Καθ' οδόν: Στην Ισπανία στα χρόνια της χολέρας

Καθ' οδόν: Στην Ισπανία στα χρόνια της χολέρας

Το καλοκαίρι μπροστά το έχουμε. Θα πάμε σε νησιά και σε παραλίες. Μην ανησυχείτε. Αυτήν την εποχή, όμως, καλό θα ήταν να κάνουμε ένα μεγάλο ταξίδι στο χρόνο και στο χώρο. Με πολύτιμο οδηγό το βιβλίο του Θανάση Παπαρήγα «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος» (Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»), αποσπασματικά, γιατί δε φτάνει ο χώρος, θα ταξιδέψουμε στην Ισπανία του 1936 για πέντε Κυριακές.

Ισπανία 1936-1939: Ο πόλεμος-εργαστήριο

«Ο Εμφύλιος Πόλεμος της Ισπανίας είναι ένα από τα γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία των "συμμαχοαντιμαχιών" στο στρατόπεδο του ιμπεριαλισμού στη δεκαετία του '30.

Αν η "καθαρά πολεμική" πλευρά του αρχίζει στις 17 του Ιούλη 1936, με τη φασιστική εξέγερση που εξαπλώνεται σε όλη τη χώρα και επικρατεί στην Αφρική, η ανάμειξη του ιμπεριαλισμού είναι φανερή από πρώτα. Δεν είναι, π.χ., και ούτε τότε ήταν μυστικό για κανέναν το ότι η άρνηση του Λουίς Μπλάνκο (Λ. Μ.) να πάρει οποιοδήποτε προληπτικό μέτρο οφειλόταν στη, λίγο-πολύ, τελεσιγραφική απαίτηση της Βρετανίας και της Γαλλίας. Από την άλλη μεριά, η φασιστική εξέγερση ενισχύεται όχι μόνον από τη Ρώμη και το Βερολίνο, αλλά και από το Λονδίνο, το Παρίσι και την Ουάσιγκτον.

Η έκρηξη της εξέγερσης θα αποδείξει ξαφνικά το μέγεθος, την έκταση και, ας το πούμε έτσι, το "είδος" της ιμπεριαλιστικής επέμβασης.

Το πιο θεαματικό στοιχείο της τελευταίας ήταν η επέμβαση της Ιταλίας, που θα στείλει ένα ολόκληρο εκστρατευτικό σώμα τουλάχιστον 100.000 ανδρών και της Γερμανίας, που θα καλύψει το αεροπορικό κυρίως μέρος και τον εφοδιασμό σε άμεσα απαραίτητο πολεμικό υλικό. Από επιχειρησιακή άποψη, η επέμβαση της Γερμανίας ήταν αποφασιστική. Και όχι μόνο γιατί η αεροπορία της θα εξασφαλίσει στους φρανκικούς την υπεροχή στον αέρα (η ισπανική πολεμική αεροπορία πέρασε ολόκληρη στο πλευρό της κυβέρνησης, αλλά αποτελούνταν από αεροπλάνα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου) αλλά και γιατί θα εξασφαλίσει τη μεταφορά των δυνάμεων των στασιαστών από την Αφρική, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένες αλλά απομονωμένες, στην Ισπανία. Χωρίς αυτή τη μεταφορά, είναι πολύ πιθανό ότι οι δυνάμεις των στασιαστών θα είχαν ηττηθεί σε όλη την ηπειρωτική Ισπανία. Ηταν μια, χωρίς υπερβολή, "ιστορική επιχείρηση": Ηταν η πρώτη φορά στη στρατιωτική ιστορία (και στην Ιστορία, γενικά) που γινόταν αεροπορική μεταφορά μάχιμων δυνάμεων από τις βάσεις τους στο χώρο των επιχειρήσεων.

Επικίνδυνες συμπάθειες

Ωστόσο, σχεδόν αμέσως φαίνεται και κάτι άλλο εξαιρετικά επικίνδυνο. Η συμπάθεια και των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για την ανταρσία. Κατ' αρχήν, η επέμβαση των ναζιστικών αεροπορικών μονάδων για τη μεταφορά των φρανκικών στρατευμάτων από την Αφρική στην Ισπανία δεν είναι η μόνη αεροπορική επέμβαση. Υπάρχει και μια άλλη, όχι λιγότερο σημαντική ή θεαματική, και σήμερα ξεχασμένη: Η μεταφορά στην Ισπανία του ίδιου τον στρατηγού Φ. Φράνκο από τα Κανάρια Νησιά, όπου έχει μετατεθεί. Η μεταφορά έχει πολύ μεγάλη σημασία γιατί έγινε με ένα μυθιστορηματικό αεροπορικό ταξίδι και με την προκλητική βοήθεια και άμεση συμμετοχή επιφανών μελών της βρετανικής high society.

Διαδήλωση στη Μαδρίτη ενάντια στον Φράνκο. Ιούλης 1936

Μια ομάδα Βρετανών και Ισπανών συνωμοτών νοικιάζει ένα αεροπλάνο (το Dragon Rapid της Olley Airways) και ξεκινά από το αεροδρόμιο Κρόιντον, το μεγαλύτερο της προπολεμικής Βρετανίας, στις 11 του Ιούλη του 1936, δηλαδή μια βδομάδα πριν από την εξέγερση. Το αεροπλάνο απογειώνεται από το αεροδρόμιο Κρόιντον και συνεχίζει την πτήση του μέσα από πολλά άλλα, παρόλο που δεν έχει τα απαραίτητα έγγραφα. Παραλαμβάνει τον Φράνκο, τη γυναίκα του και την κόρη του από τα Κανάρια και τους μεταφέρει στην αφρικανική βάση του Πετουάν (19 του Ιούλη), όπου το πραξικόπημα έχει ήδη επικρατήσει. Σε συνέχεια, τον μεταφέρει στην Ισπανία, όπου προσγειώνεται κοντά στη Σεβίλλη, στις 6 του Αυγούστου.

Τα γεγονότα τρέχουν

Στο αεροπλάνο επέβαιναν μια σειρά από αινιγματικά άτομα, μερικά από τα οποία γυναίκες, μέλη του βρετανικού jet-set. To ταξίδι περιέγραψε με κάθε, όπως ισχυρίστηκε, λεπτομέρεια, ο πιλότος του, σμηναγός Μπεμπ, στην εφημερίδα News Cronide στις 7 του Νοέμβρη του 1936.

Στην πραγματικότητα, η επιχείρηση δείχνει το ενδιαφέρον του βρετανικού ιμπεριαλισμού για τις εξελίξεις στην Ισπανία. Ισως εξηγεί και γιατί συνωμοτικά στελέχη τόσο φανερά και σχεδόν προκλητικά εκτεθειμένα, όπως οι στρατηγοί Φ. Φράνκο και Ε. Μόλα, δε θίχτηκαν από την κυβέρνηση του Λ. Μ. μετά το Φλεβάρη.

Αιματοβαμμένες μέρες του Αυγούστου 1936 στη Βαρκελώνη. Οι νεκροί παραμένουν άταφοι μέχρι να τους αναγνωρίσουν οι δικοί τους...

Στο μεταξύ, τα γεγονότα τρέχουν.

Ενώ οι στασιαστές φαίνεται να έχουν εφοδιασμό (και, μάλιστα, πλουσιοπάροχο) από παντού, η Ισπανική Δημοκρατία βρίσκεται ξαφνικά χωρίς καμιά πηγή. Οι πρεσβευτές της γίνονται παντού εχθρικά δεκτοί. Στο Λονδίνο, ο Πάμπλο ντε Αγάρατε, που αναλαμβάνει την πρεσβεία αντικαθιστώντας το συνωμότη Λόπες Ολιβάν, ακούει από τον σερ Σίντνεϊ Κλάιβ, αρχηγό του διπλωματικού πρωτοκόλλου, να του λέει τι να κάνει αν νικήσει ο Φράνκο, ενώ ο υφυπουργός και γγ του Φόρεϊν Οφις, σερ Ρόμπερτ Βάνσιταρτ, τον υποδέχεται ψυχρότατα και απορρίπτει κοφτά το αίτημά του για εκπαίδευση Ισπανών πιλότων στη Βρετανία. Στο Παρίσι, είναι ολοφάνερη η συνεργασία ανάμεσα στις αρχές και αποστάτες υπαλλήλους της ισπανικής πρεσβείας για να βρεθούν προσχήματα που θα επιτρέψουν στην κυβέρνηση να μην εκτελέσει τις ισπανικές πολεμικές παραγγελίες. Στην Ουάσιγκτον, ο πρέσβης Φερνάντο ντε λος Ρίος, όχι μόνο γίνεται δεκτός σχεδόν εξευτελιστικά από τον υπουργό Εξωτερικών, Κόρντελ Χολ, αλλά γίνεται στόχος ακόμα και προκλήσεων, ενώ οι τράπεζες αρνούνται να ανοίξουν τους λογαριασμούς που παραγγέλλει. Ολα τα διαβατήρια που εκδίδει η κυβέρνηση των ΗΠΑ σε όλη τη διάρκεια του πολέμου έχουν τη σφραγίδα Not Valid for Spain ("Δεν ισχύει για την Ισπανία")».