Αμερικάνικη επέμβαση, δόγμα Τρούμαν, στρατιωτική "βοήθεια"

Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ, Γράμμος 1949, επιχείρηση «Πυρσός Γ»

Κατά το διάστημα 1943-1945 Αμερικανοί αξιωματούχοι, υποτίθεται ότι, επέκριναν δριμύτατα τους Βρετανούς για τις προσπάθειές τους να διαλύσουν τον ΕΑΜ / ΕΛΑΣ και να επαναφέρουν τον βασιλιά Γεώργιο Β‘ στον θρόνο. Οι Αμερικανοί, τάχα, θεώρησαν κύριους υπεύθυνους για τα Δεκεμβριανά τους Βρετανούς που χειρίστηκαν με εσφαλμένο τρόπο τις πολιτικές εντάσεις στην Ελλάδα και διακήρυξαν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα παρέμβουν σε εσωτερικές υποθέσεις φίλων χωρών. Εξέφραζαν επίσης τη συμπάθειά τους για τις πολιτικές φιλοδοξίες των αντιστασιακών κινημάτων στην Ευρώπη πλην Ελλάδας. Γύρισαν πολλά προπαγανδιστικά φιλμ με θέμα τα αντιστασιακά κινήματα στις υπό κατοχή χώρες όπως Πολωνία, Γαλλία κ.α., ποτέ όμως δεν αναφέρθηκαν στην μόνη χώρα που υπήρξε οργανωμένη Αντίσταση (ΕΑΜ) και λαϊκός στρατός (ΕΛΑΣ) με κύριο οργανωτή και εμψυχωτή το ΚΚΕ.

Λιγότερο από δύο χρόνια αργότερα, η αμερικανική κυβέρνηση ήταν έτοιμη να ασκήσει τον έλεγχο και την επιρροή της σε αρκετές “φίλες χώρες”, ανάμεσα στις οποίες και η Ελλάδα. Αυτή η εντυπωσιακή αλλαγή έχει ελάχιστη σχέση με τις εξελίξεις στο εσωτερικό της Ελλάδας, για τις οποίες η Ουάσιγκτον φρόντιζε να είναι καλά πληροφορημένη. Η αλλαγή αυτή ήταν κυρίως το άμεσο αποτέλεσμα της αυξανόμενης αντιπαράθεσης των δυτικών αστικών δυνάμεων με τη Σοβιετική Ενωση, την οποία οι αμερικανοί αξιωματούχοι θεωρούσαν επικίνδυνη και χωρίς άμεσο τέλος. Αντανακλώντας την άποψη αυτή, το δόγμα Τρούμαν περιέγραφε τον κόσμο χωρισμένο σε δύο αντίπαλα πολιτικά συστήματα: το “δημοκρατικό” και το “ολοκληρωτικό”. Και εφόσον το ολοκληρωτικό σύστημα ήταν επιπλέον “επιθετικό και επεκτατικό” ήταν ευθύνη των Ηνωμένων Πολιτειών ως ηγετικής “δημοκρατίας” να προστατεύσει τις δημοκρατικές κοινωνίες από τους εξωτερικούς ή τους εσωτερικούς εχθρούς τους.

Πρώτος από δεξιά ο αντιπλοίαρχος Μ. Σάντερλαντ. Ο Σμιθ, ο Μπέργκβιστ και ο Σάντερλαντ αποτελούσαν τους κεντρικούς άξονες των στρατιωτικών πληροφοριών των ΗΠΑ στην Ελλάδα την περίοδο του εμφυλίου πολέμου

Αυτή η ιδεολογικώς κατευθυνόμενη και απλουστευτική άποψη επισκίασε τις πραγματικές αιτίες πολλών εσωτερικών και περιφερειακών συγκρούσεων ανάμεσα στις οποίες και ο ελληνικός εμφύλιος. Θεωρούσε επίσης δεδομένο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν τη γνώση και την ικανότητα να μεταμορφώσουν πάσχουσες κοινωνίες σε ευημερούσες καπιταλιστικές δημοκρατίες. Αυτή την παγκόσμια αποστολή που επέβαλαν οι ΗΠΑ στον εαυτό τους θα επέκρινε αργότερα ο αμερικανός γερουσιαστής Γουίλιαμ Φουλμπράιτ, χαρακτηρίζοντάς την «αλαζονεία της εξουσίας» (The Arrogance of Power).

Στις 21 Φεβρουαρίου 1947, ο Βρετανός πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον, ενημέρωνε τον λευκό Οίκο ότι λόγω της οικονομικής κρίσης που μάστιζε τη χώρα του, θα σταματούσε μετά τις 31 Μαρτίου η βρετανική βοήθεια προς την Ελλάδα. Επί πολλές ημέρες η αμερικανική κυβέρνηση εξέταζε τα υπέρ και τα κατά μιας έντονης παρουσίας της στα Βαλκάνια και στις 12 Μαρτίου 1947, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν, εξήγγειλε σε δημόσιο λόγο του το γνωστό "Δόγμα Τρούμαν", με βάση το οποίο χορηγούνταν 341 εκατ. δολάρια ως στρατιωτική και οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα και 59 εκατ. δολάρια προς την Τουρκία.

Με την κίνηση αυτή, οι Ηνωμένες Πολιτείες όχι μόνο κατελάμβαναν τη θέση της Βρετανίας σε μία εξαιρετικής στρατηγικής σημασίας περιοχή του κόσμου, αλλά επίσης έθεταν τις βάσεις για την ανάληψη μιας παγκόσμιας ιδεολογικής σταυροφορίας κατά του κομμουνισμού.

Στις 6 Ιανουαρίου 1948, το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, υιοθέτησε μία απόρρητη έκθεση με τίτλο "Η θέση των ΗΠΑ σε σχέση με το ελληνικό ζήτημα", που διαπίστωνε ότι οι κυβερνητικές και Βρετανικές ένοπλες δυνάμεις είχαν αποτύχει στην προσπάθειά τους να εξοντώσουν τους κομμουνιστές, επιδεικνύοντας "έλλειψη επιθετικού πνεύματος και κακή καθοδήγηση". Συμβούλευαν δε τον πρόεδρο Τρούμαν ότι οι ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι έτοιμες για την αποστολή στρατευμάτων στην Ελλάδα και την αύξηση της πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής τους βοήθειας προς την ελληνική κυβέρνηση.

Η αλλαγή φρουράς του ιμπεριαλισμού στην Ελλάδα με την υποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας και την παραχώρηση της πρωτοκαθεδρίας στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε με την ανακοίνωση του "Δόγματος Τρούμαν". Το δόγμα αυτό υποτίθεται ότι προκλήθηκε ύστερα από επίσημο αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης προς τις ΗΠΑ, για βοήθεια, στις 3 Μάρτη του ιδίου έτους.
Η πραγματικότητα, βεβαίως, είναι διαφορετική. Η ελληνική διακοίνωση της 3ης Μάρτη φτιάχθηκε στο αμερικανικό υπουργείο των Εξωτερικών από τους ίδιους του Αμερικανούς και στη συνέχεια επιδόθηκε στην ελληνική κυβέρνηση. Αυτή την επέστρεψε με την σειρά της στην κυβέρνηση των ΗΠΑ, ως δήθεν έκκληση βοηθείας (Βλέπε: "Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940 - 1950", Αργ. Φατούρου: "Πώς κατασκευάζεται ένα επίσημο πλαίσιο διείσδυσης", εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, σελ. 419 - 460).

Στην πρώτη σειρά ο νέος πρεσβευτής των ΗΠΑ Χ. Γκρέιντι, με τα γυαλιά, επιδίδει τα διαπιστευτήριά του. Αριστερά ο Ράνκιν και δίπλα του ο στενός συνεργάτης του συνταγματάρχης Σμιθ

Το "Δόγμα Τρούμαν" έγινε νόμος των Ηνωμένων Πολιτειών στις 22 Μάη του 1947 κι από κει και μετά τέθηκε σε εφαρμογή. Η εφαρμογή του δε στην Ελλάδα άρχισε και τυπικά με την υπογραφή της Ελληνοαμερικανικής συμφωνίας της 20ής Ιουνίου 1947. Πριν την υπογραφή αυτής της συμφωνίας υποτίθεται ότι και πάλι η ελληνική κυβέρνηση είχε απευθύνει διακοίνωση προς τις ΗΠΑ, στις 15/6/1947, με την οποία ζητούσε βοήθεια και αναλάμβανε συγκεκριμένες δεσμεύσεις για την συγκεκριμένη αξιοποίησης αυτής της βοήθειας. Ομως κι αυτή η διακοίνωση της ελληνικής κυβέρνησης κατασκευάστηκε από το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, επιδόθηκε στην ελληνική κυβέρνηση, η οποία επέφερε κάποιες δευτερεύουσες τροποποιήσεις και με την σειρά της την απηύθυνε προς την κυβέρνηση των ΗΠΑ, ως δήθεν δικό της κείμενο (Βλέπε σχετικά: στο ίδιο... ).

Το πλήρες κείμενο της υποτέλειας

Το πλήρες κείμενο της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας, αυτού του μνημείου της υποτέλειας και της ντροπής, που σφράγισε τις εξελίξεις στην Ελλάδα στις κατοπινές δεκαετίες, θα το διαβάσετε σε αυτόν τον σύνδεσμο.

Καταρχήν, οφείλουμε να σημειώσουμε πως αυτή η συμφωνία, αν και τέθηκε σε ισχύ ευθύς εξαρχής, κυρώθηκε από τη Βουλή και έγινε νόμος του κράτους το Σεπτέμβρη του 1948. Νωρίτερα, όμως, το Μάη του 1948, εκδόθηκε προς υλοποίηση της συμφωνίας το ΝΔ 694/1948, το σημαντικότερο ίσως διάταγμα απ' όσα εκδόθηκαν γι' αυτό το σκοπό. Συνολικά εκδόθηκαν 26 νομοδιατάγματα για την υλοποίηση αυτής της συμφωνίας. Ομως μόνο τέσσερα από αυτά είχαν καταρτιστεί, με τη σύμφωνη γνώμη της αρμόδιας επιτροπής της Βουλής!!!

Το ΝΔ 694/1948 προέβλεπε τα εξής προνόμια για την αμερικανική αποστολή στην Ελλάδα:

1. Παρείχε το δικαίωμα της ετεροδικίας για τα μέλη της. Δηλαδή, τα ελληνικά δικαστήρια δεν είχαν καμιά δικαιοδοσία πάνω στα μέλη της αμερικανικής αποστολής για οποιαδήποτε αξιόποινη πράξη τους.
2. Παρείχε το δικαίωμα του απαραβίαστου της οικίας των μελών της και των οικημάτων που η αποστολή διέθετε, καθώς και της περιουσίας και των αρχείων τους.
3. Απάλλασσε τα μέλη της και την ίδια την αποστολή ως οργανισμό από κάθε φόρο, δασμό, εισφορά κ.ο.κ. υπέρ του ελληνικού ή υπέρ άλλων φορέων του ελληνικού κράτους (δήμοι, κοινότητες κλπ.).
4. Η αλληλογραφία της αποστολής και των μελών της απαλλασσόταν από κάθε έλεγχο. Επίσης χορηγούνταν απαλλαγή οποιουδήποτε τελωνειακού ελέγχου. Μ' άλλα λόγια επρόκειτο για ελευθερία άσκησης λαθρεμπορίου, την οποία η αποστολή αξιοποίησε δεόντως.
5. Παρείχε το δικαίωμα απαλλαγής οποιουδήποτε συναλλαγματικού ελέγχου στην αποστολή και στα μέλη της. Δηλαδή μπορούσε να γίνεται ελεύθερα εξαγωγή κεφαλαίων.
6. Τα αυτοκίνητα της αποστολής και των μελών της απαλλάσσονταν από κάθε φόρο κυκλοφορίας κλπ.
7. Παρείχε το δικαίωμα προτεραιότητας στην αποστολή και στα μέλη της όσον αφορά τις τηλεφωνικές, τηλεγραφικές και ταχυδρομικές ανταποκρίσεις.

Σε ό,τι αφορά το ελληνικό προσωπικό της αποστολής, το προαναφερόμενο διάταγμα όχι μόνο δεν προέβλεπε κανένα προνόμιο, αλλά αφαιρούσε και όλα τα δικαιώματα, που είχαν οι υπόλοιποι Ελληνες εργαζόμενοι (ασφάλιση, αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης κλπ.).

Το ΝΔ 694/1948 δεν προέβλεπε μόνο για την αμερικανική αποστολή αποικιοκρατικά δικαιώματα, αλλά και για τις αμερικανικές εταιρίες, που δρούσαν ή θα δρούσαν στην Ελλάδα, καθώς και για άλλες ξένες εταιρίες που είχαν συνεργασία με τις ΗΠΑ και ασκούσαν - ή θα ασκούσαν στο μέλλον - λειτουργία σε ελληνικό έδαφος.
Συγκεκριμένα, στο άρθρο 4 αναφερόταν:
"Αι αμερικανικαί εταιρείαι αι έχουσαι, εργολαβίας μετά της Αμερικανικής κυβερνήσεως, ή άλλαι ξέναι εταιρείαι, αίτινες θα συμβληθώσι μετ' αυτής, προς εκτέλεσιν έργων εν Ελλάδι και αι αμερικανικαί ή ξέναι εταιρείαι αι μετ' αυτών συνεργαζόμεναι τη εγκρίσει της Αμερικανικής κυβερνήσεως... έχουν αυταί και το προσωπικόν των τα κάτωθι δικαιώματα:
α. Απαλλάσσονται από τας διατυπώσεις και την διαδικασίαν της υφισταμένης νομοθεσίας περί αλλοδαπών εταιρειών.
β. Απαλλάσσονται από κάθε άμεσον ή έμμεσον φορολογίαν διά την περιουσίαν των, τα εισαγόμενα υπ' αυτών είδη κλπ.
γ. Το προσωπικόν των (αλλοδαπό) δεν έχει ανάγκη αδείας εργασίας εις την Ελλάδα.
δ. Το προσωπικόν των (αλλοδαπό) απαλλάσσεται από κάθε φόρον εισοδήματος και όλων των άλλων φόρων".

Ακόμη να προσθέσουμε ότι για τους Ελληνες εργαζόμενους αυτών των εταιριών δεν προβλεπόταν κανένα δικαίωμα, ούτε αυτό της κοινωνικής ασφάλισης (Βλέπε: Ν. Ψυρούκη: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", Εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, τόμος Α`, σελ. 346 - 347).

Η Ελλάδα των χρόνων του εμφυλίου πολέμου, όπως αποδείχτηκε, αποτέλεσε ένα πολύτιμο πείραμα και παράδειγμα ταυτόχρονα για μια σειρά από επεμβάσεις που θα πραγματοποιήσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στις επόμενες δεκαετίες. Οι επεμβάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών θα καθιερώσουν στο αμερικανικό πολιτικό λεξιλόγιο και έναν νέο όρο, nation building.

Πρώτος από δεξιά ο αντιπλοίαρχος Μ. Σάντερλαντ. Ο Σμιθ, ο Μπέργκβιστ και ο Σάντερλαντ αποτελούσαν τους κεντρικούς άξονες των στρατιωτικών πληροφοριών των ΗΠΑ στην Ελλάδα την περίοδο του εμφυλίου πολέμου

Ο όρος θεωρητικά υποδήλωνε την πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών να επεμβαίνουν σε «αδύναμα» κράτη (τα οποία βρίσκονταν είτε σε εμφύλιο πόλεμο είτε σε μεταπολεμική αστάθεια) με στόχο την οικονομική ανασυγκρότηση και πολιτικό μετασχηματισμό τους και στην πραγματικότητα περιελάμβανε μια σειρά μορφών επέμβασης (στρατιωτικών ή μη, μονομερών ή με συμμάχους, βραχείας διάρκειας αστυνομικού τύπου ή μονιμότερης εγκατάστασης αμερικανικών δυνάμεων), με την έγκριση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ή και χωρίς αυτή, με στόχο τη διασφάλιση των αμερικανικών γεωπολιτικών συμφερόντων. Ο πειραματισμός που διέκρινε στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια την αμερικανική επέμβαση στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο (αλλά και κατ' αναλογία την αμερικανική διοίκηση στις ηττημένες Γερμανία και Ιαπωνία) κατά τις επόμενες δεκαετίες αποκρυσταλλώθηκε πλέον σε ένα σύνολο πολιτικών άσκησης επιρροής και εδραίωσης της αμερικανικής κυριαρχίας.

Από τις 24 Μάη 1947 άρχισαν να καταφθάνουν οι πρώτοι Αμερικανοί αξιωματικοί του στρατού και του ναυτικού, με αποστολή τον εφοδιασμό του κυβερνητικού στρατού και την εκπαίδευσή του στο χειρισμό και στη συντήρηση του αμερικανικού υλικού.

Helldivers

Στα πλαίσια της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας ήταν και η παραλαβή 49 βομβαρδιστικών αεροσκαφών SB2C-5 Helldiver τα οποία έφθασαν στις 15 Αυγούστου στο Φάληρο με το αεροπλανοφόρο συνοδείας USS Sicily (CVE-118). Εξ αυτών, ένα αποσυναρμολογήθηκε για την εκπαίδευση μηχανικών και προσωπικού εδάφους ενώ ένα δεύτερο Helldiver χρησιμοποιήθηκε για εκπαίδευση χειριστών στο αεροδρόμιο της Λάρισας όπου είχε συγκροτηθεί από τους Αμερικανούς ειδικό εκπαιδευτικό κλιμάκιο.

Αυτά είναι τα αεροπλάνα που χτύπησαν τους μαχητές του ΔΣΕ στον Γράμμο το 1949 με την επιχείρηση «Πυρσός», με έλληνες πιλότους και αμερικανούς επικεφαλής. Τα Helldivers είχαν ένα ατού απέναντι στα Spits και τα βομβαρδιστικά Ντακότα, πετούσαν σε μεγάλο ύψος τέτοιο που δεν έφταναν τα πυρά των μαχητών του ΔΣΕ, στην συνέχεια πραγματοποιούσαν κάθετη εφόρμηση και εκτόξευαν το θανάσιμο φορτίο τους.

Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ

Αγώνας για μια λεύτερη και δημοκρατική Ελλάδα

Αποσπάσματα της ομιλίας του Μ. Πορφυρογένη

θα τα διαβάσετε σε αυτόν τον σύνδεσμο.

Η αντίδραση του κατεστημένου και των Αμερικανών

Αναμφισβήτητα η διακήρυξη του Στρασβούργου θορύβησε την ντόπια οικονομικοπολιτική ολιγαρχία και τους Αμερικανούς καθοδηγητές της και η απάντησή τους ήταν σχεδόν ακαριαία, με την εκδήλωση κρατικής τρομοκρατίας πρωτοφανούς έκτασης και έντασης σε ολόκληρη τη χώρα. Τη νύχτα 9 προς 10 Ιουλίου 1947, με εντολή του υπουργού Δημόσιας Τάξης, Ν. Ζέρβα, εξαπολύθηκε ένα τεράστιο πογκρόμ κατά χιλιάδων κομμουνιστών, αριστερών και προοδευτικών πολιτών, μπροστά στο οποίο ωχριούσαν τα γερμανικά μπλόκα της κατοχής. Στην Αθήνα και στον Πειραιά συνελήφθησαν 2.613 άτομα και στη Θεσσαλονίκη περίπου 3.000.Η επιχείρηση αυτή συνεχίστηκε και τις επόμενες μέρες και στις 14 Ιουλίου συλλαμβάνονται άλλοι 2.500 περίπου δημοκρατικοί πολίτες. Συνολικά, από τις 9 έως και τις 14 Ιουλίου πιάστηκαν 7.000 σε Αθήνα - Πειραιά και 8.000 στην επαρχία.Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν: Ο Μ. Παρτσαλίδης, Γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ και ως μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ υπεύθυνος για τη νόμιμη κομματική δουλιά, ο Μ. Παπαρήγας, ΓΓ της ΓΣΕΕ, ο Ν. Αραμπατζής, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜ Γαβριηλίδης, Λούλης, Κρητικάς, Πασαλίδης, ο αρχισυντάκτης του "Ριζοσπάστη" Χρ. Καβαφάκης κ. ά. Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν αρχικά στο νησί Ψυττάλεια και στη συνέχεια εκτοπίστηκαν στην Ικαρία.

Ο μισθοφόρος των εγγλέζων, υπουργός Δημόσιας Τάξης Ν. Ζέρβας

Η κυβέρνηση δικαιολόγησε το πρωτοφανές αυτό πογκρόμ, επικαλούμενη ανυπόστατα προβοκατόρικα ψεύδη. Συγκεκριμένα ανακοινώθηκε ότι οι κρατικές υπηρεσίες είχαν πληροφορίες πως είχαν διεισδύσει στην Αθήνα και σε άλλα αστικά κέντρα χιλιάδες αντάρτες με σκοπό, βάσει κάποιου περιβόητου σχεδίου "Φ", να πραγματοποιήσουν ένοπλη εξέγερση στις 10 Ιούλιου του 1947 και να καταλάβουν την εξουσία. Στην πραγματικότητα βέβαια το πογκρόμ έγινε για να αποφευχτεί μαζική έξοδος αγωνιστών από τα αστικά κέντρα προς το Δημοκρατικό Στρατό. Αυτό φοβούνταν η ντόπια αντίδραση και οι Αμερικανοί κι αυτό επιχείρησαν να αποτρέψουν. Το ΚΚΕ με ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του κατήγγειλε τις ομαδικές συλλήψεις, υπογραμμίζοντας ότι "ολοκληρώνεται η πορεία του νεοφασιστικού καθεστώτος, που θεμελίωσε μεταπολεμικά στον τόπο μας η αγγλική κατοχή και το στηρίζει σήμερα η αμερικανική επέμβαση".

Ταυτόχρονα με την πολιτική των διώξεων και των αντιλαϊκών πογκρόμ οι Αμερικανοί προώθησαν αλλαγές και σε κυβερνητικό επίπεδο, με σκοπό την εξαπάτηση των λαϊκών μαζών και την εξασφάλιση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης λαϊκής ανοχής στα σχέδιά τους ενάντια στο ΚΚΕ και το ΔΣΕ. Η κυβέρνηση του Δ. Μάξιμου, που ουσιαστικά ήταν κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, δεν μπορούσε να τους ικανοποιεί. Στην κατάσταση που διαμορφωνόταν ήταν απαραίτητο ένα ευρύτερο κυβερνητικό σχήμα. Συνεπώς, είχε έρθει η ώρα να προσφέρει και το Κέντρο της υπηρεσίες του. Ετσι, οι Αμερικανοί άρχισαν να προωθούν τη συγκρότηση ευρείας κυβέρνησης με τη συμμετοχή της Δεξιάς και του κόμματος των Φιλελευθέρων του Θ. Σοφούλη. Οι αρχικές αντιδράσεις του κόμματος των Λαϊκών του Κ. Τσαλδάρη κάμφθηκαν γρήγορα. Λέγεται μάλιστα ότι οι Αμερικανοί έβγαλαν τον Τσαλδάρη μέσα από το μπάνιο του και τον έσυραν ως τα ανάκτορα, όπου μπροστά στο βασιλιά Παύλο τον υποχρέωσαν να δεχτεί κυβέρνηση, υπό τον Θ. Σοφούλη, στην οποία ο ίδιος θα ήταν αντιπρόεδρος. Οπως και να 'γινε πάντως, στις 7 Σεπτέμβρη 1947, ορκίστηκε κυβέρνηση υπό τον Σοφούλη με τη συμμετοχή 10 φιλελευθέρων και 14 Λαϊκών. Ο Τσαλδάρης αρκέστηκε να αναλάβει την αντιπροεδρία και το υπουργείο των Εξωτερικών.

Με την ανάληψη των πρωθυπουργικών του καθηκόντων, ο Σοφούλης διακήρυξε ότι θα προωθούσε πολιτική "κατευνασμού". Στην πραγματικότητα επρόκειτο για απάτη, αφού με νομοσχέδιο που πρότεινε στη Βουλή προέβλεπε τη χορήγηση ατομικής αμνηστίας σε όσους μαχητές του ΔΣΕ παρουσιάζονταν, σε διάστημα ενός μηνός από τη δημοσίευση του νόμου, "αυτοβούλως εις την πλησιεστέραν δικαστικήν, στρατιωτικήν ή αστυνομικήν αρχήν και αφοπλισθώσιν". Ταυτόχρονα, ο "δημοκράτης" Σοφούλης απείλησε πως αν μείνει άκαρπη η δήθεν ειρηνευτική του προσπάθεια θα ηγηθεί "προσωπικώς σταυροφορίας διά να πλήξωμεν τον εχθρό, μη φειδόμενοι ουδενός μέσου".

Το ΚΚΕ ξεσκέπασε την απάτη και τη δημαγωγία της κυβέρνησης Σοφούλη, δηλώνοντας ότι μια πραγματική πολιτική κατευνασμού θα έπρεπε να συνοδεύεται από γενική πολιτική αμνηστία και σχηματισμό αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης για τη διεξαγωγή ελεύθερων και ανόθευτων εκλογών, για την εξασφάλιση ομαλής δημοκρατικής πορείας.

Οπως ήταν φυσικό τα δήθεν ειρηνευτικά μέτρα Σοφούλη δεν έφεραν αποτέλεσμα. Ετσι η κυβέρνηση προχώρησε σε πολιτική άγριας αντιλαϊκής τρομοκρατίας. Οι εκτελέσεις και τα έκτακτα στρατοδικεία έδινα και έπαιρναν και στις 18 Οκτώβρη 1947 απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του "Ριζοσπάστη" και της "Ελεύθερης Ελλάδας".

Γράμμος 1949, Επιχείρηση «Πυρσός»

Η απόφαση του Στρατάρχη Τίτο τον Ιούνιο του 1948 να «χωρίσει» από την Σοβιετική Ένωση και να κλείσει τα σύνορα, στερώντας από τους μαχητές του «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» το άβατο του γιουγκοσλαβικού εδάφους, ήταν ένα σοβαρό πλήγμα. Οι μαχητές του ΔΣΕ αναγκάσθηκαν να συμπτυχθούν στους δυσπρόσιτους ορεινούς όγκους του Γράμμου και του Βίτσι και να οχυρωθούν. Εκεί τους βρήκε ταμπουρωμένους η Επιχείρηση «Πυρσός».

Από τις 24 έως τις 30 Αυγούστου 1949, ο ΠΥΡΣΟΣ Γ΄ «βάζει φωτιά» στις κορυφές του Γράμμου… Από το ανηλεές σφυροκόπημα του Πυροβολικού, υψώματα «χαμήλωσαν» ενώ αρκετά πυροβόλα χάλασαν από την σχεδόν αδιάκοπη χρήση. Όμως το δέος από την κάθετη εφόρμηση των Helldivers έδωσε μια νέα διάσταση στον όρο «ψυχολογικός πόλεμος».

«Ήμασταν κοντά στο Τσάρνο όταν έγινε ο βομβαρδισμός. Ήταν κάτι το τρομακτικό, ακόμα και για μας… Νόμιζες ότι ολόκληρο το Τσάρνο είχε τιναχτεί στον αέρα και είχε κονιορτοποιηθεί», θυμόταν χρόνια μετά ο Ταξίαρχος Δ. Βούτσας, αυτόπτης μάρτυρας ως Ελεγκτής Αέρος/Εδάφους της πρώτης εμφάνισης των νέων βομβαρδιστικών καθέτου εφορμήσεως στον Γράμμο στις 24 Αυγούστου.
“Τα «Χελλντάϊβερς» αρχίζουν βρυχώμενα την βύθισή τους πάνω από το Τσάρνο, το κορυφαίο φρούριο του ΔΣΕ του οποίου οι υποδειγματικές οχυρώσεις είχαν αντέξει στο σφυροκόπημα των Spits και τους βομβαρδισμούς των Ντακότα. Ο Γράμμος σείεται από τις εκρήξεις 72 βομβών των 500 λιβρών που «σκάβουν» την περιοχή γύρω το υψομετρικό, σηκώνοντας ένα τεράστιο σύννεφο παχιάς σκόνης που ανακατεμένο με τον καπνό των εκρήξεων δεν λέει να διαλυθεί”.

Ημερήσια Διαταγή του Αντιστράτηγου Βεντήρη.
"Αί προσβολαί τών αεροσκαφών υπήρξαν ακριβείς καί εύστοχοι. Έχρησιμοποιήθησαν εις μεγάλην κλίμακα πύραυλοι προς εξουδετέρωσιν πολυβολείων, βόμβαι μετ’ έπιβραδύνσεως προς έπίτευξιν διεισδύσεως διά τήν έξάρθρωσιν τών οχυρώσεων τού εχθρού, εμπρηστικοί βόμβαι εις μεγάλην πυκνότητα κατά τήν τελευταίαν φάσιν τής εφόδου πρός εμπρησμόν τών έκ κορμών δένδρων πολυβολείων καί τήν δημιουργίαν ασφυκτικής ατμόσφαιρας καί παραπετάσματος καπνού.
Αί ριφθείσαι βόμβαι 500 λιβρών επί Τσάρνο έσχον ως αποτέλεσμα να αλλάξη μορφήν η κορυφή του υψοδείκτου, να εξουδετερωθώσι τα σοβαρώτερα πολυβολεία και να κονιορτοποιήσωσιν αριθμόν πυροβολείων μη εξακριβούμενον λόγω της αλλαγής του εδάφους. Πολλαί Ναπάλμ έπεσαν επί των πολυβολείων και είχαν κατακαύσει την περιοχήν. Ευρέθησαν 158 νεκροί Κ/Σ και συνεχώς ευρίσκονται και έτεροι υπό τα πολυβολεία» ανέφερε σήμα του ΔΑΥ/Α για τα αποτελέσματα των αεροπορικών προσβολών".

Στις τελευταίες επιχειρήσεις του Εμφυλίου τα Helldivers έριξαν περίπου 2.000 ρουκέτες και 114 ναπάλμ στα οχυρά του ΔΣΕ.

Σημειώσεις:

• Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, «Καθοριστικές παράμετροι στη διαμόρφωση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, 1936-1949 — Γενικές διαπιστώσεις και υποθέσεις», στο Χάγκεν Φλάισερ (επιμ.), Η Ελλάδα '36-'49. Από τη Δικτατορία στον Εμφύλιο. Τομές και Συνέχειες, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2003, σ. 37-43.
• Με βάση τη συμφωνία η ελληνική κυβέρνηση, μεταξύ άλλων όφειλε, να «προσφέρη πάσαν εφικτήν βοήθειαν εις την Αμερικανικήν Αποστολήν προς διευκόλυνσιν της διεξαγωγής των καθηκόντων της» (άρθρο 5), «επιτρέψη εις τα μέλη της Αμερικανικής Αποστολής να παρακολουθώσιν ελευθέρως την χρησιμοποίησιν της προς την Ελλάδα παρά των Ηνωμένων Πολιτειών βοηθείας» (άρθρο 6), «προβή εις πάσαν ενέργειαν την οποίαν ήθελε ζητήσει ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών δια την ασφάλειαν παντός αντικειμένου, υπηρεσίας ή πληροφορίας ληφθείσης εν συνεπεία της Συμφωνίας ταύτης» (άρθρο 8). Το κείμενο της συμφωνίας δημοσιεύεται στο Φωτεινή Τομαή-Κωνσταντοπούλου (επιμ.), Η Ελλάδα στο μεταίχμιο ενός νέου κόσμου. Ψυχρός Πόλεμος-Δόγμα Truman -Σχέδιο Marshall (Μέσα από διπλωματικά και ιστορικά έγγραφα), Αθήνα, τ. 2, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2002, σ. 98-102.
• Της συμφωνίας της 20ής Ιουνίου είχε προηγηθεί διακοίνωση της ελληνικής κυβέρνησης στις 15 Ιουνίου (το προσχέδιο της οποίας είχε προετοιμαστεί από το Στέητ Ντηπάρτμεντ) σχετικά με την αξιοποίηση της οικονομικής βοήθειας για την ανασυγκρότηση στην οποία δηλωνόταν ότι «η Ελληνική Κυβέρνηση θα επιθυμεί να συμβουλεύεται την Αποστολή πριν πάρει οποιοδήποτε οικονομικό μέτρο που μπορεί να επηρεάσει την επιτυχία του προγράμματος οικονομικής βοήθειας». Αργύρης Α. Φατούρος, «Πώς κατασκευάζεται ένα επίσημο πλαίσιο διείσδυσης: Οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Ελλάδα, 1947-1948» στο Γιάννης Ο. Ιατρίδης (επιμ.), Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950. Ένα έθνος σε κρίση, Αθήνα, Θεμέλιο, 1984, σ. 419-460.
• Ανάμεσα στο εύρος των πρωτοβουλιών της Αποστολής ήταν, για παράδειγμα, ο ανασχηματισμός (reorganization) της ελληνικής κυβέρνησης, η προώθηση μέτρων για την οικονομική ανασυγκρότηση και η απομάκρυνση Ελλήνων αξιωματούχων, τα οποία θα έπρεπε να γίνουν «έμμεσα με διακριτικές προτάσεις». Secretary of State προς Dwight Gris wold, 11 Ιουλίου 1947, στο Foreign Relations of the United States, 1947, τ. 5, Ουάσιγκτον, 1972, σ.219-223.
• Ο D. Griswold, όχι χωρίς κυνισμό, υποστήριζε ότι «θα ήταν λάθος η AMAG ή η αμερικανική κυβέρνηση να προσπαθήσουν να παρουσιάσουν στη διεθνή γνώμη ότι η AMAG δεν έχει μεγάλη εξουσία ή ότι δεν αναμιγνύεται στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας». D. Griswold προς Secretary of State, 24 Οκτωβρίου 1947, στο Foreign Relations..., ό.π., σ. 378-380.
• Από μονογραφίες ενδεικτικά βλέπε Howard Jones, «A New Kind of War)). America's Global Strategy and the Truman Doctrine in Greece, Νέα Υόρκη και Οξφόρδη, Oxford University Press, 1989, Λώρενς Γουίτνερ, Η αμερικανική επέμβαση στην Ελλάδα, 1943-1949, μετάφραση Χρύσα Νάντρις, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Βάνιας, 1991, Βασίλης Κόντης, Η αγγλοαμερικανική πολιτική και το ελληνικό πρόβλημα, 1945-1949, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Βάνιας, 1986.
• Paul Α. Porter, Ζητείται: ένα θαύμα για την Ελλάδα. Ημερολόγιο ενός προεδρικού απεσταλμένου, 20 Ιανουαρίου-27 Φεβρουαρίου 1947, παρουσίαση - εισαγωγή: Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, τεκμηρίωση - επίμετρο: Σπύρος Βρετός, Αθήνα, Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, 2006. [Το ημερολόγιο είναι σε δακτυλογραφημένη μορφή και φυλάσσεται, μαζί με άλλα έγγραφα του Porter (συλλογή Paul Α. Porter Papers), στο Truman Linrary Institute, στην πόλη Ιντιπέντενς του Μισούρι. Η έκδοση, εκτός του ημερολογίου του Porter, περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος από το Εγχειρίδιο περί Ελλάδας. Προς χρήση της Αποστολής Αμερικανών Παρατηρητών των Ελληνικών Εκλογών (Φεβρουάριος 1946), βιογραφικό σημείωμα του Paul Porter, ένα πληροφοριακό μνημόνιο για την Ελλάδα (3 Μαρτίου 1947), το ερωτηματολόγιο που είχε διανείμει η αποστολή Porter σε στελέχη της κυβέρνησης και οικονομικούς παράγοντες, την περίληψη της Έκθεσης της αποστολής Porter (η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα στις 30 Απριλίου 1947) και μια επιστολή του Porter στο περιοδικό Collier's, η οποία δημοσιεύθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 1947. Κάποιες από τις επιλογές των επιμελητών, πάντως, δεν φαίνονται δικαιολογημένες, όπως π.χ. η μετάφραση του πρώτου μέρους της Έκθεσης από το πρωτότυπο και η αναδημοσίευση της μετάφρασης των δύο υπολοίπων μερών από το περιοδικό Η Νέα Οικονομία τεύχος 9, Ιούλιος 1947 ή η σκοπιμότητα καταχώρισης των διευθύνσεων (στις περιπτώσεις της αμερικανικής και βρετανικής πρεσβείας και των αριθμών τηλεφώνου) προσώπων και υπηρεσιών της εποχής στο παράρτημα του βιβλίου. ]
• Για την οικονομική κατάσταση και την οικονομική πολιτική των πρώτων χρόνων μετά την απελευθέρωση βλ. Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, «Η Αποστολή Porter στο ιστορικό της πλαίσιο. Όψεις της οικονομικής σκέψης και των εξελίξεων της εποχής (1944-1947)» στο P. Porter, Ζητείται..., ό.π., σ. 13-39,
• Επίσης βλ. Athanasios Lykogiannis, Britain and the Greek Economic Crisis 1944-1947. From Liberation to the Truman Doctrine, Κολούμπια και Λονδίνο, University of Missouri Press, 2002 και Γιώργος Σταθάκης, To Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ. Ή ιστορία της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα, Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2004, ιδιαίτερα το πρώτο μέρος.
• Μνημόνιο του Λέοναρντ Ούνγκερ, 5 Ιουλίου 1946, FRUS, 1946, VII, 175-176· Άτσεσον προς Μακ Βη, 14 Αυγούστου 1946 FRUS, 1946, VII, 190-191· Άτσεσον προς Μακ Βη, 7 Σεπτεμβρίου 1946 FRUS, 1946, VII, 201.
• Λ. Γουίτνερ, Η αμερικανική επέμβαση..., ό.π., 74.
• NARA 868.50/8-2346, Μνημόνιο συζήτησης με την ελληνική οικονομική αποστολή, 23 Αυγούστου 1946.
• Η ίδια η Βρετανική Οικονομική Αποστολή θεωρούσε σοβαρό μειονέκτημα ότι η ευθύνη για την εφαρμογή ή μη των μέτρων βρισκόταν στην ελληνική κυβέρνηση. Α. Lykogiannis, Britain and the Greek Economic..., ό.π., σ. 156-158, Γ. Σταθάκης, To Δόγμα Τρούμαν..., ό.π., σ. 121-127.
• Truman Library, Paul Α. Porter Papers, Επιστολή Porter προς Clayton, 17 Φεβρουαρίου 1947.
• Hearings held in the Executive Session before the Committee on Foreign Relations United States Senate. First Session on S. 938 — A Bill to Provide for Assistance to Greece and Turkey, Ουάσιγκτον, 1973, σ. 75.
• Truman Library, Paul Α. Porter Papers, Τηλεγράφημα Porter προς Πρόεδρο Τρούμαν, 3 Μαρτίου 1947.
• Λ. Γουίτνερ, Η αμερικανική επέμβαση...,
• Περιοδικό Πτήση και διάστημα Αλέξανδρος Θεολόγου