρια αποτελεσματικό εμβόλιο, έκαναν τη φυματίωση φάντασμα του παλιού φοβερού εαυτού της.
Αν και το 2011 αρρώστησαν από φυματίωση περίπου 9 εκατομμύρια άνθρωποι, από τους οποίους 1,4 εκατομμύρια πέθαναν (κυρίως στις πιο φτωχές περιοχές του κόσμου), το ποσοστό θνησιμότητας είχε πέσει περίπου κατά το ένα τρίτο σε σχέση με το 1990. Ομως το μέλλον κάθε άλλο παρά προδιαγράφεται ρόδινο. Ενας παράγοντας είναι φυσικά η καπιταλιστική κρίση, που εξαιτίας της εξαθλίωσης μεγάλου μέρους των λαών των «ανεπτυγμένων» χωρών, προκαλεί θύματα και μέσω της φυματίωσης, με αύξηση των κρουσμάτων ασθένειας από τη νόσο. Σχεδόν το ένα τρίτο των ανθρώπων, δηλαδή περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια, είναι μολυσμένο με το μυκοβακτήριο της φυματίωσης, όμως μόνο 5-10% εκδηλώνει την ασθένεια κατά τη διάρκεια της ζωής του, καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα των περισσότερων ανθρώπων μπορεί να κρατάει υπό έλεγχο τον παθογόνο μικροοργανισμό, δίχως να εκδηλώνονται συμπτώματα και δίχως να είναι μεταδοτικός.

Επικίνδυνη κατεύθυνση

Νέες γενετικές έρευνες δείχνουν ότι το μυκοβακτήριο της φυματίωσης μπορεί να οδεύει ήδη προς ανθεκτικότερες πιο θανατηφόρες παραλλαγές του και αυτό όχι μόνο επειδή κάποια στελέχη του έχουν αποκτήσει αντοχή απέναντι στα τυπικά αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση της φυματίωσης. Μια διαρκώς αυξανόμενη μερίδα ερευνητών θεωρεί ότι το μυκοβακτήριο της φυματίωσης έχει εξελιχθεί προς μια αναπάντεχη και εξαιρετικά επικίνδυνη κατεύθυνση. Οπως διαπίστωσαν, από τις εφτά οικογένειες γενετικά συγγενών στελεχών, η μία (ομάδα του Πεκίνου) είναι εξαιρετικά θανατηφόρα, με προδιαγραφές ανάπτυξης πολυανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά και πολύ εύκολο να μεταδοθεί στο σημερινό πυκνοκατοικημένο και διασυνδεδεμένο κόσμο.
Οι ερευνητές ανησυχούν παράλληλα ότι οι σημερινές προσεγγίσεις στη θεραπεία της φυματίωσης και το μοναδικό, περιορισμένης αποτελεσματικότητας, εμβόλιο μπορεί τελικά να βοηθούν το βακτήριο να γίνει ακόμα πιο ατίθασο. Οι κλινικοί γιατροί γνωρίζουν εδώ και πολύ καιρό, ότι η μη ολοκλήρωση της θεραπείας μπορεί να δημιουργήσει στελέχη ανθεκτικά στα βακτήρια. Τώρα όμως γίνεται αντιληπτό, ότι ακόμα και θεραπείες που ολοκληρώθηκαν με επιτυχία μπορεί να είναι προβληματικές, αν αυτό που πετυχαίνουν είναι να ξεριζώνουν τις πιο ήπιες, με πιο αργό ρυθμό αναπτυσσόμενες ομάδες μυκοβακτηρίων. Κάτι τέτοιο ουσιαστικά θα επέτρεπε στις πιο επιθετικές και γρήγορα διαδιδόμενες βακτηριακές οικογένειες να αποκτήσουν πληθυσμιακό πλεονέκτημα μεταξύ των βακτηρίων της φυματίωσης.

Η σχέση με τις συνθήκες ζωής

Παραπέρα, οι προσπάθειες να αναπτυχθούν νέες θεραπείες και διαγνωστικά τεστ μπορεί να είναι προδιαγεγραμμένο να αποτύχουν, αν τα στελέχη που μπαίνουν στο στόχαστρο δεν είναι τα πιο μεταδοτικά, εκείνα που διαδίδονται σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αν αυτοί οι φόβοι αποδειχτούν βάσιμοι, τότε ενδέχεται στο μέλλον οι ρυθμοί εκδήλωσης φυματίωσης να αρχίσουν να αυξάνονται και πάλι, η ασθένεια να γίνει ακόμα δυσκολότερο να θεραπευτεί και να διαδοθεί ευρέως και σε πληθυσμούς που μέχρι τώρα είχε μικρή εξάπλωση.
Οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων είναι βασικός παράγοντας για την εξάπλωση και εκδήλωση των συμπτωμάτων της φυματίωσης. Η πολύ πυκνή δόμηση, η κακή ποιότητα του αέρα και η πείνα προάγουν τη φυματίωση. Πολύ συχνά, οι άνθρωποι με φυματίωση είναι υποσιτισμένοι, αλκοολικοί ή δεν παίρνουν κανονικά ή και καθόλου τα φάρμακά τους, σύνηθες φαινόμενο μεταξύ των φτωχών της Ασίας και της Αφρικής, αλλά όλο και συχνότερο και μεταξύ των εξαθλιωμένων της Ευρώπης και της Αμερικής. Συνεργιστικά με τη φυματίωση λειτουργεί το Εϊτζ αλλά και ο διαβήτης, επιδρώντας στο ανοσοποιητικό σύστημα έτσι που να διευκολύνεται η μετάδοση και ενεργοποίηση της ασθένειας. Το στίγμα της αναιμίας δυσκολεύει παραπέρα τα πράγματα.

Αντιφατική αλληλεπίδραση

Οι ερευνητές υποπτεύονται ότι ορισμένα στελέχη μυκοβακτηρίου της φυματίωσης τείνουν να προκαλούν έντονη αντίδραση του ανοσοποιητικού, οδηγώντας στη γρήγορη ανάπτυξη των κοιλοτήτων μέσα στους πνεύμονες και τη γρήγορη μετάβαση από τη λανθάνουσα κατάσταση στην εκδήλωση της αρρώστιας. Αλλα στελέχη τείνουν να καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα, βρίσκοντας την ευκαιρία να εγκατασταθούν σε διάφορα όργανα.
Σε μια ενδελεχή εξέταση του γονιδιώματος ποικιλίας στελεχών του βακτηρίου της φυματίωσης, διαπιστώθηκε ότι το μικρόβιο δεν ακολούθησε τη συνηθισμένη διαδρομή των παθογόνων του ανθρώπου. Αντί να αλλάξει στο πέρασμα του χρόνου, το DNA που κωδικοποιεί τις πρωτεΐνες στο εξωτερικό του βακτηρίου (αυτές που αναγνωρίζονται και γίνονται στόχος του ανοσοποιητικού) παραμένει απαράλλαχτο. Συνήθως, τα παθογόνα βακτήρια αναγκάζονται μέσω της φυσικής επιλογής να αλλάξουν το κάλυμμα πρωτεϊνών τους, για να επιβιώσουν από τις στοχευμένες επιθέσεις του ανοσοποιητικού. Η ιδιαιτερότητα της φυματίωσης έχει επιπτώσεις στα νέα εμβόλια που αναπτύσσονται. Τα εμβόλια εξ ορισμού έχουν σκοπό να ενισχύσουν την αντίδραση του ανοσοποιητικού για να καταπολεμήσει μια μόλυνση. Ωστόσο, στην περίπτωση της φυματίωσης, αυτή η ενίσχυση μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της μεταδοτικότητας. Μια οικογένεια βακτηρίων που έχει εξελιχτεί ώστε να ενισχύει την αντίδραση του ανοσοποιητικού, μπορεί να βοηθηθεί αντί να βλαφτεί από ένα εμβόλιο που ενεργοποιεί παραπέρα το ανοσοποιητικό σύστημα.

Το ανοσοποιητικό υπαίτιος της μεγαλύτερης ζημιάς

Οταν το μυκοβακτήριο της φυματίωσης μπει μέσα στον οργανισμό δεν κάνει πολλά πράγματα. Είναι περισσότερο οι προσπάθειες του ίδιου του οργανισμού να το ξεφορτωθεί που προκαλούν την περισσότερη ζημιά. Για παράδειγμα, τα λευκοκύτταρα δημιουργούν τις κοιλότητες στους πνεύμονες όπου περιορίζεται τελικά το μυκοβακτήριο. Ενισχύοντας την αντίδραση του οργανισμού ίσως να βοηθάμε το μικρόβιο και όχι τον ξενιστή. Αυτή είναι μια θεωρία που δεν είναι κοινά αποδεκτή, αλλά αν αληθεύει μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες. Σε οποιαδήποτε περίπτωση ο ασθενής από φυματίωση πρέπει να ακολουθεί τις εντολές του γιατρού του, καθώς η γρήγορη αντίδραση του ανοσοποιητικού μπορεί να εμποδίσει το μικρόβιο να εγκατασταθεί στον οργανισμό. Το ίδιο ισχύει και για τον εμβολιασμό. Το εμβόλιο που χρησιμοποιείται σήμερα, έχει χορηγηθεί σε ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους και ήδη μετράει 90 χρόνια ζωής, προστατεύοντας κυρίως τα παιδιά από σοβαρές επιπλοκές, όπως η φυματιώδης μηνιγγίτιδα.
Η εξελικτική αλληλεπίδραση μεταξύ φυματίωσης και ανθρώπινου οργανισμού σημαίνει ότι αν μάθουμε πώς να κατευθύνουμε την εξέλιξη της φυματίωσης μέσω τυπικών μέτρων δημόσιας υγιεινής αλλά και πιο εξελιγμένων θεραπειών, ίσως καταφέρουμε να τη νικήσουμε. Το καλύτερο ενδιαίτημα, με λιγότερη πολυκοσμία και καλύτερο εξαερισμό, ίσως ευνοεί τα λιγότερο επιθετικά στελέχη φυματίωσης. Βέβαια, το ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι που ζουν στις παραγκοσυνοικίες του καπιταλιστικού κόσμου, χρειάζονται άμεσα λύσεις και με τη μορφή φαρμάκων. Η μείωση των κρουσμάτων φυματίωσης στη Νέα Υόρκη πριν την εμφάνιση των αντιβιοτικών, συνδέεται άμεσα με την αλλαγή των οικιστικών κανονισμών που προέβλεπε μεγαλύτερη πρόσβαση των κτιρίων σε ήλιο και αέρα.
Ο καπιταλισμός σήμερα, όχι μόνο δεν είναι σε θέση να βελτιώσει τις οικιστικές συνθήκες των ανθρώπων, αλλά εξαθλιώνει εκατομμύρια, αυξάνει τους αστέγους, αυξάνει τη συγκατοίκηση πολλών ανθρώπων σε λίγα δωμάτια, αυξάνει τον υποσιτισμό ακόμα και των παιδιών, κάνει πιο δύσκολη έως αδύνατη τη λήψη των απαραίτητων φαρμάκων απ' όσους τα έχουν ανάγκη, αρχίζει να χρεώνει ορισμένα απαραίτητα εμβόλια, τα φαρμακευτικά μονοπώλια δεν ασχολούνται με την ανακάλυψη καινούριων αντιβιοτικών γιατί δεν θεωρούν ότι θα έχουν το επιθυμητό κέρδος. Σύμφωνα με εκτιμήσεις επιστημόνων, αν το πρόβλημα της φυματίωσης δεν αντιμετωπιστεί, τότε την επόμενη εικοσαετία θα μολυνθούν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι επιπλέον και 35 εκατομμύρια θα πεθάνουν.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American