ΡΩΣΙΑ - ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Αλληλεξάρτηση και ανταγωνισμοί με φόντο Ενέργεια και Ουκρανία

ΡΩΣΙΑ - ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Αλληλεξάρτηση και ανταγωνισμοί με φόντο Ενέργεια και Ουκρανία

Σε μία περίοδο που η Ευρωπαϊκή Ενωση παίζει το ρόλο του επίσημου διαμεσολαβητή για την επίλυση της κρίσης μεταξύ Ουκρανίας - Ρωσίας και ενώ ο επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ G. Oettinger δήλωνε αισιόδοξος ότι θα επιτευχθεί λύση για το ουκρανικό χρέος προς το ρωσικό μονοπώλιο της «Gazprom», ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανακοίνωνε την έναρξη επίσημης διαδικασίας ελέγχου για να διαπιστωθεί εάν η κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου «South Stream» είναι συμβατή με την κοινοτική νομοθεσία. Κατόπιν της παραπάνω σύστασης ο Βούλγαρος πρωθυπουργός, Pl. Oresharski, ανακοίνωσε την «αναστολή» των έργων για την κατασκευή του αγωγού, λίγο μετά τη συνάντηση που πραγματοποίησε με ομάδα Αμερικανών γερουσιαστών με επικεφαλής τον McCain, που επίσης είπε ότι η Βουλγαρία θα πρέπει να επιλύσει το ζήτημα του «South Stream» σε συνεργασία με τις Βρυξέλλες...
Η απόφαση της βουλγαρικής κυβέρνησης της προξένησε προβλήματα που ακόμη δεν έχουν ξεδιπλωθεί σε όλο τους το μέγεθος, καθώς όπως φαίνεται υπάρχουν ισχυρές δυνάμεις στο εσωτερικό της χώρας που σε καμία περίπτωση δεν επιθυμούν την αναστολή των έργων. Τυπικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ελέγξει εάν παραβιάζεται η κοινοτική νομοθεσία, που προβλέπει την ανεξαρτησία των εταιρειών διαχείρισης αγωγών και δικτύων από τον πάροχο ενεργειακών προϊόντων. Την κατασκευή του αγωγού στο βουλγαρικό έδαφος έχει αναλάβει η ρωσική εταιρεία «Stroytransgaz», θυγατρική του ρωσικού ομίλου «Volga group», ο οποίος εξειδικεύεται στην κατασκευή ενεργειακών υποδομών και μεταξύ των μεγάλων έργων που έχει υλοποιήσει μέχρι σήμερα περιλαμβάνεται ο αγωγός «Κεντρικής Ασίας», συνολικού μήκους 1.880 χλμ. που συνδέει το Καζακστάν με την Κίνα και έχει δυνατότητα παροχής έως 40 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου το χρόνο. Πρόεδρος του ομίλου «Volga group» είναι ο Gennady Timchenko, ο οποίος βρίσκεται στη λίστα των αμερικανικών κυρώσεων προς τη Ρωσία...

Τεράστια εξάρτηση από τις εισαγωγές Ενέργειας

Ως προς το μέγεθος που αναφέρθηκε, αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής¹, η ΕΕ δαπανά περισσότερα από 1 δισ. ευρώ ημερησίως για την προμήθεια Ενέργειας και, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2012, το 53% της εσωτερικής ενεργειακής κατανάλωσης καλυπτόταν από εισαγωγές. Συγκεκριμένα, η ΕΕ εισήγαγε το 88% του αργού πετρελαίου που κατανάλωσε, το 66% του φυσικού αερίου και το 42% των στερεών καυσίμων, με τη Ρωσία να αποτελεί βασικό της προμηθευτή σε όλες τις παραπάνω κατηγορίες. Ειδικότερα, το 2013, το 30% των εισαγωγών μαζούτ προήλθε από τη Ρωσία, το 11% από τη Νορβηγία και το 8% από τη Σαουδική Αραβία, με την ΕΕ να πληρώνει συνολικά 300 δισ. ευρώ, ενώ τα στερεά καύσιμα προήλθαν από τη Ρωσία κατά 26%, κατά 24% από την Κολομβία και κατά 23% από τις ΗΠΑ.
Οι εισαγωγές φυσικού αερίου από χώρες εκτός ΕΕ στοίχισαν συνολικά στα κράτη - μέλη 85 δισ. ευρώ, ενώ το 39% της κατανάλωσης καλύφθηκε από τη Ρωσία, το 34% από τη Νορβηγία, το 14% από την Αλγερία και το υπόλοιπο ποσοστό από άλλους προμηθευτές και εισέρρευσε κυρίως υπό μορφή LNG (υγροποιημένο αέριο). Σημειώνεται ότι η «Gazprom» παράγει και εκμεταλλεύεται από κοινού με την αλγερινή κρατική εταιρεία υδρογονανθράκων τα τεράστια φυσικά αποθέματα της χώρας², η οποία αποδεδειγμένα διαθέτει 4,58 τρισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, τα δεύτερα μεγαλύτερα σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο μετά τη Νιγηρία που διαθέτει 5,15 τρισ. κ.μ.
Παρά το γεγονός ότι από τη Ρωσία προέρχεται μεγάλο ποσοστό των ευρωπαϊκών εισαγωγών πετρελαίου, οι σχεδιασμοί της ΕΕ για την «ενεργειακή απεξάρτηση» εστιάζονται περισσότερο στο φυσικό αέριο, καθώς οι εισαγωγές πετρελαίου εκτελούνται μέσω θαλάσσιων οδών σε ποσοστό 90% και, εκτός αυτού, υπάρχουν δυνατότητες διαφοροποίησης των προμηθευτών εάν παραστεί ανάγκη. Αντίθετα, το φυσικό αέριο προέρχεται μέσω αγωγών από την κύρια προμηθεύτρια χώρα που είναι η Ρωσία. Η επιλογή αύξησης των μεριδίων εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου που θα καταφθάνει στην ευρωπαϊκή αγορά μέσω θαλάσσης και θα επαναεριοποιείται, μελετάται, αν και η επιλογή αυτή εξετάζεται με επιφύλαξη προς το παρόν, καθώς είναι ιδιαίτερα δαπανηρή.
Εξετάζεται η ανάπτυξη δικτύων αγωγών για την προμήθεια από άλλες χώρες, όπως το Αζερμπαϊτζάν, μέσω του λεγόμενου «Νότιου Διαδρόμου», όμως οι προσδοκίες παραγωγής δεν είναι ιδιαίτερα υψηλές. Η προμήθεια αζέρικου αερίου υπολογίζεται ότι από το 2020 και μετά μπορεί να φτάνει περί τα 10 δισ. κυβικά μέτρα αερίου ετησίως, ποσότητα εξαιρετικά μικρή δηλαδή, αν υπολογίσουμε ότι οι υπάρχουσες υποδομές δικτύων της Ρωσίας για εξαγωγή φυσικού αερίου αυτή τη στιγμή διαθέτουν δυναμικότητα 257 δισ. κ.μ. το χρόνο, ενώ εάν ολοκληρωθούν τα εκτελούμενα έργα επεκτάσεων που σχεδιάζει η ρωσική ηγεσία, η δυναμικότητά τους θα φτάσει μέχρι το 2020 τα 390 δισ. κ.μ. το χρόνο. Με απλά λόγια δηλαδή, το αζέρικο αέριο θα αντιπροσωπεύει περίπου το 3,9% της σημερινής δυναμικότητας παροχής των Ρώσων και αν ολοκληρώσουν τα δίκτυα που σχεδιάζουν, το ποσοστό αυτό πέφτει στο 2,5%. Ακόμη, η προσπάθεια εκμετάλλευσης ενδεχόμενων κοιτασμάτων στη ΝΑ Μεσόγειο εκτός του ότι ακόμη δεν είναι γνωστό το μέγεθός τους, οι εκκρεμότητες που υπάρχουν αναφορικά με τη χάραξη ΑΟΖ δεν φαίνεται ότι θα επιλυθούν ούτε σύντομα, ούτε ...εύκολα. Σε κάθε περίπτωση, η δημιουργία υποθαλάσσιου αγωγού που θα διασχίζει την περιοχή και θα φτάνει στην Κεντρική Ευρώπη δεν συνιστά λύση του παρόντος ούτε και του άμεσου μέλλοντος, κάτι που η ρωσική πλευρά γνωρίζει.

Τα υπάρχοντα δίκτυα και οι μελλοντικοί σχεδιασμοί

Γι' αυτό τα τελευταία χρόνια εκτελεί ένα τεράστιο πρόγραμμα επέκτασης του δικτύου αγωγών της, που θα παρακάμπτει τα ουκρανικά εδάφη και θα διαχέεται στην ευρωπαϊκή αγορά από διαφορετικές οδούς³. Σήμερα, οι 8 από τους 13 βασικούς αγωγούς, συνολικής δυναμικότητας 257 δισ. κ.μ. ετησίως, που στέλνουν το ρωσικό αέριο στην ΕΕ, διέρχονται μέσα από την Ουκρανία, οι οποίοι έχουν δυναμικότητα παροχής 142 δισ. κ.μ. ετησίως, δηλαδή πάνω από το μισό της συνολικής ικανότητας μεταφοράς.
Από τους υπόλοιπους πέντε μόνο οι τρεις μπορούν να παρέχουν σεβαστές ποσότητες. Πρόκειται για τον «Yamal», μέγιστης δυναμικότητας 33 δισ. κ.μ. το χρόνο, που διασχίζει τη Λευκορωσία, την Πολωνία, τη Γερμανία, την Ολλανδία και καταλήγει στο Η. Βασίλειο, τον «Nord Stream» (55 δισ. κ.μ.) που μέσω δύο υποθαλάσσιων γραμμών στη Βαλτική παρέχει φυσικό αέριο στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Τσεχία και άλλες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και τον «Blue Stream» (16 δισ. κ.μ.) που διασχίζει τη Μαύρη Θάλασσα και καταλήγει στην Τουρκία. Οι άλλοι δύο είναι ουσιαστικά τοπικού ενδιαφέροντος και μικρής δυναμικότητας, καθώς προμηθεύουν μόνο την Πολωνία (5 δισ. κ.μ.) και τη Φινλανδία (6 δισ. κ.μ.).
Ο «South Stream», που όπως προαναφέραμε θα απασχολήσει το επόμενο διάστημα τις νομικές υπηρεσίες της Επιτροπής, βρισκόταν στην τελική επενδυτική φάση και ο σχεδιασμός προέβλεπε συνολική δυναμικότητα μεταφοράς 63 δισ. κ.μ. και συμμετέχουν η Βουλγαρία, η Σερβία, η Ελλάδα, η Ιταλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες στη συνέχεια. Σε φάση ανάπτυξης βρίσκονται τα σχέδια για την κατασκευή των «Nord Stream 3 & 4» δυναμικότητας 55 δισ. κ.μ., μέσω των οποίων θα προμηθεύονται η Γερμανία, η Γαλλία, η Τσεχία και το Η. Βασίλειο, και ο «Yamal 2», δυναμικότητας 15 δισ. κ.μ. που θα διασχίζει την Πολωνία, τη Σλοβακία, την Ουγγαρία κ.α. Συνολικά, οι νέοι αγωγοί που ετοιμάζει η «Gazprom» και θα παρακάμπτουν την Ουκρανία, θα έχουν συνολική δυναμικότητα παροχής 133 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως.

Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας απειλούν και την ΕΕ

Σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Ενέργειας των ΗΠΑ⁴, η Ρωσία διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου και είναι η δεύτερη παραγωγός στον κόσμο πίσω από τις ΗΠΑ, ενώ είναι η τρίτη παραγωγός υγρών καυσίμων πίσω από τις ΗΠΑ και τη Σαουδική Αραβία. Τα έσοδα από τις εξαγωγές υδρογονανθράκων αντιπροσωπεύουν το 50% των συνολικών ετήσιων εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού. Υπό αυτή την έννοια, δεν είναι μόνο η ευρωπαϊκή αγορά εξαρτημένη από τη ρωσική Ενέργεια για την κάλυψη των αναγκών της, αλλά και η Ρωσία είναι επίσης εξαρτημένη σε μεγάλο βαθμό από την ευρωπαϊκή αγορά για την προώθηση του βασικότερου εξαγώγιμου εμπορεύματός της.
Ακρως αποκαλυπτική ως προς αυτό το στοιχείο είναι η έκθεση προβλέψεων της Παγκόσμιας Τράπεζας⁵ για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας όπου επισημαίνεται (σελ. 48) πως η αυξανόμενη ένταση μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας συνιστά βασικό κίνδυνο για τις οικονομίες και των δύο. Οπως τονίζεται, ενδεχόμενη κλιμάκωση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, με δεδομένη τη στενή οικονομική τους αλληλεξάρτηση, είναι πιθανό να προκαλέσουν τεράστιο οικονομικό κόστος και στις δύο. Για παράδειγμα, αναφέρει ότι τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου αντιπροσωπεύουν για τη Ρωσία το 9% του ΑΕΠ της και το 25% των κρατικών εσόδων της, ενώ μία γενικότερη μείωση εξαγωγικών ροών προς την ΕΕ θα μπορούσε να μειώσει τα κρατικά έσοδα κατά 10% του ΑΕΠ και πλέον. Ιδιαίτερα για την Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη (Γερμανία, Ιταλία, Ουγγαρία και Πολωνία), όπου από τη Ρωσία προέρχεται έως και 80% των εισαγωγών φυσικού αερίου, μία προσπάθεια αντικατάστασης αυτού του όγκου από άλλους προμηθευτές (υποθέτοντας ότι θα ήταν δυνατόν να βρεθούν ανάλογου μεγέθους και έτοιμες προς εξαγωγή ποσότητες δίχως ταυτόχρονα να προκληθεί αύξηση των παγκόσμιων τιμών), θα μπορούσε να αυξήσει τις τιμές φυσικού αερίου για την ΕΕ κατά 50% σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα. Γενικότερα, υπογραμμίζει, το κόστος θα ήταν μεγάλο και για την ΕΕ και για τη Ρωσία, που θα μπορούσε να εκτροχιάσει την οικονομική ανάκαμψη και των δύο και να προκαλέσει ευρύτερες αρνητικές επιπτώσεις.
Παραπομπές:
1. http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-14-379_en.htm
2. http://www.gazprom.com/about/production/projects/deposits/algeria/
3. http://www.eegas.com/fsu.htm
4. http://www.eia.gov/countries/country-data.cfm?fips=RS
5. http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/GEP/GEP2014b/GEP2014b.pdf

Φ. Κ.