Με αφορμή τις παρεμβάσεις αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λοζάνης από την τουρκική κυβέρνηση

Με αφορμή τις παρεμβάσεις αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λοζάνης από την τουρκική κυβέρνηση

Ο Ρ. Τ. Ερντογάν, με την αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λοζάνης, ρίχνει νέο λάδι στην ιμπεριαλιστική φωτιά στη Μέση Ανατολή

Η ωμή προκλητική παρέμβαση αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λοζάνης (υπογράφτηκε το 1923) από τον Ρ. Τ. Ερντογάν φάνηκε σαν να «παρατραβά το σκοινί». Ομως, στο πλαίσιο των συνεχώς εντεινόμενων, οξύτατων ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών στην περιοχή, που ξεδιπλώνονται με πολεμικές συγκρούσεις, με ανακατατάξεις ισχύος σε κράτη της περιοχής, δεν πρέπει να εκπλήσσει η προσπάθεια αμφισβήτησης των σημερινών συνόρων. Η κυβέρνηση της Τουρκίας προβάλλει τον κίνδυνο απώλειας εδαφών στην Ανατολική Τουρκία, όπου κατοικούν σε μεγάλο ποσοστό Κούρδοι, διεξάγοντας πόλεμο εναντίον τους. Ισως δεν είναι κάτι τέτοιο αβάσιμο, αφού διάφορα επιτελεία ισχυρών καπιταλιστικών κρατών και κράτη της περιοχής υποδαυλίζουν την υπόθεση, κρατώντας στην επιφάνεια το «κουρδικό ζήτημα», είτε προηγουμένως με τους Κούρδους του Βόρειου Ιράκ είτε τώρα με τους Κούρδους της Συρίας.
Ταυτόχρονα, η Τουρκία, ως ισχυρό καπιταλιστικό κράτος, με μεγάλη οικονομία (συμμετέχει στο G20), με ρόλο ενίοτε πρωταγωνιστικό στην περιοχή, στο πλαίσιο βεβαίως των ιμπεριαλιστικών συμμαχιών της και της συμμετοχής στο ΝΑΤΟ, αναζητεί και διεκδικεί αναβαθμισμένη θέση και συμμετοχή στο μοίρασμα αγορών και εδαφών. Να θυμίσουμε ότι εδώ και δύο χρόνια η Τουρκία διεκδικούσε από τις ΗΠΑ «άδεια» για στρατιωτική εμπλοκή στη Συρία κόντρα στον Ασαντ. Και δεν την πήρε. Τώρα το τόλμησε παρά τις αντιρρήσεις των ΗΠΑ, ενώ βρίσκεται σε αντιπαράθεση μαζί τους με σημείο τριβής τη στήριξη των ΗΠΑ στους Κούρδους της Συρίας. Επίσης, δεν της επέτρεψαν συμμετοχή στις επιχειρήσεις στη Μοσούλη του Ιράκ, ενώ η ίδια βομβαρδίζει θέσεις των Κούρδων της Συρίας. Ετσι κι αλλιώς η πολεμική της επέμβαση στη Συρία έχει κάνει πιο περίπλοκη την κατάσταση, αλλά φαίνεται ότι αποτελεί μέρος της στρατηγικής της για διεκδίκηση λείας, πιθανώς και εδαφών, και ας λέει ο Ρ. Τ. Ερντογάν, ανακινώντας την υπόθεση της Λοζάνης, ότι σέβονται τα σύνορα.

Αμφισβητεί

Η τουρκική κυβέρνηση, εκφράζοντας και προωθώντας τα συμφέροντα του κεφαλαίου της χώρας, φαίνεται πως διεκδικεί ή εδαφική επέκταση ή επιρροή σε εδάφη της περιοχής. Και ανασύρει ιστορικά ζητήματα αμφισβητώντας ακόμη και διεθνείς Συνθήκες, τέτοια είναι της Λοζάνης.
Τι είπε ο Ερντογάν; «Το 1920 μας απείλησαν με τη Συνθήκη των Σεβρών για να μας πείσουν το 1923 για τη Συνθήκη της Λοζάνης. Κάποιοι προσπάθησαν να μας εξαπατήσουν, παρουσιάζοντας αυτό ως νίκη. Με τη Συνθήκη της Λοζάνης δώσαμε τα νησιά (σ.σ. τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου) που αν φωνάξεις θα ακουστείς απέναντι. Είναι αυτό νίκη; (...) Ο λόγος για αυτό βρίσκεται σε όσους έκατσαν στο τραπέζι για αυτή τη Συνθήκη. Οσοι έκατσαν εκεί δεν μας απέδωσαν δικαιοσύνη και τώρα εμείς θερίζουμε αυτά τα προβλήματα».
Βεβαίως, αυτή η υπόθεση δεν έχει σχέση μόνο και αποκλειστικά με το Αιγαίο, αλλά και τα ανατολικά σύνορα.
Ο Ρ. Τ. Ερντογάν σε επόμενη ομιλία του είπε: «Οταν αλλάζουν τα πάντα στον κόσμο δεν μπορούμε να βρισκόμαστε στο σημείο που βρεθήκαμε τότε (σ.σ. με τη Συνθήκη της Λοζάνης). Δυστυχώς και στα δυτικά και στα ανατολικά σύνορά μας δεν προστατεύσαμε τα εδάφη μας (...) Η Τουρκία ήταν του 1923 και όσοι την εγκλώβισαν είχαν ως στόχο να ξεχαστεί το παρελθόν της που είναι χιλίων ετών, με Οθωμανική Αυτοκρατορία και με τους Σελτζούκους».
Η Συνθήκη των Σεβρών προέβλεπε τη διαμόρφωση των συνόρων του τουρκικού εθνικού κράτους που θα συγκροτούνταν μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό έκανε και η Συνθήκη της Λοζάνης. Ο Ερντογάν μιλά για τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Θα προσπαθήσουμε, λοιπόν, να φωτίσουμε αυτήν την υπόθεση που έχει σχέση με τα αποτελέσματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Η τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία συμμετείχε στο συνασπισμό των ηττημένων κρατών, ήταν σύμμαχος της Γερμανίας, αλλά «έπνεε» ταυτόχρονα και «τα λοίσθια», ήταν σε αποσύνθεση. Είχαν ωριμάσει οι συνθήκες για πέρασμα στον καπιταλισμό. Που έγινε με την αστική τουρκική επανάσταση με ηγέτη τον Κεμάλ Ατατούρκ και την ίδρυση του τουρκικού κράτους.
Για να κατανοηθεί η ουσία της Συνθήκης της Λοζάνης, πρέπει να ξέρουμε τη Συνθήκη που αντικατέστησε, αυτή των Σεβρών, αλλά και την υπογραφή ανακωχής του Μούδρου.

Συμφωνία του Μούδρου και Συνθήκη των Σεβρών

Οι νικήτριες ιμπεριαλιστικές χώρες της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) ήθελαν να εδραιώσουν τις θέσεις τους και στην περιοχή του οθωμανικού κράτους. Τα πετρέλαια της Μοσούλης (Ιράκ), που τα ήθελε και η Τουρκία, και τα γεωστρατηγικής σημασίας εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έμπαιναν στην ιμπεριαλιστική μοιρασιά της λείας σε όφελος των μονοπωλίων των νικητών. Γεγονός που συνεπαγόταν και ενέργειες για το διαμελισμό της. Η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πάει να γίνει πράξη, όταν, τον Οκτώβρη του 1918, την αναγκάζουν να υπογράψει τη Συμφωνία του Μούδρου, που οδηγεί στο διαμελισμό της.
Για την επιβολή του διαμελισμού χρησιμοποίησαν και τον ελληνικό στρατό, η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου προσφέρθηκε πρόθυμα να το κάνει (Μικρασιατική Εκστρατεία), όπως και η σημερινή και άλλες προηγούμενες κυβερνήσεις πρόθυμα ενεργούν για την προώθηση των συμφερόντων του κεφαλαίου στην περιοχή με πρακτική εμπλοκή στην ιμπεριαλιστική δράση. Με κινδύνους για το λαό, όπως και τότε με τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Ετσι, στις 10 Αυγούστου 1920, υπογράφεται στις Σέβρες της Γαλλίας η ομώνυμη Συνθήκη. Με τη Συνθήκη των Σεβρών, η έκταση της Τουρκίας σε σύγκριση με αυτήν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ελαττωνόταν έως το ένα πέμπτο. Η Συρία, η Παλαιστίνη, η Μεσοποταμία και η Χατζάζη (Σαουδική Αραβία) κηρύσσονταν τυπικά ανεξάρτητα κράτη, αλλά ουσιαστικά γίνονταν αποικίες - προτεκτοράτα, η πρώτη της Γαλλίας και οι άλλες της Μεγάλης Βρετανίας, μιας και τα κράτη αυτά, σύμφωνα με το άρθρο 22 της Συνθήκης των Σεβρών, κρίνονταν μη ικανά για αυτοκυβέρνηση.
Η Τουρκία έχανε κάθε επικυριαρχία πάνω στην Αίγυπτο (παραχωρούνταν στη Μεγάλη Βρετανία, μαζί με Κύπρο, Σουδάν), καθώς και τα δικαιώματά της στη ναυσιπλοΐα του Σουέζ. Αναγνωριζόταν παραχώρηση του Μαρόκου στη Γαλλία και των Τυνησίας και Λιβύης στην Ιταλία.
Με τη Συνθήκη των Σεβρών, στην Ελλάδα παραχωρούνταν η Δυτική και Ανατολική Θράκη μέχρι έξω από την Κωνσταντινούπολη και τα νησιά Ιμβρος και Τένεδος, καθώς και η Σμύρνη με την ενδοχώρα της.
Τα Δωδεκάνησα, που είχαν καταληφθεί το 1912 από την Ιταλία (Ιταλοτουρκικός Πόλεμος), παρέμειναν στην Ιταλία.
Τα Στενά των Δαρδανελίων κηρύσσονταν ουδέτερη και αφοπλισμένη ζώνη. Η Συνθήκη των Σεβρών αφόπλιζε την Οθωμανική Αυτοκρατορία και άφηνε ελεύθερη τη δίοδο των Στενών, εκτός από τα πολεμικά και τα εμπορικά πλοία.
Η κυβέρνηση Βενιζέλου ανέλαβε τη δράση για την επιβολή της συγκεκριμένης Συνθήκης. Στο μεταξύ, έγινε η εθνική αστική επανάσταση των Τούρκων και ιδρύθηκε το τουρκικό κράτος. Που αμφισβητούσε και τη Συμφωνία του Μούδρου και τη Συνθήκη των Σεβρών. Ετσι, γενικεύτηκε ουσιαστικά ο πόλεμος, ο οποίος τυπικά ξεκίνησε με την απόβαση του ελληνικού στρατού το Μάη του 1919 στη Μικρά Ασία.

Η Συνθήκη της Λοζάνης

Η ήττα της Ελλάδας τον Αύγουστο του 1922 από το στρατό του Κεμάλ Ατατούρκ δημιούργησε νέες συνθήκες ως προς τη διαμόρφωση του συσχετισμού δυνάμεων στην περιοχή. Που έπρεπε να αποτυπωθεί με νέα ιμπεριαλιστική Συνθήκη. Ετσι, υπογράφτηκε η Συνθήκη της Λοζάνης.
Υπογράφτηκε στη Λοζάνη της Ελβετίας στις 24 Ιούλη 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919 - 1922) και συμμετείχαν στη Συνθήκη των Σεβρών, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ (που δεν συμμετείχε στην προηγούμενη Συνθήκη).
Η Συνθήκη της Λοζάνης κατάργησε τη Συνθήκη των Σεβρών, που δεν είχε γίνει αποδεκτή από τη νέα κυβέρνηση της Τουρκίας. Το τελικό κείμενο της Συνθήκης της Λοζάνης υπογράφτηκε στις 24 Ιούλη 1923 μετά από 7,5 μήνες διαβουλεύσεων.
Η Τουρκία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη, τα νησιά Ιμβρος και Τένεδος, την περιοχή της Σμύρνης, εδάφη που είχαν παραχωρηθεί στην Ελλάδα, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία και τη Διεθνοποιημένη Ζώνη των Στενών, η οποία όμως θα έμενε αποστρατικοποιημένη και αντικείμενο νέας διεθνούς διάσκεψης.
Η Τουρκία παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία, όπως προέβλεπε και η Συνθήκη των Σεβρών, αλλά χωρίς πρόβλεψη για δυνατότητα αυτοδιάθεσης για τη Ρόδο.
Ανέκτησε πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα σε όλη της την επικράτεια και απέκτησε δικαιώματα στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε όλη την επικράτειά της, εκτός της ζώνης των Στενών.
Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει σε είδος (ελλείψει χρημάτων) τις πολεμικές επανορθώσεις. Η αποπληρωμή έγινε με τα εδάφη που παραχώρησε στην Τουρκία. Το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης τέθηκε υπό ειδικό διεθνές νομικό καθεστώς.
Με τη Συνθήκη της Λοζάνης, η Τουρκία παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για τις παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία.
Με ξεχωριστή συμφωνία αλλά στο πλαίσιο της Συνθήκης της Λοζάνης, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, αποφασίστηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή μειονοτήτων από τις δύο χώρες. Λόγω της Συνθήκης της Λοζάνης υπάρχει σήμερα η ελληνική μειονότητα στην Τουρκία (Κων/πολη, Πριγκιπονήσια, Ιμβρο και Τένεδο) καθώς και η μουσουλμανική μειονότητα στη Δυτική Θράκη της Ελλάδας.
Η Τουρκία ανέκτησε λοιπόν εδάφη συγκριτικά με τη Συνθήκη των Σεβρών. Ανέκτησε επίσης νέα εδάφη από τη Συρία το 1939, την επαρχία Χατάι, με πρωτεύουσα την Αντιόχεια και το λιμάνι της Αλεξανδρέττας.
Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι η τουρκική κυβέρνηση, ουσιαστικά, διεκδικεί αυξημένο ρόλο και συμμετοχή σε μια γεωστρατηγική περιοχή, όπου διεξάγεται πόλεμος στον οποίο συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα ισχυρά ιμπεριαλιστικά κέντρα. Και απ' αυτή την άποψη οι παρεμβάσεις του Τ. Ερντογάν αποτελούν προσάναμμα που μπορεί να ανάψει κι άλλες ιμπεριαλιστικές φωτιές στην περιοχή μας και σε βάρος κυριαρχικών δικαιωμάτων άλλων λαών και του ελληνικού βεβαίως. Μόνο που στην ιμπεριαλιστική δράση και στους ανταγωνισμούς στην περιοχή, συμμετέχει και η ελληνική κυβέρνηση, πρόθυμα μάλιστα.
Οι τεράστιοι κίνδυνοι από τέτοιες παρεμβάσεις μπορούν να εκλείψουν αν η εργατική τάξη και τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα, επαγρυπνώντας, οργανώνουν την πάλη τους ενάντια στις αιτίες που γεννούν τέτοια φαινόμενα. Ενάντια στα μονοπώλια και την εξουσία τους, στις συμμαχίες τους, μέχρι την ανατροπή τους.