Η Τέχνη πρέπει να στέκεται ενάντια στων εχθρών τα βόλια

Η Τέχνη πρέπει να στέκεται ενάντια στων εχθρών τα βόλια

Συζήτηση με τον σκηνοθέτη Σταύρο Τσακίρη

«Η Μητέρα του σκύλου» του Παύλου Μάτεσι ανεβαίνει, στις 24 Οκτωβρίου, στο «Σύγχρονο Θέατρο» (Ευμολπιδών 45, Γκάζι, τηλ: 210.3464.380). Σκηνοθεσία - Δραματουργική επεξεργασία: Σταύρος Τσακίρης. Σκηνικά - Κοστούμια: Αγγελος Αγγελής. Δραματολόγος: Δήμητρα Πετροπούλου. Παίζουν: Δήμητρα Χατούπη, Νίκος Γιαλελής, Γιάννης Δρίτσας, Χρήστος Ευθυμίου, Ηλίας Ζερβός, Στεφανία Κριεζή, Μαριλίτα Λαμπροπούλου, Τζίνη Παπαδοπούλου, Εφη Ρευματά, Μαριαλένα Ροζάκη.

Η ζωή της Ραραού, «μεγάλης φίρμας της επιθεώρησης» όπως η ίδια αυτοσυστήνεται, ζωντανεύει στη σκηνή μέσα από το φλας μπακ εικόνων μιας κοινωνίας που προσπαθεί να τα «βολέψει» σε συνθήκες ανέχειας. Από την Κατοχή έως σήμερα, η πορεία της Ραραού, όπως αντίστοιχα και η πορεία της Ελλάδας, την οποία διατρέχει με τις αναμνήσεις της, είναι μια μάχη επιβίωσης. Ο αγώνας της είναι αδιάκοπος και εκείνη θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα για να βγει αλώβητη από αυτόν. Ακόμη κι αν χρειαστεί να αποδράσει σε μια δική της πραγματικότητα.
Στο μυθιστόρημα του Μάτεσι σαν «ποταμός» ρέει ο πόνος, ο καημός, το αδικοχαμένο αίμα, ο αγώνας, ο θάνατος, οι πόθοι και τα πάθη, τα βάσανα του ανώνυμου λαϊκού ανθρώπου στην επαρχία στα χρόνια της κατοχής και του εμφυλίου, και έπειτα ο ξεριζωμός και η βιοπάλη του στην πρωτεύουσα. Ρέουν όλα αυτά, προκαλώντας ρίγος και δάκρυα, αλλά και ένα πικρό χαμόγελο. Η Ραραού είναι μια κωμικοτραγική «μάσκα» της Ελλάδας - του άμαχου λαού της, που τον κατέκτησαν, τον μακέλεψαν, τον ταπείνωσαν, φασίστες και «σύμμαχοι». Στο δράμα της Ραραού αντανακλώνται παρόμοια δράματα αμέτρητων λαϊκών ανθρώπων.

-- Ποια είναι για σας η Ραραού και τι αντιπροσωπεύει σήμερα;
-- Ενα από τα πολλά θύματα του ελληνικού μετεμφυλιακού ονείρου που προσπάθησαν να επιβιώσουν κρυμμένοι στις μεγαλουπόλεις. Ανώνυμοι και ξεχασμένοι από το μίσος που τους ξερίζωσε από τα σπίτια τους. Η αστυφιλία ποτέ δεν υπήρξε άλμα προς τα μπροστά αλλά άλμα στο κενό, που σήμερα πληρώνουμε. Οι νικητές και τα παιδιά τους συνεχίζουν τα επινίκια. Και η πατρίδα μας κληρονόμησε μια ερημωμένη ύπαιθρο που μένει ακαλλιέργητη, έξω από το χάρτη της γεωργικής παραγωγής, με απελπισμένους αγρότες, εμπαιγμένους από το κράτος, εξαγορασμένους με ψίχουλα από ευρωπαϊκούς κονδυλοφόρους που έτσι τους φίμωσαν και τους έκαναν συνένοχους σε απάτες για να μπορούν τώρα να τους παρατάν στην ανυποληψία. Οι επαρχιώτες στην πρωτεύουσα είναι ένα τεράστιο θέμα που κάποτε πρέπει ν' ανοιχτεί. Η ζωή τους σε διαμερίσματα κονσερβοκούτια ή σε μικρά άδηλα γκέτο. Αλλά και οι «πετυχημένοι» να ασφυκτιούν μέσα στα ψέματα, τα πολιτιστικά μοντέλα, που τους πούλησε η ξιπασμένη αστική τάξη και έτσι διαμορφώθηκε η σημερινή ασπόνδυλη ελληνική κοινωνία.
-- «Ξεχνάω και να λυπηθώ. Αυτό λιγάκι με μελαγχολεί, που ξεβάφουν οι λύπες μου. Τι να κάνω» - λέει η ηρωίδα. Απλές αλήθειες! Απελπισία ή καταγραφή μιας μεγάλης αλήθειας της μνήμης και του συναισθήματος, που, όταν τη συλλάβει ο άνθρωπος, μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα τη ζωή του και το νόημά της;

Ο σκηνοθετής Σταύρος Τσακίρης

-- Ως φιλοσοφικό μοντέλο μπορεί να αποτελέσει έγερση. Αλλά ως πραγματικότητα ποτέ. Η ζωή με τη μνήμη της απελπισίας δημιουργεί μόνο ηττοπάθεια με μπόλικα ωραία λόγια. Η απελπισία έχει γοητεία, αλλά δε γίνεται παραγωγική. Είναι άδικο να χαρίζεις τη ζωή στο παρελθόν. Ευτυχώς που ξεβάφουν οι μνήμες.
-- Σήμερα, μέσα στο κλίμα του ζόφου και της ανασφάλειας που υπάρχει σε παγκόσμιο επίπεδο και ιδιαίτερα στη χώρα μας, εν μέσω βαθιάς καπιταλιστικής κρίσης, οι ήρωες του Μάτεσι στο συγκεκριμένο έργο, που περιφέρονται σ' ένα αφιλόξενο σύμπαν δείχνουν τραγικά σύγχρονοι;
-- Οσο υπάρχει ο εξευτελισμός του άντρα από την ανέχεια, η εκμετάλλευση της γυναίκας από την κοινωνική ιδεοληψία και η αμάθεια του παιδιού από την πείνα, βιβλία σαν αυτό δεν θα είναι ανώφελα. (Από τον πρόλογο του Βίκτωρος Ουγκό στην πρώτη έκδοση των «Αθλίων»).
-- Οι αναρίθμητοι συμβολισμοί το καθιστούν σύγχρονο, κοινωνικοπολιτικό και, τελικά, ανθρώπινο έργο;
-- Δεν θα τους έλεγα ακριβώς συμβολισμούς, αλλά ποιητικές πυκνώσεις. Κάθε αληθινό κείμενο γίνεται και σύγχρονο και κάθε έργο αγάπης και κατανόησης για το ανθρώπινο είδος το καθιστά αυτόματα και «ανθρώπινο».
-- Οι συνθήκες απόγνωσης των ανθρώπων του έργου θυμίζουν έντονα το σήμερα που δημιουργεί στρατιές ανέργων, στρατιές φτωχών ανθρώπων, αλλά και στρατιές ένστολων καταστολών όσων δυναμικών φωνών αντιτάσσονται.

-- Οσο υπήρχε και θα υπάρχει καπιταλισμός θα βυθίζει τους ανθρώπους σε απόγνωση και θα τους απομακρύνει από τον αληθινό ανθρώπινο προορισμό τους. Το φαινόμενο παιδιά του λαού σπρωγμένα από την ανεργία να μετατρέπονται σε πραίτορες με προορισμό να καταπνίγουν κάθε αντίδραση ταξικά ομοίων τους, ψυχολογικά δε θα ερμηνευτεί ποτέ.
-- Είναι, τελικά, ένα έργο της πιο βαθιάς απελπισίας; `Η μήπως είναι ένας, άλλου είδους «ρεαλισμός»; Μήπως είναι η ωμή πραγματικότητά μας κοιταγμένη από άλλη οπτική γωνία;
-- Ο Παύλος Μάτεσις έγραψε το μυθιστόρημα που ονειρευόταν και έλειπε τόσο από την ελληνική γραμματεία. Ενα κείμενο γνήσιου ποιητικού ρεαλισμού. Η τέχνη της γραφής, η πιο δυναμική των τεχνών, μεταπλάθει το πραγματικό σε κοινή συνείδηση άρα ένα υπερόπλο στη διάθεση των πολλών. Φτάνει να το χρησιμοποιήσουν.
-- Υπάρχει κάπου η ελπίδα; Πρέπει κανείς να νιώσει την απόλυτη συμφορά για να βρει κάπου την ελπίδα, να την αναζητήσει;
-- Ελπίδα και βέβαια υπάρχει. Δεν είναι απαραίτητο να νιώσεις, ούτε να βιώσεις τη δυστυχία για να βρεις την ελπίδα. Είναι υποχρέωσή μας να ζούμε με ελπίδα και να τη μεταδίδουμε στους ανθρώπους μας αλλά και σε όλους. Η ελπίδα για μια καλύτερη ζωή δεν είναι μεταφυσική ούτε μια θρησκευτική αοριστία. Ερχεται από τα χέρια, το μυαλό των ανθρώπων όταν χρησιμοποιείται σωστά και μπαίνει στην υπηρεσία του κοινού καλού.
-- Η διανόηση, σήμερα, παίζει το ρόλο που της αντιστοιχεί;
-- Ας ορίσουμε πρώτα τι είναι αυτό που καλούμε διανόηση και ποιοι τη συγκροτούν. Μέσα από μία ελευθέρια λογική πολλοί φιλότεχνοι μετονομάστηκαν τα τελευταία χρόνια σε καλλιτέχνες, και δεν εννοώ φυσικά τους καλλιτέχνες του λεγόμενου ελαφρού θεάματος. Αυτοί από τη στιγμή που έχουν την έγκριση του κοινού είναι ευπρόσδεκτοι παντού. Μιλάω για τους διακονούντες την ποιότητα, για τους διανοούμενους του μπιφτεκιού. Παλιά, κάθε μεγαλοαστική οικογένεια διέθετε στην κοινωνία τον πρώτο γιο της να υπηρετεί στο στρατό σαν αξιωματικός του πυροβολικού και το δεύτερο σαν μητροπολίτης. Σήμερα, γίνονται καλλιτέχνες, διανοούμενοι, με ασήμαντο έργο αλλά μεγάλη φωνή άρα και δυνατότητα παρέμβασης μέσα από ΜΜΕ και κατά συνέπεια μεγάλη προβολή. Λόγια - λόγια, χλιαρές απόψεις, ποιήματα για τον καιρό γραμμένα δίπλα στη θερμάστρα, ασήμαντες ρήσεις και αφορεσμοί, με μπόλικο αίσθημα και εκφράσεις του τύπου «πόνος», «συμπόνοια», «πρωτοπορία», «πρωτοτυπία», «ευρηματικότητα», «πικρό χιούμορ», «ανατρεπτικό χιούμορ», «ανάποδη ανάγνωση», κ.ά. ευρηματικά εύηχα. Εσείς περιμένετε κάτι από τέτοιους τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας; Ολοι παίζουν το ρόλο που τους χαρίζεται και όχι που τους αντιστοιχεί.
-- Πώς βλέπετε τα πράγματα στο θέατρο; Κακά τα ψέματα, το να παλεύεις μοναχικά είναι δύσκολο. Πολλές σοβαρές και σημαντικές μονάδες συνθλίβονται, αλλά και ομάδες δεν είναι εύκολο να συσπειρωθούν και να διατηρηθούν.
-- Δεν μπορώ να σας απαντήσω γιατί ζω μέσα σ' αυτό το χώρο και τα δικά μου δεινά δεν μου επιτρέπουν να είμαι αντικειμενικός. Η εποχή μας ζητά καθαρή ματιά και δεν μας επιτρέπετε το προσωπικό μας πρόβλημα να αποτελεί κριτήριο ανάγνωσης της κοινωνίας. Οι αδικίες και αντιξοότητες πάντα υπήρχαν. Γι' αυτό το ταλέντο είναι συνυφασμένο με την ανθεκτικότητα. Αν πράγματι πιστεύουμε σε κάτι είμαστε υποχρεωμένοι να το διαφυλάξουμε και να το αναδείξουμε ενάντια στων εχθρών τα βόλια. Οι δυσκολίες δεν είναι δικαιολογία.

Σ. ΑΔΑΜΙΔΟΥ