«Στην Σοβιετική Ένωση ένιωσα για πρώτη φορά άνθρωπος»

Από Σφυροδρέπανος 

Γράφει ο Νίκος Μόττας //

Βρισκόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Ο μακαρθισμός οργιάζει στις ΗΠΑ έχοντας εξαπολύσει ένα ανελέητο κυνήγι μαγισσών: αμερικανοί πολίτες προσάγονται σε ανακρίσεις για να διαπιστωθούν τυχόν «κομμουνιστικές επιρροές», οι παρακολουθήσεις ύποπτων «σοβιετόφιλων» βρίσκονται στο ζενίθ, το FBI και οι μυστικές υπηρεσίες φτιάχνουν «μαύρες λίστες» με ονόματα ανθρώπων της διανόησης και της τέχνης που διώκονται για τις αριστερές τους πεποιθήσεις. Όσοι μπαίνουν στη «λίστα» είτε χάνουν τη δουλειά τους, είτε οδηγούνται στην αυτοεξορία. Στο αντικομμουνιστικό, τρομοκρατικό αυτό κλίμα πρωταγωνιστεί η περίφημη Κοινοβουλευτική Επιτροπή Μη-Αμερικανικών Δραστηριοτήτων (HUAC) – ένα ανακριτικό σώμα αποτελούμενο από μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων.

Στις 12 Ιούνη 1956, ενώπιον της Επιτροπής παρουσιάζεται ο βαρύτονος αφρο-αμερικανός τραγουδιστής και ηθοποιός του θέατρου Πωλ Ρόμπσον. Γνωστός για τη δράση του υπέρ του κινήματος για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα των αφρο-αμερικανών, συνεπής αντι-ιμπεριαλιστής, ο Ρόμπσον ήταν από καιρό στο στόχαστρο της αντικομμουνιστικής φρενίτιδας, ενώ το 1950 η αμερικανική κυβέρνηση του είχε στερήσει το διαβατήριο του. Ακολουθούν αποσπάσματα από την ανάκριση του ενώπιον της HUAC, όπου αντιμετωπίζει με θάρρος και γενναιότητα τα μέλη της επιτροπής και τις κατηγορίες που του προσάπτουν.

HUAC: Είστε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος;

Ρόμπσον: Τι εννοείτε λέγοντας Κομμουνιστικό Κόμμα; Εξ’ όσων γνωρίζω πρόκειται για ένα νόμιμο κόμμα, όπως το Ρεπουμπλικανικό και το Δημοκρατικό κόμμα. Εννοείτε ένα κόμμα ανθρώπων που έχουν θυσιαστεί για το λαό μου και για όλους τους αμερικανούς και τους εργάτες ωστε αυτοί να ζούν με αξιοπρέπεια; Αυτό το κόμμα εννοείτε;

HUAC: Είστε τώρα μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος;

Ρόμπσον: Θα θέλατε να έρθετε στην κάλπη όταν ψηφίζω και να δείτε;

HUAC: Κύριε πρόεδρε, προτείνω να καλέσετε το μάρτυρα να απαντήσει αυτήν την ερώτηση.

Πρόεδρος: Σας καλώ να απαντήσετε στην ερώτηση.

Ρόμπσον: Επικαλούμαι την 5η τροπολογία* του συντάγματος των ΗΠΑ.

(* Σύμφωνα με την 5η τροπολογία του αμερικανικού συντάγματος ο μάρτυρας μπορεί να αρνηθεί να απαντήσει ερώτηση ενώπιον επίσημης ανάκρισης/κατάθεσης εάν υπάρχει ενδεχόμενο να ενοχοποιήσει τον εαυτό του).

[…]

Ρόμπσον: Θα έλεγα ότι ο λόγος που βρίσκομαι εδώ σήμερα, το ξέρετε άλλωστε από το ίδιο το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, είναι ο εξής: Δεν θα έπρεπε να μου επιτρέπεται να ταξιδεύω διότι έχω παλέψει για χρόνια υπέρ της ανεξαρτησίας των αποικιοκρατούμενων λαών της Αφρικής. […] Ο άλλος λόγος που βρίσκομαι εδώ σήμερα, και πάλι σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και το εφετείο, είναι ότι όταν βρίσκομαι στο εξωτερικό μιλώ ενάντια στις αδικίες που συντελούνται κατά των μαύρων ανθρώπων αυτής της χώρας. Αυτή είναι η βάση και δεν δικάζομαι για το αν είμαι κομμουνιστής, δικάζομαι γιατί αγωνίζομαι για τα δικαιώματα του λαού μου οι οποίοι είναι πολίτες δεύτερης κατηγορίας σε αυτές τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. […] Στέκομαι εδώ και παλεύω για τα δικαιώματα του λαού μου ώστε να είναι πολίτες αυτής της χώρας. Και δεν είναι. Δεν είναι στο Μισσισίπι. Δεν είναι στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα. Δεν είναι στην Ουάσιγκτον. Δεν είναι πουθενά και αυτός είναι ο λόγος που είμαι σήμερα εδώ. Θέλετε να σωπάσετε κάθε νέγρο που έχει το κουράγιο να σηκωθεί και να παλέψει για τα δικαιώματα του λαού του, για τα δικαιώματα των εργατών…

Ο Πολ Ρόμπσον σε μια από τις επισκέψεις του στην Σοβιετική Ένωση.

HUAC: Το 1949 πραγματοποιήσατε ταξίδι στην Ευρώπη και την Σοβιετική Ένωση;

Ρόμπσον: Ναι, ταξίδεψα. Στην Αγγλία. Και τραγούδησα.

HUAC: Που πήγατε;

Ρόμπσον: Αρχικά πήγα στην Αγγλία, όπου ήμουν με την ορχήστρα Φιλαδέλφεια, ένα απ’ τα δύο αμερικανικά γκρουπ που κλήθηκαν στην Αγγλία. Έκανα ένα μακρύ γύρο συναυλιών στην Αγγλία, τη Δανία και τη Σουηδία και επίσης τραγούδησα για τον σοβιετικό λαό, ένα από τα καλύτερα μουσικά κοινά στον κόσμο. Απ’ τους πιο φιλόμουσους λαούς στον κόσμο, με σπουδαίους συνθέτες και μεγάλους μουσικούς, πολύ καλιεργημένος λαός, ο Τολστόι και…

HUAC: Τα ξέρουμε όλα αυτά.

Ρόμπσον: Έχουν συμβάλει στον πολιτισμό μας και μπορούμε να μάθουμε πολλά.

[….]

Ρόμπσον: Στην ΕΣΣΔ ένιωσα για πρώτη φορά ένα ολοκληρωμένο ανθρώπινο πλάσμα. Καμία φυλετική προκατάληψη όπως στο Μισσισίπι, καμία προκατάληψη όπως στην Ουάσιγκτον. Ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα άνθρωπος. Εκεί όπου δεν ένιωθα την πίεση του χρώματος μου όπως το αισθάνομαι σε αυτήν εδώ την Επιτροπή σήμερα.

HUAC: Γιατί δε μείνατε στη Ρωσία;

Ρόμπσον: Επειδή ο πατέρας μου ήταν σκλάβος και ο λαός μου πέθανε για να χτιστεί αυτή η χώρα, πρόκειται να μείνω εδώ και να ζήσω εδώ ως μέρος της όπως ακριβώς εσείς. Και δεν πρόκειται να με αποθαρρύνουν άνθρωποι με φασιστικές ιδέες. Έγινε ξεκάθαρο αυτό; Είμαι υπέρ της ειρήνης με την Σοβιετική Ένωση και υπέρ της ειρήνης με την Κίνα και όχι υπέρ της ειρήνης και της φιλίας με τον φασίστα Φράνκο ούτε υπέρ της ειρήνης με τους φασίστες Ναζί Γερμανούς. Είμαι υπέρ της ειρήνης με ειλικρινείς ανθρώπους.

HUAC: Είστε εδώ γιατί προωθείτε τους σκοπούς του Κομμουνισμού.

Ρόμπσον: Είμαι εδώ επειδή είμαι ενάντια στους σκοπούς του νεοφασισμού τον οποίο βλέπω να εμφανίζεται σε αυτές τις επιτροπές…

[…]

HUAC: Όσο ήσασταν στη Μόσχα εκφωνήσατε λόγο εγκωμιάζοντας τον Στάλιν;

Ρόμπσον: Δε γνωρίζω.

HUAC: Είπατε, πράγματι, ότι ο Στάλιν υπήρξε σπουδαίος άντρας και ότι έκανε πολλά για το ρωσικό λαό, για όλα τα έθνη του κόσμου, για όλους τους εργαζόμενους του κόσμου; Είπατε πράγματι κάτι τέτοιο για τον Στάλιν όσο ήσασταν στη Μόσχα;

Ρόμπσον: Δεν θυμάμαι.

HUAC: Έχετε κάποια ανάμνηση όπου εγκωμιάζετε τον Στάλιν;

Ρόμπσον: Είπα πολλά για τον σοβιετικό λαό, που παλεύει για τους λαούς της γης.

HUAC: Έχετε πρόσφατα αλλάξει τη γνώμη σας για τον Στάλιν;

Ρόμπσον: Οτιδήποτε έχει σχέση με τον Στάλιν, κύριοι, είναι ζήτημα της Σοβιετικής Ένωσης και δεν θα το συζητήσω με έναν εκπρόσωπο αυτών που, χτίζοντας την Αμερική, αχρήστευσαν εξήντα με εκατό εκατομμύρια ζωές μαύρων ανθρώπων από την Αφρική. Είστε υπεύθυνοι, εσείς και οι πρόγονοι σας, για εξήντα με εκατό εκατομμύρια νεκρούς μαύρους ανθρώπους που πέθαναν στα δουλεμπορικά καράβια και στις φυτείες και μη με ρωτάτε για κανέναν, παρακαλώ.

HUAC: Χαίρομαι που φέρατε την προσοχή μας στο θέμα της σκλαβιάς. Όσο ήσασταν στην σοβιετική Ρωσία, τους ζητήσατε να σας δείξουν τα στρατόπεδα εργασίας σκλάβων;

Πρόεδρος: Ενδιαφέρεστε τόσο πολύ για τους σκλάβους, υποθέτω ότι θα θέλατε να τα δείτε.

Ρόμπσον: Ενδιαφέρομαι για τον τόπο στον οποίο βρίσκομαι και στη χώρα όπου μπορώ να κάνω κάτι γι’ αυτήν. Εξ’ όσων γνωρίζω για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, είχαν κυρίως φυλακισμένους φασίστες οι οποίοι είχαν δολοφονήσει εκατομμύρια Εβραίους και οι οποίοι θα είχαν καθαρίσει εκατομμύρια μαύρους αν είχαν την ευκαιρία. Αυτό γνωρίζω.

HUAC: Πείτε μας αν έχετε αλλάξει την άποψη που είχατε για τον Στάλιν.

Ρόμπσον: Σας είπα, κύριε, ότι δεν πρόκειται να συζητήσω τίποτα με ανθρώπους που έχουν δολοφονήσει εξήντα εκατομμύρια από το λαό μου και δεν θα συζητήσω για τον Στάλιν με σας.

HUAC: Φυσικά δεν θα συζητήσετε με μας τα στρατόπεδα εργασίας σκλάβων στην σοβιετική Ρωσία.

Ρόμπσον: Θα συζητήσω για τον Στάλιν όταν θα βρίσκομαι με το ρωσικό λαό κάποια μέρα, τραγουδώντας γι’ αυτούς. Εκεί θα το συζητήσω, είναι δικό τους ζήτημα.

Προς το τέλος της ανάκρισης, τα μέλη της επιτροπής ρωτάνε τον Πολ Ρόμπσον για το Μπεν Ντέιβις, προσωπικό φίλο του Ρόμπσον, δικηγόρο και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ. Όταν η επιτροπή αμφισβητεί τον πατριωτισμό του Ντέϊβις, ο Ρόμπσον τους απαντά:

«Λέω ότι είναι πατριώτης […] Εσείς, κύριοι, είστε αντιπατριώτες, εσείς είστε οι μη-αμερικανοί και θα έπρεπε να ντρέπεστε για τους εαυτούς σας!».

Η συνεδρίαση διακόπηκε. Ο Πολ Ρόμπσον συνέχισε να βρίσκεται στη «μαύρη λίστα» της κυβέρνησης των ΗΠΑ, ενώ το κύμα συμπαράστασης και αλληλεγγύης του, τόσο στην Αμερική, όσο και στο εξωτερικό, μεγάλωνε. Το 1958 με απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου ο Ρόμπσον πήρε πίσω το διαβατήριο του και μπόρεσε να δώσει συναυλίες σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο αγωνιστής Πολ Ρόμπσον (1898-1976)

Ο Πολ Ρόμπσον, γιός πρώην μαύρου δούλου, γεννήθηκε στις 9 Απρίλη του 1898 στο Νιου Τζέρσι. Σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης ενώ, ταυτόχρονα, διέπρεψε και ως παίχτης στο αμερικανικό ποδόσφαιρο. Σε νεαρή ηλικία αναμείχθηκε στο κίνημα για τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα των αφρο-αμερικανών. Το 1934, στο πλαίσιο ταξιδιών του στην Ευρώπη, επισκέπτηκε την Σοβιετική Ένωση όπου έγινε δεκτός με εγκαρδιότητα από τον σοβιετικό λαό. Ευρισκόμενος στη Μόσχα δήλωσε: «Εδώ δεν είμαι ένας νέγρος, αλλά ένα ανθρώπινο πλάσμα… Νιώθω πλήρως την ανθρώπινη αξιοπρέπεια». Υπήρξε συνεπής αγωνιστής ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο, φανατικός πολέμιος της δικτατορίας του Φράνκο στην Ισπανία. Έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκστρατεία ενάντια στη βία απέναντι στους αφρο-αμερικανούς, εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα των ΗΠΑ και κατήγγειλε δημόσια τον πρόεδρο Τρούμαν για την απροθυμία του να δράσει κατά των φυλετικών διακρίσεων. Το 1952 του αποδόθηκε από την ΕΣΣΔ το Διεθνές Βραβείο Στάλιν. Την ίδια χρονιά, ο Ρόμπσον παραβρέθηκε και μίλησε σε συγκέντρωση στη Νέα Υόρκη ενάντια στην καταδίκη του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του.

Στο αποκορύφωμα της υστερίας του «μακαρθισμού» του αφαιρέθηκε το διαβατήριο, ακυρώθηκαν όλες οι συναυλίες του, ενώ απαγορεύτηκε και η κυκλοφορία των δίσκων του. Όταν του επιτράπηκε να ξαναταξιδέψει έδωσε μαζικές συναυλίες σε όλο τον κόσμο, μαγεύοντας με τη φωνή και το ταλέντο του. Υπήρξε διαπρεπής βαρύτονος αλλά και ηθοποιός στο θέατρο, με παρουσία στο Λονδίνο και το Μπρόντγουέϊ τις δεκαετίες 1930-40.

Για τον Πολ Ρόμπσον έγραψαν ποιήματα δύο κορυφαίοι του είδους: ο Ναζίμ Χικμέτ το 1949 με τίτλο «Δεν μας αφήνουν να τραγουδήσουμε» και ο Πάμπλο Νερούδα το 1973 την «Ωδή στον Πολ Ρόμπσον».

Έπειτα από περιπέτειες με την υγεία του, μια απόπειρα αυτοκτονίας και ενα εγκεφαλικό, ο Πολ Ρόμπσον πέθανε σε ηλικία στις 23 Γενάρη 1976 σε ηλικία 77 ετών στη Φιλαδέλφεια.

Το 1999, σε συνέντευξη του σε εφημερίδα της Νέας Υόρκης, ο γιός του, Πολ Ρόμπσον Τζούνιορ, είχε αφήσει αιχμές ότι η CIA και η ΜΙ5 είχαν επχειρήσει να δηλητηριάσουν τον πατέρα του με φάρμακο που οδηγεί σε ψυχικές και διανοητικές διαταραχές.

ΠΗΓΗ της κατάθεσης του Π.Ρόμπσον στην Επιτροπή Μη-Αμερικανικών Δραστηριοτήτων (HUAC): Congress, House, Committee on Un-American Activities, Investigation of the Unauthorized Use of U.S. Passports, 84th Congress, Part 3, June 12, 1956; in Thirty Years of Treason: Excerpts from Hearings Before the House Committee on Un-American Activities, 1938–1968, Eric Bentley, ed. (New York: Viking Press, 1971), 770.