Κοινωνικο – οικονομικά δικαιώματα και ελευθερίες στην ΕΣΣΔ

Κατιούσα

Με αφορμή το αφιέρωμα της Κατιούσα στα 100 χρόνια της Οχτωβριανής Επανάστασης παρουσιάσαμε σε προηγούμενη ανάρτηση το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου «Ελευθερίες και δικαιώματα του ατόμου», που είναι ενταγμένο σε σειρά εκδόσεων υπό τον γενικό τίτλο «Γνωριμία με την ΕΣΣΔ». Σήμερα παρουσιάζουμε το δεύτερο κεφάλαιο (σύντομα θα ακολουθήσει και το τρίτο και τελευταίο).
Καλή ανάγνωση!

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ

«Ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος». Η παλιά αυτή, όπως ο κόσμος, αλήθεια χρησιμοποιείται και τώρα πολύ από τους φιλόσοφους και πολιτικούς στοχαστές των πιο διαφορετικών τάσεων, όταν καταγίνονται με το ζήτημα της ελευθερίας του ατόμου. Κανένα θέμα δεν τραβούσε και δεν τραβάει τέτοια εντατική προσοχή, δεν προκαλεί τόσο έντονες συζητήσεις ανάμεσα στους εκπρόσωπους των κοινωνικών επιστημών, όσο το πρόβλημα άνθρωπος, οι αμοιβαίες σχέσεις του με την κολλεκτίβα, μέ το κράτος.
Η προπαγάνδα αρχίζει στις καπιταλιστικές χώρες να καπηλεύεται το πρόβλημα της ελευθερίας του ατόμου, κυρίως στη διάρκεια κρίσεων, όταν μεγαλώνει ο κίνδυνος κοινωνικής εξέγερσης μέσα σε διάφορες χώρες, που προκαλείται από τη χειροτέρευση της οικονομικής κατάστασης του λαού, από την κρίση, τον πληθωρισμό, την άνοδο των τιμών, την ανεργία, τον περιορισμό των πολιτικών ελευθεριών. Τα καπιταλιστικά όργανα ενημέρωσης προσπαθούν να δυσφημήσουν τα επιτεύγματα των λαών του σοσιαλιστικού στρατοπέδου σ’ όλους τους τομείς της ζωής και έτσι να ματαιώσουν τις μαζικές διαμαρτυρίες και εκδηλώσεις των εργαζομένων για την υπεράσπιση των κοινωνικο – οικονομικών και πολιτικών τους δικαιωμάτων.
Για τις σοσιαλιστικές χώρες, που δε δοκιμάζουν οικονομικούς κλονισμούς, το πρόβλημα της ελευθερίας του ατόμου δεν είναι ζήτημα προπαγανδιστικών χειρισμών, μα αντικείμενο δραστηριότητας για τη δημιουργία και το πλάτεμα των συνθηκών, που δε θα πνίγανε την ελεύθερη θέληση του ανθρώπου, μα θα συμβάλανε στην άνθησή της, θα βοηθούσανε στην ανεμπόδιστη ανάπτυξη των ικανοτήτων του, για τη χρησιμοποίησή τους όσο το δυνατό επωφελέστερα για τον εαυτό του και την κοινωνία.

Οι αυταπάτες της ελευθερίας

Η ελευθερία, σα νόημα, έχει πολλές ερμηνείες. Μα δεν υπάρχει πλήρης και τελικός ορισμός της, που θα αγκάλιαζε την κοινωνική, οικονομική, πολιτική και ηθική πλευρά της ζωής των ανθρώπων και θα ήταν εξίσου εφαρμόσιμος σέ όλες τις κρατικές μορφές της κοινωνίας.
Σε μια καπιταλιστική χώρα δόθηκε σέ εκατό άτομα, που κατείχαν διάφορες θέσεις στην κοινωνία, η ερώτηση: «Τι εννοείτε με τη λέξη ελευθερία;». Το αποτέλεσμα ήταν ολότελα απροσδόκητο. Στάθηκε αδύνατο να βρεθούν δυο ίδιες απαντήσεις. Ο μισθωτής εννοούσε ελευθερία την απαλλαγή του από το νοίκι που πλήρωνε, ο μικροεπιχειρηματίας την απαλλαγή του από το συναγωνισμό, ο απλός φορολογούμενος να γλυτώσει από τους φόρους, ο φοιτητής από τα χρέη, ο κληρικός από τα αμαρτήματα… Πίσω από όλη αυτή την ποικιλία των απαντήσεων βρίσκεται βασικά ο οικονομικός παράγοντας. Και αυτό δεν είναι τυχαίο.

Λευτεριά «από τι;» λευτεριά «για ποιόν;». Αυτές οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις έχουν επίσης κοινωνικό χαραχτήρα. Σύμφωνα με την εύστοχη παρατήρηση του Ανατόλ Φράνς, καθένας είναι λεύτερος να κοιμάται, όπου του αρέσει. Ωστόσο ο πλούσιος προτιμάει να περνάει τη νύχτα του στη βίλλα του, και ο φτωχός, μη έχοντας τι να διαλέξει, αναγκάζεται να βρει καταφύγιο κάτω από μια γέφυρα του Σηκουάνα. Ο Γάλλος δημοσιογράφος Αντρέ Βουρμσέρ, απευθυνόμενος στον άνθρωπο, συμπληρώνει κάπως τον Ανατόλ Φράνς. Γράφει: «Ω, έλεύθερε πολίτη του «ελεύθερου κόσμου»! Κάθε φορά που ακούς κάποιον πολιτικάντη να μιλάει για ελευθερία, ρώτα τον εαυτό σου για ποια ελευθερία πρόκειται… Για λευτεριά και να σε εξαπατούν; Για λευτεριά και να σε εκμεταλλεύονται; Για λευτεριά και να παίρνεις μέρος σε αποικιακούς πολέμους; Για λευτεριά και να είσαι άνεργος; Για λευτεριά να πλουτίζεις σέ βάρος του γείτονα; Για λευτεριά να πλουτίζεις με τη δουλειά σου κείνον που δε δουλεύει;…».
Μπορούμε να ονομάσουμε λεύτερη μια κοινωνία, στην οποία οι άνθρωποι απειλούνται συχνά από πείνα, στην οποία ο άνθρωπος εκμεταλλεύεται τον άνθρωπο, και ένα έθνος το άλλο έθνος, όπου οι τύχες των ανθρώπων εξαρτιούνται από το παιγνίδι ανεξέλεγκτων δυνάμεων — του συναγωνισμού και της αναρχίας τής παραγωγής, που προκαλούν τις κρίσεις, την περιοδική στασιμότητα της οικονομίας, τις αυξήσεις των τιμών, τη μαζική ανεργία;
Όλα αυτά τα στοιχεία της ζωής της κοινωνίας θίγουν με τον πιο άμεσο τρόπο τα συμφέροντα κάθε μέλους της και γεννάνε, όπως λένε οι κοινωνιολόγοι, την αβεβαιότητα για την αυριανή μέρα.
Το αίσθημα της αβεβαιότητας δεν υπάρχει εκεί όπου είναι κατοχυρωμένα και υλοποιούνται στην πράξη τα βασικά δικαιώματα του ατόμου: το δικαίωμα για δουλειά, για μόρφωση, για συνταξιοδότηση λόγω γήρατος και αναπηρίας, για δωρεάν ιατρική περίθαλψη. Τα δικαιώματα αυτά συνθέτουν τη γερή κοινωνική βάση που δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο της σοσιαλιστικής κοινωνίας να απολαμβάνει όλες τις πολιτικές ελευθερίες.

Το δικαίωμα για δουλειά

Το δικαίωμα αυτό, που από τη φύση του αποτελεί σπουδαιότατη εφαρμογή στην πράξη ανθρώπινης ελευθερίας, θεωρείται από τους σοβιετικούς ανθρώπους σα φυσικό, σαν αυτονόητο δικαίωμα. Το συνήθισαν πια. Και η λέξη «ανεργία» συνδέεται, ολότελα αυθόρμητα, στη σκέψη των σοβιετικών ανθρώπων με τον καπιταλιστικό κόσμο. Το πρόβλημα αυτό έχει κιόλας λυθεί στην ΕΣΣΔ από το 1930 και τώρα και μερικές γενιές σοβιετικών ανθρώπων δεν ξέρουν τίποτα περισσότερο για την ανεργία απ’ όσα μαθαίνουν από τα βιβλία και τον κινηματογράφο. Από τότε, όπως γράφουν συχνά ξένοι συγγραφείς, στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι ο άνθρωπος που γυρεύει τη δουλειά, μα η δουλειά τον άνθρωπο. Και ο άνθρωπος διαλέγει τη δουλειά ανάλογα με την ειδικότητά του, το επίπεδο της κατάρτισής του, τις κλίσεις του, σύμφωνα με τα γούστα του και ακόμα με την απόσταση του τόπου εργασίας από το σπίτι του.

Δεν υπάρχουν τόποι αγοραπωλησίας εργατικής δύναμης. Στις μεγάλες, όμως πόλεις, όπου υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις και παρουσιάζεται μετακίνηση εργατικής δύναμης, υπάρχουν γραφεία για τακτοποίηση των ενδιαφερομένων σε δουλειά. Τα γραφεία αυτά συγκεντρώνουν τις αιτήσεις των οργανώσεων που ζητούν προσωπικό και ενημερώνουν τους ενδιαφερόμενους για τις κενές θέσεις που υπάρχουν, για τις συνθήκες δουλειάς στις διάφορες επιχειρήσεις. Το γραφείο βοηθάει στην εκλογή και όχι στην εξεύρεση της δουλειάς. Απευθυνόμενοι σ’ ένα τέτοιο γραφείο, οι νέοι, λογουχάρη, ενδιαφέρονται για τις δυνατότητες επαγγελματικής τους ανόδου, συνδυασμού της δουλειάς με τη μόρφωσή τους για τις αθλητικές εγκαταστάσεις της επιχείρησης. Τους ενδιαφέρουν όχι μόνο οι συνθήκες δουλειάς, αλλά και οι συνθήκες μέσα στις όποιες θα μπορούν να ικανοποιούν τα πολιτιστικά και πνευματικά τους ενδιαφέροντα. Τους ενήλικους ενδιαφέρει το να η επιχείρηση διαθέτει παιδικό κήπο, κατασκήνωση νέων, σπίτι ανάπαυσης, σανατόριο ανάπαυσης και θεραπείας.
Η εγγύηση του δικαιώματος για δουλειά δεν περιορίζεται μόνο στο να δίνεται δουλειά σε όλους. Η εγγύηση αυτή είναι κατοχυρωμένη με την απαγόρευση απόλυσης από τη δουλειά χωρίς νόμιμη αιτία και χωρίς προηγούμενη συγκατάθεση του συνδικάτου. Και αν η διεύθυνση της επιχείρησης, παρ’ όλα αυτά, απολύσει οποιονδήποτε εργαζόμενο χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του συνδικάτου, ο απολυμένος μπορεί να καταφύγει στο δικαστήριο. Και το δικαστήριο δεν εξετάζει, αν υπάρχει αιτία για την απόλυση: αφού δεν υπάρχει συγκατάθεση του συνδικάτου, σημαίνει, πως η απόλυση είναι παράνομη. Όταν ο απολυμένος γυρίσει στη δουλειά του, η επιχείρηση τού πληρώνει το μέσο μισθό για το χρόνο τής αναγκαστικής απουσίας του από τη δουλειά. Για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων, ο νόμος καθορίζει πρόσθετες εγγυήσεις κατά της απόλυσης: δεν επιτρέπεται, λογουχάρη, η απόλυση έγγυας, γυναίκας πού θηλάζει ή έχει παιδιά ηλικίας ως ένα χρόνο.
Σε περίπτωση αριθμητικού περιορισμού του προσωπικού λόγω αναδιοργάνωσης της επιχείρησης, τεχνικού επανεξοπλισμού και άλλων παρόμοιων αιτιών, η διεύθυνση της επιχείρησης υποχρεώνεται από το νόμο να πάρει μέτρα για την τακτοποίηση σε δουλειά των απολυθέντων σε άλλη επιχείρηση, χωρίς κανένα περιορισμό των υλικών τους απολαβών. Αν ο απολυμένος θέλει, μπορεί να τακτοποιηθεί σε δουλειά σε άλλη πόλη. Στην περίπτωση αυτή του καταβάλλονται τα έξοδα για τη μετακίνηση, παίρνει επίδομα για την τακτοποίησή του στο νέο τύπο δουλειάς, του δίνεται κατοικία.
Υπάρχει μια αρκετά μεγάλη κατηγορία ατόμων, την τακτοποίηση των οποίων σε δουλειά αναλαβαίνει το κράτος. Πρόκειται για τους απόφοιτους των πανεπιστημίων, ανωτάτων σχολών, διαφόρων σχολών και τεχνικών σχολείων, σχολών επαγγελματοτεχνικής εκπαίδευσης και άλλων κρατικών εκπαιδευτηρίων. Λίγο πριν τελειώσει μια σχολή, κάθε απόφοιτος ξέρει, που θα δουλεύει. Ανταποκρινόμενη στην επιθυμία των απόφοιτων και παίρνοντας υπόψη τις αιτήσεις διαφόρων επιχειρήσεων για εργαζόμενους ορισμένης ειδικότητας, η επιτροπή κατανομής των απόφοιτων της σχολής δίνει σε κάθε ένα το διορισμό του σε δουλειά.
Ο περιορισμός του προσωπικού, η απόλυση, η εργασιακή τακτοποίηση, είναι ολότελα φυσικές διαδικασίες, συμβαίνουν στη ζωή. Και σε ένα τέτοιο πολύπλοκο και τεράστιο οικονομικό οργανισμό μιας χώρας, όπως είναι η Σοβιετική Ένωση, πρέπει να δείχνεις ενδιαφέρον για τον άνθρωπο, για τα συμφέροντα και τις ανάγκες του, πρέπει να του εξασφαλίσεις το θεμελιακό δικαίωμα για ελεύθερη δουλειά, που χωρίς αυτή όλα τ’ άλλα δικαιώματα και ελευθερίες χάνουν κάθε νόημα.

Το Σοβιετικό Σύνταγμα όχι μόνο διακηρύσσει, μα και κατοχυρώνει σε κάθε πολίτη τη δυνατότητα να εργάζεται, να αμείβεται ανάλογα με την ειδικότητα και την παραγωγικότητα της δουλειάς του.
Στο μέτρο ανάπτυξης της κοινωνίας, όλο και πιο πλέρια ικανοποιούνται οι υλικές και πνευματικές ανάγκες κάθε μέλους της. Ας φέρουμε ένα μόνο παράδειγμα. Αφού έγινε νόμος του κράτους, το κρατικό σχέδιο ανάπτυξης τής λαϊκής οικονομίας της ΕΣΣΔ για τα χρόνια 1976 – 1980, εγγυάται στο διάστημα της πενταετίας αυτής, μέση αύξηση της αμοιβής της εργασίας κατά 18% για το ένα τρίτο σχεδόν των εργαζομένων: τα 31 εκατομμύρια που εργάζονται στους τομείς της μη υλικής παραγωγής (παιδεία, δημόσια υγεία, εμπόριο, πολιτιστικά, πνευματικά, αθλητικά και άλλα ιδρύματα), θα πάρουν προσαύξηση, στο τέλος του πεντάχρονου αυτού, αρχίζοντας κιόλας από το τρέχον έτος, στην αμοιβή εργασίας τους.
Και αυτό δεν έγινε για μια φορά, δεν είναι το μοναδικό μέτρο παρόμοιου είδους. Στα τελευταία 15 χρόνια η αύξηση της αμοιβής εργασίας σε κρατική κλίμακα αφορούσε πρακτικά όλες τις κατηγορίες των εργαζομένων. Και αυτό γίνεται με διατήρηση σταθερών των λιανικών τιμών. Το πραγματικό κατακεφαλή εισόδημα των σοβιετικών ανθρώπων διπλασιάστηκε, περίπου, στο διάστημα αυτό.
Εκτός της «καθαρής» χρηματικής προσαύξησης, το 1980 θα αυξηθούν οι δωρεάν υπηρεσίες που παρέχει το κράτος στον πληθυσμό. Θα αποτελέσουν τα 30% περίπου του εισοδήματος της μέσης οικογένειας.

Δικαίωμα για κοινωνική ασφάλιση

Αναλαβαίνοντας μια οποιαδήποτε εργασία σε μια επιχείρηση, το άτομο υποβάλλει στη διοίκηση τις πιο διαφορετικές ερωτήσεις εκτός από μια: αν, δηλ. θα πάρει σύνταξη. Το δικαίωμα αυτό είναι κατοχυρωμένο για κάθε εργάτη, υπάλληλο και κολχόζνικο. Όλες τις δαπάνες για την καταβολή των συντάξεων και των επιδομάτων τις αναλαβαίνει εξ ολοκλήρου το κράτος. Εξάλλου, οι εργαζόμενοι δεν υποβάλλονται σε οποιουδήποτε είδους κρατήσεις, από το εισόδημα και το μεροκάματό τους, για το σκοπό αυτό.

Οι δαπάνες αυτές, καθώς και οι δαπάνες για τι άλλες δωρεάν υπηρεσίες, καλύπτονται από τα κοινωνικά φόντα κατανάλωσης, που σχηματίζονται από τις εισφορές των επιχειρήσεων, οργανισμών και κολχόζ. 13 δισεκατομμύρια το 1950 και σχεδόν 90 δισεκατομμύρια το 1975 είναι η δυναμική ανάπτυξή τους σε διάστημα ενός τετάρτου αιώνα. Στο δέκατο πεντάχρονο (1976 -1980) τα κοινωνικά φόντα κατανάλωσης θα αυξηθούν κατά 30% και το 1980 θα φθάσουν στα 117 δισεκατομμύρια ρούβλια.
Τώρα, πάνω από 45 εκατομμύρια άτομα, ή ένας περίπου στους έξι πολίτες της ΕΣΣΔ, παίρνει από το κράτος σύνταξη ή επίδομα.
Το ποσοστό της σύνταξης στη Σοβιετική Ένωση κυμαίνεται από τα 50% ως τα  100% της προηγούμενης αμοιβής εργασίας των εργατών, υπαλλήλων και των κολχόζνικων. Η αναλογία αυτή επιτρέπει να ικανοποιούνται σε σημαντικό βαθμό, οι συνηθισμένες ανάγκες αυτών που έφθασαν στο τέλος του εργασιακού δρόμου τους.
Η συντάξιμη ηλικία στην ΕΣΣΔ είναι μικρότερη απ’ ό,τι στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες: για τους άντρες είναι τα 60 χρόνια και για τις γυναίκες τα 55, με 25 και 20 χρόνια εργασίας αντιστοίχως. Εκτός από αυτό, οι εργαζόμενοι πολλών κατηγοριών, όπως, λογουχάρη, στα ορυχεία, στη χημική, στη μεταλλουργική βιομηχανία, στις μεταφορές, στη δασική οικονομία και την οικοδόμηση, μπορούν να πάρουν σύνταξη νωρίτερα: οι άντρες στα 55 – 50 χρόνια και οι γυναίκες στα 50 – 45 χρόνια. Η συντάξιμη ηλικία γήρατος μειώθηκε κατά 5 χρόνια για τους ανάπηρους πολέμου, για όσους δούλεψαν πολύν καιρό στον Άπω Βορρά, για τις γυναίκες που χειρίζονται μηχανές ή εργάζονται σε ορισμένες ειδικότητες της υφαντουργίας.
Έτσι έχουν τα πράγματα τώρα. Στα προσεχή χρόνια, σύμφωνα με το σχέδιο του δέκατου πεντάχρονου, θα αρχίσει το παραπέρα πλάτεμα τού προγράμματος κοινωνικών ασφαλίσεων, που σ’ αυτό θα συμπεριλαμβάνονται: αύξηση των πιο μικρών συντάξεων των εργατών, υπαλλήλων και κολχόζνικων, αύξηση των επιδομάτων για εκ γενετής αναπηρία, διεύρυνση διαφόρων επιχορηγήσεων που παρέχονται στην εργαζόμενη μητέρα και μια ολόκληρη σειρά μέτρων, που συνδέονται με τη φροντίδα για εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα να δουλεύουν ενεργά ή ολοκλήρωσαν τον, εργασιακό τους δρόμο.

Προσθήκη στην αμοιβή εργασίας

Ο άνθρωπος δε  γεννήθηκε ακόμη και είναι σα να μπαίνει στο σύστημα των κοινωνικών ασφαλίσεων. Η μελλοντική μητέρα παίρνει στη διάρκεια 56 ημερών πριν τη γέννα και 56 μετά τη γέννα, επίδομα, ίσο με την αμοιβή της εργασίας της. Το κράτος αναλαβαίνει όλα τα έξοδα του μαιευτηρίου.
Ο άνθρωπος έφθασε στον τρίτο μήνα της ηλικίας του και ήδη μπορεί να μπει σε βρεφοκομείο και, τον τρίτο χρόνο, στον παιδικό κήπο, όπου οι παιδαγωγοί ασχολούνται με τη φυσική, πνευματική και αισθητική ανατροφή των παιδιών. Κάπου 12 εκατομμύρια παιδιά, δηλ. το ένα τρίτο των παιδιών, ανατρέφονται σε τέτοια ιδρύματα. Εκτός από αυτό, στις αγροτικές περιοχές, στο διάστημα των γεωργικών εργασιών, πάνω από 5 εκατομμύρια παιδιά μένουν στα εποχιακά βρεφοκομεία και παιδικούς κήπους. Οι γονείς πληρώνουν μόνο το ένα πέμπτο των συνολικών δαπανών για τη συντήρηση των παιδιών σ’ αυτά τα ιδρύματα, δηλ. 12 περίπου ρούβλια το μήνα. Τα υπόλοιπα πληρώνει το κράτος.

Οι ανάγκες σε βρεφοκομεία και παιδικούς κήπους αυξάνονται αδιάκοπα. Και το νέο πεντάχρονο προβλέπει να αυξηθεί, ως το 1980, ο αριθμός τέτοιων παιδικών ιδρυμάτων προσχολικής ηλικίας, κατά 2,5 – 2,8 εκατομμ. θέσεις. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ, πως η κατασκευή μιας μόνο «θέσης» κοστίζει στο κράτος 1.260 ρούβλια.

Ο άνθρωπος πηγαίνει στο σχολειό. Όταν λέμε, ότι η εκπαίδευση δεν κοστίζει τίποτε, εννοούμε μόνο στην οικογένεια, γιατί κοστίζει αρκετά ακριβά στο κράτος. Για τη χρονιάτικη εκπαίδευση ενός μαθητή ξοδεύονται, κατά μέσο όρο, 150 περίπου ρούβλια, ενός μαθητή τεχνικής σχολής 640 ρούβλια, ενός φοιτητή πανεπιστημίου κάπου 1.000 ρούβλια. Στο σχολικό έτος 1975 – 76 σπούδαζαν σέ διάφορα σχολεία τής ΕΣΣΔ πάνω από 93 εκατομμ. άτομα, δηλ. το ένα τρίτο των πολιτών της χώρας.
Το σχολείο και η οικογένεια δεν μπορούν πάντα να ικανοποιούν όλα τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις των παιδιών. Για να μπορούν τα παιδιά να αναπτύσσουν πιο ολοκληρωμένα τις ικανότητές τους και να βρουν την κλίση τους, δημιουργήθηκε, με τις προσπάθειες και τα μέσα του κράτους, των συνδικάτων και των κολχόζ ένα ολόκληρο δίχτυ εξωσχολικών ιδρυμάτων: 4.403 παλάτια και οίκοι πιονιέρων και μαθητών, 1595 σταθμοί νέων τεχνικών και φυσιοδιφών, 4.938 παιδικά αθλητικά σχολεία, χιλιάδες λέσχες των πιο διαφορετικών κατευθύνσεων. Σ’ όλα αυτά τα παιδικά ιδρύματα εργάζονται έμπειροι παιδαγωγοί, καθηγητές, προπονητές.
Ο άνθρωπος αρρώστησε. Αν χρειαστεί να καλέσει γιατρό ή τις πρώτες βοήθειες στο σπίτι, να κάνει θεραπεία σε εξωτερικά ιατρεία, να μείνει σε νοσοκομείο και να κάμει εγχείρηση, δε θα σκεφθεί ποτέ πόσα θα τού κοστίσουν. Ωστόσο, μόνο η παραμονή του, λογουχάρη, σε νοσοκομείο επί ένα μήνα για θεραπεία θα κοστίσει στο κράτος 240 ρούβλια. Ενώ μια δύσκολη εγχείρηση, μαζί με τη θεραπεία που θα ακολουθήσει, την περιποίηση και τη διατροφή, θα κοστίσει στο κράτος κάπου 2.000 ρούβλια…
Στη χώρα δημιουργήθηκε επίσης ένα τεράστιο δίκτυο σταθμών δωρεάν παροχής ιατρικών συμβουλών, κέντρων προφυλαχτικής ιατρικής και ιατρείων στα παιδικά και σχολικά ιδρύματα, στις επιχειρήσεις και στα κολχόζ. Σκοπός τους είναι να παρακολουθούν την υγεία των ανθρώπων και να προλαβαίνουν τις αρρώστιες.
Υπάρχει ένας ακόμη τομέας για τη φροντίδα του ανθρώπου, που απαιτεί μεγάλα ποσά κρατικών κονδυλίων κάθε χρόνο.

Ο άνθρωπος αναπαύεται. Στη διάθεσή του έχει, δωρεάν, ένα τεράστιο δίκτυ αθλητικών εγκαταστάσεων, οίκων λαϊκής δημιουργίας βιβλιοθηκών και των πιο διαφορετικών λεσχών. Όλ’ αυτά είναι προσιτά στον καθένα. Σκοπός τους είναι: να συμβάλλουν στην ανάπτυξη των πνευματικών και φυσικών ικανοτήτων του ανθρώπου, στην ικανοποίηση των αισθητικών αναγκών του.
Στη Σοβιετική Ένωση υπάρχουν τώρα πάνω από 130.000 ιδρύματα τύπου λέσχης, πάνω από 100.000 κάθε είδους αθλητικά ιδρύματα (3.000 μεγάλα στάδια, 60.000 αθλητικές αίθουσες, 1.200 κλειστές πισίνες, πάνω από 40.000 διάφορα είδη αθλητικών γηπέδων). Πάνω Από 50 εκατομμ., δηλ., το ένα πέμπτο του πληθυσμού της χώρας ασχολείται με τη φυσική αγωγή. Αυτή είναι μια από τις μορφές εξασφάλισης του δικαιώματος ανάπαυσης, που κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα. Το δικαίωμα αυτό εξασφαλίζεται επίσης με τη χορήγηση κάθε χρόνο σ’ όλους τους εργαζόμενους άδειας με πλήρεις αποδοχές, την οποία ο εργαζόμενος μπορεί να περάσει είτε στο  σπίτι, είτε παίρνοντας μέρος σε εκδρομές στη χώρα και στο εξωτερικό, σε οικοτροφείο, σε σπίτι ανάπαυσης ή σε παραθεριστικό θεραπευτήριο.
Σε όλα αυτά τα ιδρύματα οργανωμένης ανάπαυσης και σανατόρια παραθεριστικής θεραπείας, εξυπηρετήθηκαν το 1976, 58 εκατομμ. Άτομα. Ο αριθμός αυτός ξεπερνάει κατά 2,5 φορές εκείνον του 1970. Εκτός από αυτό, 130 εκατομμύρια άτομα πήραν μέρος σε εκδρομές. Τα εισιτήρια για τα σπίτια ανάπαυσης και τα παραθεριστικά θεραπευτήρια πολύ συχνά παρέχονται με έκπτωση         30% ή 50% ή και ολότελα δωρεάν. Αυτό εξαρτάται: από το βαθμό ανάγκης και το ύψος της αμοιβής εργασίας. Και εδώ «η μερίδα του λέοντος, των εξόδων καταβάλλεται από το κράτος.

Ο άνθρωπος και η κοινωνία

Αν αντικρύσουμε το νόημα της ελευθερίας από την αφηρημένη σκοπιά, τότε σαν ο πιο ελεύθερος άνθρωπος, θα πρέπει να νιώθει μάλλον ο Ροβινσόν, που έμεινε ολομόναχος στη φύση.
Ωστόσο, ο άνθρωπος, σύμφωνα με τα λόγια του Αριστοτέλη είναι «ον κοινωνικόν», και ο Ροβινσόν παρατάει με μεγάλη χαρά τη ζωή αυτή, όπως την είχε καλά οργανώσει ζώντας ολομόναχος με τη φύση για να βρεθεί πάλι με τους όμοιους του, παρόλο πού, μ’ αυτές του τις επαφές, έρχεται, θέλοντας και μη, σε ορισμένες αντιθέσεις και συγκρούεται με ξεχωριστά άτομα, με την κολλεκτίβα.

Τέτοιες αντιθέσεις και συγκρούσεις είναι φυσικές, ακόμη και μέσα στην οικογένεια και, πολύ περισσότερο, μέσα στην κολλεκτίβα, γιατί κάθε άνθρωπος μπαίνει σ’ αυτή με τις ηθικές του ιδιομορφίες, τους πόθους και τις δυνατότητές του,  με την πίστη και τα πάθη του. Μπαίνει σε μια κολλεκτίβα, που έχει, κατά κανόνα, τις παραδόσεις της, τους δικούς της κανόνες συμπεριφοράς και μια καθιερωμένη τάξη πραγμάτων.
Η αρμονική ανάπτυξη της κοινωνίας εξαρτάται από τη μια μεριά, από το κατά πόσον τα μέλη της είναι σύμφωνα με την κυριαρχούσα σ’ αυτή νομική τάξη πραγμάτων, δηλ., κατά πόσον αυτή βολεύει τον άνθρωπο, και από την άλλη μεριά, κατά πόσον αυτή η νομική τάξη πραγμάτων εξασφαλίζει τα ποικίλα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των ανθρώπων και, το κυριότερο, κατοχυρώνει τα βασικά δικαιώματα και ελευθερίες του ανθρώπου.

Γι’ αυτό, εξετάζοντας το πρόβλημα της ελευθερίας για ένα ξεχωριστό άτομο, πρέπει οπωσδήποτε να έχουμε υπόψη μας το κοινωνικό καθεστώς, που στις συνθήκες του ζει. Γιατί η λογική του, ο τρόπος πού σκέπτεται, οι ηθικές αρχές του και, μάλιστα, οι συνήθειές του διαμορφώνονται κάτω από την επίδραση ορισμένου περιβάλλοντος, ορισμένων συνθηκών ζωής. Για μερικούς, λ.χ., το δικαίωμα να ζουν σε βάρος της δουλειάς άλλων ανθρώπων είναι φυσικό, για άλλους είναι ανήθικο. Για μερικούς, ένας άνθρωπος με σκούρο χρώμα του δέρματος είναι άνθρωπος δεύτερης ποιότητας, για άλλους είναι απαράδεχτο να μπαίνει ένα τέτοιο ζήτημα. Άλλοι λένε: «Η ελευθερία να κάνεις το κακό, δεν είναι ελευθερία;», για άλλους τέτοιο νόημα της ελευθερίας είναι γενικά αδιανόητο. Άλλοι ακολουθούν τον κανόνα: «Αν δε νοιάζεσαι ο ίδιος για τον εαυτό σου, ποιος θα νοιαστεί για σένα;», άλλοι λένε: «Ο ένας για όλους και όλοι για τον καθένα».
Οι τόσο αντιφατικές κρίσεις εκφράζουν τις διαφορές του κοινωνικού καθεστώτος διαφόρων χωρών. Ποιο καθεστώς ταιριάζει περισσότερο στον άνθρωπο, το δείχνει η ιστορία του κοντινού παρελθόντος, όταν το δρόμο του σοσιαλισμού, τον ακολούθησε ένα τεράστιο κομμάτι της ανθρωπότητας. Και η εφαρμογή του σοσιαλισμού και ιδέες του κομμουνισμού προσελκύουν όλο και περισσότερους οπαδούς.

Ωστόσο, παρόλα αυτά, και στη Σοβιετική Ένωση συμβαίνουν ακόμη καμμιά φορά συγκρούσεις ανάμεσα σε χωριστά άτομα και την κοινωνία. Οι συγκρούσεις αυτές προκαλούνται, διότι μερικοί παραμελούν τις υποχρεώσεις στη δουλειά τους, γατί άλλοι δε θέλουν να συμμορφώνονται στην καθιερωμένη τάξη πραγμάτων, γιατί τρίτοι είναι άπληστοι και καταγίνονται με ρουσφέτια, κερδοσκοπία και άλλες αντικοινωνικές δραστηριότητες.
Ο σοβιετικός τύπος, παίρνοντας αφορμή από τέτοιες παραβάσεις και συγκρούσεις, ασχολείται συχνά με τα φαινόμενα αυτά. Τα δημοσιεύματα του είδους αυτού (αυτά ακριβώς και όχι άλλα) μεταφέρονται κατά κανόνα στις σελίδες τού δυτικού τύπου και, ύστερα από σχετική επεξεργασία, προσφέρονται σαν «εντυπωσιακές ειδήσεις», που ο ολοφάνερος προορισμός τους είναι να δημιουργήσουν διαστρεβλωμένη εικόνα της σοβιετικής ζωής.
Υπάρχουν, επίσης άνθρωποι πού κάτω από την επίδραση διαφόρων παραγόντων, νομίζουν ότι στις χώρες με διαφορετικό κοινωνικό σύστημα θα έχουν περισσότερες δυνατότητες και αγαθά. Ο σοβιετικός νόμος επιτρέπει, σέ πλήρη συμφωνία με τη «Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του πολίτη», σε όσους επιθυμούν, να φύγουν από την ΕΣΣΔ για μόνιμη εγκατάσταση στο εξωτερικό. Όπως ανακοίνωσε ο διευθυντής του τμήματος θεώρησης διαβατηρίων του Υπουργείου Εσωτερικών της ΕΣΣΔ, συνταγματάρχης Β. Σ. Ομπίντιν, τα 98,4% των αιτήσεων, που υποβλήθηκαν στα 5 τελευταία χρόνια για μετανάστευση, εγκρίθηκαν.

Τα μέτρα της ελευθερίας

«Ο σοσιαλισμός — γράφει ο γνωστός σοβιετικός νομικός Γ. Σαχναζάροφ — δεν εξασφαλίζει ακόμη την ελευθερία του ατόμου στη μορφή εκείνη, που αποκτάει στον πλήρη κομμουνισμό, μα αντιπροσωπεύει μόνο το δρόμο που οδηγεί σ’ αυτή. Σ’ όλο το διάστημα του δρόμου αυτού, η κοινωνία λύνει το διπλό αλλ’ ενιαίο πρόβλημα, του όποιου η αρνητική πλευρά συνίσταται στην εξάλειψη της «κηλίδας του παρελθόντος» και η θετική στη δημιουργία συνθηκών για ολόπλευρη ανάπτυξη και για χρησιμοποίηση από τον άνθρωπο των ικανοτήτων του». Και αν λοιπόν εδώ πού ακριβώς οι αντικομουνιστές ανακατεύουν τις αρχές του κομμουνιστικού μέλλοντος με τις αρχές της σοσιαλιστικής πραγματικότητας.

«Είναι παραδοξολογία, μα γεγονός — παρατηρεί σχετικά ο σοβιετικός ακαδημαϊκός Γκ. Αρμπάτοφ — ότι η αντικομουνιστική προπαγάνδα διεξάγεται καμμιά φορά με τέτοιο τρόπο, που οι ακροβολιστές της κριτικάρουν τον κομμουνισμό όχι τόσο γιατί είναι κομμουνισμός, όσο γιατί δεν είναι ακόμη αρκετά «κομμουνιστικός», δεν πραγματοποίησε ακόμη ολότελα τα ιδανικά και τους σκοπούς του».
Έχουμε κιόλας υπογραμμίσει ότι οι αμοιβαίες σχέσεις του ατόμου και του κράτους αποτελούν ένα από τα πιο πολύπλοκα προβλήματα των κοινωνικών επιστημών. Όχι λιγότερο πολύπλοκο είναι το πρόβλημα να καθοριστεί το μέτρο της ατομικής ελευθερίας στα πλαίσια του ενός ή του άλλου κράτους, που θέλοντας και μη περιορίζει την ελευθερία του ατόμου. Ο βαθμός αυτού του περιορισμού στο σοσιαλισμό ελαττώνεται, όσο αυτός αναπτύσσεται και προωθείται η κοινωνία πηρός τον κομμουνισμό.
Το Σοβιετικό κράτος προστατεύει τους πολίτες του από τα εγκληματικά και άλλα αντικοινωνικά στοιχεία. Καταστέλλει επίσης τη δραστηριότητα που αποβλέπει στην υπονόμευση του σοσιαλιστικού καθεστώτος. Πρόκειται κυρίως για αδικήματα του κοινού ποινικού δικαίου, όπως η κατασκοπεία ή η παράδοση μυστικών πληροφοριών σέ ξένη δύναμη, η οργάνωση συνωμοσιών κατά της εξουσίας, η άρνηση εκτέλεσης στρατιωτικής θητείας και εκπλήρωσης των άλλων υποχρεώσεων του πολίτη, η εχθρική προπαγάνδα, που αποβλέπει στην κατάλυση του καθεστώτος, το προμελετημένο σαμποτάρισμα αποφάσεων και διατάξεων κρατικών οργάνων κλπ. Εδώ περιλαμβάνονται επίσης η απαγορευμένη από το νόμο προπαγάνδα του ρατσισμού, του σωβινισμού και της εθνικής διχόνοιας, η προπαγάνδα του μιλιταρισμού και του πολέμου, η διάδοση της πορνογραφίας και των ναρκωτικών.
Οι τέτοιοι περιορισμοί δεν είναι καθόλου καταπιεστικοί για τα μέλη της κοινωνίας. Οι απαιτήσεις αυτές δε θεωρούνται από τη συνείδηση των σοβιετικών ανθρώπων σαν περιορισμός της ατομικής ελευθερίας, όπως, λ.χ., δεν περιορίζει την ελευθερία ή απαίτηση να τηρούνται οι κανόνες της οδικής κυκλοφορίας ή οι στοιχειώδεις κανόνες συμπεριφοράς σε δημόσιους χώρους. Όλα τα μέλη της κοινωνίας δέχονται στην πράξη τους περιορισμούς αυτούς, γιατί τους εξασφαλίζουν τη δυνατότητα να ζουν και να εργάζονται ήσυχα.

«Οι αντίπαλοί μας θα ήθελαν να έβρισκαν έστω και ελάχιστες δυνάμεις — είπε στο 16ο συνέδριο των σοβιετικών συνδικάτων ο Λ. I. Μπρέζνιεφ — που να στρέφονται κατά του σοσιαλισμού μέσα στις χώρες μας. Και μια που τέτοιες δυνάμεις δεν υπάρχουν, γιατί στη σοσιαλιστική κοινωνία δεν υπάρχουν ούτε καταπιεζόμενες και εκμεταλλευόμενες τάξεις, ούτε καταπιεζόμενες και εκμεταλλευόμενες εθνότητες, εφευρίσκουν κάποιο υποκατάστατο, δημιουργούν, μέσω κάποιας ψευτο – διαφήμισης, την επίφαση «εσωτερικής αντιπολίτευσης» στις σοσιαλιστικές χώρες. Και ακριβώς γι’ αυτό το λόγο οργανώνεται ο θόρυβος για τους δήθεν «διαφωνούντες», η κραυγή σέ όλο τον κόσμο για «παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου» στις χώρες του σοσιαλισμού.
Τι μπορούμε να πούμε σχετικά μ’ αυτά; Στον τόπο μας δεν απαγορεύεται «να σκέπτεσαι διαφορετικά» από την πλειοψηφία, να εκτιμάς με κριτικό πνεύμα τις διάφορες πλευρές της κοινωνικής ζωής. Για  τους συντρόφους που κάνουν θεμελιωμένη κριτική, προσπαθώντας να βοηθήσουν στην υπόθεση, έχουμε τη γνώμη ότι είναι καλοπροαίρετοι κριτικοί και τους εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας. Όσοι κάνουν λαθεμένη κριτική, τους θεωρούμε παραπλανηθέντες.
Άλλο ζήτημα, όταν μερικοί, που αποκόπηκαν από την κοινωνία μας, αντιστρατεύονται ενεργά το σοσιαλιστικό καθεστώς, ακολουθούν το δρόμο της αντισοβιετικής δραστηριότητας, παραβιάζουν τους νόμους και, μη έχοντας στήριγμα μέσα στη χώρα, ζητάνε υποστήριξη στο εξωτερικό, στα ιμπεριαλιστικά υπονομευτικά προπαγανδιστικά και κατασκοπευτικά — κέντρα. Ο λαός μας απαιτεί να συμπεριφερόμαστε σε τέτοιους, ας μου επιτραπεί ο χαρακτηρισμός, παράγοντες, σαν σε αντίπαλους του σοσιαλισμού, που στρέφονται κατά της πατρίδας τους, σα σε συνεργάτες, αν όχι σα σε πράκτορες, του ιμπεριαλισμού. Φυσικά, παίρνουμε και θα παίρνουμε εναντίον τους μέτρα, που προβλέπουν οι νόμοι μας.
Και εδώ, ας μη μας παρεξηγήσει κανένας: η υπεράσπιση των δικαιωμάτων, των ελευθεριών και της ασφάλειας 260 εκατομμυρίων σοβιετικών ανθρώπων από τη δράση παρόμοιων εξωμοτών, δεν είναι μόνο δικαίωμά μας, μα και ιερό καθήκον μας. Καθήκον στο λαό, που πριν 60 χρόνια μπήκε, κάτω από την καθοδήγηση του κόμματος του Λένιν, στο δρόμο οικοδόμησης του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού. Καθήκον υπέρ του λαού, που, υπερασπίζοντας τη σοσιαλιστική Πατρίδα, το δικαίωμά του να ζει με τον δικό του τρόπο, έδωσε 20 εκατομμύρια ζωές θυσία στο μεγάλο πόλεμο ενάντια στους φασίστες επιδρομείς, για την ελευθερία και τα δικαιώματα, ακριβώς, των λαών, και που δε θα λοξοδρομήσει ποτέ από το δρόμο του».
(Συνεχίζεται…)
Δείτε εδώ το πρώτο μέρος
Δείτε εδώ όλες τις αναρτήσεις του Αφιερώματος της Κατιούσα στην Οχτωβριανή Επανάσταση