ΤΟΥΛΟΥΖ ΛΟΤΡΕΚ Με τη ματιά της «Μπελ επόκ»

ΤΟΥΛΟΥΖ ΛΟΤΡΕΚ

Με τη ματιά της «Μπελ επόκ»

«Yvette Guilbert» ακουαρέλα, 1893

Η δημιουργία του αντανακλά την εφήμερη λάμψη, την ανησυχία και τη θλίψη της «Ωραίας εποχής». Της «Μπελ επόκ», που με τα φτηνά θεάματα θέλησε να προσφέρει διέξοδο στα προβλήματα που αντιμετώπιζε εκείνη την εποχή η Γαλλία, η οποία έβγαινε ταπεινωμένη από το Γαλλοπρωσικό Πόλεμο και σειόταν από τα εργατικά κινήματα και τις διεκδικήσεις.

Ο λόγος για τον Τουλούζ Λοτρέκ (1864 - 1901). Τον καλλιτέχνη, που το όνομα και η δημιουργία του συνδέθηκε με τη Μονμάρτη του τέλους του 19ου αιώνα, το «Μουλέν Ρουζ», τις χορεύτριες του Καν-Καν, τη ζωή στα καμπαρέ και στα πορνεία. Τον δημιουργό που - παρά το σύντομο διάστημα της ζωής του - υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες του μοντερνισμού. Καινοτόμος ως προς την εικονογραφική αντίληψη και την τεχνική, ο Τουλούζ Λοτρέκ έδωσε νέα ματιά στα πράγματα. Προσεχτικός μάρτυρας της παρισινής νύχτας και των εφήμερων απολαύσεων, χωρίς τους ηθικούς φραγμούς και τις προκαταλήψεις της εποχής του, αποκάλυψε την κρυφή αλήθεια μιας ιδιαίτερης ανθρώπινης μοίρας. Μέσα από το έργο του η Ιστορία βρήκε τον ποιητή μιας εποχής.

«Ο Τουλούζ Λοτρέκ και η Μπελ επόκ στο Παρίσι και την Αθήνα»είναι ο τίτλος της έκθεσης, που φιλοξενείται (έως 4/5) στο «Μουσείο Ηρακλειδών» (Ηρακλειδών 16, Θησείο). Μέσα από 70 περίπου έργα του καλλιτέχνη επιχειρείται μια συνοπτική αναφορά στο ιστορικό, κοινωνικό και αισθητικό πλαίσιο της εποχής τους (1880 - αρχές του 20ού αιώνα). Παράλληλα, στόχος της έκθεσης είναι να καταδειχτούν οι επιδράσεις της γαλλικής Μπελ επόκ στον αθηναϊκό κοινωνικό και καλλιτεχνικό βίο και να εντοπιστούν εμφανείς αντιστοιχίες. Ετσι, δίπλα στις διαφημιστικές αφίσες, τα χαρακτικά και τα σχέδια του Τ. Λοτρέκ συνυπάρχουν αφίσες, ημερολόγια, παρτιτούρες, εφημερίδες, περιοδικά, θεατρικά προγράμματα, καρτ ποστάλ κ.ά., που κυκλοφορούσαν στην Αθήνα την ίδια εποχή. Ανάμεσά τους, διαφημιστικές αφίσες και γελοιογραφικά σχέδια του Δ. Γαλάνη, σχέδια του Μπ. Αννινου και ένα έργο (παστέλ) του Π. Μαθιόπουλου.

Εγχρωμη λιθογραφία, αντίτυπο της διαφήμισης του διμηνιαίου λογοτεχνικού περιοδικού «Le Revue Blanche»

Τα πρωτότυπα έργα του Λοτρέκ που παρουσιάζονται στην έκθεση, σε επιμέλεια Μπ. Φυρού και Ιρ. Κρητικού, αντλούν τη θεματολογία τους από την παρισινή καθημερινότητα και ψυχαγωγία. Διαφημίσεις νυχτερινών κέντρων ή εντύπων, που αποτελούν ορισμένες από τις γνωστότερες συνθέσεις του μεγάλου Γάλλου καλλιτέχνη, συνυπάρχουν με πορτρέτα γνωστών ηθοποιών και τραγουδιστών της εποχής του, καθώς και σκίτσα και καρικατούρες. Τα έργα του πλαισιώνονται από επιλεγμένα γαλλικά λογοτεχνικά χωρία, φωτογραφίες και άλλα πραγματολογικά στοιχεία που επιχειρούν να βοηθήσουν το θεατή να κατανοήσει με καλύτερο τρόπο την ατμόσφαιρα της εποχής.

Η λιθογραφία είναι μια επίπονη διαδικασία, που απαιτεί από έναν καλλιτέχνη σταθερότητα χεριού, καθώς δεν είναι δυνατόν να γίνουν διορθώσεις. Ο δημιουργός σχεδιάζει σε ένα συγκεκριμένο είδος βαριάς, γυαλισμένης πέτρας, χρησιμοποιώντας μολύβια ελαίου. Μέσω μιας επεξεργασίας, χρησιμοποιεί την πέτρα για να μεταφέρει την εικόνα στο χαρτί με τη βοήθεια τυπογραφικής πρέσας. Με τη σχεδίαση ενός Χ πάνω από την εικόνα, μετά την επιτυχημένη ολοκλήρωση της εκτύπωσης, αποτρέπεται η εκτύπωση περαιτέρω αντιγράφων: το λάδι εισχωρεί στην πορώδη πέτρα και ο μόνος τρόπος για να απομακρυνθεί είναι με το τρίψιμο της πέτρας. Αυτό σβήνει ολόκληρη την εικόνα και στην πραγματικότητα είναι ο τρόπος προετοιμασίας της πέτρας έτσι ώστε να σχεδιαστεί μια νέα εικόνα πάνω σ' αυτή.

Κρίνοντας από τον αριθμό των λιθογραφιών που παρήγαγε ο Τ. Λοτρέκ, συμπεραίνουμε ότι αγαπούσε ιδιαίτερα αυτό το μέσο. Στις λιθογραφίες του χρησιμοποιούσε λιτή εικαστική γλώσσα. Εστίαζε απευθείας στα κύρια χαρακτηριστικά του εικονιζόμενου ή της ενδυμασίας του. Μια άλλη καινοτομία ήταν ο τρόπος με τον οποίο έδινε βάθος στα έργα του: Χρησιμοποιούσε κοφτές γωνίες, άτονο χρώμα και επίπεδα που δε συνδέονται μεταξύ τους. Πολλές φορές, το κύριο θέμα του δεν τοποθετούνταν στο κέντρο της εικόνας.

Εγχρωμη λιθογραφία του Τ. Λοτρέκ, για το περιοδικό «Le Rire» («Το Γέλιο»)

Αν και το μέσο της έγχρωμης λιθογραφίας είχε αναπτυχθεί αρκετά ώστε να είναι δυνατόν να τυπωθούν πολλαπλά χρώματα, ο Λοτρέκ προτίμησε να περιορίσει την παλέτα χρωμάτων. Το μαύρο χρώμα αποτελούσε σημαντικό στοιχείο σε όλες τις αφίσες του. Δημιούργησε περαιτέρω επιθυμητά αποτελέσματα μέσω μιας έξυπνης αντιπαράθεσης και συνδυασμού χρωμάτων. Σ' αυτό επηρεάστηκε πολύ από τα ιαπωνικά χαρακτικά σε ξύλο τα οποία θαύμαζε και συνέλεγε. Μια από τις αγαπημένες του τεχνικές, που χρησιμοποιούσε για την εφαρμογή των χρωμάτων, ήταν η τεχνική «cracbis» («πιτσιλωτή»). Αυτό το επιτύγχανε περνώντας ένα μαχαίρι επάνω από μια οδοντόβουρτσα βουτηγμένη σε μελάνι, έχοντας έτσι σαν αποτέλεσμα, μεγαλύτερο έλεγχο στο συντονισμό των χρωμάτων. Στο πλαίσιο της έκθεσης κυκλοφορεί συλλεκτικό λεύκωμα με ανατυπώσεις έργων του Τ. Λοτρέκ και συνοδευτικά κείμενα.

Ηλ. ΜΟΡΤΟΓΛΟ