Ψάχνοντας «ισορροπίες» ανάμεσα στην «ολοκλήρωση» και τις φυγόκεντρες τάσεις

Ψάχνοντας «ισορροπίες» ανάμεσα στην «ολοκλήρωση» και τις φυγόκεντρες τάσεις

Copyright 2017 The Associated

Η επιχείρηση διατήρησης ισορροπιών ανάμεσα στα αντιτιθέμενα συμφέροντα, όπως αποτυπώνεται στη συζήτηση που άνοιξε στη Μάλτα για «ΕΕ πολλών ταχυτήτων», μπορεί να έχει μόνο προσωρινό χαρακτήρα

«Τα τελευταία χρόνια έδειξαν πως θα υπάρξει μια ΕΕ πολλαπλών ταχυτήτων και ότι δεν πρέπει να συμμετέχουν πάντα όλες οι χώρες - μέλη στα ίδια στάδια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης».
«Μπορούν να υπάρξουν πολλές ταχύτητες στην Ευρώπη. Είναι μια ευκαιρία στη Ρώμη να πούμε τι ακριβώς θέλουμε να κάνουμε. Κάποιοι σίγουρα θα προχωρήσουμε περισσότερο».
Οταν τα παραπάνω ακούγονται από τα χείλη της Γερμανίδας καγκελαρίου, Α. Μέρκελ, και του Γάλλου προέδρου, Φ. Ολάντ, αντίστοιχα (κατά την πρόσφατη άτυπη Σύνοδο Κορυφής στη Μάλτα), είναι κάτι παραπάνω από φανερό ότι οι διεργασίες στην ΕΕ εισέρχονται σε νέα φάση. Αλλωστε, παρά τους διαχρονικούς «προβληματισμούς» αστικών επιτελείων και καπιταλιστικών κρατών, είναι η πρώτη φορά που με τέτοια επισημότητα βγαίνει στην επιφάνεια η πρόταση για «ΕΕ πολλών ταχυτήτων».

Εξελίξεις που επιταχύνουν διαχρονικούς «προβληματισμούς»

Η χρονική στιγμή των δηλώσεων δεν είναι τυχαία: Είχαν προηγηθεί οι δηλώσεις του νεοεκλεγέντος Προέδρου των ΗΠΑ, Ντ. Τραμπ, για την ΕΕ ως «όχημα εξυπηρέτησης των γερμανικών συμφερόντων», η ανοιχτή εκθείαση των λεγόμενων «ευρωσκεπτικιστών», οι προβλέψεις διαφόρων επιτελών του για το «αβέβαιο μέλλον» της ΕΕ και της Ευρωζώνης, και βέβαια η θερμή υποδοχή της Βρετανίδας πρωθυπουργού, Τ. Μέι, στις ΗΠΑ, μια μέρα αφότου ανακοίνωσε ένα «σκληρό» Brexit, επιλέγοντας να ακουμπήσει ανοιχτά στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Οι θέσεις αυτές για διάλυση της ΕΕ και της Ευρωζώνης αποτελούν - τουλάχιστον σε επίπεδο δηλώσεων - ένα βήμα παραπέρα σε σχέση με την πολιτική των ΗΠΑ τα προηγούμενα χρόνια, για περιορισμό της γερμανικής επιρροής εντός μιας όσο το δυνατόν πιο συνεκτικής ΕΕ και Ευρωζώνης.
Ως μια πρώτη «απάντηση» ήρθε η ανοιχτή επιστολή του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της ΕΕ, Ντόναλντ Τουσκ, που χαρακτήρισε την προεδρία Τραμπ «υπαρξιακή απειλή για την Ευρώπη» και μέρος της ομάδας «αυτών που συνιστούν επικίνδυνες προκλήσεις», όπως οι ηγεσίες «Ρωσίας, Κίνας, το ακραίο Ισλάμ και άλλες απειλές». Παράλληλα ο Τουσκ σημείωσε πως οι «ανησυχητικές διακηρύξεις της αμερικανικής κυβέρνησης», αλλά και τα όσα οι ολλανδικές, γαλλικές και γερμανικές εκλογές του επόμενου διαστήματος ενδέχεται να δρομολογήσουν, «θέτουν σε κίνδυνο το μέλλον της Ευρώπης».
Αυτό το «αβέβαιο» μέλλον, που απαιτεί πιο γρήγορα μέτρα θωράκισης της κερδοφορίας και των συμφερόντων των ευρωπαϊκών μονοπωλίων, θα βρεθεί στο επίκεντρο της Συνόδου Κορυφής στη Ρώμη τον επόμενο μήνα, στην «επέτειο» των 60 χρόνων της ιμπεριαλιστικής ένωσης.
Εκεί αναμένεται να καταγραφούν πιο ανάγλυφα οι προθέσεις και οι αντιθέσεις σε ό,τι αφορά το μέλλον της ΕΕ, όπως δείχνει και η πρόταση της Γερμανίδας καγκελαρίου για καταγραφή της πρότασης για μια Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων στο τελικό ανακοινωθέν, αλλά και για την οριοθέτηση της συμβολής των Ευρωπαίων στην παγκοσμιοποίηση, της συμμετοχής της Ενωσης σε συμμαχίες, αλλά και των «πολυμερών διεθνών συνεργασιών».

ΕΕ «ραμμένη» στα μέτρα των δικών τους μονοπωλίων

Παρότι βέβαια το Brexit και η πολιτική Τραμπ επιταχύνουν και φέρνουν στον αφρό μια σειρά από διεργασίες, το ζήτημα της ΕΕ των «πολλών ταχυτήτων» έχει μπει εδώ και καιρό στο τραπέζι, ως «φυσική προέκταση» του ίδιου του χαρακτήρα της ιμπεριαλιστικής διακρατικής ένωσης και των ανταγωνισμών που εξ ορισμού την διαπερνούν, στα πλαίσια της ανισομετρίας και της «ψαλίδας» που άνοιξε ακόμα περισσότερο τα χρόνια της καπιταλιστικής κρίσης ανάμεσα στα κράτη - μέλη της ΕΕ, συνολικά αλλά και στον ηγετικό της πυρήνα. Πρόκειται για ρήγματα που μεγεθύνονται στο φως των πολύ μεγάλων δυσκολιών των ευρωπαϊκών μονοπωλίων να περάσουν σε φάση ορμητικής ανάκαμψης, δοκιμάζοντας τη συνοχή της ΕΕ
Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτοι που έσπευσαν «με μια φωνή» να χαιρετίσουν τις δηλώσεις της Α. Μέρκελ ήταν οι κυβερνήσεις Γαλλίας και Ιταλίας, που μέσα στην καπιταλιστική κρίση είδαν τα μονοπώλιά τους να χάνουν θέσεις στον διεθνή καπιταλιστικό ανταγωνισμό, και τους ίδιους να έχουν ένα στενό - σε σχέση με τις απαιτήσεις - περιθώριο στήριξης της καπιταλιστικής κερδοφορίας, ζητώντας επανειλημμένα «χαλάρωση» της δημοσιονομικής πολιτικής, «εξαιρέσεις» από το Σύμφωνο Σταθερότητας της ΕΕ, μεγαλύτερα περιθώρια και επέκταση του μηχανισμού ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ κ.ο.κ.
Στην πρόσφατη Σύνοδο στη Μάλτα ο Πρόεδρος της Γαλλίας συνόψισε εύγλωττα την «ανάγκη για αυτονομία» των καπιταλιστικών κρατών, ώστε να υπερασπίζονται πιο «ευέλικτα» τα συμφέροντα των δικών τους μονοπωλίων: «Πρέπει να συντονίσουμε τις δικές μας προσπάθειες, τις δράσεις, να έχουμε τα απαραίτητα οικονομικά μέτρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω ενός Ταμείου και οφείλουμε να έχουμε μια στρατηγική αυτονομία...».
Ακόμη πιο «πανηγυρικές» ήταν οι δηλώσεις των Ιταλών αξιωματούχων.
Ο αρμόδιος για ευρωπαϊκά θέματα υφυπουργός, Σάντρο Γκότζι, χαιρέτισε την Α. Μέρκελ που «υιοθέτησε θέσεις που έχουν επεξεργαστεί η Ιταλία και άλλες χώρες - μέλη», προσθέτοντας ότι «η κυβέρνηση της Ρώμης, εδώ και πολλές βδομάδες, εργάζεται ακριβώς για την επίτευξη του στόχου αυτού».
Πρόσθεσε μάλιστα ότι «είναι απατηλό να πιστεύει κανείς ότι σε μια Ενωση με 27 χώρες - μέλη μπορούν να προχωρήσουν όλοι μαζί, με την ίδια ταχύτητα (...) Οι χώρες που θέλουν να προχωρήσουν με ταχύτερο ρυθμό, θα πρέπει να μπορούν να το κάνουν, με τη γενικότερη συναίνεση... Το πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης με 27 μέλη, σήμερα, είναι ότι πρόκειται για ένα ένδυμα το οποίο για κάποιους είναι πολύ φαρδύ, ενώ για κάποιους άλλους είναι πολύ στενό. Πρέπει να το ξαναφτιάξουμε, ραμμένο ακριβώς στα μέτρα των αναγκών των Ευρωπαίων πολιτών», στα μέτρα δηλαδή των μονοπωλίων της κάθε χώρας.
Εξίσου χαρακτηριστική, και ενδεικτική του πώς οι μεταβαλλόμενες ανάγκες του κεφαλαίου τελικά διαμορφώνουν και τα πολύ «θολά όρια» των διαφορετικών πολιτικών διαχείρισης για λογαριασμό του, ήταν η δήλωση του Μ. Πρόντι, του πάλαι ποτέ προέδρου της Κομισιόν και υποστηρικτή της «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης»: «Λέω μόνο ένα πράγμα: Ηταν ώρα». «Βρισκόμαστε ενώπιον μιας διπλής επίθεσης τόσο από το εξωτερικό όσο και από το εσωτερικό. Ο Τραμπ και η Λεπέν είναι οι δυο όψεις του κινδύνου. Και έως τώρα δεν υπήρξε καμία αντίδραση εκ μέρους μας. (...) Η Γερμανία δείχνει διατεθειμένη να αναλάβει εκείνον τον ηγετικό ρόλο που δεν είχε θελήσει ποτέ να ασκήσει στο παρελθόν».
Αξίζει τέλος να σημειωθεί και η «θετική αντίδραση» Ισπανίας, Αυστρίας, Δανίας που κατέγραψε η βέλγικη εφημερίδα «De Standaard», στην κοινή δήλωση που εξέδωσαν - εν είδει «λαγού» - οι χώρες της Benelux (Ολλανδία, Βέλγιο και Λουξεμβούργο), όπου αναφέρουν: «Οι διαφορετικοί δρόμοι ολοκλήρωσης και η ενισχυμένη συνεργασία μπορούν να δώσουν πραγματικές απαντήσεις στις ποικιλόμορφες προκλήσεις, τις οποίες αντιμετωπίζουν τα κράτη - μέλη».

Περιπλέκονται τα διλήμματα της αστικής πολιτικής

Οπως σημειώνεται στις Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 20ό Συνέδριο του Κόμματος, πάνω στο έδαφος των πολύ μεγάλων δυσκολιών για την επιστροφή σε μεγάλους ρυθμούς καπιταλιστικής ανάκαμψης και του τσακωμού για το ποια καπιταλιστικά κράτη θα φορτωθούν τη χασούρα μιας ακόμα μεγαλύτερης απαξίωσης κεφαλαίου που είναι απαραίτητη γι' αυτό, «περιπλέκονται τα διλήμματα της αστικής πολιτικής στη Γερμανία και στα υπόλοιπα κράτη - μέλη της ΕΕ.
Καταρχάς, η κυρίαρχη γραμμή της γερμανικής αστικής τάξης κινείται ανάμεσα στη διατήρηση του διακυβερνητικού χαρακτήρα των αποφάσεων της ΕΕ και στην επιβολή στην πράξη της ΕΕ των πολλών ταχυτήτων, των πολλών ομόκεντρων κύκλων με εφαρμογή αυστηρών κανόνων στη δημοσιονομική πολιτική. Ωστόσο, η γερμανική σοσιαλδημοκρατία συμπλέει σε μεγάλο βαθμό με τις προτάσεις εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης, που εκπορεύονται από την πλευρά της Γαλλίας και της Ιταλίας.
Οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Ιταλίας - καθώς και των υπόλοιπων χωρών που ανήκουν στο λεγόμενο "Club Med" (...) ζητούν από τη μια τη χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής (...) και από την άλλη την εμβάθυνση σε μία πορεία ενοποίησης της Ευρωζώνης (ενιαίο κοινοβούλιο και ενιαίος προϋπολογισμός Ευρωζώνης, ενιαία διακυβέρνηση κ.ά.), ώστε να αναλάβει η Γερμανία στην πράξη ρόλο εγγυητή για τα υπερχρεωμένα κράτη και τις προβληματικές μεγάλες τράπεζες της ΕΕ. Παράλληλα, στη Γαλλία και την Ιταλία δυναμώνει το ευρωσκεπτικιστικό ρεύμα της αντιπολίτευσης».
Τα διλήμματα αυτά της αστικής διαχείρισης, ειδικά στο ζήτημα της λεγόμενης «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», περιπλέκονται γιατί διαπερνώνται από τις ίδιες αντιφάσεις και αντιθέσεις που διαπερνούν τα συμφέροντα των ξεχωριστών καπιταλιστικών κρατών και τμημάτων του κεφαλαίου.
Είναι ενδεικτικό ότι η συζήτηση για την «ΕΕ πολλών ταχυτήτων», ως ένα «διαφοροποιημένο σενάριο» ολοκλήρωσης, γίνεται 1,5 μόλις χρόνο μετά την έκθεση των «5 προέδρων» (της Κομισιόν, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του Γιούρογκρουπ, της ΕΚΤ και του Ευρωκοινοβουλίου) για την «ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης» (ΟΝΕ), έκθεση που σηματοδότησε την παραπέρα ενίσχυση του δημοσιονομικού συμφώνου, των εποπτικών ελέγχων, των αναβαθμισμένων μνημονίων διαρκείας. Σημειωτέον ότι στην τότε έκθεση, που περιέγραφε τις αντιλαϊκές αναδιαρθρώσεις με ορίζοντα δεκαετίας, κομβικό σημείο αναφοράς ήταν η σύνταξη της νέας «Λευκής Βίβλου» που τότε προγραμματιζόταν για την άνοιξη του 2017.

Επιχείρηση «ισορροπίες»

Τα σενάρια που παρουσιάζονται στα πλαίσια της συζήτησης για την ΕΕ των πολλών ταχυτήτων, αποτελούν στην πραγματικότητα μια προσπάθεια διατήρησης «ισορροπιών» ανάμεσα στα αντιτιθέμενα συμφέροντα, ώστε τουλάχιστον στην παρούσα φάση να διατηρηθεί η συνοχή της ΕΕ, χωρίς βέβαια να πληγεί το «δικαίωμα» των ισχυρότερων καπιταλιστικών κρατών να προχωρήσουν σε μια σειρά από κρίσιμους για τα μονοπώλιά τους τομείς.
Στα σενάρια αυτά, που θεωρητικά τουλάχιστον «δείχνουν» προς μια κατεύθυνση διατήρησης της ενιαίας αγοράς και από εκεί και πέρα «οικειοθελή» συμμετοχή σε διάφορες «ενώσεις», «ανάλογα με το αντικείμενο», αξιοποιείται και η μέχρι τώρα πείρα από την προσπάθεια ενοποίησης της ιμπεριαλιστικής ένωσης, που δεν προχώραγε σε κάθε βήμα ενιαία. Εξάλλου η ίδια η Α. Μέρκελ επικαλέστηκε το παράδειγμα της ΟΝΕ, στην οποία δε συμμετέχουν όλα τα κράτη - μέλη.
Με τα ίδια επιχειρήματα, αντίστοιχους «προβληματισμούς» - διερευνητικές βολές αναπτύσσουν διάφορα αστικά επιτελεία και «think tank». Καταγράφουμε εδώ ορισμένα τέτοια παραδείγματα.
Ο διευθυντής της δεξαμενής σκέψης «Μπρούγκελ», Γκούντραμ Βολφ, ερωτώμενος στο Euronews για την πρόταση περί Ευρώπης πολλών ταχυτήτων, είπε: «Πιστεύω ότι ήδη έχουμε μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων. Εχουμε διαφορετικά επίπεδα ολοκλήρωσης. Εχουμε την Ευρωζώνη που είναι στενά συνδεδεμένη σε οικονομικά θέματα, σε νομισματικά θέματα και φυσικά έχουμε άλλες χώρες εκτός νομισματικής ένωσης (...) οι οποίες, αν και δεν είναι μέλη, μοιράζονται μαζί μας την ενιαία αγορά. Οπότε ήδη τώρα υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα ενσωμάτωσης, και πιστεύω ότι μετά το Brexit όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι (...) δε θέλουμε όλοι το ίδιο επίπεδο ολοκλήρωσης».
Τα ίδια αποτύπωνε και έκθεση του «think tank» του Ευρωκοινοβουλίου τον περασμένο Φλεβάρη, που σημείωνε ότι «Παρ' ότι η ενιαία αγορά και οι "4 ελευθερίες" της παραμένουν στην καρδιά της Ενωσης, η Ενωση έχει βρει τρόπους για να επιτρέπει στην πλειοψηφία να προχωράει μπροστά, ιδιαίτερα στα πεδία της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης και της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων, χωρίς όλα τα κράτη - μέλη να παίρνουν μέρος».
Ακόμα πιο ενδεικτικά είναι όσα σημείωνε ο Πίτερ Βαλ, πρόεδρος του βερολινέζικου «think tank» WEED σε άρθρο του τον περασμένο Σεπτέμβρη: «Το Brexit έθεσε στην ατζέντα το ερώτημα του τελικού στόχου της ολοκλήρωσης. Η συζήτηση χαρακτηρίζεται από μια "δυαδική" λογική: Είτε μεγαλύτερη εμβάθυνση της ολοκλήρωσης είτε ολοκληρωτική διάλυση, γυρνώντας πίσω στο σύστημα των εθνών - κρατών. Παρ' ότι η περαιτέρω ολοκλήρωση σταματάει από την ετερογένεια των κρατών - μελών, η επιστροφή στο έθνος - κράτος είναι μη ρεαλιστική, αφού η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αλληλοεπικαλύπτεται και συγχωνεύεται με την παγκοσμιοποίηση. Υπάρχει ένας τρίτος δρόμος: η "ευέλικτη ολοκλήρωση", μέσω μιας επιλεκτικής ολοκλήρωσης σε συγκεκριμένους τομείς και επιλεκτικού κατακερματισμού σε άλλους, με βάση μεταβλητές συμμαχίες κατά βούληση...».

***

Οι προσπάθειες συμβιβασμού ανάμεσα στα αντιτιθέμενα συμφέροντα που αποτυπώνονται και στη συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ, για την πορεία και τη μορφή της λεγόμενης «ολοκλήρωσης» της ΕΕ, εξ ορισμού μπορούν να έχουν μόνο προσωρινό χαρακτήρα. Οπως προσωρινό χαρακτήρα μπορούν να έχουν και οι ίδιες οι ιμπεριαλιστικές διακρατικές ενώσεις, όπως η ΕΕ, που από την αρχή της έως και σήμερα δεν ήταν και δεν θα μπορούσε να είναι μια συνεκτική ένωση.
Σε κάθε περίπτωση, ο λαός δεν έχει τίποτα να κερδίσει περιμένοντας παθητικά στη γωνία να δει πού θα κάτσει η μπίλια. Αν κάτι προκύπτει σαν χρήσιμο συμπέρασμα από τις αντιθέσεις και τους ανταγωνισμούς στο στρατόπεδο της αστικής τάξης, είναι ότι δεν είναι ενιαία, δεν είναι άτρωτη, δεν είναι ανίκητη. Γι' αυτό χρειάζεται σε κάθε χώρα να δυναμώσουν τα αντικαπιταλιστικά χαρακτηριστικά της εργατικής - λαϊκής πάλης, να διευρύνονται τα ρήγματα στον αρνητικό συσχετισμό. Σε μια απότομη στροφή της ταξικής πάλης, το εργατικό κίνημα να είναι σε θέση να αντεπιτεθεί.