ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ 1ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1946

ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ 1ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1946

Το καθεστώς ολοκληρώνει την πολιτική του θωράκιση

«Εμπρός για τη δημοκρατία και την Ελλάδα». Το πρωτοσέλιδο του «Ρ» της 1ης Σεπτέμβρη του 1946

«Ενας μόνο τίμιος άνθρωπος είναι

πολυτιμότερος στην κοινωνία απ' όλους

μαζί τους εστεμμένους παλιανθρώπους της γης»

Paine - Αμερικανός δημοκράτης

Την 1η Σεπτεμβρίου του 1946 ο ελληνικός λαός οδηγήθηκε στις κάλπες για να ψηφίσει υπέρ ή κατά της επιστροφής του θεσμού της μοναρχίας στη χώρα. Κατά της μοναρχίας και υπέρ της Δημοκρατίας είχαν ταχθεί πλήθος κορυφαίων διανοουμένων, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Δημοκρατικών Συλλόγων υπό τον στρατηγό Οθωναίο, το σύνολο των άλλων κομμάτων που αποτελούσαν τον Πολιτικό Συνασπισμό του ΕΑΜ, το Κόμμα της ΕΛΔ, το κόμμα των Αριστερών Φιλελευθέρων, η Ενωση Δημοκρατικών Αριστερών του Ι. Σοφιανόπουλου κι όλος σχεδόν ο αστικός πολιτικός κόσμος (τα κόμματα των Θ. Σοφούλη, Γ. Καφαντάρη, Εμμ. Τσουδερού, Σοφοκλή Βενιζέλου, Π. Κανελλόπουλου, Γ. Παπανδρέου, Α. Μυλωνά). Υπέρ της επαναφοράς του Γλύξμπουργκ είχαν εκδηλωθεί το Δεξιό Λαϊκό κόμμα, οι ταγματασφαλίτες, ο Ναπολέων Ζέρβας, ο κατοχικός πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης, τα πρωτοπαλίκαρα της Μεταξικής Δικτατορίας Τουρκοβασίλης, Κοτζιάς, Δημητράτος κ. ά. καθώς επίσης κι όλος ο συρφετός των δοσιλόγων της κατοχής και του σκοταδισμού¹.

Οπως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί ο αναγνώστης από τον προαναφερόμενο πολιτικό συσχετισμό δυνάμεων, υπό ομαλές δημοκρατικές συνθήκες, οι πιθανότητες μιας εκλογικής νίκης της μοναρχίας ήταν μηδενικές. Ομως τέτοιες συνθήκες ήταν αδιανόητες στη μεταβαρκιζιανή Ελλάδα, πολύ περισσότερο δε στην Ελλάδα του '46, όπου η μοναρχοφασιστική αντίδραση και η λευκή τρομοκρατία δεν υπόκεινταν σε κανέναν περιορισμό, ειδικότερα μετά τις νόθες κοινοβουλευτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου του ίδιου έτους. Ετσι σύμφωνα με τα επίσημα αποτελέσματα στο δημοψήφισμα πήραν μέρος 1.900.613 ψηφοφόροι. Εγκυρα ήταν 1.660.497 ψηφοδέλτια. Υπέρ του Γλύξμπουργκ φέρεται ότι ψήφισαν 1.135.492 και εναντίον της επαναφοράς του θεσμού της μοναρχίας 524.810. Επειδή όσοι ήταν κατά της μοναρχίας μπορούσαν να ρίξουν στην κάλπη ή Λευκό ψηφοδέλτιο ή ένα ψηφοδέλτιο που έγραφε πάνω τη λέξη «Δημοκρατία», οι αντιμοναρχικοί ψήφοι κατανέμονται ως εξής: Λευκά ψηφοδέλτια 342.500 και ψηφοδέλτια με τη φράση «Δημοκρατία» 182.310².

Σχέδιο του ζωγράφου Κ. Παρθένη για τη Δημοκρατία. Το σχεδίασε το Φλεβάρη του 1922 σε τοίχο μέσα στις φυλακές της Παλιάς Στρατώνας, όπου βρίσκονταν κρατούμενοι οι Δημοκρατικοί και τους επισκέφτηκε ο Κ. Παρθένης. Επειδή όμως το κατέστρεψαν οι φύλακες, το σχεδίασε αργότερα με μελάνι

Το δημοψήφισμα εμφάνιζε το 68,3% (!!!) του ελληνικού λαού να τάσσεται υπέρ του μοναρχικού θεσμού, όμως κανείς σοβαρός άνθρωπος δεν πίστευε πως αυτό το αποτέλεσμα ήταν γνήσιο και πως απεικόνιζε την πραγματική θέληση του εκλογικού σώματος. Η νοθεία και η τρομοκρατία είχαν κάνει το θαύμα τους και η τυπική έγκριση για την επιστροφή του Γεωργίου Β` στη χώρα ήταν πλέον στα χέρια των κρατούντων, της ντόπιας ολιγαρχίας και των Αγγλων, οι οποίοι προηγουμένως είχαν φροντίσει να δημιουργήσουν όλες εκείνες τις προϋποθέσεις για παρόμοιες εκλογικές νίκες. Ας δούμε πώς.

Η πολιτική προετοιμασία της μοναρχικής παλινόρθωσης

Ο θεσμός της μοναρχίας στην Ελλάδα ποτέ δεν είχε ισχυρό έρεισμα μέσα στο λαό, πράγμα απολύτως φυσικό, αφού ήταν ένας θεσμός ξενόφερτος, όπως και η οικογένεια των Γλύξμπουργκ που τον προσωποποιούσε. Επιπλέον είχε επιφέρει πλήθος δεινών και συμφορών στη χώρα και είχε καταντήσει πραγματική μάστιγα. Ο ελληνικός λαός της δεκαετίας του '40 είχε νωπά στη μνήμη της ιστορικά γεγονότα για τα οποία είχε πληρώσει βαρύ τίμημα, όπως το νόθο δημοψήφισμα του 1935, με το οποίο η μοναρχία παλινορθώθηκε, καθώς και τη μεταξική δικτατορία, που δε θα μπορούσε να επιβληθεί αν δεν είχε τη βασιλική στήριξη. Ετσι κανείς δεν μπορούσε να ισχυριστεί πως η μοναρχία ήταν αδιαμφισβήτητη - το αντίθετο συνέβαινε - και πως ο βασιλιάς μπορούσε να επιστρέψει στο θρόνο του μετά την απελευθέρωση από τη φασιστική κατοχή, χωρίς προηγουμένως να έχει αποσπάσει τη λαϊκή έγκριση. Εδώ ακριβώς βρισκόταν ο κόμπος. Πώς θα επιτυγχανόταν μια τέτοια έγκριση;

Ενα πρώτο βήμα που βοηθούσε αντικειμενικά μια μελλοντική παλινόρθωση της μοναρχίας έγινε με την επάνοδο του αστικού πολιτικού κόσμου στη χώρα υπό την ομπρέλα της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Γ. Παπανδρέου και φυσικά με την απόβαση και παρουσία σε ελληνικό έδαφος αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων. Ισχυρότατη όμως ώθηση στα σχέδια επιστροφής του Γλύξμπουργκ έδωσε η νίκη των Εγγλέζων κατά του ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά και η υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, που υποχρέωνε στον αφοπλισμό του κινήματος της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης. Η μοναρχική παλινόρθωση μπήκε στην τελική ευθεία πραγματοποίησής της με τη διοργάνωση των ψευτοεκλογών του Μαρτίου του '46 και την ανάδειξη, μέσα από αυτές, μιας φανερά ξενόδουλης φιλομοναρχικής κυβέρνησης.

Η πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη» της 31ης Αυγούστου 1946

Για να έχουμε όμως μια όσο το δυνατόν ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς προετοιμάστηκαν οι γενικότεροι πολιτικοί όροι επιστροφής του βασιλιά, χρειάζεται να λάβουμε υπόψη και τα εξής: Η Συμφωνία της Βάρκιζας προέβλεπε στο ένατο και τελευταίο άρθρο της το δημοψήφισμα για το πολιτειακό να γίνει μέσα στο 1945 και μάλιστα πριν τις βουλευτικές εκλογές³. Υστερα, όμως, από αμερικανική και αγγλική παρέμβαση στην κυβέρνηση Σοφούλη, που ανέλαβε καθήκοντα στις 22/11/1945, τίποτα απ' αυτό το άρθρο της συμφωνίας δεν έμεινε στη θέση του. Οι εκλογές ορίστηκαν για το Μάρτη του 1946 και το δημοψήφισμα για το Μάρτη του 1948⁴. Αλλά κι αυτός ο χρονικός ορισμός του δημοψηφίσματος έμελλε να αλλάξει. Μετά τις εκλογές η ντόπια αστική τάξη διαπίστωσε πως δεν έπρεπε να αναβάλλει για πολύ την ολοκλήρωση της πολιτικής της θωράκισης. Αλλά ούτε και οι Αγγλοαμερικανοί ιμπεριαλιστές ήθελαν να τραβάνε σε μάκρος οι εκκρεμότητες στο αστικό πολιτικό σύστημα της Ελλάδας, που τόσο απαραίτητο τους ήταν για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους στην ευρύτερη περιοχή και στη χώρα. Ετσι στις 13 Μαΐου 1946 ο αντιβασιλέας - αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός ανέλαβε να ενημερώσει την Ελληνική Βουλή πως το δημοψήφισμα θα γινόταν την 1η Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους⁵.

Η βία και η νοθεία δημιουργούν το αποτέλεσμα

Ο ελληνικός λαός έφτασε μπροστά στις κάλπες βιώνοντας τις συνθήκες της πιο βάρβαρης τρομοκρατίας. Τον Ιούνη του 1946 έγινε νόμος του κράτους το περιβόητο Γ` Ψήφισμα κι από την 1η Ιουλίου του ιδίου έτους, σε εφαρμογή του ψηφίσματος, στήθηκαν κι άρχισαν να λειτουργούν τα έκτακτα στρατοδικεία που έστελναν, τον έναν μετά τον άλλον, τους αγωνιστές στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Το Αύγουστο άρχισαν να εξορίζονται μαζικά οι ΕΑΜίτες αξιωματικοί που είχαν τιμήσει το λαό και τη χώρα πολεμώντας τους φασίστες κατακτητές μέσα από τις τάξεις του ΕΛΑΣ. Για να καταλάβουμε όμως καλύτερα τη σημασία και την έκταση της τρομοκρατίας, ας σταθούμε σ' ορισμένα ψυχρά, αλλά άκρως διαφωτιστικά, στοιχεία:

Από την 1/4/1946 και μέχρι μία εβδομάδα πριν το δημοψήφισμα είχαν δολοφονηθεί από μοναρχοφασίστες τρομοκράτες των πόλεων και συμμορίες της υπαίθρου 499 αντιμοναρχικοί πολίτες, κυρίως ΕΑΜίτες, αλλά όχι μόνο. Επίσης είχαν τραυματιστεί με πυροβόλο όπλο ή είχαν υποστεί βαριές κακώσεις από βασανιστήρια περισσότεροι από 2.000.

Στο ίδιο χρονικό διάστημα είχαν εξαφανιστεί 77 δημοκρατικοί πολίτες, από τους οποίους οι 38 είχαν χαθεί ολωσδιόλου χωρίς να βρεθεί κανένας ίχνος ή πληροφορία για την τύχη τους. Ανάμεσα στους εξαφανισθέντες ήταν και ο δημοσιογράφος του «Ριζοσπάστη» Κώστας Βιδάλης, ο οποίος δολοφονήθηκε από τη συμμορία του Σούρλα τον Αύγουστο του '46.

Η ύπαιθρος βρισκόταν υπό το καθεστώτος τρομοκρατίας των μοναρχοφασιστικών συμμοριών. Οκτώ τέτοιες συμμορίες κυριαρχούσαν στη Θεσσαλία και τη Στερεά πριν το δημοψήφισμα κι επτά δρούσαν κατά το ίδιο χρονικό διάστημα στην Πελοπόννησο⁶. Η εικόνα συμπληρώνεται αν λάβουμε υπόψη πως μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου 1946, 42 αγωνιστές είχαν εκτελεστεί σε εφαρμογή του Γ` Ψηφίσματος, ενώ 13.000 συλλήψεις δημοκρατικών πολιτών είχαν γίνει σε ολόκληρη τη χώρα⁷.

Το ότι το δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε μέσα σε συνθήκες βίας και νοθείας δεν μπόρεσε να το κρύψει ούτε η βρετανική κοινοβουλευτική επιτροπή που επισκέφτηκε την Ελλάδα τον Αύγουστο του '46, παρά το γεγονός πως ήταν πεποίθηση των μελών της ότι και υπό ομαλές συνθήκες θα κέρδιζε η μοναρχία. «Η κυβέρνηση - λένε στην έκθεσή τους⁸ οι Αγγλοι βουλευτές - δεν είχε σκοπό ν' αφήσει στους δημοκρατικούς οποιαδήποτε πιθανότητα νίκης... Φιλελεύθεροι βουλευτές μάς παραπονέθηκαν ότι δεν μπορούσαν να πάνε καν στις εκλογικές τους περιφέρειες λόγω της δράσεως των δεξιών συμμοριών... Η σύλληψη και ο εκτοπισμός εκατοντάδων τοπικών στελεχών του ΕΑΜ τους εμπόδιζε από το να παίρνουν μέρος στην καμπάνια του δημοψηφίσματος. Η κυβερνητική επέμβαση στα εργατικά σωματεία είχε αποσυνθέσει το μηχανισμό των εργατικών οργανώσεων. Υποστηρίχτηκε ότι πολλές χιλιάδες οπαδών της Αριστεράς είχαν διωχτεί απ' τα χωριά τους με την τρομοκρατία και δεν τολμούσαν να γυρίσουν για να ψηφίσουν. Επτά δημοκρατικές επαρχιακές εφημερίδες (6 του ΕΑΜ και μία των Φιλελευθέρων) διακόψανε την έκδοσή τους λόγω της προβαλλόμενης τρομοκρατίας. Μας ειπώθηκε ακόμα ότι οι αθηναϊκές δημοκρατικές εφημερίδες συχνά καταστρέφοντο από μοναρχικούς ενώ μεταφέρεντο στις επαρχίες... Η χρησιμοποίηση από την κυβέρνηση όλων των διαθέσιμων μέσων - μεταξύ των άλλων του ραδιοφώνου και των αφισών- σε όφελος της μοναρχικής προπαγάνδας, η ενεργός παρουσία της φιλομοναρχικής Χωροφυλακής και το γεγονός ότι με το σύστημα των νομαρχών όλες οι τοπικές αρχές αποτελούντο από οπαδούς της κυβερνήσεως κι όλος ο μηχανισμός της διοικήσεως των επαρχιών ήταν στα χέρια τους, αναμφισβήτητα έθεταν την αντιπολίτευση σε μειονεκτική θέση».

Κανείς σοβαρός μελετητής που ασχολήθηκε περιστασιακά με το θέμα δεν μπορεί να κρύψει την αλήθεια. Χαρακτηριστικές είναι για παράδειγμα οι παρατηρήσεις του Z. Meynaud^9, ο οποίος σημειώνει μεταξύ άλλων ότι «το δημοψήφισμα διεξήχθη μέσα σε ένα κλίμα πιέσεων και εκφοβισμού (λευκής τρομοκρατίας)» κι ότι «τα χαρτιά ήταν φτιαγμένα πριν ο λαός κληθή να εκφράσει τη θέλησή του».

Δε χωράει αμφιβολία πως η επιστροφή της μοναρχίας στην Ελλάδα επιτάχυνε την πορεία προς τον εμφύλιο πόλεμο. «Η επιστροφή του Γεωργίου - έλεγε το ΚΚΕ σε ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του¹⁰, στις 11/9/1946 - μόνο θα επιταχύνει τη γενική καταστροφή». Το ΚΚΕ καλούσε τότε να επιτευχθεί, έστω και την ύστατη στιγμή, η δημοκρατική συνεννόηση, «βασική προϋπόθεση» της οποίας ήταν «να σταματήσει η ξενική κατοχή και οποιαδήποτε ξένη ανάμειξη στα εσωτερικά μας».

Η έκκληση του ΚΚΕ, βεβαίως, δεν εισακούστηκε, ο εμφύλιος δεν αποτράπηκε και η εξάρτηση από τον ιμπεριαλισμό διαρκεί ακόμη και εντείνεται. Οσο για το «έργο» της μοναρχίας στον τόπο, μια ματιά στα όσα συνέβησαν στη μεταπολεμική Ελλάδα δεν αφήνει περιθώριο για διαφορετικό συμπέρασμα: Η ιστορία δικαίωσε περίτρανα όσους αγωνίστηκαν για να μην επιστρέψει στη χώρα το παλάτι. Οι «δικοί» μας εστεμμένοι παλιάνθρωποι κόστιζαν πάντα πολύ ακριβά για το λαό και το μέλλον του.

1. Ριζοσπάστης 1/9/1946

2. Σ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», εκδόσεις Καπόπουλος, τόμος 3ος, σελ. 152

3. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα»: Η Συμφωνία της Βάρκιζας, τόμος Ε`, σελ. 415-416

4. Γ. Μαυροκορδάτος: «Οι εκλογές και το δημοψήφισμα του 1946 προοίμιο του εμφυλίου πολέμου», στο «Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950 - ένα έθνος σε κρίση», εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 309

5. Γ. Κατσούλη: «Ιστορία του ΚΚΕ», εκδόσεις Νέα Σύνορα, τόμος ΣΤ`, σελ. 118

6. Φοίβου Γρηγοριάδη: «Το δεύτερο αντάρτικο», εκδόσεις Καμαρινόπουλος, τόμος 3ος, σελ. 722-723

7. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 558

8. «Η Εκθεσις της Βρετανικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής διά την Ελλάδα», έκδοση της Πανελληνίου Ομοσπονδίας Δημοκρατικών Συλλόγων, Αθήναι - Νοέμβριος 1946, σελ. 8

9. Z. Meynaud: «Πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα», εκδόσεις Μπάυρον, τόμος Α` σελ. 335

10. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», τόμος ΣΤ`, σελ. 218-220