Η δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στη δικτατορία

 Η δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στη δικτατορία - Mέρος 1ο

         ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "Η δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στη δικτατορία"

                                  Ο ΞΕΣΗΚΩΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ 1973

«Γελιέται οικτρά όποιος νομίζει ότι μπορεί να παίζει 

τη φωτιά. Και είναι ηφαίστειο που βράζει το πάθος του λαού για λευτεριά, δημοκρατία, ανεξαρτησία και κοινωνική πρόοδο. Το μίσος που έχει ενσταλαχτεί στις καρδιές των Ελλήνων πατριωτών κατά της φασιστικής τυραννίας και των πατρώνων της, κοχλάζει και προμηνάει τρομερές εκρήξεις. Οι άνανδροι αιμοσταγείς τύραννοι και τα αφεντικά τους οι αμερικανοΝΑΤΟικοί ιμπεριαλιστές, για να κάμψουν και να φοβίσουν τον αδάμαστο λαό μας, έστρεψαν με μανία τα πυροβόλα των τανκς του ΝΑΤΟ προς τα γυμνά λαϊκά στήθη και διέταξαν, ΠΥΡ! Επεσαν 100άδες νεκροί και τραυματίες. Βάφτηκε το Πολυτεχνείο - προπύργιο της Λευτεριάς - και οι δρόμοι της Αθήνας με το αίμα των παιδιών του λαού μας». (Παράνομος «Ριζοσπάστης», Δεκέμβρης 1973).

Ο ξεσηκωμός στο Πολυτεχνείο, το Νοέμβρη του 1973, αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός, ορόσημο της λαϊκής πάλης, σε μια από τις δύσκολες περιόδους της νεότερης ιστορίας του λαϊκού μας κινήματος. Στο λαϊκό αυτό ξεσηκωμό, μαζί με το σύνθημα «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία», προβλήθηκαν και τα συνθήματα - στόχοι «Κάτω η χούντα», «Εξω οι ΗΠΑ και το NATO». Επομένως, είχε μήνυμα πολιτικό, ανατρεπτικό, αντιαμερικανικό, αντιιμπεριαλιστικό. Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου δεν ήταν μόνο «φοιτητικός» ξεσηκωμός, όπως επίσης προβάλλουν οι απολογητές του συστήματος. Στον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου εκφράστηκε η σύνδεση του φοιτητικού κινήματος με το εργατικό κίνημα.

Το χρονικό των τριών ημερών της κατάληψης έχει τη δική του ιστορία. Μετά το κλείσιμο των φοιτητών στο Πολυτεχνείο, στην κατάληψη έρχονται και συμμετέχουν μαθητές κι εργαζόμενοι (οικοδόμοι, ιδιωτικοί υπάλληλοι κ.ά.). Και οργανώνεται η κατάληψη, με μοίρασμα προκηρύξεων, τη λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού, ακούγονται παντού αντιαμερικανικά και αντιχουντικά συνθήματα. Οι συγκεντρωμένοι μέσα κι έξω από το Πολυτεχνείο είναι χιλιάδες. Ενώ στις 16 Νοέμβρη το απόγευμα η αστυνομία αρχίζει να χτυπάει άγρια τις μαζικές λαϊκές διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας και γύρω από το Πολυτεχνείο που έχουν κινητοποιηθεί οι οικοδόμοι, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, άλλοι κλάδοι εργαζομένων, αγρότες από τα Μέγαρα.

Η άνοδος του εργατικού κινήματος ήταν συγκριτικά με τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας σημαντική. Το δυνάμωμα του φοιτητικού κινήματος «πατούσε» πάνω στο λαϊκό παράγοντα, στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος. Στην ουσία, ήταν άμεσα συνδεδεμένο με αυτό. Η ανάπτυξη των δυνάμεων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την εξέλιξη.

Επιπλέον, η κρίση του χουντικού καθεστώτος γίνεται όλο και πιο βαθιά και επιταχύνεται από τις αρχές της δεκαετίας του '70 και ιδιαίτερα την περίοδο 1972 - '73. Μια σειρά από διεθνείς και εσωτερικές εξελίξεις εντείνουν την κρίση και την παράλληλη άνοδο της αντιδικτατορικής πάλης.

Για τον καπιταλισμό, εκείνη η περίοδος ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Η οικονομική κρίση (που τότε από τους αστούς οικονομολόγους ονομαζόταν «πετρελαϊκή κρίση») μόλις είχε ξεσπάσει, αγγίζοντας και τη χώρα. Οι σκανδαλώδεις συμβάσεις της χούντας με μονοπώλια γίνονται απροκάλυπτες και γνωστές στο λαό. Παράλληλα, όμως, η αντιαμερικάνικη, αντιιμπεριαλιστική συνείδηση λαού και νεολαίας βαθαίνει ακόμη περισσότερο από τις επεμβάσεις του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα τής, με αμερικάνικη επέμβαση, επιβολής χούντας στη Χιλή, και η ανατροπή της κυβέρνησης της «Λαϊκής Ενότητας» του Σ. Αλιέντε. Η αγανάκτηση του λαού στρέφεται τόσο ενάντια στον ιμπεριαλισμό, όσο και στη χούντα με τον ελλιμενισμό του 6ου Στόλου στο Φάληρο και στην Ελευσίνα. Από την άλλη, θετική επίδραση ασκούσαν στο λαό οι σοσιαλιστικές χώρες, η πάλη του βιετναμέζικου λαού ενάντια στους Αμερικάνους ιμπεριαλιστές, καθώς και η άνοδος του εργατικού κινήματος των καπιταλιστικών χωρών. Η απομόνωση του χουντικού καθεστώτος διευρυνόταν.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, οι δυνάμεις του κεφαλαίου στην Ελλάδα εξετάζουν ενδεχόμενη «ομαλή» διαδοχή σε μια «φιλελεύθερη» διακυβέρνηση, η οποία θα είναι αστικοκοινοβουλευτική μεταμφίεση της χούντας. Κάτω από το βάρος των εξελίξεων και την πίεση του λαϊκού παράγοντα, ξεκινά το πείραμα της «φιλελευθεροποίησης», από το 1972 και εντείνεται το 1973, με το δημοψήφισμα για την κατάργηση της βασιλείας και την κυβέρνηση Μαρκεζίνη, η οποία υποσχέθηκε τη διενέργεια εκλογών το Φλεβάρη του '74. Σ' αυτήν τη μασκαρεμένη παραλλαγή του στρατιωτικοφασιστικού καθεστώτος, «τσίμπησαν» και ήταν έτοιμοι να λάβουν μέρος, υποστηρίζοντας την ενέργεια αυτή, οι δεξιοί οπορτουνιστές που διέσπασαν το ΚΚΕ, οι του αυτοαποκαλούμενου «ΚΚΕ Εσωτερικού», καθώς και ένα τμήμα των δυνάμεων της Ενωσης Κέντρου και της ΕΡΕ.

Το 1973 χαρακτηρίζεται από τη σοβαρή αγωνιστική ανάταση του λαού και της νεολαίας. Το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των αγώνων της εργατικής τάξης, λόγω και της φασιστικής επιβολής, αρχίζει να ξεπερνιέται και με ωριμότητα από τις στοιχειώδεις μορφές τους (διαβήματα, υπομνήματα κ.λπ.) περνάνε σε ανώτερες - μέχρι τις απεργίες. Στην πρώτη γραμμή τίθενται ζητήματα, όπως: Μεροκάματα, ασφαλιστικά ταμεία, ωράριο, συνδικαλιστικές ελευθερίες, δικαίωμα της απεργίας. Μία μετά την άλλη οι ομοσπονδίες, ένας μετά τον άλλο οι κλάδοι των εργαζομένων καταγγέλλουν τις συμβάσεις εργασίας και ζητούν αυξήσεις των αποδοχών τους κατά 40% - 50%. Ως αποτέλεσμα όλων των προηγούμενων αγώνων, το 1973, σημειώνονται οι απεργίες αλιεργατών Καβάλας, τυπογράφων Αθήνας, τεχνικών «Ολυμπιακής», δημοσιογράφων πρωινών εφημερίδων Αθήνας, εργαζομένων της ΔΕΗ, κινηματογραφιστών Αθήνας. Σε όλες αυτές τις διεργασίες, αποφασιστική είναι η συμβολή του ΚΚΕ, το οποίο, παρά την παρανομία τόσων χρόνων, έχει βαθιές ρίζες στο λαό.

Την ίδια χρονιά, αναπτύσσονται και οι πρώτες εκδηλώσεις των αγροτών, διοργανώνοντας μεγάλα συλλαλητήρια, όπως στα Καλύβια Τρικάλων, στα Μέγαρα, στα Σπάτα, στο Μενίδι, στο Σκαραμαγκά. Αρνούνται την παράδοση ή πώληση των προϊόντων τους, μέτρο που επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα.

Δυναμώνουν και οι διεκδικήσεις με καθαρά πολιτικό χαρακτήρα. Τέτοιες μέρες δράσης είναι η 28η Οκτώβρη 1972, η επέτειος του πραξικοπήματος (21η Απρίλη 1973), η Πρωτομαγιά του '73, η νυχτερινή διαδήλωση μετά το σχηματισμό της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Ακόμη και στις Ενοπλες Δυνάμεις, υπάρχουν παραδείγματα αντιδικτατορικών εκδηλώσεων, με την εγκατάλειψη ΝΑΤΟικής άσκησης στην Αδριατική από το αντιτορπιλικό «ΒΕΛΟΣ».

Επίσης, από τις αρχές ακόμη του 1972, οι αγώνες του φοιτητικού κινήματος εντείνονται. Και αυτοί είναι αποτέλεσμα της προηγούμενης δράσης, που είχε αναδείξει και το μαζικό του φορέα, την «Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ». Σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, γίνονται κινητοποιήσεις, οι φοιτητές απαιτούν γνήσιες εκλογές και συγκρότηση φοιτητικών συλλόγων, προσφεύγουν στα Πρωτοδικεία και προσβάλλουν τη «νομιμότητα» των διορισμένων από τη χούντα εκπροσώπων στις σχολές. Η δράση της ΚΝΕ (που έχει ιδρυθεί από το 1968 με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ) δυναμώνει, αγκαλιάζει όλο και περισσότερους νέους. Η πάλη των φοιτητών παίρνει όλο και περισσότερο πολιτικά χαρακτηριστικά.

Το 1973 βρίσκει το φοιτητικό κίνημα σε μια κρίσιμη καμπή του. Η χούντα οργανώνει επίθεση εναντίον του. Το Γενάρη δημοσιεύει το λεγόμενο «καταστατικό χάρτη» της Ανώτατης Παιδείας, με τον οποίο θέλει να κάμψει τους φοιτητές. Παρά το μπαράζ διώξεων, που έχει εξαπολύσει η χούντα, στις 14 Φλεβάρη, με τη συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο, μπαίνουμε σε μια ανώτερη φάση των αγώνων, κορυφαία στιγμή του έχει την κατάληψη της Νομικής στις 21-22 Φλεβάρη, η οποία και λήγει με μαζική διαδήλωση στους δρόμους της Αθήνας. Το Μάρτη, νέες καταλήψεις στην Ιατρική και ξανά στη Νομική. Οι κινητοποιήσεις απλώνονται και σε άλλες πόλεις, Θεσσαλονίκη, Πάτρα. Στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, το φοιτητικό κίνημα διαθέτει περισσότερα περιθώρια ζύμωσης, νόμιμης ή μισονόμιμης δράσης. Ετσι φτάσαμε στον ξεσηκωμό του Νοέμβρη. Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου, ως κορύφωση του αντιδικτατορικού αγώνα, προετοιμάστηκε σε ό,τι αφορά τα αιτήματα, τα συνθήματα, τους στόχους πάλης, σε όλους τους προηγούμενους αγώνες του λαού.

Την Πέμπτη, 15 Νοέμβρη, και την Παρασκευή, 16 Νοέμβρη, χιλιάδες εργαζομένων κατεβαίνουν στο Πολυτεχνείο. Με πρωτοβουλία της ΚΟΑ του ΚΚΕ, που από το πρωί της Πέμπτης ρίχτηκε στη μάχη του καλέσματος των εργαζομένων, οι γύρω δρόμοι γεμίζουν με κόσμο. Η κατάληψη αποκτά χαρακτηριστικά παλλαϊκού ξεσηκωμού. Την Πέμπτη, ο κόσμος που αρχίζει να συγκεντρώνεται στους γύρω δρόμους συγκρούεται με την αστυνομία η οποία τους εμποδίζει να ενωθούν με τους φοιτητές. Με την ενεργητική συμμετοχή της ΚΝΕ, μαθητές μόλις σχολούν πηγαίνουν στο χώρο.

Στις 16/11 το ΠΓ εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία και καλούσε την: «Εργατική τάξη και το λαό να εκδηλώσει ακόμη πιο μαζικά τη συμπαράσταση και τη βοήθεια στους φοιτητές. Η καλύτερη συμπαράσταση είναι να οργανώσουν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι το δικό τους αγώνα κατά της ακρίβειας, για την αύξηση μεροκάματων και μισθών, για συνδικαλιστικές και πολιτικές ελευθερίες. Καλούμε τους φαντάρους, τους δημοκράτες αξιωματικούς να μη χτυπήσουν τα ηρωικά παιδιά που αγωνίζονται για μια δίκαιη υπόθεση. Καλούμε τους ξενιτεμένους Ελληνες να εκφράσουν την αλληλεγγύης τους προς τους φοιτητές και να απαιτήσουν την κατάπαυση της τρομοκρατίας και την άμεση ικανοποίηση των αιτημάτων τους. Κάνουμε έκκληση στη διεθνή κοινή γνώμη να συμπαρασταθεί στους φοιτητές μας με την πολύτιμη αλληλεγγύη της».

Την Παρασκευή, η μαχητικότητα του λαού, με συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις, ανεβαίνει. Διαδηλώσεις με πολλές χιλιάδες κατεβαίνουν από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας και από την Πατησίων και συγκλίνουν στο Πολυτεχνείο. Το πιο οργανωμένο κομμάτι είναι των οικοδόμων, αλλά συμμετέχουν και ιδιωτικοί υπάλληλοι και πολλοί νέοι και μαθητές. Υπολογίζεται να είναι σε κινητοποίηση γύρω στις 150.000 λαού. Η αστυνομία εντείνει τις επιθέσεις με δακρυγόνα, κλομπ και σφαίρες. Αλλά το ηθικό του λαού δεν κάμπτεται. Οι διαδηλωτές διαλύονται και ξανά συγκεντρώνονται. Γεγονός που δείχνει ότι η χούντα καταλαβαίνει και φοβάται την εργατική, τη λαϊκή συμμετοχή στην ανατρεπτική ενάντιά της πάλη. Ηταν τότε που έγειρε η πλάστιγγα στην απόφαση για ένοπλη επέμβαση.

Η κλιμάκωση της αντιδικτατορικής πάλης συμβαδίζει με την ανασυγκρότηση του Κόμματος και της ΚΝΕ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι γνωστά τα κατοπινά γεγονότα. Αρχισαν οι διάφορες αγωνιστικές δραστηριότητες να παίρνουν μαζική μορφή, ώσπου έφτασαν στο Πολυτεχνείο και τελικά στην πτώση της χούντας σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στο Κυπριακό. Το καθοριστικό είναι η ασίγαστη λαϊκή πάλη.

Βεβαίως, μέχρι να φτάσει το λαϊκό κίνημα στον ξεσηκωμό πέρασε από διάφορες φάσεις που τις διαπερνά σαν κόκκινη κλωστή η ανυπαρξία ουσιαστικά του ΚΚΕ στην Ελλάδα. Την ημέρα που εκδηλώθηκε η δικτατορία στην εφημερίδα «Αυγή», δημοσιογραφικό όργανο της ΕΔΑ, υπήρχε κύριο άρθρο με τον τίτλο «Γιατί δεν θα γίνει δικτατορία». Εχει αξία να γνωρίζουμε ότι οι πρωταγωνιστές αυτής της άποψης ήταν και πρωταγωνιστές της άποψης ότι δε χρειάζεται το ΚΚΕ, ήταν οι φορείς που προωθούσαν τη διάλυσή του. Παρά το ότι στον ορίζοντα μήνες πριν ήταν έντονη η φιλολογία για προετοιμαζόμενο πραξικόπημα και ενώ είχε καταγγελθεί η ύπαρξη χούντας στο στρατό, δεν υπήρχε καμιά προετοιμασία αντίστασης. Οι ηγεσίες του Κόμματος στην Ελλάδα και της ΕΔΑ βρέθηκαν απροετοίμαστες και τα περισσότερα ηγετικά στελέχη πιάστηκαν από την πρώτη ημέρα. Με την κήρυξη του πραξικοπήματος δεν υπήρξε καμιά αντίδραση. Μόνο ορισμένες αυθόρμητες και περιορισμένες αντιδράσεις σημειώθηκαν την ημέρα εκείνη. Αργότερα ο αγώνας οργανώθηκε, κλιμακώθηκε και συνέβαλε στην κατάρρευση της χούντας.

Είναι βέβαιο ότι αν υπήρχε προετοιμασία και σχέδιο θα έβρισκε ανταπόκριση στο λαό και τη νεολαία. Και όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, η οργανωμένη αντίσταση θα είχε αντανάκλαση και μέσα στο στρατό και σε μια μερίδα αξιωματικών.

Δεν υπήρχε σχέδιο και προετοιμασία γιατί στην ουσία δεν υπήρχε ΚΚΕ. Οχι μόνο επειδή ήταν παράνομο, αλλά κυρίως γιατί δεν είχε οργανωμένη δύναμη. Κομμουνιστές υπήρχαν, οργανώσεις της ΕΔΑ υπήρχαν, αλλά δεν ήταν κομμουνιστικές. Το ΚΚΕ είχε διαλύσει τις οργανώσεις του από το 1958. Ηταν ένα μεγάλο ολίσθημα γι' αυτό και χαρακτηρίστηκε αργότερα ως θεμελιακό λάθος.

Τότε στο Κόμμα διεξαγόταν ισχυρή ιδεολογική πάλη με τις οπορτουνιστικές αντιλήψεις που ήταν κυρίαρχες μέσα στο Κόμμα. Η διαπάλη ήταν ανοιχτή και σε όλα τα ζητήματα στρατηγικής σημασίας, όπως: Για το χαρακτήρα της επανάστασης και το σοσιαλισμό, για τη μαρξιστική λενινιστική θεωρία και τον προλεταριακό διεθνισμό, για τις αρχές οργάνωσης του Κόμματος και για το χαρακτήρα του, για τη στάση απέναντι στη σοσιαλδημοκρατία κ.ά. Κυριαρχούσε ο λεγκαλισμός, η προσκόλληση δηλαδή στην αστική νομιμότητα και η αυταπάτη του κοινοβουλευτισμού. Το εργατικό κίνημα, παρά τους σημαντικούς αγώνες που είχε καταγράψει, ήταν στην πραγματικότητα ουρά της «Ενωσης Κέντρου». Το Κόμμα είχε χάσει την ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική του αυτοτέλεια. Η κρίση αυτή κορυφώθηκε το 1968 και οδήγησε σε ρήξη κατά τις εργασίες της 12ης Ολομέλειας (Φλεβάρης 1968). Και αυτό το γεγονός της διάσπασης με τους οπορτουνιστές, το ξεκαθάρισμα του κόμματος, οδήγησε στην οικοδόμηση του κόμματος, δηλαδή στη δημιουργία κομματικών οργανώσεων αλλά και στην ίδρυση της ΚΝΕ που έβαλαν τη σφραγίδα τους στην εξέλιξη και ανάπτυξη της αντιδικτατορικής πάλης στην Ελλάδα.

Σ' αυτόν τον αγώνα είχε σημασία ο παράνομος Τύπος, οι προκηρύξεις, διάφορα έντυπα υλικά, αλλά και η μαζική έκφραση αντίστασης που απαιτεί ιδιαίτερες μεθόδους δουλειάς, καλό συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη δουλειά. Αποτέλεσμα αυτής της γραμμής ήταν και οι πρώτες φοιτητικές συνελεύσεις, οι πρώτοι εργατικοί αγώνες. Ολα αυτά δεν έγιναν αυθόρμητα, έγιναν με την πρωτοπόρα δουλειά των παράνομων οργανώσεων, στις οποίες στρατεύθηκαν αρκετά παιδιά που δεν ήταν γνωστά, άρχισαν να δημιουργούνται και μισονόμιμες οργανώσεις και έτσι φούντωνε η αντιδικτατορική πάλη. Και έχει μεγάλη σημασία εδώ η πρωτοβουλία και ευρηματικότητα των στελεχών και μελών που κινούνται σε αυτές τις συνθήκες.

Στις συνθήκες παρανομίας παίζει μεγάλο ρόλο η παρουσία αφανών «ηρώων». Πρόκειται για όλους εκείνους και εκείνες που στήριξαν την παράνομη δουλειά. Διέθεταν τα σπίτια τους, τα γραφεία τους, στήριζαν πολύπλευρα τις ενέργειες της παρανομίας. Πάντως, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι μέσα στο λαό υπάρχουν δυνάμεις που στηρίζουν τον αγώνα. Ανεξάντλητες. Το κίνημα δε χάνεται. Ξαναγεννιέται ακόμα και από τις στάχτες του.

Το 1967 μπορεί να διέλυσαν τα πάντα, όμως το κίνημα φούντωσε. Επαναστατική οργάνωση νεολαίας δεν υπήρχε. Η ΚΝΕ ξεκίνησε από 5-10 ανθρώπους και έγινε μαζική οργάνωση, άντλησε δυνάμεις από τη νεολαία μέσα από τον αγώνα. Επαιξε πρωτοπόρο ρόλο στην πάλη κατά της χούντας και βγήκε από τη δικτατορία με κύρος, με δυνάμεις, με μεγάλη πείρα.

Επιβεβαιώθηκε ότι κανένας μηχανισμός δεν είναι παντοδύναμος και αιώνιος, όσο και αν εμφανίζεται έτσι. Κάθε αντιδραστικός μηχανισμός είναι ευάλωτος, βιώνει τις βαθιές αντιφάσεις του, κάθε μορφή της εξουσίας, της δικτατορίας του κεφαλαίου είναι ιστορικά πεπερασμένη. Πολύ περισσότερο όταν υφίσταται την πίεση της λαϊκής πάλης. Αυτό είναι το τελικό συμπέρασμα. Καμιά θυσία δεν πάει χαμένη.

Οι κομμουνιστές κρατούν άσβεστη τη φλόγα της εξέγερσης, με το περιεχόμενο της επετείου στις σύγχρονες συνθήκες, ιδιαίτερα στις τωρινές της βαθιάς οικονομικής κρίσης που αποκαλύπτουν ανάγλυφα ότι ο καπιταλισμός πρέπει να ανατραπεί. Και που απαιτεί ταξική πολιτική πάλη της εργατικής τάξης, συμμαχία με τους αυτοαπασχολούμενους, τους φτωχούς αγρότες, τη νεολαία και τις γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων με ένα πολιτικό πρόγραμμα πάλης για την ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων για τη λαϊκή εξουσία. Απαραίτητος όρος η συμπόρευση με το ΚΚΕ. Μόνον έτσι ο λαός μπορεί να δώσει το πραγματικό περιεχόμενο και νόημα στην επέτειο του Πολυτεχνείου σήμερα.1

 Η δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στη δικτατορία - Mέρος 2ο: (Η στάση των κομμουνιστών στις διώξεις)

΄Ενα σημαντικό κεφάλαιο της αντιδικτατορικής πάλης αφορά τις συλλήψεις και τη στάση των συλληφθέντων κατά τις πρώτες μέρες της δικτατορίας, αλλά και στη διάρκειά της. Στο γενικό κλίμα των πρώτων ημερών της δικτατορίας κυριαρχούσε ο φόβος και η τρομοκρατία. Σε αρκετά αστυνομικά τμήματα χτύπησαν αρκετούς, άναρχα, κυρίως για να προκαλέσουν φόβο. Τα «επιστημονικά» βασανιστήρια άρχισαν αργότερα. Ταυτόχρονα, διέδιδαν φήμες για εκτελέσεις. Κανείς γενικά δεν ήξερε τι σχέδια είχαν και ποια θα ήταν η τύχη όσων είχαν συλληφθεί.

Πολλά μέλη και στελέχη του Κόμματος, παρά το γεγονός ότι δε ζούσαν κομματική ζωή, ήταν αφοσιωμένοι αγωνιστές, έμπειροι, ατσαλωμένοι, προετοιμασμένοι και αποφασισμένοι για τη δυσκολία. Δε χρειάστηκε δεύτερη απόφαση για τη στάση που έπρεπε να κρατήσουν μπροστά στους νέους διωγμούς, τις εξορίες, τις φυλακές, τις συνθήκες παρανομίας. Ασυμβίβαστος αγώνας και αγωνιστική αισιοδοξία ότι στο τέλος θα βγουν νικητές και δικαιωμένοι.

Πολλοί μόλις είχαν βγει από τις φυλακές και τις εξορίες. Είχαν σχεδόν τη βαλίτσα τους έτοιμη. Ετσι δεν αιφνιδιάστηκαν και κράτησαν αγωνιστική στάση. Δεν έκαναν καμιά υποχώρηση απέναντι στις διωκτικές αρχές της χούντας. Τράβηξαν το δρόμο της εξορίας και όσοι δεν πιάστηκαν, μπήκαν στο δρόμο του αγώνα σε συνθήκες παρανομίας. Αρκετοί όμως αιφνιδιάστηκαν. Παρόλο που είχαν εμπειρίες, δεν ήταν ατσαλωμένοι, γιατί είχαν προσαρμοσθεί στη λεγόμενη νομιμότητα, είχαν βάλει όρια στη δράση τους, βρέθηκαν μπροστά σε διλήμματα και τελικά υποχώρησαν. Εκαναν δηλώσεις ότι θα κάτσουν ήσυχα, δηλώσεις αποκήρυξης, δηλώσεις μετάνοιας όπως ονομάστηκαν. Ανάμεσά τους ήταν και αγωνιστές με δοκιμασία και πείρα, που είχαν αντέξει σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες.

Μια μεγάλη κατηγορία αγωνιστών ήταν νέοι στο κίνημα. Δεν είχαν εμπειρίες. Αλλοι κράτησαν, δε φοβήθηκαν ενώ άλλοι τα 'χασαν, φοβήθηκαν, υποχώρησαν. Οι συλλήψεις δε σταμάτησαν μετά τις πρώτες ημέρες. Συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια ως το τέλος της χούντας. Μόνο που τώρα προσπαθούσαν πιο οργανωμένα στα αστυνομικά τμήματα να «σπάσουν» όσους έπιαναν και να μην τους στείλουν εξορία.

Αρκούσε μια δήλωση ότι θα κάτσουν ήσυχα. Στην πορεία, όμως, όποιος έκανε μια τέτοια μικρή υποχώρηση, δεν τον άφηναν σε χλωρό κλαρί. Φυσικά, υπήρξαν και αρκετοί, ιδιαίτερα νέοι, που δεν έκαναν καμιά υποχώρηση, αλλά δεν τους έστειλαν εξορία. Προτιμούσαν να τους έχουν υπό συνεχή παρακολούθηση παρά να τους στείλουν εξορία, γιατί καταλάβαιναν ότι εκεί θα ατσαλώνονταν μαζί με τους άλλους έμπειρους αγωνιστές, θα αποκτούσαν άλλη στάση, θα ολοκληρώνονταν. Αρκετούς έστειλαν στα έκτακτα στρατοδικεία και από εκεί στις φυλακές.

Η ζωή στην εξορία και στις φυλακές είναι ένα επίσης μεγάλο κεφάλαιο. Το συλλογικό κλίμα και η αλληλεγγύη που κυριαρχεί βοηθάει στην αγωνιστική στάση. Μπορεί να μην έκαναν στις εξορίες βασανιστήρια, όπως παλιότερα, αλλά ασκούσαν όμως πολύπλευρες πιέσεις. Η ατομική στάση σε κάθε περίπτωση ήταν καθοριστική. Ο καθένας είχε προσωπικά προβλήματα. Υπήρχαν αγωνιστές που ήταν 15-20 χρόνια φυλακή. Μόλις βγήκαν έκαναν οικογένεια, μπορεί μερικοί να έκαναν και παιδί και μετά από δυο χρόνια ξανά εξορία ή άλλοι μπορεί να δημιούργησαν μια κάπως σταθερή ζωή και ξανά πάλι εξορία. Οι οικογένειες ήταν σταθερά δίπλα τους, βοηθούσαν, ήταν σημαντικό ζήτημα η αλληλεγγύη και η στήριξη. Ομως άντεξαν και αγωνιστές με αξιοπρέπεια, αγωνιστική στάση και τιμή παρόλο που οι οικογένειές τους τους πίεζαν, τους ασκούσαν ψυχολογική πίεση «το παιδί δεν μπορεί, τα χρέη μεγαλώνουν». Ορισμένοι όμως δεν άντεξαν και έκαναν δήλωση.

Μια επίσης διδακτική ιστορία. Το 1968 έγινε η 12η Ολομέλεια. Υπήρξε αυτή η σύγκρουση, η διάσπαση και η ανασυγκρότηση του Κόμματος. Η οπορτουνιστική μερίδα έφυγε από το Κόμμα και συγκρότησε το λεγόμενο «εσωτερικό». Αυτό είχε αντανάκλαση και στην εξορία και στις φυλακές, όπου και εκεί έγινε οξύτατη ιδεολογική - πολιτική πάλη.

Οι κρατούμενοι στην πλειοψηφία τους, ιδιαίτερα στο Λακκί της Λέρου που ήταν οι περισσότεροι, τάχθηκαν με το Κόμμα και ήταν σημαντική η συμβολή τους.

Αλλά ήταν σκληρή και η πάλη στους τόπους εξορίας. Το 1968 έγινε και η αντεπανάσταση στην Τσεχοσλοβακία. Τότε πρώτος και καλύτερος ο Γλέζος, κρατούμενος, βγήκε με δήλωση καταδίκης της Σοβιετικής Ενωσης. Η χούντα τον αποθέωσε.

Κάνανε αγώνες, γιατί είχαν προβλήματα. Υπήρχαν πολλοί άρρωστοι άνθρωποι. Δεν υπήρχαν φάρμακα. Η τροφοδοσία ήταν υποτυπώδης. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες κάνανε απεργίες πείνας, κλείνονταν στους θαλάμους, χρησιμοποιούσαν διάφορες μορφές πάλης. Πολλοί που ήταν ενάντια στο Κόμμα, ήτανε και απεργοσπάστες. Και επιδεικτικά, μπορεί να μην έκαναν δήλωση, αλλά πηγαίνανε μπροστά στην Ασφάλεια και δε συμμετείχαν σε αυτόν τον αγώνα. Μέχρι εκεί έφτανε η στάση τους.

Επίσης η δράση στην παρανομία είναι δύσκολη υπόθεση. Πλούσια η πείρα του Κόμματος. Καθοριστικό στοιχείο εδώ είναι ο προσανατολισμός. Μπαίνω στην παρανομία δε σημαίνει ότι πάω να κρυφτώ, να λουφάρω, να σώσω το τομάρι μου, αλλά να οργανώσω τον αγώνα σε άλλες συνθήκες.

Φυσικά, τον πρώτο καιρό υπήρχαν πολλές δυσκολίες, γιατί δεν υπήρχε αυτή η προετοιμασία. Στην πορεία, τα πράγματα βελτιώθηκαν. Σημαντική, επίσης, είναι η επεξεργασία της τακτικής και των μεθόδων για όσο γίνεται πιο μαζική πάλη. Σημαντικό ήταν να μάθει ο κόσμος ότι υπάρχει αντίσταση, υπάρχει Κόμμα, υπάρχει δύναμη που παλεύει.

Αξίζει, όμως, να σταθούμε περισσότερο στο καίριο ερώτημα: Γιατί είχαμε υποχωρήσεις από μια μερίδα αγωνιστών;

Δεν υπήρχε οργανωμένη προετοιμασία για τη στάση που έπρεπε να κρατήσει και το εργατικό λαϊκό κίνημα, αλλά και ο καθένας και η καθεμιά ατομικά απέναντι σε μια παρόμοια κατάσταση. Οσοι άντεξαν τα κατάφεραν γιατί είχαν προσωπική πείρα είτε γιατί είχαν ζωντανές εμπειρίες οικογενειακές, είτε γιατί είχαν γνωριστεί με την ιστορία των φυλακών και των εξοριών, την ιστορία του κινήματος και την αγωνιστική συμπεριφορά χιλιάδων αγωνιστών. Δεν υπήρχε η ιδεολογική προετοιμασία, γιατί στο Κόμμα κυριαρχούσαν η ιδεολογική σύγχυση και ο συμβιβασμός.

Τι σημαίνει «προετοιμασία»;

-- Το πρώτο και κυριότερο είναι να καλλιεργείται αδιάκοπα, θεωρητικά και πρακτικά, η πίστη στο δίκιο του αγώνα για τη σοσιαλιστική επανάσταση και οικοδόμηση.

-- Να μην κρύβονται οι απαιτήσεις και οι δυσκολίες του αγώνα.

-- Να αναπτύσσεται η αγωνιστική διαπαιδαγώγηση ώστε να διαμορφώνει αγωνιστικό χαρακτήρα ο καθένας και η καθεμία που μπαίνει στο κίνημα.

-- Να αναπτύσσεται η ετοιμότητα για θυσίες, που άλλωστε αποτελεί κριτήριο της αφοσίωσης. Η ετοιμότητα να βρεθεί ο αγωνιστής απέναντι στις διωκτικές αρχές και να έχει καλλιεργήσει τη θέληση, τις δυνάμεις του για ανυποχώρητη στάση απέναντί τους ως το τέλος.

-- Να υπάρχει αντικειμενική γνώση του αντιπάλου και των μεθόδων του.

-- Να αναπτύσσεται ανυποχώρητο πνεύμα χωρίς υπολογισμό συνεπειών.

Στο Κόμμα μας, υπάρχει πλούσια πείρα σε αυτά τα ζητήματα που δείχνει ότι ο αγωνιστής έχει ανεξάντλητες δυνάμεις και αντοχές όταν είναι αποφασισμένος και βάζει πάνω από τον εαυτό του το Κόμμα, τον αγώνα, το δίκιο του αγώνα.

Και ποιες είναι οι πηγές της δύναμης που τον εξοπλίζει με αντοχή; Οτι εκφράζει τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, του λαού σε κάθε στιγμή απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα. Οτι δεν είναι ένα απλό άτομο. Οτι δεν προδίδει το λαό και το Κόμμα κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Είναι μεγάλη παράδοση για το ΚΚΕ η συνεπής αγωνιστική στάση απέναντι στην εργοδοσία, στο κράτος της, στις διωκτικές αρχές του, στάση που έφτανε ως το εκτελεστικό απόσπασμα. Είναι μια από τις βαθιές ρίζες του ΚΚΕ στο λαό. Να μην το ξεχνάμε ούτε λεπτό ότι ο λαός πάντα εκτιμά την αγωνιστική στάση και αναγνωρίζει τους πρωτοπόρους αγωνιστές για τη στάση αρχών και το αγωνιστικό ήθος τους.

Ποια ήταν η τύχη των συλληφθέντων;

Συγκεντρώθηκαν σε διάφορα σημεία, όπως προαναφέρθηκε, και από εκεί με αρματαγωγά κατέληξαν στη Γιούρα, όπου μετά από αγώνες μεταφέρθηκαν ύστερα από μερικούς μήνες σε κατοικημένο νησί, στη Λέρο (700 κρατούμενοι, 14 Σεπτέμβρη 1967). Στην Αθήνα, όπου ένα μεγάλο μέρος τους συγκεντρώθηκε στον Ιππόδρομο, διαδραματίστηκαν τα εξής: Σκότωσαν τον Παναγιώτη Ελή, εν ψυχρώ, προκειμένου να δημιουργήσουν κλίμα φόβου και καθυπόταξης. Υποχρέωσαν την ίδια στιγμή ένα ηγετικό στέλεχος της ΕΔΑ - ήταν και μέλος της ΚΕ του Κόμματος, το οποίο αργότερα αποχώρησε από το Κόμμα - να τρέχει γύρω - γύρω στον Ιππόδρομο. Στάση απαράδεκτη. Δεν έπρεπε να κάνει ούτε βήμα. Μπροστά στους συγκρατούμενούς του έπρεπε να είναι ακλόνητος έστω και αν αυτό στοίχιζε τη ζωή του. Σε παρόμοιες περιστάσεις έχει μεγάλη σημασία η στάση ηγετικών στελεχών.

Για να συντηρούν κλίμα πανικού και υποχώρησης, μετέφεραν αρκετούς οι οποίοι είχαν κάνει δήλωση με τη σύλληψή τους. Τέτοιους δηλωσίες τούς έστειλαν μέχρι τη Γιούρα για να συνεχίσουν να πιέζουν τους υπολοίπους. Στην πορεία τους άφησαν. Στη διάρκεια της εξορίας έκαναν και ορισμένοι άλλοι υποχωρήσεις, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία κράτησε αγωνιστική στάση απέναντι στη χούντα. Εχουμε πολλές περιπτώσεις αγωνιστών που άντεξαν υποδειγματικά, π.χ. νεοπαντρεμένοι μετά 15 και 20 χρόνια φυλακής, άλλοι που δέχτηκαν πιέσεις από τα σπίτια τους για να κάνουν δήλωση, πολλοί που άφησαν πίσω τους οικογένειες κυριολεκτικά στους πέντε δρόμους κ.λπ.

Σε ατομικό επίπεδο, πίεση για αποκήρυξη των ιδεών του Κόμματος, του ίδιου του Κόμματος. Υπόσχεση για εγκατάλειψη του αγώνα, υποταγή στους αντιλαϊκούς νόμους καταστολής και αποκήρυξη ακόμα και μελών της οικογένειας. Σκοπός ήταν να τσακίζουν και να εξουθενώνουν αγωνιστικά καθέναν που έπεφτε στα χέρια των διωκτικών αρχών, μέχρι και να τον μετατρέψουν σε όργανό τους.

Αυτές οι μέθοδοι αποτελούν μακρόχρονη παράδοση του αστικού κράτους στην προσπάθεια να κάμψει το αγωνιστικό φρόνημα των κομμουνιστών. Οι αστικοί κρατικοί μηχανισμοί είχαν συγκεντρώσει μεγάλη πείρα τα προηγούμενα χρόνια από την αντικομμουνιστική δράση τους και στην περίοδο της χούντας την αξιοποίησαν εκτεταμένα. Σε κάθε σύλληψη εφάρμοζαν και ανάλογη τακτική. Αρχιζαν από νουθεσίες, περνούσαν στις απειλές και τέλος στα βασανιστήρια. Παλιότερα έφταναν ως την εκτέλεση.

Η δήλωση έπαιρνε πολλές μορφές και ξεκινούσε με «ανώδυνες» υποσχέσεις. Σε κάθε περίπτωση κατέληγε σε πλήρη εξουδετέρωση του αγωνιστή και καταρράκωση της αξιοπρέπειάς του.

Η πίεση για δήλωση δεν αφορούσε μόνο τα πρόσωπα, αλλά εκδηλωνόταν και στο ίδιο το Κόμμα. Να αποκηρύξει τους σκοπούς του, την επαναστατική γραμμή πάλης, να υποχωρήσει στα όρια της αστικής πολιτικής νομιμότητας. Μαζί με αυτό το στόχο πηγαίνει και ο στόχος να συντριβεί η επαναστατική ιδεολογική ηθική υπόσταση του ΚΚΕ.

Είναι πλούσια η εμπειρία, όπως αυτή καταγράφηκε στην περίοδο της χούντας. Πολλοί που πιάστηκαν έζησαν πρωτόγνωρες καταστάσεις. Στη διάρκεια της χούντας πιάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους και πολλοί που δεν ήταν κομμουνιστές. Μπήκαν στον αγώνα από αντίθεση στη χούντα και διάθεση να αγωνιστούν. Οσοι πιάνονταν, περνούσαν από ανάκριση. Σκοπός των διωκτικών αρχών ήταν να χτυπήσουν τις παράνομες οργανώσεις, να διαλύσουν την παράνομη δράση. Επομένως, επεδίωκαν να μάθουν για πρόσωπα και πράγματα, ενώ η όλη στάση και οι ενέργειές τους αποσκοπούσαν στη διαμόρφωση κλίματος παντοδυναμίας.

Κάθε σύλληψη ήταν και μια ιδιαίτερη κατάσταση και είχε την ανάλογη μεταχείριση. Στις συνθήκες εκείνες υπήρχε ένας μεγάλος μηχανισμός παρακολούθησης και συλλογής πληροφοριών, ειδικοί μηχανισμοί ανάκρισης και ομάδες εκπαιδευμένες σε βασανιστήρια. Για κάθε έναν που πιανόταν δημιουργούσαν ένα περιβάλλον φόβου, τρόμου, ψυχολογία υποταγής. Δούλευαν επιστημονικά. Σε πρώτη φάση προσπαθούσαν να σπάσουν με το φόβο όσους έπιαναν, χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα, ανάλογα με την περίπτωση, για να αποσπάσουν πληροφορίες. Στη συνέχεια, περνούσαν σε βασανιστήρια, εφόσον δεν απέδιδε η ψυχολογική πίεση. Πολλοί είναι αυτοί που άντεξαν ως το τέλος, αλλά και πολλοί που έσπασαν.

Αντεξαν όσοι ήταν προετοιμασμένοι και αποφασισμένοι και είχαν σταθερή τακτική. Ανάμεσά τους παιδιά και κοπέλες που περνούσαν για πρώτη φορά την πόρτα της Ασφάλειας.

Τι σημαίνει όταν λέμε τακτική; Εκεί πρέπει να έχει συνειδητοποιήσει ο καθένας ότι είναι μόνος του, αβοήθητος, χωρίς στήριγμα, απέναντι σε οργανωμένες δυνάμεις του αντιπάλου που έχουν τακτική και σχέδιο εναντίον του. Πράγμα που σημαίνει αυτοσυγκέντρωση, πλήρη επαγρύπνηση, καμιά χαλάρωση και απόφαση να βγεις νικητής. Πρέπει να 'χεις τη δική σου τακτική, τη δική σου άμυνα απέναντι στην τακτική και τα σχέδια του αντιπάλου, με στόχο πάντα να βγεις νικητής. Και αν είσαι έτσι αποφασισμένος, θα βγεις νικητής.

Στη διαδικασία της ανάκρισης χρησιμοποιούσαν διάφορα τεχνάσματα και τακτικές. Μπορεί να έφερναν στοιχεία που κάποιος άλλος ίσως να έδωσε, τα οποία να ήταν πραγματικά. Μπορεί να σκηνοθετούσαν αντιπαράθεση του ανακρινόμενου με αυτόν που έδωσε τα στοιχεία. Μπορεί να έδιναν παραπλανητικές πληροφορίες. Μπορεί να σκηνοθετούσαν συναντήσεις του ανακρινόμενου με συγγενικά του πρόσωπα (πατέρα, μάνα, παιδί), μπορεί να έβαζαν στο ίδιο κελί δικό τους άνθρωπο και να τον παρουσίαζαν σαν συναγωνιστή, διάφορα τέτοια τεχνάσματα. Οσοι επιχείρησαν να ξεγελάσουν την Ασφάλεια με ψέματα, όσοι επιχείρησαν να δώσουν «ανώδυνες» πληροφορίες, βρέθηκαν σε χειρότερη θέση, σε μεγαλύτερη πίεση.

Η μόνη αποτελεσματική είναι η τακτική καμιάς υποχώρησης, καμιάς αποδοχής κατηγορίας, οτιδήποτε και αν λένε, καμιά συζήτηση με τα όργανα δίωξης. Δε δίνουμε ονόματα, δε λέμε μια κουβέντα, απαντάμε ξερά: «όχι, δε σας απαντάω, κάντε ό,τι θέλετε». Αυτή είναι η μόνη στάση που επιτρέπει να βγει ο καθένας αγωνιστικά από τα χέρια των βασανιστών του. Και αυτό είναι το πιο σημαντικό συμπέρασμα. Ο αγωνιστής αντέχει. Ο φόβος είναι που γονατίζει και όχι ο πόνος από τα βασανιστήρια. Ζωντανή απόδειξη είναι το γεγονός ότι αρκετοί έσπασαν χωρίς να φάνε ούτε ένα χαστούκι.

Και πώς ξεπερνάμε αυτό το φόβο; γιατί πάντα υπάρχει. Με την απόφαση ότι θα βγεις νικητής. Με την απόφαση «κάντε ό,τι θέλετε, δεν υποχωρώ, δεν κάνω βήμα πίσω». Ξεπερνώντας και την ιδέα του θανάτου. Μόνον έτσι. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση όταν έχεις νικήσει τον αντίπαλο. Είναι χιλιάδες αυτοί που τα έβγαλαν πέρα και παιδιά που δεν είχαν περάσει ποτέ πριν την πόρτα της Ασφάλειας, που δεν ήξεραν τι σημαίνει κρατητήριο και όμως τα έβγαλαν πέρα παλικαρίσια γιατί ο αγωνιστής έχει μεγάλες δυνάμεις.

Ας το παρακολουθήσουμε μέσα από τη στάση ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ στα στρατοδικεία, από τα παραδείγματα του Νίκου Καλούδη, της Αύρας Παρτσαλίδου, της Μίνας Γιάννου και της Ρούλας Κουκούλου

.

 Η στάση ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ, Νίκου Καλούδη, Αύρας Παρτσαλίδου,Μίνας Γιάννου, Ρούλας Κουκούλου, στα στρατοδικεία

Η δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στη δικτατορία - Mέρος 3ο

Νίκος Καλούδης

Ενώπιον του εκτάκτου στρατοδικείου σας επαναλαμβάνεται η ίδια πράξη. Στο εδώλιο αντίπαλοι της δικτατορίας με βάση το νόμο 509 της περιόδου του εμφυλίου πολέμου. Κατηγορητήριο και μάρτυρες αναφέρονται στις ίδιες γενικόλογες κατηγορίες, με τις οποίες προσπάθησαν να στηρίξουν το κατηγορητήριο σε πολλές δίκες που προηγήθηκαν. Τα πειστήρια με τα οποία προσπαθούν να ενισχύσουν το κατηγορητήριο και να προκαλέσουν την καταδίκη μας σε βαριές ποινές τα έχετε μπροστά σας: Εντυπα που εκδίδουν οι Οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΠΑΜ, ανακοινώσεις, τρικ.

Σ' όλα αυτά υπογραμμίζεται η ανάγκη να οργανωθεί και ν' αναπτυχθεί η μαζική λαϊκή πάλη ενάντια στην πολιτική της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας και για τη διεκδίκηση των οικονομικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων των εργαζομένων, για το σταμάτημα των διώξεων, των απάνθρωπων μεσαιωνικών βασανιστηρίων και την απόλυση όλων των πολιτικών κρατουμένων, για την ανατροπή της δικτατορίας και την αποκατάσταση ομαλού δημοκρατικού βίου της χώρας.

Αναφέρεται στο κατηγορητήριο και τονίστηκε απ' τους μάρτυρες κατηγορίας - αξιωματικούς της Ασφάλειας - ότι συγκροτούσαμε Οργανώσεις του Κόμματός μας, κάναμε διαφωτιστική δουλειά, συγκεντρώναμε χρήματα, νοικιάζαμε σπίτια, κ.λπ. Δεν αρνούμαι αυτού του είδους τη δραστηριότητα. Δεν αναιρώ τίποτε απ' όσα είπα στην προανάκριση και στον εισηγητή, θέλω μονάχα να υπογραμμίσω τη διαμαρτυρία που διατύπωσα τότε για την απάνθρωπη συμπεριφορά της Ασφάλειας.(...)

Δεν είμαστε μεις που επιδιώκουμε να εκδίδουμε τον Τύπο μας παράνομα. Το αντίθετο επιδιώκουμε. Γιατί νόμιμη έκδοση και κυκλοφορία του Τύπου μας είναι γνωστό ότι με λιγότερους κόπους και κινδύνους κυκλοφορεί και διαφωτίζει πλατύτερα στρώματα του πληθυσμού.

Συγκεντρώνουμε χρήματα, γιατί χωρίς χρήματα δεν μπορούμε ν' αναπτύξουμε την αντιδικτατορική δράση. Το ΚΚΕ και το ΠΑΜ ξέρετε πολύ καλά ότι δεν ενισχύονται από μονοπωλιακά συγκροτήματα. Πρέπει ν' απευθυνθούν και απευθύνονται στους εργάτες, στα μεσαία στρώματα των πόλεων και της υπαίθρου, στην πατριωτική διανόηση. (...)

Σαν μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και μέλος της ΚΕ του ΠΑΜ, αναλαβαίνω την ευθύνη για τη δραστηριότητα των Οργανώσεων του Κόμματός μας και του ΠΑΜ. Αισθάνομαι ικανοποίηση γιατί το ΚΚΕ και το ΠΑΜ μέσα από τεράστιες δυσκολίες μπόρεσαν να προωθήσουν και να επεκτείνουν την οργάνωση και την αντιδιχτατορική τους δράση. Αν είναι κάτι που λυπούμαι, αυτό βρίσκεται στο ότι με τη σύλληψη και τη φυλάκισή μου αφαιρείται η δυνατότητα να συνεχίσω τη δραστηριότητά μου.

(...) Η οργάνωση της δίκης από το καθεστώς των συνταγματαρχών έχει καθαρά πολιτική σκοπιμότητα. Η σκοπιμότητα της δίκης βρίσκεται στην προσπάθεια της χούντας:

α) Να παρουσιάσει ότι «εξαρθρώθηκε» το ΚΚΕ και γενικότερα το αντιστασιακό κίνημα, και συνεπώς εξασφάλισε τη σταθερότητά της. Αυτό το έχει ανάγκη και για εσωτερική, αλλά και κυρίως για εξωτερική κατανάλωση. Φυσικά, οι θριαμβολογίες της Ασφάλειας για δήθεν «εξάρθρωση» του ΚΚΕ με τη δική μας σύλληψη αποδείχτηκαν ότι εξέφραζαν ευσεβείς πόθους. Γιατί αμέσως μετά τη σύλληψή μας κυκλοφόρησε ανακοίνωση του Κλιμακίου της ΚΕ του ΚΚΕ και χιλιάδες προκηρύξεις της νεολαίας και του ΠΑΜ. Ακόμα σε ό,τι αφορά τη σταθερότητα, έχει γίνει κοινή συνείδηση τόσο στη χώρα μας, όσο και στο εξωτερικό ότι η ανυποληψία και η απομόνωση της χούντας δυνάμωσαν κι ότι το καθεστώς των συνταγματαρχών βρίσκεται ουσιαστικά σε κρίση.

β) Με τις μαζικές αυτές δίκες επιδιώκει να τρομοκρατήσει το λαό και να εμποδίσει την αντιδικτατορική ενότητα και πάλη του, που αργά μεν αλλά σταθερά αναπτύσσεται και περνάει σε πιο ενεργητικές μορφές.(...)

Το ΚΚ Ελλάδας είναι κόμμα της εργατικής τάξης. Και η εργατική τάξη, πέρα από τους άμεσους σκοπούς και επιδιώξεις της, έχει τη δική της ιστορική αποστολή, που συνίσταται στην αλλαγή των σχέσεων παραγωγής, δηλαδή, στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού στη χώρα μας. Και είμαστε ακράδαντα πεπεισμένοι ότι η Ελλάδα θα βαδίσει αυτόν το δρόμο. Ο σοσιαλισμός σήμερα δεν είναι απλώς μια ιστορική πραγματικότητα. Είναι ταυτόχρονα το μέλλον της ανθρωπότητας. Υπάρχουν πισωγυρίσματα και δυσκολίες, αλλά η γενική κατεύθυνση, η πορεία, είναι ανοδική. (...)

Το ΚΚΕ με το πρόγραμμα και τους αγώνες του δεν αποτελεί κίνδυνο, όπως διατείνονται οι κατήγοροί μας, αλλά ελπίδα για το λαό και τον τόπο.(...)

Μας φέρνουν ενώπιον του στρατοδικείου σας να μας δικάσετε και να μας καταδικάσετε, γιατί σαν στελέχη του ΚΚΕ και του ΠΑΜ είμαστε οι πιο αδιάλλακτοι αντίπαλοι του φασισμού. Γιατί στο σύνολο των αντιδιχτατορικών δυνάμεων, το ΚΚΕ και το ΠΑΜ αποτελούν την πιο συνεπή, αποφασιστική και πρωτοπόρα δύναμη.

Επαναλαμβάνονται επίσης οι γνωστοί ισχυρισμοί για την αντεθνική δράση του ΚΚΕ, για καθοδήγησή του από το διεθνή κομμουνισμό κ.λπ.(...)

Ο προλεταριακός διεθνισμός είναι μία από τις βασικές αρχές, θεμέλιο της ζωής και της δράσης του Κόμματός μας. Ο διεθνισμός των Κομμουνιστικών Κομμάτων έχει τη βάση του στο ότι αποτελούν, σε κάθε χώρα, την πρωτοπορία της εργατικής τάξης, και έχουν την ίδια ιδεολογία, την ιδεολογία του μαρξισμού - λενινισμού. Οι σκοποί και τα συμφέροντα της εργατικής τάξης μιας χώρας όχι μόνο δεν έρχονται σε αντίθεση με τους σκοπούς και τα συμφέροντα του διεθνούς προλεταριάτου, αλλά, αντίθετα, είναι κοινά.

Αγαπούμε τη Σοβιετική Ενωση και το κόμμα του αθάνατου Λένιν, που με τη μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση εγκαινίασε τη νέα εποχή της ανθρωπότητας. Χαιρόμαστε για τις επιτυχίες που σημείωσε και σημειώνει το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, για την ανάπτυξη που σημείωσε το εργατικό κίνημα στις καπιταλιστικές χώρες, για την πρόοδο και τις καταχτήσεις που πέτυχε το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των χωρών που ζούσαν κάτω από το πέλμα της αποικιοκρατίας.

Οι επιτυχίες αυτές αδυνατίζουν τον ιμπεριαλισμό. Αποτελούν για το λαό μας βασικής σημασίας εφεδρεία στην πάλη ενάντια στη διχτατορία.(...)

Αύρα Παρτσαλίδου

Ρωτάτε για την υγεία μου. Το ζήτημα της ατομικής μου υγείας είναι το ολιγότερο μπροστά στο γεγονός ότι εξοντώνονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δυόμισι χρόνια τώρα πάνω από δυο χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι. Αρκετοί μάλιστα έχουν πεθάνει. Ο νόμος της χούντας που ήρθατε να εφαρμόσετε σκοπό έχει να νομιμοποιήσει την παρανομία της και να κατοχυρώσει την ύπαρξη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Εργο σας θα έπρεπε να 'ναι ένα και μόνο: Απόφαση για το παράνομο της κράτησης όλων των πολιτικών κρατουμένων και για την άμεση απόλυσή τους.(...)

Ηρθατε να εξετάσετε ποιοι είναι επικίνδυνοι και ποιοι είναι ακίνδυνοι σύμφωνα με το νόμο της χούντας που ήρθατε να εφαρμόσετε. Ομως επικίνδυνος σήμερα είναι όλος ο λαός ως και τα παιδιά, γιατί όλοι μισούν τη δικτατορία.

Εγώ είμαι επικίνδυνη και θέλω να είμαι επικίνδυνη για τη δικτατορία γιατί τη θεωρώ ολέθρια για την πατρίδα μου. Πάνω από σαράντα χρόνια καταδιώκομαι, φυλακίζομαι, εξορίζομαι για την πατριωτική μου δράση σαν κομμουνίστρια. Εχω την τιμή να είμαι στέλεχος του ΚΚΕ που έχει δώσει αμέτρητες θυσίες για τις ελευθερίες του λαού κι αυτό το ξέρει όλος ο λαός και το ξέρετε πολύ καλά και σεις. Στο Πρόγραμμα του Κόμματός μου είναι γραμμένο: Πάλη ενάντια σε κάθε τυραννία. Στην παγκαλική δικτατορία οι κομμουνιστές πάλεψαν στις πρώτες γραμμές για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν. Το ίδιο και στη μεταξική δικτατορία. Στην Κατοχή πάλεψαν πρωτοπόροι το φασισμό...

Πιέζετε τις γυναίκες να σας δηλώσουν τι θα κάνουν αν απολυθούν (αν θα πάνε σε διαδήλωση, αν θα σηκώσουν τα όπλα κλπ.). Ζητάτε δηλαδή δηλώσεις υποταγής στη χούντα. Αυτό δε θα μείνει κρυφό, θα το μάθει ο ελληνικός λαός και η παγκόσμια κοινή γνώμη.

Λέτε πως έχετε 30 χρόνια πείρα σαν δικαστές και ξέρετε τι κάνετε και ότι δε σας χρειάζονται συμβουλές. Εγώ δεν έχω να συμβουλέψω κανένα. Είσαστε Ελληνες, δικαστές και μόνο η συνείδησή σας μπορεί να σας συμβουλέψει. Εγώ είμαι εντάξει με τη συνείδησή μου και απόλυτα ήσυχη. Και σαν Ελληνίδα είμαι εντάξει με τις εθνικές μου παραδόσεις. Εσείς όμως μπορείτε να πείτε το ίδιο;

Τι θέλω να κάνετε; Στο χέρι σας είναι να κάνετε αυτό που έκανε πρόσφατα ο πρόεδρος και τα μέλη του Συμβουλίου Επικρατείας. Και τι θα βγει απ' αυτό λέτε; Θα είναι μια πράξη αντίστασης αν αρνηθείτε να νομιμοποιήσετε την παρανομία, μια συμβολή στην αντιδικτατορική πάλη του λαού.

Δεν υπάρχει άλλος δρόμος για σας: 'Η με τον ελληνικό λαό και την Ελλάδα ή νομιμοποίηση της χούντας.

Μίνα Γιάννου

Είμαι στέλεχος του ΚΚΕ, μέλος της ΚΕ και ο λαός της Αθήνας μ' αυτές τις δυο ιδιότητές μου με τίμησε με την εμπιστοσύνη να τον αντιπροσωπεύσω στο Κοινοβούλιο. Ερχομαι να καταγγείλω, για άλλη μια φορά, την κατάλυση του Συντάγματος, της δημοκρατίας και των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Από τις 21/4/67, που οι επίορκοι ελάχιστοι αξιωματικοί με τα ξένα όπλα κατέλαβαν την εξουσία, η ζωή, η αξιοπρέπεια, η περιουσία των πολιτών είναι στη διάθεση των εγκληματιών. Εγιναν δολοφονίες εν ψυχρώ, όπως του Ελή στον Ιππόδρομο. Χιλιάδες πολίτες, ανάμεσά τους βουλευτές, δημοτικοί άρχοντες, συνδικαλιστές, συνεταιριστές διώχθηκαν, συνελήφθησαν, κακοποιήθηκαν. Εγιναν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι πατριώτες που αντιπαλεύουν τη δικτατορία βασανίζονται μέχρι θανάτου στα άντρα της Ασφάλειας, δικάζονται σε πολύχρονες ποινές. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι αξιωματικοί, οι τραπεζικοί χάνουν τη δουλειά τους. Και ο δικός σας κλάδος των δικαστικών δεν εξαιρέθηκε από το διωγμό και τις απολύσεις. Κάθε πατριώτης βρήκε τον τρόπο ν' αντιταχθεί στη δικτατορία που είναι μισητή. Οι δικτάτορες είναι εγκληματίες και για τα εγκλήματά τους αυτά πρέπει να κριθούν και να δικασθούν.(...)

Για μένα, αυτό που λέτε «νόμος» είναι μια ακόμα παρανομία.(...)

Είπατε ότι στην Ελλάδα έγιναν και άλλες τέτοιες καταστάσεις και πάντα γίνονταν νόμοι και με βάση αυτούς λειτουργούσε η πολιτεία. Σας απαντώ και η δικτατορία του Μεταξά και οι κουίσλιγκς έκαναν τέτοιους νόμους. Υπήρχε όμως αντιδικτατορική δράση και Εθνική Αντίσταση στην Κατοχή. Οι πατριώτες δε θεωρούσαν υποχρέωση να σεβαστούν τους «νόμους» της δικτατορίας ή των κουίσλιγκς και τις διαταγές των Γερμανών. Στη δικτατορία του Μεταξά, ο «Ριζοσπάστης» ήταν παράνομος, στην Κατοχή ο «Ριζοσπάστης» ήταν παράνομος και σήμερα τα έντυπα των αντιδικτατορικών οργανώσεων και κομμάτων, και πρώτα πρώτα ο «Ριζοσπάστης», κυκλοφορούν παράνομα. Κανείς πατριώτης δε σκέφτηκε πως κάνει κάτι παράνομο. Παράνομοι είναι εκείνοι που κάνουν τους νόμους της δικτατορίας και νόμιμη η πάλη εναντίον τους.

Εχω δικασθεί από γερμανικό στρατοδικείο, γιατί κυκλοφορούσα τον «Ριζοσπάστη». Σήμερα, οι πατριώτες που κυκλοφορούν τον «Ριζοσπάστη», οι κομμουνιστές, όταν πέφτουν στα χέρια της Ασφάλειας, βασανίζονται και καταδικάζονται από το στρατοδικείο. Και τότε και τώρα όμως, παράνομοι είναι εκείνοι που κάνουν τους νόμους της δικτατορίας και νόμιμη η πάλη εναντίον τους. Ηλθατε να μας κρίνετε με βάση τον παράνομο «νόμο» και ν' αναλάβετε την ευθύνη αν θα είμαστε ακίνδυνοι για τη δικτατορία. Και ουσιαστικά ζητάτε δηλώσεις. (...)

Οι πατριώτες που αντιδρούν γίνονται ολοένα περισσότεροι και η αντιδικτατορική δράση αγκαλιάζει όλα τα στρώματα. Γι' αυτό και η τρομοκρατία εντείνεται. Η διεθνής κοινή γνώμη, οι διεθνείς οργανώσεις στιγματίζουν το φασιστικό καθεστώς, που θ' ανατραπεί κάτω από την πίεση του λαού.

Μου λέτε ότι είσθε υποχρεωμένοι σύμφωνα με το «νόμο» να εξετάσετε την κατάσταση της υγείας μου και με ρωτάτε σχετικά στοιχεία. Σας απαντώ. Η δικτατορία όταν με συνέλαβε και με έστειλε στα Γιούρα, γνωρίζοντας το βαρύ μου νόσημα, ήξερε ότι με καταδικάζει σε τύφλωση. Δεν αρνούμαι, όπως λέτε, να σας δώσω τα στοιχεία αυτά, αλλά ξέρω ότι τα έχετε. Πάσχω από γλαύκωμα και ατροφία του οπτικού νεύρου, σκλήρυνση των αγγείων και της καρδιάς. Εχω χάσει το μεγαλύτερο μέρος της όρασής μου και συνεχώς χάνω. Κάτω από τις συνθήκες στέρησης της ελευθερίας μου, ξέρω ότι θα τυφλωθώ και ότι η διαδικασία αυτή επιταχύνεται. Θέλω όμως να σας δηλώσω ότι και τυφλή θα έχω ακόμα εφόδια να πολεμήσω τη δικτατορία.

Μου μένουν τ' αυτιά μου, η γλώσσα μου, το μυαλό μου και μ' αυτά θα πολεμήσω τη δικτατορία. Ξέρω ότι θα ήθελε να με εξοντώσει και μένα και πολλούς άλλους αγωνιστές, όπως σκότωσε τον Ελή, τον Τσαρουχά, τον Μανδηλαρά, όπως εξοντώνει και τον Ηλιού ύστερα από τη βάναυση κακοποίησή του. Και γι' αυτό δεν έχω αυταπάτες για το έργο της επιτροπής σας. Η δικτατορία νομίζει πως με τη δική σας παρέμβαση θα νομιμοποιήσει την παραβίαση της ατομικής ελευθερίας των πολιτών, μεταθέτοντας την ευθύνη αυτή στη Δικαστική Επιτροπή. Και κάτι περισσότερο, θέλει να καθιερώσει την εκτόπιση, προβλέποντας στο σχετικό «νόμο» ότι εφεξής οι εκτοπισμένοι θα κρίνονται μετά τρίμηνον από της εκτοπίσεώς τους. Δηλαδή η Ασφάλεια θα ετοιμάζει φακέλους, θα εκτοπίζει και θα έρχεσθε ύστερα εσείς να ζητάτε δηλώσεις υποταγής για να κρίνετε το «επικίνδυνον» ή το «ακίνδυνον».

Μου λέτε ότι σεις δεν έχετε υποχρέωση να λάβετε υπόψη σας τη δήλωσή μου ότι και τυφλή έχω εφόδια και θα πολεμήσω τη δικτατορία και επειδή είμαι άρρωστη μπορείτε να με απολύσετε. Μακάρι να το κάνετε. Στην περίπτωση αυτή, θα έχετε ενεργήσει όχι σύμφωνα με το «νόμο» της δικτατορίας, αλλά σύμφωνα με το αντιδικτατορικό σας χρέος, θα 'χετε κάνει μια αντιδικτατορική πράξη, γιατί με την απελευθέρωσή μου θα προστεθεί μια μάχιμη δύναμη στο Πατριωτικό Μέτωπο. Μου λέτε ότι η θέση σας είναι δύσκολη, τι να κάνετε. Σας απαντώ: Ακολουθήστε το παράδειγμα των συναδέλφων σας του Συμβουλίου Επικρατείας. Καταδικάστε την παράνομη σύλληψη και κράτησή μας και ζητήστε την κατάργηση όλων των στρατοπέδων.

Ρούλα Κουκούλου

Ερώτηση της Επιτροπής: Πώς είστε στην υγεία σας;

Απάντηση: Η υγεία μου δεν είναι καλή και συνεχώς χειροτερεύει, όπως χειροτερεύει η υγεία του συνόλου των πολιτικών κρατουμένων κάτω απ' το σχέδιο εξόντωσης που εφαρμόζει η δικτατορία εναντίον μας. Ζητήστε να δείτε το βαθμό νοσηρότητας του στρατοπέδου απ' τις ίδιες τις διαγνώσεις των γιατρών και θα δείτε ότι πρόκειται για ομαδικό έγκλημα της φασιστικής κυβέρνησης.

Διακοπή του προέδρου και ενός μέλους της Επιτροπής. Δε σας χρειαζόμαστε άλλο. Με σας δεν υπάρχει λόγος να συζητήσουμε. Ξέρουμε ποια είστε, τις απόψεις σας και τι σκέφτεστε και για το μέλλον. Δεν είστε καμιά αγράμματη, καμιά αγρότισσα, που δεν καταλαβαίνει και χρειάζεται να μιλήσουμε μαζί της, για να σχηματίσουμε γνώμη.

Απάντηση: Είμαι ανώτερο στέλεχος του ΚΚΕ, δεν μπορώ να επιτρέψω να μιλούν μπροστά μου μ' αυτόν τον τρόπο για καμιά από τις συγκρατούμενές μου. Είναι όλες κρατούμενες γιατί είναι πολιτικοί αντίπαλοι της χούντας. Εχει η κάθε μια και η αγράμματη και η αγρότισσα την πολιτική της οντότητα, τα ιδανικά της, την ιστορία, τη δράση της. Ολες είναι αγωνίστριες της Εθνικής Αντίστασης και της δημοκρατίας, είναι πολλές εκλεγμένες σε συνδικάτα, σε δήμους και κοινότητες, σε επιστημονικές και άλλες οργανώσεις. Είναι στελέχη της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, είναι βουλευτές. Ολες κάτω από φοβερές συνθήκες και πιέσεις σηκώνουν το δράμα τους και δεν υποτάσσονται. Δύο χρόνια και πάνω λένε «όχι» στη δικτατορία.

Πρόεδρος: Σας επαναλαβαίνουμε δεν έχουμε τίποτα να πούμε μαζί σας, ξέρουμε πολύ καλά τις σκέψεις σας.

Απάντηση: Εχω όμως εγώ να σας πω κι εφόσον με φωνάξατε πρέπει και να με ακούσετε. Εχω να σας πω ότι το δράμα της κάθε κρατούμενης που φωνάζετε να δείτε, είναι μέρος απ' την τραγωδία και τη φοβερή δοκιμασία που ζει σήμερα η πατρίδα μας. Είναι πια πασίγνωστο κι έχει επιβεβαιωθεί και από αμερικάνικες πηγές, όπως και σεις ξέρετε, ότι το σχέδιο «Προμηθεύς» που μας επέβαλε τη δικτατορία έγινε στα γραφεία της αμερικάνικης ΚΥΠ και του ΝΑΤΟ. Με την επέμβαση των ξένων και τ' αμερικάνικα τανκς επιβλήθηκε παραμονές των εκλογών και στηρίζεται η δικτατορία της πιο ξενόδουλης μαύρης αντίδρασης. Πέρασε στη χώρα μας ο φασιστικός οδοστρωτήρας και κατέλυσε τα πάντα, σύνταγμα, νόμους, κοινοβούλιο, κόμματα, συνδικάτα, οργανώσεις. Φίμωσε τον Τύπο, καταπάτησε βάναυσα όλες τις ελευθερίες και τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Εξαπέλυσε αληθινό ανθρωποκυνηγητό.

Ζήσαμε και ζούμε οι ίδιες αυτή την κόλαση. Είδαμε με τα μάτια μας τη δολοφονία του Ελή. Εχουμε εδώ γυναίκες βασανισμένες, έχουμε μάνες που είδαν μπροστά τους να βασανίζουν τα παιδιά τους. Δε σταμάτησαν ως σήμερα οι συλλήψεις και τα βασανιστήρια που ξεπέρασαν και τα χιτλερικά, συνεχίζονται οι σκηνοθετημένες δίκες, η συστηματική εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων της χούντας. Εντείνεται η τρομοκρατία που απλώνεται εναντίον όλων των πατριωτών. Η ζωή έγινε αφόρητη. Ολόκληρος ο πλούτος της χώρας μας παραδόθηκε στα ξένα μονοπώλια και στα ντόπια που συνεργάζονται μαζί τους. Ολη η Ελλάδα έγινε βάση πολεμική των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ. Κατάλυσαν οι Συνταγματάρχες κάθε ίχνος εθνικής ανεξαρτησίας κι αυτήν την ταπείνωση και το ζυγό τον ζει κάθε Ελληνας. Αυτό το λαομίσητο καθεστώς της δικτατορίας, σας έδωσε εντολή να 'ρθετε να κρίνετε εμάς. Μα αυτό έχει κριθεί από τον ελληνικό λαό και όλη την προοδευτική ανθρωπότητα κι έχει καταδικαστεί σαν θανάσιμος κίνδυνος για το έθνος μας και φασιστική απειλή για την Ευρώπη. Αυτό σας στέλνει να κρίνετε εμάς τους αγωνιστές της δημοκρατίας. Εμάς μας κρίνει ο λαός κι όλος ο κόσμος γι' αυτό παλεύουν να μας λευτερώσουν. Θ' ακούσατε τι έγινε τελευταία στο Συμβούλιο της Ευρώπης, τι γίνεται με το πρωτοφανές κίνημα αλληλεγγύης στην αγωνιζόμενη Ελλάδα με πρώτο αίτημα την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Σήμερα κατά της δικτατορίας σηκώνεται όλο το έθνος απ' τους αριστερούς ως τους δεξιούς, στην πρώτη γραμμή του αγώνα όπως και στην κατοχή στέκεται το Κόμμα μου, οι κομμουνιστές και παλεύουν για την απολύτρωση της χώρας μας απ' την τυραννία.(...)

Πρόεδρος: Είμαστε υποχρεωμένοι να εφαρμόσουμε ένα νόμο.

Απάντηση: Νόμος είναι όταν εκφράζει τη θέληση του λαού και το συμφέρον του. Οι νόμοι της φασιστικής δικτατορίας είναι παράνομοι, σαν το καθεστώς της.(...)

Οσο για μένα έχω τελειώνοντας να σας πω ότι όπως κι οι άλλοι κρατούμενοι αγωνιστές, θα πολεμώ και μέσα απ' το στρατόπεδο και τη φυλακή κι αν βγω μ' όλες μου τις δυνάμεις τη δικτατορία ως την ανατροπή της.