Η δικτατορία δεν ήταν έργο κάποιων «αφρόνων», ήταν εργαλείο ενίσχυσης της αστικής κυριαρχίας

Η δικτατορία δεν ήταν έργο κάποιων «αφρόνων», ήταν εργαλείο ενίσχυσης της αστικής κυριαρχίας

Εκδόσεις του «Ριζοσπάστη» στην περίοδο της χούντας

Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την εγκαθίδρυση της επτάχρονης δικτατορίας της 21ης Απριλίου του 1967.
«Τα γεγονότα που προηγήθηκαν, όσα ακολούθησαν στη διάρκειά της, έως τις μέρες κατάρρευσης και παράδοσης της σκυτάλης στην αστική κυβέρνηση "εθνικής ενότητας" υπό τον Κ. Καραμανλή (24 Ιούλη 1974), προσφέρουν πλούσια συμπεράσματα, χρήσιμα στους σύγχρονους εργατικούς, λαϊκούς αγώνες. Αποδείχνουν ότι, προκειμένου η αστική τάξη να διασφαλίσει την απρόσκοπτη πορεία των συμφερόντων της, δεν διστάζει να καταφύγει σε κάθε αντιδραστικό μέσο, στη χρήση οποιουδήποτε αντιλαϊκού εργαλείου» (από την ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ για το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967)

Το σχέδιο «Προμηθεύς»

Το πρωί της 21ης Απρίλη, με βάση το σχέδιο «Προμηθεύς» και επικεφαλής τους Γ. Παπαδόπουλο, Στ. Παττακό και Ν. Μακαρέζο, ο στρατός καταλαμβάνει μια σειρά καίρια σημεία της πρωτεύουσας (κυβερνητικά κτίρια, ΟΤΕ, ΕΙΡ κ.ά.).
Βασικά άρθρα του Συντάγματος αναστέλλονται και η χώρα κηρύσσεται σε «κατάσταση πολιορκίας».
Καθ' όλη τη διάρκεια της μέρας διενεργήθηκαν χιλιάδες συλλήψεις μελών και στελεχών του ΚΚΕ, της ΕΔΑ, της ΔΝΛ και του συνδικαλιστικού κινήματος, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν μαζικά στον ιππόδρομο του Φαλήρου, καθώς και στα γήπεδα του Απόλλωνα, της ΑΕΚ και του Ολυμπιακού. Συνελήφθησαν επίσης ορισμένα ηγετικά στελέχη των αστικών πολιτικών κομμάτων.

Εκδόσεις του «Οδηγητή» και άλλα έντυπα

Την ίδια μέρα σημειώθηκαν οι τρεις πρώτες δολοφονίες της Χούντας: Του 15χρονου Βασίλη Πεσλή και της 25χρονης Μαρίας Καλαβρού στην Αθήνα και του ΕΔΑΐτη Βασίλη Μπεκροδημήτρη στη Θεσσαλονίκη.
Τις πρώτες μέρες του πραξικοπήματος (21 Απρίλη - 8 Μάη) σκοτώθηκαν επίσης 7 στρατιωτικοί, ενώ άλλοι 10 τραυματίστηκαν, έχοντας εναντιωθεί στη χούντα.
Το απόγευμα ορκίστηκε από το βασιλιά η πρώτη κυβέρνηση της χούντας, με πρωθυπουργό τον πρώην εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Κωνσταντίνο Κόλλια.

Ο «κομμουνιστικός κίνδυνος»

Η στρατιωτική δικτατορία διήρκεσε μέχρι τις 23/7/1974, οπότε αποκαταστάθηκε η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία και διαμορφώθηκε το πολιτικό σύστημα που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Η περίοδος της στρατιωτικής δικτατορίας αποτελεί αντικείμενο μελέτης για τη συγγραφή του Γ' τόμου της Ιστορίας του ΚΚΕ, ήδη, όμως, έχουν καταγραφεί σημαντικά συμπεράσματα στο πλαίσιο του Β' τόμου, που αφορά την περίοδο μέχρι το 1967.
Οι εξελίξεις των χρόνων 1965 - 1966 είχαν στρώσει το δρόμο για την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, την οποία εξάλλου είχαν προαναγγείλει το 1966 οι τέσσερις διαλέξεις του Σάββα Κωνσταντόπουλου, διακεκριμένου ιδεολογικού προπαγανδιστή της αστικής τάξης.
Συνήθως γίνεται αναφορά στον ΙΔΕΑ ως φορέα του απριλιανού πραξικοπήματος. Ορθότερο όμως είναι ότι ηγήθηκαν σε αυτό αξιωματικοί ενταγμένοι στη συνωμοτική οργάνωση «Ενωσις Ελλήνων Νέων Αξιωματικών» (ΕΕΝΑ), ενώ συμμετείχαν και μέλη του ΙΔΕΑ.

Υλικά της αντιδικτατορικής πάλης

Οι δικτάτορες αιτιολόγησαν την επιβολή της δικτατορίας επικαλούμενοι τον «κομμουνιστικό κίνδυνο». Στη πραγματικότητα άμεσος «κομμουνιστικός κίνδυνος» δεν υπήρχε για την εγχώρια αστική τάξη και τους συμμάχους της, κάτι που εξάλλου ομολογήθηκε από τον επικεφαλής του πραξικοπήματος: Τρία χρόνια μετά το πραξικόπημα, σε συνέντευξή του στον επιφανή Βρετανό δημοσιογράφο σερ Χιου Γκριν, ομολόγησε ότι πριν από την «Επανάσταση» «η Δημοκρατία στην Ελλάδα δεν διέτρεχε κανέναν άμεσο κίνδυνο από τις δραστηριότητες των κομμουνιστών».

Οξυμένες ενδοαστικές αντιθέσεις

Οι βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν στη στρατιωτική δικτατορία της 21 Απριλίου πρέπει να αναζητηθούν πρωταρχικά στις οξυμένες ενδοαστικές αντιθέσεις σε ολόκληρο το πλέγμα του αστικού κράτους, όπως διαμορφώθηκε μετά από τη Συμφωνία της Βάρκιζας και κυρίως από το 1946. Αυτές οι αντιθέσεις, που ήταν αντανάκλαση και διεθνών ανταγωνισμών στις προηγούμενες δεκαετίες, διατηρούνταν και οξύνονταν στη δεκαετία 1960.
Η άρχουσα τάξη, προκειμένου να αντιμετωπίσει το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και στη συνέχεια το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, είχε κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις της και όλες τις μορφές οργάνωσής της (πρωταρχικά το στρατό, θεσμικό πλαίσιο, κρατικές και παρακρατικές οργανώσεις κ.λπ.). Η βασιλεία είχε παίξει ρόλο στον πόλεμο κατά του ΔΣΕ ως «σύμβολο της πάλης κατά του κομμουνισμού», ενώ συνέχιζε να κατέχει μερίδιο στους μηχανισμούς της αστικής εξουσίας και μετά από τον εμφύλιο πόλεμο.
Και μόνο το γεγονός ότι το 1952 όλα τα κόμματα της Βουλής, με εξαίρεση την ΕΔΑ, ψήφισαν νόμο που διατηρούσε επ' αόριστον σε ισχύ τα «έκτακτα μέτρα» του 1947, είναι αρκετό για να δείξει το περιεχόμενο της κρατικής ανασυγκρότησης μετά από τη νίκη της αστικής τάξης και των συμμάχων της.
Τα «έκτακτα μέτρα» διατηρήθηκαν μέχρι το 1974, ενώ μόλις το 1962 θεωρήθηκε ότι έληξε η «ανταρσία των κομμουνιστοσυμμοριτών».
Η διατήρησή τους δεν αποσκοπούσε στην αντιμετώπιση υπαρκτών άμεσων κινδύνων. Θεωρούνταν μέτρα ασφαλείας, σε μια περίοδο που η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα συνεχιζόταν αμείωτη και η Ελλάδα ήταν προκεχωρημένο ιμπεριαλιστικό φυλάκιο στα σύνορα των κρατών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Ρεαλιστές αστοί πολιτικοί (Κ. Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου κ.ά.) επιχείρησαν εκσυγχρονισμούς που τους έφεραν σε σύγκρουση με το Παλάτι. Αυτές οι αντιθέσεις όξυναν την αγανάκτηση του λαού ενάντια στο Παλάτι. Τα αστικά κόμματα δεν μπορούσαν να αγνοήσουν αυτόν τον παράγοντα. Ιδιαίτερα δεν μπορούσε να τον αγνοήσει η Ενωση Κέντρου - στελέχη και η μεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων της ήταν αντιβασιλικοί.
Ωστόσο, αν και το μεγάλο μέρος της ηγεσίας των αστικών κομμάτων έβλεπε την ανάγκη εκσυγχρονιστικών ρυθμίσεων, δεν αντιμετώπιζε τις αντιδράσεις (του θρόνου, θυλάκων στο στρατό και αλλού) για να προχωρήσει αποφασιστικά στην υλοποίηση μέτρων εκσυγχρονισμού. Αυτό επιβεβαιώθηκε και με την ΕΡΕ και με την Ενωση Κέντρου.

Η λύση της αντίθεσης

Η διενέργεια και η επικράτηση του στρατιωτικού πραξικοπήματος ανέτρεψαν την επιρροή του Παλατιού στο στρατό και έλυσαν την αντίθεση ανάμεσα στο Παλάτι και τα αστικά κόμματα.
Οι σχεδιασμοί του Παλατιού να ανατρέψει και να αντικαταστήσει τη χουντική από άλλη κυβέρνηση, ελεγχόμενη από το ίδιο, δεν τελεσφόρησαν. Οι κινήσεις του βασιλιά (επαφές με φιλοβασιλικούς αξιωματικούς, περιοδείες στις στρατιωτικές μονάδες της Βόρειας Ελλάδας τον Αύγουστο) προκάλεσαν την έγκαιρη αντίδραση της χούντας. Οταν το βασιλικό κίνημα - «οπερέτα» εκδηλώθηκε στις 13/12/1967, εξουδετερώθηκε αμέσως και με ευκολία. Η βασιλική οικογένεια εγκατέλειψε αυθημερόν την προσπάθεια και κατέφυγε στη Ρώμη.
Οπως έχουμε ήδη σημειώσει, το βασικό επιχείρημα που χρησιμοποίησε η δικτατορία ήταν ο «κομμουνιστικός κίνδυνος». Επιβεβαιώθηκε ακόμα μια φορά ότι ο αντικομμουνισμός είναι πάντα ο προπομπός για την περιστολή λαϊκών ελευθεριών και δικαιωμάτων, την επιβολή γενικότερων αντιλαϊκών μέτρων, που θίγουν άμεσα και βίαια τα πιο ζωτικά συμφέροντα όλων των εργαζομένων και όχι μόνο των κομμουνιστών.

Ανέτοιμο το κίνημα

Η επικράτηση της στρατιωτικής δικτατορίας συντελέστηκε με έναν γενικό αιφνιδιασμό, αν και είχαν προηγηθεί πολιτικές τοποθετήσεις για το ενδεχόμενο αναστολής της λειτουργίας της Βουλής, για πραξικοπηματικές κινήσεις του βασιλιά.
Η ηγεσία του ΚΚΕ, πρωταρχικά το Γραφείο του Κλιμακίου της ΚΕ που βρισκόταν στην Ελλάδα, καθώς και η ηγεσία της ΕΔΑ, δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν έγκαιρα τη διαφαινόμενη εξέλιξη. Κι αυτό είχε σαν αποτέλεσμα χιλιάδες στελέχη και μέλη του ΚΚΕ και της ΕΔΑ να πιαστούν και να συρθούν στην εξορία.
Οι σχεδιασμοί για εγκαθίδρυση στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα βρίσκονταν γενικά στην πρόβλεψη του καθοδηγητικού οργάνου του ΚΚΕ. Ωστόσο, δεν υπήρξε η συγκεκριμένη ανάλογη επαγρύπνηση, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει και καμία προετοιμασία για την προβολή αντίστασης ενάντια στους πραξικοπηματίες. Ταυτόχρονα, η τελευταία περιοριζόταν ως δυνατότητα εξαιτίας της απουσίας Κομματικών Οργανώσεων του ΚΚΕ. Ετσι, δεν υπήρξε ούτε στοιχειώδης παράνομος μηχανισμός για τη διεξαγωγή της αντιδικτατορικής πάλης.
Η Απόφαση του 9ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, που συνήλθε στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία (4 - 10/12/1973), εκτίμησε σχετικά:
«...Αν είχε συνειδητοποιηθεί ο κίνδυνος της δικτατορίας και είχε γίνει και μέσα ακόμα στα πλαίσια της ΕΔΑ σχετική προετοιμασία, θα ήταν δυνατόν (...) να δημιουργηθούν συνθήκες για τη συνέχιση της αντιδικτατορικής πάλης από καλύτερες θέσεις».
«Το στρατιωτικό-φασιστικό πραξικόπημα βρήκε την ΚΕ και όλο το Κόμμα απροετοίμαστα. Το καθοδηγητικό κέντρο στο εσωτερικό δεν μπόρεσε με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας να αποκαταστήσει επαφές και δεσμούς και να οργανώσει τις κομματικές δυνάμεις. Ορισμένα στελέχη και μέλη του Κόμματος, από εκείνα κυρίως που ήταν οργανωμένα στις Κομματικές Ομάδες, πήραν την πρωτοβουλία για την ανασύνταξη των κομματικών δυνάμεων, των δυνάμεων γενικότερα του αντιδικτατορικού κινήματος».
Σημείωση: Για τη σημερινή ιστορική αναφορά χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από την Ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 50 χρόνια από το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 και το τμήμα του Δοκιμίου της Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος Β' (1949 - 1968), που αναφέρεται σ' αυτήν τη χρονική περίοδο.