Οι κομμουνιστές προειδοποίησαν και οργάνωσαν τη λαϊκή πάλη

Ο Γκαίμπελς, υπουργός Προπαγάνδας του Χίτλερ, δίπλα στον Μεταξά, όταν επισκέφθηκε την Ελλάδα, μετά από πρόσκληση του δικτάτορα. Η παραίνεσή του προς τα Σώματα Ασφαλείας ήταν μονολεκτική: «Βασανίστε...»

Με διάφορες αφορμές οι εκπρόσωποι του αστικού πολιτικού συστήματος, για να υπερασπίσουν την με κοινοβουλευτικό μανδύα δικτατορία των μονοπωλίων, σπεύδουν να «καταγγείλουν» τις εκτροπές από την κοινοβουλευτική δημοκρατία που σημειώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Αποκρύβουν το γεγονός ότι αυτές οι εκτροπές δεν ήταν τίποτα άλλο παρά η έκφραση των συμφερόντων της αστικής τάξης στη συγκεκριμένη στιγμή. Επιχειρούν να δείξουν πόσο σημαντικές είναι οι διαφορές ανάμεσα στα αστικά πολιτικά κόμματα, ορισμένα εκ των οποίων υποτίθεται πως είναι πιο δημοκρατικά απο τα άλλα. Η Ιστορία αποδεικνύει πως οι διαφορές αυτές είναι ασήμαντες από τη σκοπιά των συμφερόντων των εργαζομένων και πως η αστική τάξη δε διστάζει να καταργεί τον κοινοβουλευτικό μανδύα, κάθε που τα συμφέροντά της το απαιτούν. Η αφορμή της 4ης Αυγούστου, επέτειος της ομώνυμης δικτατορίας (του Μεταξά) προσφέρεται για να επισημανθούν ορισμένα στοιχεία, που αποδεικνύουν πως η αστική τάξη παραμέριζε πάντα τις διαφορές της όταν επρόκειτο να αντιμετωπίσει τον κοινό εχθρό, το εργατικό κίνημα, για να ενισχύσει τη δική της εξουσία. Δεν είναι τυχαίο ότι και στην 4η Αυγούστου ο αστικός πολιτικός κόσμος παρέδωσε ουσιαστικά την εξουσία στον Μεταξά και ήταν το ΚΚΕ μόνο που προειδοποίησε και στη συνέχεια οργάνωσε τη λαϊκή πάλη.

Ο περίγυρος

Ο Μεταξάς, εν μέσω υποτακτικών του

Ο κίνδυνος φασιστικής εκτροπής και της επιβολής δικτατορίας δεν προέκυψε ξαφνικά στα 1936 . Προετοιμαζόταν χρόνια πριν, και το ΚΚΕ, σε σχέση με τα άλλα κόμματα και κυρίως τα κόμματα της πλουτοκρατίας, ήταν το μόνο που επιδίωκε, με την οργάνωση της πάλης της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων, να αποτρέψει αυτήν την προοπτική, που τη διαμόρφωναν οι διεθνείς εξελίξεις και κυρίως η άνοδος του φασισμού στην Ευρώπη, η παγκόσμια οικονομική κρίση στα 1929 - 1933 και η προσπάθεια σταθεροποίησης του καπιταλισμού και των μονοπωλίων στην Ελλάδα.
Οι συνθήκες για το εργατικό και το κομμουνιστικό κίνημα στην Ελλάδα είχαν δυσκολέψει από τα σκληρά αντιδραστικά κατασταλτικά μέτρα της κυβέρνησης Βενιζέλου, ειδικά ενάντια στο ΚΚΕ, κυρίως μετά το διαβόητο νόμο για το «Ιδιώνυμο». Η διεθνής οικονομική κρίση χτύπησε και την ελληνική οικονομία. Η βιομηχανική παραγωγή, σε σύγκριση με το 1928, μειώθηκε το 1931 κατά 14,8%. Η αξία της αγροτικής παραγωγής, από 11 δισ. δρχ. το 1929, έπεσε στα 5 δισ. δρχ. το 1931. Οι εξαγωγές σταφίδας και καπνού μειώθηκαν κατά 30% την ίδια περίοδο, ενώ οι άνεργοι, από 50.000 το 1929, έφτασαν τις 200.000 το 1931. Η άρχουσα τάξη σ' αυτές τις συνθήκες ενισχύει τη διαπλοκή της με το ξένο κεφάλαιο και έχουμε ένταση της διείσδυσής του στην Ελλάδα.

Η δράση του ΚΚΕ

Εξώφυλλο του «Ρ» με την απόφαση της ΚΕ του Κόμματος, που καταδίκαζε τη δικτατορία του Μεταξά

Σ' αυτές τις συνθήκες, αναπτύσσεται πολύμορφη λαϊκή δράση, ξεσπούν αγώνες, με διεκδικήσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης που έπεφταν ολόκληρες στις πλάτες του λαού, διαμορφώνοντας νέα κατάσταση για τη χώρα, σε συνδυασμό με την πάλη κατά της επιβολής φασιστικής δικτατορίας. Σ' αυτά τα πλαίσια, στις 6 Απρίλη του 1934, δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» Διακήρυξη με υπογραφές γνωστών προοδευτικών διανοουμένων καλλιτεχνών και άλλων παραγόντων του εργατικού κινήματος για τη σύγκληση «Πανελλαδικού Αντιφασιστικού Συνεδρίου». Η τότε κυβέρνηση Τσαλδάρη απαγόρευσε αυτό το συνέδριο, το οποίο, όμως, συνήλθε ως «Πανελλαδική Αντιφασιστική Συνδιάσκεψη» τον Ιούνη του 1934. Τον Οκτώβρη του 1934, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, υπογράφτηκε σύμφωνο κοινής δράσης για την αποτροπή του κινδύνου στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας, από το ΚΚΕ, το Αγροτικό Κόμμα, τη ΓΣΕΕ, την Ενωτική ΓΣΕΕ και τα Ανεξάρτητα Συνδικάτα.
Το Δεκέμβρη του 1935, το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ εκτίμησε ως άμεσο τον κίνδυνο του πολέμου κυρίως από τη φασιστική Ιταλία και καθόρισε ότι «το καθήκον τόσο της απόκρουσης της άμεσης απειλής του πολέμου, όσο και της υπεράσπισης της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της χώρας από τους ξένους ιμπεριαλιστές... πέφτει πάνω στο κόμμα μας».
Το Κόμμα, αμέσως μετά το συνέδριο, το Γενάρη του 1936 , συγκρότησε, με το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, το συνασπισμό του «Παλλαϊκού Μετώπου», που στις εκλογές, τον ίδιο μήνα, έβγαλε 15 βουλευτές.
Το επόμενο χρονικό διάστημα, εντείνονται οι απεργιακές κινητοποιήσεις, με κορυφαία αυτήν του Μάη στη Θεσσαλονίκη, που πέρασε στην Ιστορία, από τα γεγονότα στις 9 Μάη, με το δολοφονικό χτύπημα της Χωροφυλακής, τη συνέχιση τις επόμενες μέρες, τη συναδέλφωση λαού - στρατού στη Θεσσαλονίκη και την καταστολή της από στρατό που ήρθε από τη Λάρισα.

4 Αυγούστου 1936

Το ΚΚΕ συνεχίζει να προειδοποιεί για την επερχόμενη δικτατορία και να καλεί σε δράση για τη ματαίωσή της. Να, τι υπογράμμιζε η απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του Ιούνη 1936 : «Μπροστά στο λυσσασμένο φασιστικό ξεφάντωμα και τις μαζικές εκτελέσεις εργαζομένων στη Θεσσαλονίκη και το Βόλο από τη μοναρχοπλουτοκρατική κυβέρνηση και τον άμεσο κίνδυνο εγκαθίδρυσης ανοιχτής φασιστικής δικτατορίας, το Κομμουνιστικό Κόμμα καλεί όλες τις οργανώσεις και όλο τον εργαζόμενο λαό στην πιο ανειρήνευτη πάλη για τη ματαίωση των καθημερινών φασιστικών μέτρων, για το χάλασμα των φασιστικών δικτατορικών σχεδίων των Μεταξά - Σκυλακάκη, εκπροσώπων της μοναρχίας, της ντόπιας πλουτοκρατίας και των ξένων ληστών».
Τον Ιούλη του ίδιου χρόνου η Ενωτική ΓΣΕΕ, μαζί με τη ΓΣΕΕ, καλούν σε απεργία ενάντια στο νομοσχέδιο του Μεταξά για δήμευση των κεφαλαίων των ασφαλιστικών ταμείων. Το κατεστημένο δεν ανεχόταν άλλο αυτήν την κατάσταση. Δεν είχε άλλο δρόμο αντιμετώπισης, από την επιβολή δικτατορίας, με την ανοχή και στήριξη του αστικού πολιτικού κόσμου.
Ο Νίκος Μπελογιάννης, στο βιβλίο του «ΤΟ ΞΕΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ στην ΕΛΛΑΔΑ», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην εκτίμηση του Νίκου Ζαχαριάδη ότι «η μοναρχοφασιστική δικτατορία της 4ης Αυγούστου εκφράζει τη θέληση της αστοτσιφλικάδικης πλουτοκρατικής ολιγαρχίας, της μοναρχίας και του ξένου κεφαλαίου να πνίξουν τη λαϊκή θέληση που απειλούσε την κυριαρχία τους και να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους» και σημειώνει: «Βασική αιτία που κατάφερε να επιβληθεί η δικτατορία στάθηκε η υποστήριξη που βρήκε - ενεργητική είτε παθητική - στα αστικά κόμματα (...) Οι πολιτικοί αρχηγοί των "Φιλελευθέρων", "Προοδευτικών", "Λαϊκών", "Εργατο- αγροτικών" κλπ. κομμάτων δώσανε ψήφο ανοχής στον Μεταξά κι όταν κηρύχτηκε η δικτατορία δεν αντέδρασαν καθόλου».

Ο αστικός πολιτικός κόσμος

Ο Ιωάννης Μεταξάς επιθεωρεί το στράτευμα

Η τεταρτοαυγουστιανή δικτατορία κηρύχτηκε στο διάστημα που οι δημοκρατικές ιμπεριαλιστικές χώρες έδιναν τα πάντα στη Γερμανία του Χίτλερ, προσπαθώντας να τη στρέψουν κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Οι χώρες των Βαλκανίων - ιδιαίτερα η Ελλάδα, που είναι και μεσογειακή χώρα - τούς ήταν απαραίτητο ελεγχόμενο στήριγμα στα σχέδιά τους. Ηθελαν ένα λαό πλήρως αλυσοδεμένο. Και βεβαίως η προώθηση του στηρίγματος προϋπέθετε έντονο αντικομμουνισμό και αντισοβιετισμό, παράνομο ΚΚΕ, πλήρως ελεγχόμενα συνδικάτα και Τύπο. Αυτή η επιδίωξη, δεμένη στενά με τις εσωτερικές αντιθέσεις της ελληνικής κοινωνίας, την άνοδο της ταξικής πάλης, αποτέλεσαν τους λόγους που επιβλήθηκε η δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Οι κοινοβουλευτικές και οι άλλες κατασταλτικές μέθοδοι για την καθυπόταξη και τον έλεγχο του λαού, είχαν γίνει ανεπαρκείς. Και η αστική τάξη τις παραμέρισε και επέλεξε τη σιδηρά δικτατορική μορφή διακυβέρνησης.
Με άλλα λόγια, η τεταρτοαυγουστιανή δικτατορία ήταν η πολιτική έκφραση των συμφερόντων της αστικής τάξης στο επίπεδο της διακυβέρνησης. Ηταν η αναγκαία δύναμη στήριξης και ενίσχυσης του ελληνικού καπιταλισμού - στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού συστήματος - σε συνθήκες προετοιμασίας του β? Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτά αποδείχνονται ανάγλυφα, τόσο από την εσωτερική, όσο και από την εξωτερική πολιτική που εφάρμοσε.

Το μεταξικό καθεστώς σε δράση

Και ακριβώς επειδή αποτελούσε την πιο ακραία έκφραση του αντικομμουνισμού, ήταν υποχρεωμένη να αντιπαρατάξει μια «νέα» ιδεολογία, η οποία θα αντικαθιστούσε τη θεωρία της «Μεγάλης Ιδέας», που από τα χρόνια της μικρασιατικής καταστροφής και της Συνθήκης της Λωζάνης είχε συντριβεί και, μάλιστα, με τον πιο επονείδιστο για την αστική τάξη τρόπο. Αυτόν το ρόλο επεδίωξε να παίξει με το μανδύα της ιδεολογίας του «Γ? Ελληνικού Πολιτισμού». Και ενίσχυσε το αστικό κράτος και τους μηχανισμούς του σε τέτοιο βαθμό, που καμιά κοινοβουλευτική δικτατορία δε θα μπορούσε να εξασφαλίσει.
Στη σύμπλεξη εσωτερικών και εξωτερικών λόγων που επέβαλαν τη φασιστικού τύπου δικτατορία, μπορεί ίσως κανείς να δώσει μεγαλύτερο βάρος στους εξωτερικούς παράγοντες.
Οπως έχει σχετικώς υπογραμμιστεί, «εκρίθη, δηλαδή, ότι, ενόψει πολέμου, θα απετέλει υπερβολικήν πολυτέλειαν διά την Ελλάδα, η δημοκρατική διακυβέρνησίς της, η οποία, κατά τον Μεταξάν, θα παρημπόδιζε την πολεμικήν προπαρασκευήν» (Γρηγορίου Δαφνή, «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», σελ. 423).
Αλλά και οι εσωτερικοί λόγοι δεν είναι αμελητέοι. «Η στάσις αυτή των δύο μεγάλων αστικών κομμάτων δεν ήτο ανεξήγητος. Ησθάνοντο, κατά βάθος, ότι ο Μεταξάς είχε δώσει την μόνην δυνατήν λύσιν διά την ένωσιν του αστικού κόσμου. Ησθάνοντο ότι το αστικόν καθεστώς, διά να υπερπηδήση την κρίσιν που είχε προκαλέσει ο από του 1916 μέχρι 1936 εμφύλιος πόλεμος, είχε ανάγκην να αναστείλη, επί τι χρονικόν διάστημα, τας δημοκρατικάς ελευθερίας» (Γρ. Δαφνή, ο.π., σελ. 467).

Τα όργανα της μεταξικής δικτατορίας σε διατεταγμένη υπηρεσία κατά του λαού

Ο αντιλαϊκός φιλοδικτατορικός ρόλος των αστικών κομμάτων δε σταμάτησε στην παράδοση της εξουσίας στον Μεταξά και στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας. Συνεχίστηκε και μετά την 4η Αυγούστου. Η «αντίδρασή» τους περιοριζόταν να κάνουν διαβήματα στον βασιλιά και να του ζητούν να πάρει πρωτοβουλίες κατά της δικτατορίας! Και τον Γενάρη 1937 τα αστικά πολιτικά κόμματα έκαναν συμφωνία στο πρόγραμμα που θα εφάρμοζαν, εφόσον εκαλούντο να διαδεχθούν τη δικτατορία! Τη συμφωνία υπέγραψαν όλοι οι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων (στο μεταξύ χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες βρίσκονταν στις φυλακές, στις εξορίες, στην παρανομία)! Σε ποιες αρχές στηρίχτηκε το πρόγραμμα των αστικών κομμάτων; Διαβάζουμε:
«Βασιλεύς, Βουλή, Κυβέρνησις: Ο Βασιλεύς θα έχει το δικαίωμα διαλύσεως της Βουλής και της αρνησικυρίας των νόμων. Ο Βασιλεύς θα είχεν αποφασιστικήν γνώμην διά την σύνθεσιν των ενόπλων δυνάμεων.
Αμυνα κατά της βίας: Ο κομμουνισμός και ο φασισμός θα ετίθεντο εκτός νόμου.
Κοινωνική ειρήνη: Προς παγίωσιν της κοινωνικής ειρήνης και προστασίαν της οικουμενικής ευημερίας, θα απηγορεύοντο η απεργία και το "λοκ - άουτ" και θα καθιερούτο η υποχρεωτική διαιτησία» (Γρ. Δαφνή, ο.π., σελ. 441).
Πολύ αργότερα άρχισαν να οργανώνουν ομάδες αντιδικτατορικής δράσης, «αλλά απέκλειαν τη δυναμικήν ανατροπήν της δικτατορίας»! (ο.π., σελ. 443)(μοναδική εξαίρεση υπήρξε το ένοπλο κίνημα της Κρήτης, το καλοκαίρι (τέλη Ιουνίου) του 1938, που απέτυχε, αφού χτυπήθηκε με τη συγκατάθεση και του βασιλιά, στον οποίον οι επικεφαλής του κινήματος είχαν απευθυνθεί, για να συμβάλει στην ανατροπή της κυβέρνησης Μεταξά!).

Μεταξική δικτατορία - Παράνομος «Ριζοσπάστης» 8-4-1937

Πέρασε αρκετός χρόνος από την ανακήρυξη της δικτατορίας, μέχρι που η κυβέρνηση Μεταξά συνέλαβε και πολλούς από αυτούς...

Είχαν παράδοση στα πραξικοπήματα

Η όλη προετοιμασία της δικτατορίας αποτελεί την καλύτερη απάντηση σε εκείνους που επικρίνουν το ΚΚΕ, επειδή δεν μπόρεσε να την αποτρέψει! Γιατί υπάρχουν και τέτοιοι, που ακόμη και σήμερα ισχυρίζονται ότι το ΚΚΕ θα είχε συμβάλει στην αποτροπή της, αν είχε επιμείνει περισσότερο στη σύμπραξη με αντιφασιστικές δυνάμεις!
Και, μάλιστα, υπάρχουν τέτοιοι ισχυρισμοί, όταν, στις 7 του Ιούνη 1936 , τότε που ο Μεταξάς όρισε υπουργό Εσωτερικών τον υποστηρικτή δικτατορικών λύσεων Θ. Σκυλακάκη και στον Τύπο υπήρχαν δημοσιεύματα για επικείμενη δικτατορία, ο Θ. Σοφούλης έλεγε: «Ο κ. πρωθυπουργός δε σκέπτεται τοιούτον τι. Περί αυτού είμαι πεπεισμένος και ο κόσμος πρέπει να ησυχάση και να μη δίδη πίστιν εις τοιαύτας σκοπίμους διαδόσεις» (Γρ. Δάφνη, «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», τόμος Β', σελ. 430, εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ).
Στο ίδιο διάστημα, ο Σοφ. Βενιζέλος διαπραγματευόταν με τον Μεταξά την εγκαθίδρυση δικτατορικής διακυβέρνησης, όπου ο ίδιος θα ήταν αντιπρόεδρος της κυβέρνησης!
Πρέπει ακόμη να σημειωθεί το εξής ζήτημα, που αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της 20ετίας που προηγήθηκε της τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας: Την επιβολή δικτατορικών (στρατιωτικού τύπου) «λύσεων» δεν την επιχειρούσαν και πραγματοποιούσαν μόνο οι λεγόμενες δεξιές ή ακροδεξιές δυνάμεις, αλλά και οι φιλελεύθερες.
Η δικτατορία, που εγκαθίδρυσε ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος τον Ιούνη του 1925, ήταν δημιούργημα του «κεντρώου» χώρου.
Ο ίδιος ο Πάγκαλος είχε πρωτοστατήσει στην εκτέλεση των «6» (1922). Αλλά και την 1η του Μάρτη 1935, το κίνημα στρατιωτικών μονάδων, που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη, είχε την καθοδήγηση των Ελευθ. Βενιζέλου και Ν. Πλαστήρα.

Και τότε, θυσίες από το λαό για την εθνική αμυντική θωράκιση. Ενα μεροκάματο τη βδομάδα πήγαινε υπέρ της Αεροπορίας. Αγοράζοντας το πολεμικό λαχείο και το λαχείο του στόλου, βοηθούσες - έλεγαν - στην άμυνα της χώρας. Διαφημιστικό ταμπλό σε κεντρικό δρόμο της Αθήνας για δυο από τα πολλά λαχεία που κυκλοφορούσαν και την εποχή εκείνη

Ως προς τις δικτατορικές, στρατιωτικής μορφής, διαθέσεις και αντιδράσεις των «Κεντρώων» πολιτικών κομμάτων, είναι χαρακτηριστικό, ανάμεσα σε πολλά άλλα, και το εξής γεγονός: Ενώ έβγαιναν τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών της 5ης του Μάρτη 1933, ο Πλαστήρας είπε στον Βενιζέλο: «Χάνουμε τας Αθήνας! Θα γίνουν ταραχές, συλλήψεις βενιζελικών, δολοφονίες και Κύριος οίδε τι άλλο! Γι' αυτό εγώ σκέπτομαι να πάω στους συνοικισμούς, να εξεγείρω τους πρόσφυγας και να τους φέρω εις την πόλιν για να ζητήσουν την εγκαθίδρυσιν δικτατορίας. Θα κάμουμε ό,τι και στην Ιταλία, που χάρις στον φασισμό προοδεύει» (Γρηγορίου Δαφνή, ό.π., σελ. 183).
Και ο Βενιζέλος του απάντησε: «Η Ιταλία επήγαινε καλά διότι εκεί υπήρχε δικτάτωρ. Εγώ δε νομίζω, αγαπητέ φίλε στρατηγέ Πλαστήρα, ότι είσαι ικανός να κάμης τον δικτάτορα ως ο Μουσολίνι. Οχι μόνον δεν είσαι ικανός, αλλά δεν έχεις και την πλειάδα, τας εκατοντάδας των εκλεκτών συνεργατών του Μουσολίνι»! (ό.π.) Ο Πλαστήρας, ωστόσο, προχώρησε στο εγχείρημά του, αλλά το πραξικόπημά του απέτυχε...
Το ΚΚΕ έκανε πολύ σωστά, που κατάγγελνε κάθε απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος, από όποια πλευρά κι αν προερχόταν. Αυτή τη στάση κράτησε και στο αποτυχημένο κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935. Και επικρίθηκε σε συνέχεια, από διάφορες πλευρές, επειδή ο «Ριζοσπάστης» δημοσίευσε πληροφορίες για το πραξικόπημα, προτού αυτό εκδηλωθεί! Επρεπε, σύμφωνα με τους επικριτές, να το υποστηρίξει, επειδή προερχόταν από το «κέντρο» και στρεφόταν κατά της «δεξιάς»!

Συνεργεία από φαλαγγίτες -ισσες, με ονομαστικές καταστάσεις στα χέρια, εξαναγκάζουν τους πολίτες να συνεισφέρουν για την ΕΟΝ. Για λόγους εντυπωσιασμού τα λάφυρα συγκεντρώνονταν σε κουβέρτες. Αργότερα, η λεία κατέληξε προς πώληση στο Μοναστηράκι και στο Βαρδάρη, σε όφελος των αξιωματικών της ΕΟΝ

Στρεφόταν κατά του λαού! Κατά της «δεξιάς» στρεφόταν μόνο στη βάση του ποιος θα διαχειρίζεται την εξουσία. Και, βεβαίως, ο καυγάς για τη διαχείριση της εξουσίας ουδέποτε αποτέλεσε αντικειμενικό κριτήριο για τις προθέσεις και το φιλολαϊκό χαρακτήρα της πολιτικής κάθε κόμματος.
Επιβεβαιώνεται αυτό από την πολιτική των «κεντρώων» κυβερνήσεων, που συναγωνίστηκαν και πολλές φορές ξε­πέρασαν τις «δεξιές» στην επίδειξη αγριότητας κατά του ερ­γατικού και λαϊκού κινήματος και του ΚΚΕ. «Και δεν είναι τυ­χαίο, ότι το σύνθημα για τη φυσική εξόντωση των κομμου­νιστών το έδωσε ο μεγαλύτερος ηγέτης του ελληνικού αστι­σμού, ο Βενιζέλος (...). Επί κυβερνήσεως Βενιζέλου, μετα­ξύ 1929 και 1932, έγιναν 11.400 συλλήψεις και 2.130 κατα­δίκες, ενώ από τις επιτροπές ασφαλείας εκτοπίστηκαν πά­νω από 200 άτομα. Στο ίδιο διάστημα κακοποιήθηκαν 1.355 άτομα, και 120 φαντάροι πέρασαν τη στρατιωτική τους θη­τεία στον πειθαρχικό ουλαμό του Καλπακίου. Δύο καταδι­κάστηκαν σε θάνατο στις 28 Νοεμβρίου 1930. Πρόκειται για τα στελέχη της ΟΚΝΕ Μαρκοβίτη και Πανούση, που η ποινή τους μετατράπηκε σε ισόβια ύστερα από τεράστια λαϊκή κι­νητοποίηση. Στην ίδια δίκη καταδικάστηκαν σε ισόβια οι Κ. Γαμβέτας και Δ. Βλαντάς, σε 7 χρόνια φυλακή οι Αδαμό­πουλος και Τσακίρης και σε δύο χρόνια ο Κορδέλης» (Αγγέλου Ελεφάντη «Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης», σελ. 281, εκδ. «Θεμέλιο»).
Ακόμα: Η κυβέρνηση Βενιζέλου ψήφισε στη Βουλή το Νόμο 4229/1929 «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Ηταν το περιβόητο «Ιδιώνυμο», με το οποίο: «Οστις επιδιώκει την εφαρμογήν ιδεών εχουσών ως έκδηλον σκοπόν την διά βίαιων μέσων ανατροπήν του κρα­τούντος κοινωνικού συστήματος ή την απόσπασιν μέρους εκ του όλου της Επικρατείας ή ενεργεί υπέρ της εφαρμογής αυτών προσηλυτισμόν, τιμωρείται με φυλάκισιν τουλάχι­στον έξι μηνών. Προς τούτοις, επιβάλλεται διά της αποφά­σεως και εκτοπισμός ενός μηνός έως δύο ετών, εις τόπον εν αυτή οριζόμενον».

Η προετοιμασία

Πώς επιβλήθηκε η δικτατορία; Στις βουλευτικές εκλογές, το Γενάρη του 1936 , που έγιναν με απλή αναλογική, ήρθε πρώτο το κόμμα του Τσαλδάρη, που εξέλεξε 143 βουλευτές, ενώ το κόμμα του Σοφούλη εξέλεξε 142. Το «Παλλαϊκό Μέτωπο» έβγαλε 15 έδρες. Επρεπε να σχηματιστεί κυβέρνηση συνεργασίας. Ετσι, ο αρχηγός του «Κόμματος των Φιλελευθέρων», Σοφούλης, άρχισε επαφές με το «Λαϊκό Κόμμα» (Τσαλδάρης). Η συνεργασία δεν επετεύχθη.
Μπροστά σ' αυτήν την κατάσταση, ο Ι. Μεταξάς, σε συνεργασία με τον Εγγλέζο πρεσβευτή Ουάτερλοου, με τα Ανάκτορα, με αστούς πολιτικούς (των «Λαϊκών» και των «Φιλελευθέρων»), προετοιμάζουν το έδαφος για εγκαθίδρυση δικτατορίας. Ολες γενικά οι διεργασίες, για το σχηματισμό κυβέρνησης, προλείαιναν το έδαφος για μια τέτοια προοπτική. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια από τις προτάσεις του «Κόμματος Φιλελευθέρων» για την πρωθυπουργία ήταν να την αναλάβει (στα πλαίσια συμμαχίας κομμάτων) ο Ι. Μεταξάς. Ο Τσαλδάρης ζητούσε από το ΚΚΕ την υποστήριξή του στη Βουλή, για να σχηματίσει αυτός κυβέρνηση και όχι ο Σοφούλης, έγιναν και ανάλογες κρούσεις χωρίς αποτέλεσμα. Από την άλλη, οι διαπραγματεύσεις «Παλλαϊκού Μετώπου» και «Κόμματος Φιλελευθέρων» κατέληξαν στο «Σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα», το οποίο δεν τηρήθηκε όμως από τους «Φιλελεύθερους» και δημοσιοποιήθηκε από το «Παλλαϊκό Μέτωπο».
Με βάση το «Σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα», το «Παλλαϊκό Μέτωπο» θα έδινε ψήφο ανοχής στην κυβέρνηση Σοφούλη και στο προεδρείο της Βουλής, ενώ η κυβέρνηση θα ακύρωνε αναδρομικά τη διάταξη του εκλογικού νόμου, που αφαιρούσε τα εκλογικά δικαιώματα όσων είχαν καταδικαστεί με το «Ιδιώνυμο», θα καταργούσε τις επιτροπές ασφάλειας, θα έδινε αμνηστία σ' όλους τους πολιτικούς κρατούμενους, τους εξόριστους, θα διέλυε τις φασιστικές οργανώσεις, θα καθιέρωνε πάγιο εκλογικό σύστημα την απλή αναλογική, θα μείωνε την τιμή του ψωμιού, θα απαγόρευε την προσωποκράτηση για οφειλές προς το δημόσιο μέχρι 3.000 δρχ., θα προχωρούσε στην εφαρμογή της Κοινωνικής Ασφάλισης και θα καθιέρωνε 5χρονο χρεοστάσιο χωρίς όρους για τα χρέη των αγροτών σε τράπεζες και ιδιώτες.
Ολο αυτό το χρονικό διάστημα, υπήρχε η υπηρεσιακή κυβέρνηση Δεμερτζή, που στις αρχές Μάρτη 1936 τοποθέτησε στο υπουργείο Στρατιωτικών τον Ι. Μεταξά. Στο μεταξύ, ο Βενιζέλος από το Παρίσι είχε στείλει επιστολή, που υποστήριζε δικτατορική λύση, σαν τη μόνη δυνατή λύση της πολιτικής κρίσης, δηλαδή των δυσκολιών για δημιουργία κυβέρνησης. Τελικά, η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ανατέθηκε από τον Γεώργιο το Β' στον Δεμερτζή, που στις 14 Μάρτη σχημάτισε τη δεύτερη κυβέρνησή του. Σ' αυτήν την κυβέρνηση ο Μεταξάς έγινε αντιπρόεδρος, ενώ παρέμεινε και υπουργός των Στρατιωτικών και της Αεροπορίας. Οταν κατέληξαν σε συμφωνία οι Σοφούλης - Θεοτόκης, δέχτηκαν να αναλάβει η νέα κυβέρνηση την 1η Οκτώβρη 1936 , με βάση τη θέση του βασιλιά.
Στις 13 Απρίλη πέθανε ο πρωθυπουργός Δεμερτζής. Ο βασιλιάς όρισε πρωθυπουργό τον Ι. Μεταξά. Τον όρκισε το ίδιο απόγευμα, δίχως να πάρει τη γνώμη της Βουλής! Στις 26 Απρίλη 1936 ο Δημ. Λαμπράκης, με κύριο άρθρο του «Ελευθέρου Βήματος», καλούσε τα κόμματα «να περιβάλουν την κυβέρνησιν ταύτην και διά της θετικής ψήφου εμπιστοσύνης των»!
Ετσι, το «Κόμμα των Φιλελευθέρων» έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Μεταξά! Το ίδιο και ο Γεώργιος Καφαντάρης! Το «Λαϊκό Κόμμα» έδωσε ψήφο ανοχής. Το ίδιο και ο Ι. Θεοτόκης. Την καταψήφισαν οι βουλευτές του «Παλλαϊκού Μετώπου» και οι Γ. Παπανδρέου, Κ. Βλαχοθανάσης και Ανδρ. Δενδρινός. Υπήρξαν και 4 αποχές. Τα «υπέρ» ήσαν 241 ψήφοι. Ετσι, όλα τα αστικά κόμματα άνοιξαν το δρόμο στη δικτατορία, δίνοντας την εξουσία στον Ι. Μεταξά.
Στις 30 Απρίλη η Βουλή ενέκρινε ψήφισμα, με το οποίο διέκοπτε τις εργασίες της για πέντε μήνες μέχρι τις 30 Σεπτέμβρη. Αλλά δεν τις ξανάρχισε, αφού στις 4 Αυγούστου 1936 κηρύχτηκε η βασιλομεταξική δικτατορία...
Το γιατί επιβλήθηκε η δικτατορία το έχει πει με δωρική σαφήνεια ο ίδιος ο Μεταξάς:
«Η αδιάκοπος φροντίς διά την στερέωσιν του αστικού κα­θεστώτος με όλας τας αναγκαίας θυσίας διά το σύνολον της κοινωνίας και ιδίως διά τας ενδεείς τάξεις» (Σπύρου Λιναρδάτου, 4η Αυγούστου, σελ. 112, εκδ. «Θεμέλιο»).
Βεβαίως, αποτελεί υπερβολή ο παραπάνω ισχυρισμός του Μεταξά, αφού η οργάνωση και η συνείδηση της εργατι­κής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων δε βρισκόταν σε τέτοιο επίπεδο που να κινδυνεύει το αστικό καθεστώς. Ωστόσο, υπήρξαν σημαντικά γεγονότα, τα οποία δυσκό­λευαν τις κινήσεις και τους χειρισμούς της αστικής τάξης μπροστά στα νέα διεθνή δεδομένα. Στα γεγονότα αυτά σημαντική, αν όχι την πρώτη θέση, κατέχουν εκείνα της 9ης Μάη 1936 στη Θεσσαλονίκη, όπου τμήματα του στρατού ενώθηκαν με τους απεργούς καπνεργάτες και άλλους ερ­γάτες και υπήρξαν συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνά­μεις. Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρχουν 9 νεκροί, 32 βαριά τραυματισμένοι και 250 τραυματισμένοι ελαφρά. -- Πηγές της εποχής ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών σε πάνω από 20. (Βλ. «Εκκληση της Εργατικής Βοήθειας της Ελλάδος»: Γιώργη Πικρού, «Οι ρίζες του λαϊκού μας κινήματος. 1912-1936 », σελ. 224, τόμ. 9, εκδ. «Καρανάσης»).Στην ου­σία, η λαϊκή κινητοποίηση πήρε τέτοιες διαστάσεις, που η Θεσσαλονίκη καταλήφθηκε από τους διαδηλωτές. Αλλά και στις 3 Ιούνη 1936 η Χωροφυλακή στο Βόλο, προκειμένου να διαλύσει συγκέντρωση των απεργών κλωστοϋφαντουργών, δολοφόνησε έναν και τραυμάτισε εφτά.
Αναφερόμενος τότε ο Θ. Σοφούλης στην επίκληση του κομμουνιστικού κινδύνου, από τη μια τον απέρριπτε ως μη πραγματικό, αλλά ταυτόχρονα έκανε μια ειλικρινή ταξική το­ποθέτηση. Στο υπόμνημά του προς το βασιλιά Γεώργιο Β' (Δεκέμβρης 1936 ) έγραψε:
«Αλλ' εάν ο κ. Πρωθυπουργός είχε στοιχεία, πείθοντα αυτόν, ότι ευρισκόμεθα προ ενός πραγματικού κινδύνου ανατροπής του καθεστώτος, είχε όλην την ευχέρειαν να αποτρέψει τον κίνδυνον διά μόνης της κηρύξεως του στρα­τιωτικού νόμου, παρεχομένης αναντιρρήτως και υπό της εθνικής αντιπροσωπείας της εγκρίσεως αυτής. Και λέγω αναντιρρήτως, διότι κατά τας συνεδριάσεις της συνταγμα­τικής επιτροπής είχε διατυπωθή η γνώμη, ότι συμφέρει να κατοχυρωθή και υπό του Συντάγματος το πολίτευμα της Χώ­ρας διά παντός μέτρου ασφαλείας κατά του κομμουνισμού, τιθεμένου εν ανάγκη εκτός νόμου!»(Κομνηνού Πυρομάγλου, «Ο Γεώργιος Καρτάλης και η εποχή του», τόμ. Α', σελ. 107, εκδ. «Ιστορική Ερευνα», 1965).
Τελικά, η δικτατορία της 4ης Αυγούστου, ενώ προσέφε­ρε πολλά στην αστική τάξη, από την άλλη προκάλεσε εξ αντικειμένου σημαντική ζημιά στα αστικά πολιτικά κόμματα. Αποτέλεσε μια από τις αιτίες - όχι την πιο σημαντική, αλλά ωστόσο μία από τις αιτίες - παραπέρα όξυνσης της κρίσης στην οποία περιήλθαν και της δυσκολίας να ανασυγκροτηθούν, γεγονός που επιδεινώθηκε στη συνέχεια, όταν η Ελ­λάδα βρέθηκε υπό το καθεστώς της γερμανοϊταλικής κατο­χής. Γιατί, όπως σωστά έχει επισημανθεί, με την οκταετία που ακολούθησε (μεταξική δικτατορία - γερμανική κατοχή) διακόπηκε η συνέχεια. «Η έλλειψις συνεχείας, εξ άλλου, ωδήγησεν εις εξάρθρωσιν των πολιτικών δυνάμεων του τό­που, υποβοηθήσασα παραλλήλως την άνδρωσιν του Κομ­μουνιστικού Κόμματος» (Γρηγορίου Δαφνή, «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», τόμ. Β', σελ. 476, εκδ. «Ικαρος»).
Αυτό το τελευταίο, βεβαίως, δεν είναι καθόλου σωστό. Η έλλειψη συνέχειας έπαιξε ασφαλώς το ρόλο της, αλλά σε πο­λύ μεγαλύτερο βαθμό η κρίση των αστικών κομμάτων προ­κλήθηκε από το ρόλο τους στα χρόνια της Κατοχής, τότε που ολόκληρο το πολιτικό σύστημα και οι κρατικοί μηχανισμοί σμπαραλιάστηκαν. Γιατί και το ΚΚΕ βγήκε από τη δικτατορία βαρύτατα χτυπημένο, υπέφερε και έζησε σε φοβερές συν­θήκες και μάλιστα τέτοιες, που δε γνώρισε κανένα αστικό κόμμα. Ομως το ΚΚΕ έπαιξε άλλο ρόλο, ηγήθηκε της λαϊκής πάλης. Αντίθετα, τα αστικά κόμματα έκαναν ό,τι μπορούσαν, σε συνεργασία με την κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας και άλλες δυνάμεις τους με τους Γερμανούς, για να τσακίσουν το λαό...
---------------------------------------
Πηγές:
«Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», τόμος 1ος.
Μάκη Μαΐλη: «Από την 4η Αυγούστου ως τις μέρες μας, Η γενική πορεία της ταξικής πάλης» (ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ).