Οι τράπεζες, το κράτος και το «αναπτυξιακό μοντέλο» του ΣΥΡΙΖΑ

Οι τράπεζες, το κράτος και το «αναπτυξιακό μοντέλο» του ΣΥΡΙΖΑ

Από παλιότερη κινητοποίηση του ΠΑΜΕ στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της ΔΕΘ

Το «αναπτυξιακό μοντέλο» που θα προωθήσει ο ΣΥΡΙΖΑ παρουσίασε στη Βουλή ο υπουργός Οικονομίας, Γ. Σταθάκης, κατά την ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων. Προηγουμένως, άσκησε κριτική στο «μοντέλο ανάπτυξης» που εφαρμόστηκε μέχρι το 2009 και στο «μνημονιακό» που ακολούθησε.
Για την περίοδο των μνημονίων είπε: «Το μνημόνιο είχε ένα πολύ συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης, ήταν τρία πράγματα (...) ιδιωτικοποιήσεις σε μια ιδιωτικοποιημένη οικονομία (...) Δεύτερη ιδέα είναι ότι ανοίγοντας τις κοινωνικές ανισότητες βελτιώνονται οι επιδόσεις και η ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας, άρα εργασιακά και ούτω καθ' εξής. Και τρίτη κεντρική ιδέα είναι ότι το κράτος πρέπει να συρρικνωθεί λογιστικά και η φορολογία πρέπει να διευρυνθεί προς τα κάτω. Και οι τρεις ιδέες απέτυχαν, η Ελλάδα αποτελματώθηκε, έφτασε στο 25% της παραγωγής της».
Για την προηγούμενη περίοδο, μέχρι το 2009, ο Γ. Σταθάκης είπε ανάμεσα σε άλλα: «Ακολουθήσαμε ένα αναπτυξιακό μοντέλο το οποίο μας οδήγησε στα βράχια. Να σας υπενθυμίσω επί τροχάδην ποια ήταν η κεντρική ιδέα του. Καταργούνται όλοι οι αναπτυξιακοί θεσμοί και κάθε μορφής σχεδιασμός στη χώρα. Στο επίκεντρο μπαίνει ένα ιδιωτικοποιημένο, απελευθερωμένο τραπεζικό σύστημα, το οποίο καθοδηγεί την οικονομία με επίκεντρο αυτό που θεωρεί ως συγκριτικά πλεονεκτήματα, που τότε η εποχή απεφάνθη ότι είναι φυσικά ο τουρισμός, η ναυτιλία, οι κατασκευές, οι τηλεπικοινωνίες και ορισμένες απελευθερωμένες υπηρεσίες (...).
Το μοντέλο, ας το ονομάσουμε τραπεζικοκεντρικό, οδήγησε την οικονομία στα βράχια. Δεν γυρίζουμε σ' αυτό. Δεν επιστρέφουμε σ' αυτό. Εκλεισε τον κύκλο του (...) Η ιδέα ότι το τραπεζικοκεντρικό σύστημα ή ένας απόλυτα απελευθερωμένος ιδιωτικός τομέας θα καθοδηγήσει τον οικονομικό μετασχηματισμό είναι λάθος. Πρέπει να βρούμε μια νέα ισορροπία ανάμεσα στο κράτος και τους ιδιώτες».

Τα... «μοντέλα ανάπτυξης»

Αυτό που περιγράφει ο Σταθάκης δεν είναι βέβαια διαφορετικά «μοντέλα ανάπτυξης», αλλά μείγματα διαχείρισης σε διαφορετικές φάσεις εξέλιξης της καπιταλιστικής οικονομίας.
Σε όλες αυτές τις φάσεις, οι σχέσεις παραγωγής παρέμεναν εκμεταλλευτικές, καπιταλιστικές. Από αυτή την άποψη, είναι τουλάχιστον κοροϊδία να μιλάμε για διαφορετικά «μοντέλα ανάπτυξης». Η ανάπτυξη είναι και παραμένει καπιταλιστική, αυτό που μεταβάλλεται και προσαρμόζεται κάθε φορά είναι το μείγμα διαχείρισης.
Ο Σταθάκης παρουσιάζει το «μνημονιακό μοντέλο» αποσπασμένο από την καπιταλιστική κρίση. Κρύβει, δηλαδή, ότι την περίοδο της κρίσης, προτεραιότητα του κεφαλαίου ήταν να τη φορτώσει στο λαό και ταυτόχρονα το κράτος να βοηθήσει στη δημιουργία προϋποθέσεων ανάκαμψης, για να συνεχιστεί η διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου.
Αυτό προϋποθέτει υποτίμηση της εργατικής δύναμης και καταστροφή κεφαλαίου. Αυτόν το στόχο υπηρετούσαν τα μνημόνια. Αρα, μιλάμε για προσαρμογή του μείγματος διαχείρισης από το κράτος στις ανάγκες που έχει κάθε φορά το κεφάλαιο.
Το ίδιο ισχύει και για την προηγούμενη περίοδο, μέχρι το 2009. Ο Σταθάκης περίπου διαμαρτύρεται επειδή στο σχεδιασμό της ανάπτυξης στην Ελλάδα την πρωτοκαθεδρία την είχαν οι τράπεζες και όχι το κράτος. Αυτός είναι, κατά τη γνώμη του, ο λόγος που η οικονομία «έπεσε στα βράχια», υπονοώντας προφανώς την κρίση. Αρα, αν το κράτος είχε μεγαλύτερη παρέμβαση στην «καθοδήγηση» της ανάπτυξης, είναι πιθανό η οικονομία να γλίτωνε από την κρίση.
Η θέση αυτή, βέβαια, «μπάζει» από παντού. Οι κρίσεις είναι νομοτέλεια στον καπιταλισμό, προκαλούνται από τις ίδιες τις εσωτερικές αντιφάσεις του, που κανένα μείγμα διαχείρισης δεν μπορεί να εξαλείψει.

Ανταγωνιστικός ο ρόλος κράτους - τραπεζών;

Για να δούμε, όμως, πόσο διακριτός ή ανταγωνιστικός είναι ο ρόλος των τραπεζών και του κράτους στο σχεδιασμό της καπιταλιστικής ανάπτυξης, όπως τον παρουσιάζει ο Σταθάκης. Είναι, άραγε, οι τράπεζες ο «αντιλαϊκός» πόλος της ανάπτυξης και το κράτος ο «φιλολαϊκός», όπως υπονοεί ο υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ;
Οι τράπεζες είναι καπιταλιστικές επιχειρήσεις που εμπορεύονται χρηματικό κεφάλαιο. Από τη μια, συγκεντρώνουν λιμνάζοντα κεφάλαια, που οι επιχειρηματίες δεν θέλουν να ρίξουν στην παραγωγή, επειδή προσδοκούν υψηλότερα ποσοστά κέρδους. Την ίδια ώρα, άλλοι καπιταλιστές έχουν έλλειψη από ρευστό και δανείζονται από τις τράπεζες για να κάνουν επενδύσεις.
Στην εποχή του ιμπεριαλισμού, όπου τα μονοπώλια παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομία, το χρηματιστικό κεφάλαιο συγχωνεύεται με το βιομηχανικό. Το τραπεζικό σύστημα παίζει ρόλο πραγματικού «ρυθμιστή» της οικονομίας: Δανείζει κεφάλαια για επενδύσεις σε τομείς με ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους και αποσύρει κεφάλαια από τομείς όπου το ποσοστό κέρδους πέφτει.
Σε κάθε περίπτωση, το πού θα επενδύσει ένας καπιταλιστής εξαρτάται αποκλειστικά από την προσδοκία του να αποκομίσει το μεγαλύτερο κέρδος. Η επιλογή του δεν υπακούει σε κάποιον «κεντρικό σχεδιασμό», όπως υπονοεί ο Σταθάκης, επιχειρηματολογώντας υπέρ της μεγαλύτερης συμμετοχής του κράτους στο σχεδιασμό της παραγωγής.
Κεντρικός σχεδιασμός μπορεί να γίνει μόνο στο σοσιαλισμό, εκεί όπου το κράτος των εργατών έχει τον έλεγχο των κοινωνικοποιημένων μέσων παραγωγής και οργανώνει την οικονομία με κριτήριο την ικανοποίηση των αναγκών του λαού. Αντίθετα, στην καπιταλιστική οικονομία ο όποιος σχεδιασμός του αστικού κράτους δεν μπορεί να εξαλείψει την παραγωγή με γνώμονα το καπιταλιστικό κέρδος, τον σκληρό ανταγωνισμό, την ανισομετρία και άλλες αντιφάσεις της καπιταλιστικής παραγωγής.
Αυτό δε σημαίνει ότι το κράτος δεν παρεμβαίνει στη διαδικασία της διευρυμένης καπιταλιστικής αναπαραγωγής. Κάθε άλλο μάλιστα. Νομοθετεί μέτρα προστασίας της κερδοφορίας, δίνει κίνητρα, διευκολύνει τις καπιταλιστικές επενδύσεις. Παρεμβαίνει με στόχο τη συγκράτηση της πτώσης του μέσου ποσοστού κέρδους για τους καπιταλιστές, ή, συγκυριακά, για την αύξησή του. Επιπλέον, το κράτος διαθέτει τους μηχανισμούς καταστολής για να καταπνίγει την ταξική πάλη, συμβάλλει στην αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης για λογαριασμό των καπιταλιστών κ.ά.

Καπιταλισμός και φιλολαϊκή ανάπτυξη δεν συμβιβάζονται

Βέβαια, ο ρόλος του κράτους στην καπιταλιστική ανάπτυξη δεν είναι ίδιος από εποχή σε εποχή, αλλά προσαρμόζεται στην κάθε φάση εξέλιξης της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα: Το ίδιο αστικό κράτος που στις δεκαετίες του '60 και του '70 έφτιαξε στρατηγικής σημασίας υποδομές, μετά τη δεκαετία του '80 τις παρέδωσε για εκμετάλλευση στους καπιταλιστές.
Το ίδιο κράτος που μονοπωλούσε τομείς της παραγωγής, πούλησε μετά τα κρατικά μονοπώλια στους ιδιώτες. Το ίδιο κράτος που αγόραζε τις «προβληματικές», τις επέστρεφε στη συνέχεια εξυγιασμένες στους καπιταλιστές. Το ίδιο κράτος που στη δεκαετία του '80 έκανε ορισμένες προσωρινές παραχωρήσεις στο λαό, τα σάρωσε όλα για λογαριασμό του κεφαλαίου, με σημείο καμπής τις αρχές της δεκαετίας του '90.
Τι παρέμενε σταθερό όλα αυτά τα χρόνια; Ο ταξικός ρόλος του κράτους υπέρ των μονοπωλίων. Μπορεί το κράτος στον καπιταλισμό να καθοδηγήσει ανάπτυξη που να ικανοποιεί τις λαϊκές ανάγκες; Η απάντηση είναι πως δεν μπορεί.
Η ανάπτυξη υπακούει στους νόμους του καπιταλιστικού κέρδους. Επιπλέον, το ποιοι τομείς θα αναπτυχθούν σε κάθε χώρα δεν καθορίζεται από τις ανάγκες του λαού και τις παραγωγικές δυνατότητες, αλλά από τις ανάγκες του κεφαλαίου σε συνδυασμό με τη συμμετοχή του κάθε κράτους στη διεθνή καπιταλιστική αγορά, από τις δεσμεύσεις και τους περιορισμούς που προκύπτουν από το νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης.
Για παράδειγμα, η ανάπτυξη της ναυπηγοεπισκευής στην Ελλάδα υπόκειται σε περιορισμούς από τη συμμετοχή της στην ΕΕ, αλλά χτυπιέται και από τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα άλλων καπιταλιστικών κρατών (Κίνα, Κορέα, Τουρκία κ.ά.). Ενα μοντέλο με «περισσότερο κράτος» δεν μπορεί να υπερβεί αυτές τις νομοτέλειες και ξαφνικά να ανοίξουν οι δουλειές στα ναυπηγεία, που ούτως ή άλλως δούλευαν έως τώρα με κρατικές μόνο παραγγελίες.
Αλλο παράδειγμα είναι η αγροτική παραγωγή, που καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την ΚΑΠ. Ο ΣΥΡΙΖΑ υπόσχεται να αξιοποιήσει «στο έπακρο δυνατό επίπεδο την ανασυγκρότηση της γεωργίας υψηλής προστιθέμενης αξίας, της μεταποίησης, αλλά με πολύ διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι στο παρελθόν».
Δηλαδή, τι θα κάνει; Μήπως θα ανακόψει την καπιταλιστικοποίηση της αγροτικής παραγωγής, που είναι βασικός στόχος της ΚΑΠ; Μήπως θα υποχρεώσει τους καπιταλιστές να επενδύσουν σε μη κερδοφόρους κλάδους, που όμως είναι αναγκαίοι για την κάλυψη των λαϊκών αναγκών;
Τίποτα απ' αυτά δεν πρόκειται να γίνει. Ο ρόλος του κράτους, όπως και ο ρόλος των τραπεζών, δεν πρόκειται να γίνει φιλολαϊκός, ανεξάρτητα από το πώς θα διαμορφωθεί η αναλογία κράτος - ιδιώτες στο μείγμα διαχείρισης του ΣΥΡΙΖΑ, ανεξάρτητα αν οι διοικητές των τραπεζών είναι κρατικοί υπάλληλοι ή ιδιώτες τεχνοκράτες.

Η έγνοια τους είναι για το κεφάλαιο

Στο διά ταύτα, ο ΣΥΡΙΖΑ υπερασπίζεται το μείγμα που προτείνει με το επιχείρημα ότι είναι καλύτερα προσαρμοσμένο στις σύγχρονες ανάγκες του κεφαλαίου, σε μια περίοδο που η ελληνική καπιταλιστική οικονομία παρουσιάζει σχετική σταθεροποίηση. Η τάση αυτή θα εξαρτηθεί βέβαια από τις γενικότερες εξελίξεις στην οικονομία της Ευρωζώνης και γενικότερα στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία.
Ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να εφαρμόσει ένα πιο επεκτατικό - στην πραγματικότητα λιγότερο περιοριστικό - μείγμα διαχείρισης, που θα δώσει ώθηση στην καπιταλιστική ανάπτυξη, με μεγαλύτερη παρέμβαση του κράτους στο μοίρασμα της πίτας και περισσότερο κρατικό χρήμα στα μονοπώλια. Γι' αυτό ζητάει απομείωση του χρέους. Γι' αυτό ζητάει εξαίρεση των δημόσιων επενδύσεων από τους περιορισμούς για το ύψος των ελλειμμάτων. Ολα αυτά είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για να εφαρμόσει τους άξονες του μείγματος που προτείνει και τους οποίους περιέγραψε ως εξής ο Σταθάκης:
«Διαχείριση των επιχειρηματικών δανείων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων με τρόπο φιλικό προς τις επιχειρήσεις, νέος αναπτυξιακός νόμος, ο οποίος θα δώσει ισχυρά κίνητρα σε επενδύσεις που θέλει και έχει ανάγκη η χώρα με κλαδικά και γεωγραφικά κριτήρια, νέοι διαφανείς κανόνες με τους οποίους θα ξέρουν όλοι ότι τα χρήματα του Δημοσίου πάνε για το σκοπό για τον οποίο προορίζονται και άλλα παρόμοια» κ.ά.
Αυτό το μείγμα διαχείρισης καμιά σχέση δεν έχει με τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες. Αντίθετα, προϋποθέτει την ακόμα μεγαλύτερη συντριβή τους, για να θωρακιστεί η ανταγωνιστικότητα του κεφαλαίου. Μ' αυτό το κριτήριο πρέπει να δει ο λαός το «αναπτυξιακό μοντέλο» του ΣΥΡΙΖΑ...