Σαν σήμερα ξεκίνησε μία από τις ιστορικότερες πολιτικές δίκες της
σύγχρονης ελληνικής ιστορίας που έμεινε γνωστή ως “δίκη των εξ” από τον
αριθμό των κατηγορουμένων που καταδικάστηκαν σε θάνατο. Η δίκη θα έληγε
με την επιβολή της θανατικής ποινής σε πέντε πολιτικούς, τον πρώην
πρωθυπουργό Δημήτρη Γούναρη, τους πρώην υπουργούς ή πρωθυπουργούς
Νικόλαο Στράτο, Νικόλαο Θεοτόκη, Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη και Γεώργιο
Μπαλτατζή, όπως και στον πρώην αρχιστράτηγο Γεώργιο Χατζηανέστη. Είχαν
καταδικαστεί ως ένοχοι εσχάτης προδοσίας, αφού τους αποδόθηκε η
αποκλειστική ευθύνη για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η μοίρα των “εξ” είχε επισφραγιστεί από τις 14 Σεπτέμβρη 1922, όταν επικράτησε το βενιζελικό κίνημα των Συνταγματαρχών Νικόλαου Πλαστήρα και Στυλιανού Γονατά, υποχρεώνοντας το βασιλιά Κωνσταντίνο σε παραίτηση υπέρ του διαδόχου Γεωργίου Β’. Με νωπό το τραύμα της ήττας και της καταστροφής, το κίνημα είχε ως στόχο να αναχαιτίσει τη ριζοσπαστικοποίηση που παρατηρούνταν σε τμήματα του στρατού, που σε κάποιες περιπτώσεις είχαν στασιάσει, συγκροτώντας σε κάποιες μονάδες συμβούλια στρατιωτών. Για να προχωρήσει ωστόσο η “κάθαρση” του αστικού πολιτικού σκηνικού, ήταν αναγκαίο να βρεθεί κάποιος υπεύθυνος για την τραγωδία, ώστε να ικανοποιηθεί το λαϊκό αίσθημα κι αυτό χωρίς να θιγεί η πραγματική αιτία της συμφοράς, δηλαδή η τυχοδιωκτική ιμπεριαλιστική εκστρατεία, με ευθύνη σημαντικών τμημάτων της ελληνικής αστικής τάξης, που για δικό της όφελος είχε πρόθυμα αναλάβει το ρόλο του χωροφύλακα των βρετανικών συμφερόντων στη Μικρά Ασία.
Οι έξι συνελήφθησαν ανήμερα της επικράτησης του κινήματος και αρχικά υπήρχε η πρόθεση συνοπτικής δίκης και εκτέλεσης στο θωρηκτό “Λήμνος”, που ματαιώθηκε λόγω παρέμβασης Αγγλίας και Γαλλίας.
Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν στην Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών και τις πρώτες βδομάδες της κράτησης, η τύχη τους ήταν αβέβαιη. Η βενιζελική πλευρά καλλιεργούσε κλίμα υπέρ της άμεσης εκτέλεσης, μέσω μεγάλης διαδήλωσης στο Σύνταγμα στις 9 Οκτώβρη.
Λίγες μέρες αργότερα εκδόθηκε το διάταγμα για τη σύσταση Έκτακτου Στρατοδικείου με προέδρους τους Θεόδωρο Πάγκαλο και Αλέξανδρο Οθωναίο. Το κατηγορητήριο λέγεται πως συντάχθηκε από το Γεώργιο Παπανδρέου και μεταξύ άλλων κατηγορούσε τους εναγόμενους πως δεν είχαν προσαρτήσει τη Βόρεια Ήπειρο. Η δίκη δεν ήταν δικονομικά άψογη, καθώς δε διέθεταν πρόσβαση σε έγγραφα απαραίτητα για την υπεράσπισή τους, ενώ ο Γούναρης σε μεγάλα διαστήματα της δίκης απουσίαζε λόγω τύφου. Δεν έλειψαν περιστατικά αλληλοκατηγοριών μεταξύ των κατηγορούμενων, αλλά και η παρουσία βενιζελικών μαρτύρων υπεράσπισης, όπως ο συνεργάτης του Βενιζέλου, Κωνσταντίνος Ζαβιτσάνος. Όπως αναμενόταν, το δικαστήριο επέβαλε σε όλους τη θανατική ποινή, κάτι που οι κατηγορούμενοι περίμεναν, εκτός από το Χατζηανέστη, για την πνευματική κατάσταση του οποίου έχουν διατυπωθεί αμφιβολίες.
Η Βρετανία προσσπάθησε να αποτρέψει τις εκτελέσεις, σε αντίθεση με το βασιλιά Γεώργιο Β’ που αδιαφόρησε για την τύχη των πολιτικών της παράταξής του. Η κυβέρνηση Πλαστήρα παραιτήθηκε λόγω των πιέσεων, και την ευθύνη των εκτελέσεων, που πραγματοποιήθηκαν στις 28 Νοέμβρη 1922 στο Γουδί, ανέλαβε η κυβέρνηση Γονατά. Οι εκτελέσεις προκάλεσαν αρχικά έντονες διεθνείς αντιδράσεις, με την Ιταλία να διακόπτει διπλωματικές σχέσεις και τη Βρετανία να ανακαλεί τον πρέσβη της, χωρίς ωστόσο να σημειωθούν μόνιμες διπλωματικές συνέπειες. Επαμφοτερίζουσα υπήρξε η στάση του Βενιζέλου, ο οποίος είχε προτείνει την εκτέλεση 4 εκ των 6 κατηγορούμενων, ενώ το 1929 σε επιστολή του στον Παναγή Τσαλδάρη, ηγέτη του Λαϊκού Κόμματος, αναγνώριζε πως δεν ήταν προδότες, ούτε είχαν οδηγήσει συνειδητά στην καταστροφή. Νομικά η υπόθεση έκλεισε το 2010, όταν ο Άρειος Πάγος μετά από επανάληψη της δίκης απάλλαξε το σύνολο των κατηγορουμένων.
Η πλειονότητα της ιστοριογραφίας αντιμετωπίζει τη δίκη των εξ ως κίνηση πολιτικής σκοπιμότητας με τους ίδιους ως εξιλαστήρια θύματα. Μια προσεκτική ματιά στα γεγονότα καταδεικνύει ότι οι κατηγορούμενοι είχαν και προσωπικές ευθύνες για την έκβαση της εκστρατείας, κυρίως όμως βαρύνονται πολιτικά με την απόφαση της συνέχισης της ιμπεριαλιστικής επέμβασης που είχε ξεκινήσει ο Βενιζέλος, παρά τις προεκλογικές υποσχέσεις των φιλοβασιλικών για αποκατάσταση της ειρήνης.
Η δίκη κι η εκτέλεση των εξ, όπως και η κατάργηση της μοναρχίας δύο χρόνια μετά με δημοψήφισμα, λειτούργησαν ως βαλβίδα ασφαλείας για να εξέλθει κατά το δυνατόν αλώβητο το αστικό πολιτικό σύστημα από τριγμούς που οι ίδιες οι επιλογές της άρχουσας τάξης είχαν προκαλέσει. Η μερική μόνο επιτυχία της απόπειρας πιστοποιείται από τη συνεχή αστάθεια και τα στρατιωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, οδηγώντας τελικά στη “βολική” λύση επιβολής ανοιχτής δικτατορίας το 1936.
Η μοίρα των “εξ” είχε επισφραγιστεί από τις 14 Σεπτέμβρη 1922, όταν επικράτησε το βενιζελικό κίνημα των Συνταγματαρχών Νικόλαου Πλαστήρα και Στυλιανού Γονατά, υποχρεώνοντας το βασιλιά Κωνσταντίνο σε παραίτηση υπέρ του διαδόχου Γεωργίου Β’. Με νωπό το τραύμα της ήττας και της καταστροφής, το κίνημα είχε ως στόχο να αναχαιτίσει τη ριζοσπαστικοποίηση που παρατηρούνταν σε τμήματα του στρατού, που σε κάποιες περιπτώσεις είχαν στασιάσει, συγκροτώντας σε κάποιες μονάδες συμβούλια στρατιωτών. Για να προχωρήσει ωστόσο η “κάθαρση” του αστικού πολιτικού σκηνικού, ήταν αναγκαίο να βρεθεί κάποιος υπεύθυνος για την τραγωδία, ώστε να ικανοποιηθεί το λαϊκό αίσθημα κι αυτό χωρίς να θιγεί η πραγματική αιτία της συμφοράς, δηλαδή η τυχοδιωκτική ιμπεριαλιστική εκστρατεία, με ευθύνη σημαντικών τμημάτων της ελληνικής αστικής τάξης, που για δικό της όφελος είχε πρόθυμα αναλάβει το ρόλο του χωροφύλακα των βρετανικών συμφερόντων στη Μικρά Ασία.
Οι έξι συνελήφθησαν ανήμερα της επικράτησης του κινήματος και αρχικά υπήρχε η πρόθεση συνοπτικής δίκης και εκτέλεσης στο θωρηκτό “Λήμνος”, που ματαιώθηκε λόγω παρέμβασης Αγγλίας και Γαλλίας.
Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν στην Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών και τις πρώτες βδομάδες της κράτησης, η τύχη τους ήταν αβέβαιη. Η βενιζελική πλευρά καλλιεργούσε κλίμα υπέρ της άμεσης εκτέλεσης, μέσω μεγάλης διαδήλωσης στο Σύνταγμα στις 9 Οκτώβρη.
Λίγες μέρες αργότερα εκδόθηκε το διάταγμα για τη σύσταση Έκτακτου Στρατοδικείου με προέδρους τους Θεόδωρο Πάγκαλο και Αλέξανδρο Οθωναίο. Το κατηγορητήριο λέγεται πως συντάχθηκε από το Γεώργιο Παπανδρέου και μεταξύ άλλων κατηγορούσε τους εναγόμενους πως δεν είχαν προσαρτήσει τη Βόρεια Ήπειρο. Η δίκη δεν ήταν δικονομικά άψογη, καθώς δε διέθεταν πρόσβαση σε έγγραφα απαραίτητα για την υπεράσπισή τους, ενώ ο Γούναρης σε μεγάλα διαστήματα της δίκης απουσίαζε λόγω τύφου. Δεν έλειψαν περιστατικά αλληλοκατηγοριών μεταξύ των κατηγορούμενων, αλλά και η παρουσία βενιζελικών μαρτύρων υπεράσπισης, όπως ο συνεργάτης του Βενιζέλου, Κωνσταντίνος Ζαβιτσάνος. Όπως αναμενόταν, το δικαστήριο επέβαλε σε όλους τη θανατική ποινή, κάτι που οι κατηγορούμενοι περίμεναν, εκτός από το Χατζηανέστη, για την πνευματική κατάσταση του οποίου έχουν διατυπωθεί αμφιβολίες.
Η Βρετανία προσσπάθησε να αποτρέψει τις εκτελέσεις, σε αντίθεση με το βασιλιά Γεώργιο Β’ που αδιαφόρησε για την τύχη των πολιτικών της παράταξής του. Η κυβέρνηση Πλαστήρα παραιτήθηκε λόγω των πιέσεων, και την ευθύνη των εκτελέσεων, που πραγματοποιήθηκαν στις 28 Νοέμβρη 1922 στο Γουδί, ανέλαβε η κυβέρνηση Γονατά. Οι εκτελέσεις προκάλεσαν αρχικά έντονες διεθνείς αντιδράσεις, με την Ιταλία να διακόπτει διπλωματικές σχέσεις και τη Βρετανία να ανακαλεί τον πρέσβη της, χωρίς ωστόσο να σημειωθούν μόνιμες διπλωματικές συνέπειες. Επαμφοτερίζουσα υπήρξε η στάση του Βενιζέλου, ο οποίος είχε προτείνει την εκτέλεση 4 εκ των 6 κατηγορούμενων, ενώ το 1929 σε επιστολή του στον Παναγή Τσαλδάρη, ηγέτη του Λαϊκού Κόμματος, αναγνώριζε πως δεν ήταν προδότες, ούτε είχαν οδηγήσει συνειδητά στην καταστροφή. Νομικά η υπόθεση έκλεισε το 2010, όταν ο Άρειος Πάγος μετά από επανάληψη της δίκης απάλλαξε το σύνολο των κατηγορουμένων.
Η πλειονότητα της ιστοριογραφίας αντιμετωπίζει τη δίκη των εξ ως κίνηση πολιτικής σκοπιμότητας με τους ίδιους ως εξιλαστήρια θύματα. Μια προσεκτική ματιά στα γεγονότα καταδεικνύει ότι οι κατηγορούμενοι είχαν και προσωπικές ευθύνες για την έκβαση της εκστρατείας, κυρίως όμως βαρύνονται πολιτικά με την απόφαση της συνέχισης της ιμπεριαλιστικής επέμβασης που είχε ξεκινήσει ο Βενιζέλος, παρά τις προεκλογικές υποσχέσεις των φιλοβασιλικών για αποκατάσταση της ειρήνης.
Η δίκη κι η εκτέλεση των εξ, όπως και η κατάργηση της μοναρχίας δύο χρόνια μετά με δημοψήφισμα, λειτούργησαν ως βαλβίδα ασφαλείας για να εξέλθει κατά το δυνατόν αλώβητο το αστικό πολιτικό σύστημα από τριγμούς που οι ίδιες οι επιλογές της άρχουσας τάξης είχαν προκαλέσει. Η μερική μόνο επιτυχία της απόπειρας πιστοποιείται από τη συνεχή αστάθεια και τα στρατιωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, οδηγώντας τελικά στη “βολική” λύση επιβολής ανοιχτής δικτατορίας το 1936.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου