Ιστορικό αντιλαϊκών αναδιαρθρώσεων με το βλέμμα στην επόμενη καπιταλιστική κρίση

Copyright 2018 The Associated

Με το βλέμμα στο περιβάλλον «αβεβαιότητας» και επιβράδυνσης που εισέρχονται οι οικονομίες των κρατών - μελών της Ευρωζώνης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα και την πρόσφατη υποχώρηση του επιπέδου της βιομηχανικής παραγωγής στη Γερμανία, έγιναν τις προηγούμενες μέρες οι «απολογισμοί» των αστικών επιτελείων για τη συμπλήρωση 20 χρόνων από την καθιέρωση του ευρώ.
Στις αναλύσεις κυριάρχησαν τόσο τα οφέλη που αποκόμισε το ευρωενωσιακό κεφάλαιο από το ευρώ στον διεθνή ανταγωνισμό, αλλά και οι διαπιστώσεις ότι η ανισομετρία μεγάλωσε ανάμεσα στις οικονομίες των κρατών - μελών και μαζί οι αντιθέσεις στο εσωτερικό της ΕΕ, ιδιαίτερα την περίοδο της καπιταλιστικής κρίσης.
Αποτέλεσμα, εξάλλου, αυτών των οξυμένων αντιθέσεων είναι οι φυγόκεντρες τάσεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της ιμπεριαλιστικής ένωσης, η αντιπαράθεση για το μέλλον της και το μέλλον του ευρώ, τα διαφορετικά σχέδια - που βέβαια δεν χωρίζονται με σινικά τείχη - για «εμβάθυνση της νομισματικής και οικονομικής ένωσης», από τη μια, και τη μεγαλύτερη «αυτονομία» των κρατών - μελών στη διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής, από την άλλη.
Οι αντιπαραθέσεις αυτές μάλιστα από τον ΣΥΡΙΖΑ, όσο και από άλλες αστικές πολιτικές δυνάμεις, παρουσιάζονται - ενόψει και των ευρωεκλογών - ως μια ακόμα υποτιθέμενη «διαχωριστική γραμμή», ανάμεσα στην «πρόοδο» και τη «συντήρηση», καλώντας τον λαό να απορρίψει την Σκύλλα και να επιλέξει την Χάρυβδη, την πορεία «εμβάθυνσης» της ΕΕ, την παραπέρα ισχυροποίηση δηλαδή της ιμπεριαλιστικής ένωσης.
Η 20χρονη διαδρομή του ευρώ, βέβαια, ορισμένες στιγμές της οποίας θυμίζουμε παρακάτω, δείχνει ότι το «νήμα» που διαπερνάει διαχρονικά τη στρατηγική της ΕΕ, δεν είναι άλλο από τα συμφέροντα των μονοπωλίων της. Γι' αυτό οι λαοί δεν έχουν να περιμένουν τίποτα είτε από τη συνέχεια του ίδιου «έργου» με την παραπέρα «εμβάθυνση» της ιμπεριαλιστικής ένωσης, μέσα από πρόσκαιρους και εύθραυστους συμβιβασμούς, είτε στο ενδεχόμενο οι μεγάλες αντιθέσεις των καπιταλιστών να οδηγήσουν στην αποχώρηση κρατών - μελών από την ιμπεριαλιστική ένωση, με την εξουσία και την οικονομία στα χέρια του κεφαλαίου.
Τη διαφορά όπως και να 'χει για το λαό μας δεν μπορεί να την κάνουν τα σενάρια των εκμεταλλευτών του, αλλά η ισχυροποίηση του ΚΚΕ παντού και η δική του πάλη για αποδέσμευση από την ΕΕ, με την εξουσία και την οικονομία στα δικά του χέρια.

Σε ανάπτυξη και κρίση...

Ουσιαστικά το 20ετές ιστορικό του ευρώ είναι αξεδιάλυτα δεμένο με την εμβάθυνση των αντεργατικών ανατροπών και των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, την απογείωση της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, την κατάργηση ασφαλιστικών και εργασιακών δικαιωμάτων, το ροκάνισμα του λαϊκού εισοδήματος.
Ηδη, εξάλλου, από το 2001, παράλληλα με την εισαγωγή του ευρώ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προχώρησε στην περιβόητη «Στρατηγική της Λισαβόνας», με στόχο μεταξύ άλλων την «ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, της παραγωγικότητας και της αξιοποίησης της εργασίας» ως μια «πρώτη προσέγγιση των αναδιαρθρώσεων που αφορούν την ενίσχυση της ευελιξίας στις αγορές εργασίας και προϊόντων».
Η στρατηγική αυτή αποτέλεσε τον μπούσουλα για τις αντιλαϊκές αναδιαρθρώσεις που ακολούθησαν ενιαία σε όλη την ΕΕ διαδοχικά ή από κοινού σοσιαλδημοκρατικές και νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις.
Χαρακτηριστικά, για παράδειγμα, είναι τα όσα σημείωνε η Τράπεζα της Ελλάδας, «εξειδικεύοντας» τις τότε ανάγκες της αντιλαϊκής πολιτικής στην ετήσια έκθεσή της για το έτος 2002 και εν μέσω σχετικά μεγάλων ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης και βέβαια ρυθμών «απογείωσης» της καπιταλιστικής κερδοφορίας:
-- Για την «ευελιξία στην αγορά εργασίας» ότι υπάρχουν στοιχεία «δυσκαμψίας», προσθέτοντας ότι μέσα στο 2001 «έγιναν σημαντικά θετικά βήματα». Μεταξύ αυτών, σύμφωνα με τους ίδιους, ήταν η λειτουργία των Εταιρειών Προσωρινής Απασχόλησης» (δηλαδή των εταιρειών ενοικίασης εργαζομένων).
-- Για την Κοινωνική Ασφάλιση ότι η «αντιμετώπιση πρέπει να αρχίσει αμέσως». Για την εξασφάλιση της «βιωσιμότητας του συστήματος» ότι «απαιτούνται και παρεμβάσεις σε ορισμένες παραμέτρους» όπως «στην ηλικία συνταξιοδότησης, στη βάση υπολογισμού της σύνταξης και στο ποσοστό αναπλήρωσης των αποδοχών».
-- Για τη «φορολογική μεταρρύθμιση», μπούσουλας ήταν «η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας», που απαιτούσε, όπως και σήμερα, «πλήθος φορολογικών παρεμβάσεων» με κατεύθυνση τη «μείωση των συντελεστών των φόρων επί των κερδών των επιχειρήσεων και τον περιορισμό των εργοδοτικών εισφορών στην Κοινωνική Ασφάλιση».
-- Για τις λεγόμενες διαρθρωτικές αλλαγές ότι «πρέπει να αξιοποιηθεί η θετική εμπειρία της απελευθέρωσης της αγοράς τηλεπικοινωνιών» και να συνεχιστεί η διαδικασία «απελευθέρωσης» στην αγορά Ενέργειας.
Βέβαια, τα παραπάνω έγιναν σε μεγάλο βαθμό πράξη στο πλαίσιο της προηγούμενης μνημονιακής περιόδου με την αποφασιστική όσο και καθοριστική συμβολή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ. Η «συνταγή» όμως για τη θωράκιση της καπιταλιστικής κερδοφορίας, σε κρίση και ανάπτυξη ήταν και είναι η ίδια: Η ολομέτωπη επίθεση στην εργατική τάξη.
Ενδεικτικά είναι όσα έλεγε το 2008 η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με αφορμή τα 10 χρόνια από την έναρξη της λειτουργίας της (το 1998): «Οι δυσκαμψίες στους μηχανισμούς καθορισμού των τιμών και των μισθών ή οι συνεχείς υπερβολικές αυξήσεις των μισθών είναι δυνατόν να καθυστερήσουν τις αναγκαίες προσαρμογές στις οικονομικές διαταραχές».

...φορτώνουν τα σπασμένα στις πλάτες των λαών

Την ίδια ώρα, η κρίση που εκδηλώθηκε συγχρονισμένα στην ΕΕ, σε συνδυασμό βέβαια και με άλλα καπιταλιστικά κέντρα, έδωσε το έναυσμα για ένα μπαράζ αντιλαϊκών αναδιαρθρώσεων, τόσο στις 5 οικονομίες της Ευρωζώνης που εντάχθηκαν στη «σοδειά» των «διασώσεων» και συγκεκριμένα στην Ελλάδα (Μάης 2010), στην Ιρλανδία (Δεκέμβρης 2010), στην Πορτογαλία (Μάης 2011), στην Ισπανία (Ιούλης 2012) και την Κύπρο (Απρίλης 2013), όσο και στις υπόλοιπες.
Σε επίπεδο ΕΕ, είχαν προηγηθεί η Ουγγαρία και η Λετονία (2008) καθώς και η Ρουμανία (2009), που αντιμετώπιζαν προβλήματα με τα ισοζύγια πληρωμών τους.
Παράλληλα, η καπιταλιστική κρίση, πάνω στο έδαφος της ανισόμετρης καπιταλιστικής ανάπτυξης, άνοιξε ακόμα περισσότερο την ψαλίδα ανάμεσα στα κράτη - μέλη, ακόμα και στον «σκληρό πυρήνα» της ιμπεριαλιστικής Ενωσης, έφερε με νέα ορμή στην επιφάνεια τους σφοδρούς ανταγωνισμούς στο εσωτερικό της ΕΕ και αποκάλυψε τα παραμύθια περί «σύγκλισης» που μεταξύ άλλων αξιοποιήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια σαν «τυρί στη φάκα» για τον εγκλωβισμό του λαού στους «εθνικούς στόχους» της αστικής τάξης.
Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε ειδικό κεφάλαιο της έκθεσης της Τράπεζας της Ελλάδας για τη «Νομισματική πολιτική 2018», «η υιοθέτηση του ευρώ δεν λειτούργησε ως καταλύτης πραγματικής σύγκλισης, όπως αρχικά αναμενόταν» και η κρίση «οδήγησε σε πραγματική απόκλιση». «Η εισοδηματική ανισότητα μεταξύ των χωρών - μελών της Ευρωζώνης έχει αυξηθεί από το 2012 σε ανησυχητικά επίπεδα», ενώ «ταυτόχρονα, η διαρθρωτική ανομοιογένεια των χωρών υποδηλώνει ότι απόλυτη σύγκλιση δεν είναι εφικτή, εντός ή εκτός μιας νομισματικής ένωσης», διαπιστώνει η έκθεση της ΤτΕ.

«Δικλίδες ασφαλείας»...

Οπως και να 'χει, η εκδήλωση της καπιταλιστικής κρίσης, αλλά και οι «κίνδυνοι» για την επανεμφάνισή της, έδωσαν το σήμα για την κλιμάκωση της αντιλαϊκής πολιτικής, με άξονα την ενίσχυση των «εποπτικών πλαισίων», των ευρωπαϊκών εξαμήνων και των υπόλοιπων «μνημονίων διαρκείας» για τη θωράκιση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρηματικών ομίλων.
Στη φάση της καπιταλιστικής κρίσης και προκειμένου να στηριχτούν τα ευρωπαϊκά μονοπώλια και το κεφάλαιο διαμορφώθηκαν νέοι οργανισμοί όπως:

• Νέοι μηχανισμοί διαχείρισης κρίσεων, που δεν είχαν προβλεφθεί. Ετσι, ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF), που αναβαθμίστηκε στη συνέχεια με τον ΕSM.

Θυμίζουμε ότι η αρχική χρηματοδότηση του ελληνικού κράτους μέσω του πρώτου μνημονίου (2010) έγινε διαμέσου διακρατικών δανειακών συμβάσεων και συμφωνιών με κυβερνήσεις της Ευρωζώνης, καθώς μέχρι τότε δεν είχαν προβλεφθεί «κοινά ταμεία» διασώσεων.
Στο επόμενο διάστημα, στο πλαίσιο της λεγόμενης «εμβάθυνσης της ΟΝΕ», ο ESM προβλέπεται να αναλάβει αναβαθμισμένο ρόλο στο σχεδιασμό και την παρακολούθηση των προγραμμάτων χρηματοοικονομικής βοήθειας, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μάλιστα, σε επίπεδο Γιούρογκρουπ έχουν συζητηθεί «θέματα βιωσιμότητας των κρατικών χρεών» και ειδικότερα η ενδεχόμενη θέσπιση «ρητρών συλλογικής δράσης», δηλαδή το υποχρεωτικό «κούρεμα» και για τις μερίδες των μεγαλοπιστωτών που δεν θα «επιλέξουν» τη λεγόμενη εθελοντική συμμετοχή τους σε αυτό. Πρόκειται, βέβαια, για σχέδια που φουντώνουν παραπέρα τους ανταγωνισμούς ανάμεσα στα κράτη - μέλη για τον «επιμερισμό» κερδών και «χασούρας».

• Ενισχύθηκε το «Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης» με τη θέσπιση της διαδικασίας των «Ευρωπαϊκών Εξαμήνων» και άλλα μέτρα αναφορικά με τους «εποπτικούς ελέγχους» της αντιλαϊκής πολιτικής στα κράτη - μέλη.
• Δημιουργήθηκαν ειδικοί μηχανισμοί για την προστασία των τραπεζών, ως τμήμα του σχεδίου για την εμβάθυνση της ΟΝΕ και την «τραπεζική ένωση», με το λογαριασμό φυσικά να πηγαίνει στους λαούς.

Στο επόμενο διάστημα, ο ΕSM θα αναλάβει και το ρόλο «διασώστη» «ύστατης καταφυγής» για τράπεζες της Ευρωζώνης, που θα βρεθούν αντιμέτωπες με κινδύνους κατάρρευσης και αφού βέβαια προηγουμένως θα έχουν εξαντληθεί τα άλλα διαθέσιμα μέσα (π.χ. ανακεφαλαιοποιήσεις, «κουρέματα» κ.ά.).
Επίσης, η Τραπεζική Ενωση, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «θα πρέπει να ολοκληρωθεί με παράλληλη επίτευξη της μείωσης και του επιμερισμού των κινδύνων» («κόκκινα» δάνεια κ.ά.).
Τα επίδικα αφορούν στη διαμόρφωση «ενιαίου ταμείου εξυγίανσης των τραπεζών» καθώς και το «ενιαίο σύστημα εγγύησης των καταθέσεων».
Να σημειωθεί ότι τα κεφάλαια για τη χρηματοδότηση του «ενιαίου ταμείου εξυγίανσης των τραπεζών» αλλά και αυτά για την «εγγύηση των καταθέσεων» θα προέλθουν από τις ευρωπαϊκές τράπεζες, με σταδιακές εκταμιεύσεις σε ορίζοντα ετών. Η προοπτική αυτή αποτελεί ένα ακόμη πεδίο ενδοαστικής διαπάλης γύρω από τον επιμερισμό των κινδύνων.

...με το βλέμμα στην επόμενη καπιταλιστική κρίση

Στον πυρήνα των μέτρων αυτών βρίσκεται βέβαια το ζήτημα της θωράκισης της κερδοφορίας των επιχειρηματικών ομίλων, ενόψει μιας νέας καπιταλιστικής κρίσης που όπως ομολογείται από τα αστικά επιτελεία είναι αναπόφευκτη.
«Οταν επέλθουν οικονομικοί κλυδωνισμοί, πράγμα αναπόφευκτο, κάθε χώρα θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιδρά αποτελεσματικά», τονίζεται στην περιβόητη «έκθεση των 5 προέδρων» του έτους 2015 που αποτέλεσε την επίσημη έναρξη των διεργασιών για την «εμβάθυνση της ΟΝΕ». Τόνιζαν ακόμη ότι κάθε χώρα πρέπει να είναι σε θέση να απορροφά τους κλυδωνισμούς εσωτερικά, χάρη στην «επαρκώς ανθεκτική οικονομία της και στα ικανά δημοσιονομικά αποθέματα» και μάλιστα «καθ' όλη τη διάρκεια του οικονομικού κύκλου».
Αυτό, με τη σειρά του, συνεπάγεται διαδοχικά αντιλαϊκά μέτρα μόνιμου χαρακτήρα, τόσο στη φάση της καπιταλιστικής ανάκαμψης και ανάπτυξης όσο και στη φάση της καπιταλιστικής κρίσης.
Για παράδειγμα, πλάι σε όλα τα παραπάνω στην ίδια έκθεση αναφερόταν ότι «οι πληθυσμοί μας γηράσκουν με ταχύ ρυθμό και χρειαζόμαστε σημαντικές μεταρρυθμίσεις στα συστήματα συνταξιοδότησης και υγειονομικής περίθαλψης», ενώ «οι μεταρρυθμίσεις θα προβλέπουν την εναρμόνιση της ηλικίας συνταξιοδότησης με το προσδόκιμο ζωής», που σημαίνει αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης για όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επανήλθε στο συγκεκριμένο «θέμα» και στο πλαίσιο του φετινού «Ευρωπαϊκού Εξαμήνου», σημειώνοντας ότι «οι δημογραφικές αλλαγές και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής καθιστούν σαφώς αναγκαία την προσαρμογή των συνταξιοδοτικών συστημάτων και των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και μακροχρόνιας φροντίδας».