Οι αλεπούδες μπορούν να γίνουν σκυλάκια...

Πείραμα που ξεκίνησε πριν από έξι δεκαετίες στη Σοβιετική Ενωση αποκαλύπτει σε «γρήγορη κίνηση» πώς στο πέρασμα χιλιετηρίδων κάποιοι λύκοι εξελίχθηκαν σε σκύλους, χάρη στη διαρκή επιλογή για αναπαραγωγή των πιο ήμερων και φιλικών ζώων κάθε γενιάς από τον άνθρωπο

Κουτάβι εξημερωμένης αλεπούς χαίρεται την ανθρώπινη επαφή. Το στρογγυλεμένο ρύγχος του και η διάστικτη γούνα του διαφέρουν σημαντικά σε σχέση με τους προγόνους του

Το 1958, ο Σοβιετικός βιολόγος Ντμίτρι Μπελιάεφ πήγε στο Νοβοσιμπίρσκ της Σιβηρίας, στο νεοϊδρυμένο Ινστιτούτο Κυτταρολογίας και Γενετικής της ΕΣΣΔ, για να ξεκινήσει ένα πείραμα εξημέρωσης, από εκείνα που διαρκούν μια ζωή. Σύντομα πήγε να τον βοηθήσει η 83χρονη σήμερα καθηγήτρια εξελικτικής βιολογίας, Λιουντμίλα Τρουτ. Ο Μπελιάεφ ήθελε να μελετήσει τη διαδικασία της εξημέρωσης σαν ταινία που παίζεται σε γρήγορη ταχύτητα. Ηθελε να φτιάξει έναν σκύλο από μια αλεπού! Γι' αυτό, σε κάθε γενιά ζώων επέλεγε για αναπαραγωγή τις αλεπούδες, που είχαν την πιο θετική αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους.

Η ιδέα του Μπελιάεφ ήταν ταυτόχρονα απλή και ριζοσπαστική. Θεωρούσε ότι το καθοριστικό χαρακτηριστικό όλων των εξημερωμένων ζώων είναι η ημερότητά τους. Αν ήταν έτσι, τότε η διαδικασία της εξημέρωσης καθοδηγήθηκε από τους προγόνους μας, που προτιμούσαν τα ζώα που ήταν λιγότερο επιθετικά και φοβούνταν λιγότερο τους ανθρώπους. Η ημερότητα ήταν το κλειδί για να δουλέψουν με ζώα, ώστε να προσπαθήσουν να εμφανίσουν τα άλλα χαρακτηριστικά που ήθελαν. Οι σκύλοι, οι αγελάδες, τα άλογα, οι κατσίκες, τα πρόβατα, οι χοίροι και οι γάτες έπρεπε οπωσδήποτε να είναι υπάκουα, είτε ζητούσαμε απ' αυτά προστασία, γάλα, κρέας, παρέα ή άλλα αγαθά.

Image protected by copyright.

Παραπέρα, ο Μπελιάεφ θεωρούσε ότι τα περισσότερα, αν όχι όλα τα άλλα χαρακτηριστικά των εξημερωμένων ζώων, αυτά που αποκαλούμε το σύνδρομο εξημέρωσης (καμπυλωτές ουρές, δισκοειδή αυτιά, διάστικτες γούνες, νεανικά χαρακτηριστικά στο πρόσωπο και μετά την εφηβεία, μικρότερη εξάρτηση από αυστηρά χρονικά όρια για το ζευγάρωμα) ήταν υποπροϊόντα της επιλογής για τα πιο ήμερα ζώα. Ετσι, Μπελιάεφ και Τρουτ, φορώντας χοντρά γάντια για να μην πληγώνονται από τα νύχια και τα δόντια των ζώων, άρχισαν να δουλεύουν με αλεπούδες απ' όλες τις φάρμες αναπαραγωγής τους στη Σοβιετική Ενωση. Τα πρώτα χρόνια, τα περισσότερα ζώα ήταν πολύ επιθετικά, ενώ άλλα έδειχναν μεγάλο φόβο και αποστροφή για τον άνθρωπο. Ηδη, όμως, από την έκτη γενιά τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν και να εμφανίζονται αλεπουδάκια που επιζητούσαν την ανθρώπινη παρουσία και έγλειφαν τους ανθρώπους όπως τα σκυλιά. Τα πιο ήμερα ζώα αποτελούσαν τότε το 2% του πληθυσμού του πειράματος. Το ποσοστό αυτό σήμερα είναι 70%.

Αποκαλυπτικό ανακάτεμα

Κάθε πείραμα εξημέρωσης είναι και μια έρευνα στην εξελικτική γενετική. Ο Μπελιάεφ και η Τρουτ χρειαζόταν να βεβαιωθούν ότι οι αλλαγές που παρατήρησαν στις εξημερωμένες αλεπούδες είχαν γενετική βάση. Γι' αυτό έκαναν ένα πιο εξειδικευμένο πείραμα με μια ομάδα εξημερωμένων αλεπούδων και μια ομάδα από τα πιο άγρια και εχθρικά ζώα του ευρύτερου πειράματος. Πήραν έμβρυα μιας βδομάδας από τις εξημερωμένες αλεπούδες και τα εισήγαγαν στις άγριες, ως παρένθετες μητέρες και αντίστροφα. Αν τα νεογέννητα αλεπουδάκια συμπεριφέρονταν όπως οι βιολογικοί γονείς τους και όχι όπως οι παρένθετες μητέρες τους, τότε θα ήταν βέβαιο ότι η ημερότητα και η αγριότητα είχαν γενετική βάση.

Εξημερωμένες αλεπούδες, με διαφορετικά εξωτερικά χαρακτηριστικά, ποζάρουν μαζί με τους ερευνητές στις εγκαταστάσεις του πειράματος στη Σιβηρία

Οταν τα κουτάβια γεννήθηκαν μετά από εφτά βδομάδες εγκυμοσύνης, υπήρχε βέβαια το πρόβλημα ποια από τα μικρά ήταν αποτέλεσμα παρένθετης κύησης και ποια όχι. Την απάντηση έδωσε το χρώμα της γούνας καθώς τα μικρά της παρένθετης κύησης έφεραν τα χρώματα των γονιών τους και τα υπόλοιπα της αλεπούς που τα γέννησε και ήταν και γενετικά η μητέρα τους. Οι ερευνητές δεν άργησαν να διαπιστώσουν ότι τα μικρά από παρένθετη κύηση, που προέρχονταν από ήμερους γονείς, ήταν κι αυτά ήμερα και φιλικά προς τον άνθρωπο, παρότι τα αδελφάκια τους από την άγρια αλεπού που τα γέννησε ήταν άγρια. Η άγρια μητέρα μάλιστα «μάλωνε» τα ήμερα, τους γρύλιζε και τα έπιανε από το σβέρκο για να τα απομακρύνει από τους ανθρώπους που είχαν πλησιάσει στο κλουβί.

Τέως πονηρή αλεπού...

Το 1974 είχε πια γεννηθεί η 15η γενιά αλεπούδων του πειράματος. Πολλές από τις ήμερες αλεπούδες είχαν αρχίσει να εμφανίζουν χαρακτηριστικά που συναντά κανείς σε άλλα εξημερωμένα είδη, όπως ακριβώς είχε προβλέψει ο Μπελιάεφ. Το πρόσωπό τους είχε πάρει πιο μαλακά, πιο νεανικά χαρακτηριστικά, οι ουρές τους ήταν πιο πλούσιες, τα επίπεδα ορμονών του στρες ήταν σε αυτές πιο χαμηλά και οι αναπαραγωγικοί κύκλοι τους είχαν μεγαλύτερη διάρκεια. Κάποια ζώα είχαν αποκτήσει μέχρι και δισκοειδή αυτιά, αντί για τα μυτερά όρθια, που περιμένει κανείς να έχουν οι αλεπούδες!

Ο Μπελιάεφ με μερικές από τις πρώτες εξημερωμένες ασημί αλεπούδες του

Τα περισσότερα εξημερωμένα ζώα δεν κάνουν στενούς δεσμούς με ανθρώπους, αλλά τα σκυλιά διαφέρουν. Οι ερευνητές αναρωτήθηκαν αν είναι και αυτό ένα χαρακτηριστικό που μπορούσε να εμφανιστεί το ίδιο γρήγορα όπως εμφανίστηκαν και τα άλλα χαρακτηριστικά εξημέρωσης στις αλεπούδες του πειράματος. Η Τρουτ πρότεινε στον Μπελιάεφ να πάρει μαζί της στο σπίτι που διέμενε μέσα στη φάρμα, μια από τις πιο ήμερες και φιλικές αλεπούδες, την Πούσινκα (σημαίνει «μικροσκοπική χνουδωτή μπάλα» στα ρώσικα). Τις πρώτες μέρες, η προσαρμογή του ζώου στον νέο χώρο διαμονής του ήταν δύσκολη. Τριγυρνούσε ανήσυχη και δεν έτρωγε αν δεν την τάιζε η Τρουτ με το δικό της φαγητό. Κάποια μέρα, όμως, όταν η Τρουτ επέστρεψε στο σπίτι, βρήκε την Πούσινκα να την περιμένει στην πόρτα σαν σκυλί. Τελικά, μια βδομάδα μετά την είσοδό της στο σπίτι των ανθρώπων, η εξημερωμένη αλεπού είχε προσαρμοστεί τελείως. Καθόταν δίπλα στα πόδια της Τρουτ, όσο εκείνη δούλευε στο γραφείο της, της άρεσε να βγαίνει βόλτες μαζί της, να παίζει παιχνίδια αναζήτησης, ενώ άρχισε να κυλιέται στο χώμα με εκτεθειμένη την κοιλιά για να της τη χαϊδέψει.
Οταν η Πούσινκα γέννησε 6 κουτάβια, επέμενε να φέρνει πάλι και πάλι στην Τρουτ το ένα από αυτά, παρότι εκείνη το επέστρεφε και το έβαζε μαζί με τ' άλλα, μέχρι που η Τρουτ εγκατέλειψε την προσπάθεια. Τα κουτάβια μόλις μπόρεσαν να πατήσουν γερά στα πόδια τους, άρχισαν να τρέχουν για να υποδεχτούν την κυρία τους κάθε φορά που εκείνη έμπαινε στο δωμάτιο, όπου είχαν τη «φωλιά» τους. Τα μικρά πάντα κοιμούνταν χωρίς ανησυχία και φόβο.

...νυν φύλακας σκύλος

Ο δεσμός με την Πούσινκα μεγάλωνε καθώς περνούσε ο καιρός και το ζώο συμπεριφερόταν όλο και περισσότερο σαν σκύλος, κουνώντας χαρούμενα την ουρά του στο αφεντικό του, παρακολουθώντας την Τρουτ από το παράθυρο καθώς απομακρυνόταν κ.ο.κ. Μερικούς μήνες αργότερα, ήρθε η αδιαμφισβήτητη απόδειξη. Καθώς ένα βράδυ η Τρουτ διάβαζε ένα βιβλίο, η Πούσινκα άκουσε βήματα να πλησιάζουν. Αντί να κρυφτεί ή να αναζητήσει την προστασία της κυρίας της, η αλεπού κατευθύνθηκε προς τον κίνδυνο και δείχνοντας για πρώτη φορά απειλητική συμπεριφορά, άρχισε να γαβγίζει στον νυχτοφύλακα που είχε πλησιάσει, με γάβγισμα ακριβώς σαν ενός σκύλου - φύλακα. Οταν αντιλήφθηκε ότι ο νυχτοφύλακας δεν ήταν απειλή, σταμάτησε να γαβγίζει. Μόνο τρεισήμισι μήνες συμβίωσης χρειάστηκαν για να εμφανιστεί η σκυλίσια νομιμοφροσύνη προς τον άνθρωπο, σε αλεπούδες που ήταν προϊόν γενετικής επιλογής μόλις μιας δεκαπενταετίας!
Σαράντα τρεις γενιές έχουν περάσει μετά την Πούσινκα και οι σημερινές αλεπούδες του πειράματος του Μπελιάεφ είναι ακόμη πιο ήμερες και φιλικές. Οι επιστήμονες, αξιοποιώντας τα σύγχρονα τεχνικά μέσα, εντόπισαν ότι όλες οι γενετικές αλλαγές που διαφοροποιούν τις ήμερες αλεπούδες τους από τις άγριες, εντοπίζονται στο χρωμόσωμα 12 των αλεπούδων, σε σημεία ποσοτικού ελέγχου χαρακτηριστικών (QTL, Quantitative Trait Loci). Παραπέρα διερεύνηση έδειξε ότι οι μεταβολές στο DNA των QTL των αλεπούδων ήταν παρόμοιες με εκείνες των ήμερων σκυλιών. Μέσα από την επιλεκτική αναπαραγωγή μερικών δεκάδων γενεών, οι επιστήμονες πέτυχαν να μετατρέψουν στο γενετικό επίπεδο έναν άγριο κυνίδα σε σκυλάκι του καναπέ.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»