ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΨΗΦΟΣ Αδύνατο να διασφαλιστεί η εγκυρότητα της ψηφοφορίας

Η κυβέρνηση της ΝΔ έχει κάνει γνωστό ότι προτίθεται να επιβάλει τη χρήση της ηλεκτρονικής ψήφου στα εργατικά συνδικάτα, ενώ παράλληλα υπόσχεται σε ομογενείς στις ΗΠΑ και αλλού ότι στις επόμενες εθνικές εκλογές θα ψηφίσουν από τον τόπο όπου κατοικούν, έχοντας πιθανότατα κατά νου και πάλι την ηλεκτρονική ψήφο.
Η εμπειρία από τη χρήση σε ορισμένα συνδικάτα της πιο συμβατικής μορφής απομακρυσμένης ψήφου, της επιστολικής, είναι χαρακτηριστική. Στις τράπεζες για την εκλογή ΔΣ των σωματείων και την αντιπροσώπευση στην ΟΤΟΕ εμφανίζεται να ψηφίζει το 95% του κλάδου, σημαντικό μέρος από το οποίο επιστολικά. Οι εργατοπατέρες που κυριαρχούν σ' αυτά τα σωματεία, και σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας αυτών και στη ΓΣΕΕ, δεν δίνουν λογαριασμό ούτε πόσοι ψήφισαν επιστολικά ούτε πόσες διπλοψηφίες υπάρχουν ούτε για την εγκυρότητα των επιστολικών ψήφων (αν αυτοί που φέρεται να ψήφισαν είναι τα πραγματικά μέλη των σωματείων) ούτε υπό ποιες συνθήκες ψήφισαν (μυστικά ή με τη ...διευκολυντική μεσολάβηση των προϊσταμένων τους). Ομως, η επιστολική ψήφος ωχριά μπροστά σε αυτό που μπορεί να επιτευχθεί με την ηλεκτρονική ψήφο...

Η διεθνής εμπειρία

Το πόσο ασφαλής είναι η ηλεκτρονική ψήφος γενικά, μπορεί να το δει κανείς και από τη διεθνή εμπειρία, από το πόσο αξιόπιστη θεωρείται από την ίδια την αστική «δημοκρατία». Παρά το γεγονός ότι το πλασάρισμά της διευκολύνεται από την ευκολία που παρέχει στον ψηφοφόρο και το έδαφος που δημιούργησε η διάδοση του e-shopping και του e-banking τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, μόνο ένα κράτος, η Εσθονία, την χρησιμοποιεί σε μεγάλο βαθμό (περίπου 25% των ψήφων) στις εθνικές εκλογές. Χρησιμοποιείται επίσης ως συμπληρωματικός τρόπος ψηφοφορίας σε ορισμένες επαρχίες (καντόνια, πολιτείες) χωρών όπως η Ελβετία και οι ΗΠΑ. Παράλληλα, όμως, δυναμώνουν, ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία, οι φωνές για την κατάργηση της ηλεκτρονικής ψήφου στις περιοχές όπου εφαρμόζεται και την επιστροφή στη χάρτινη ψήφο σε κάλπη, ως μοναδικού τρόπου για τη διασφάλιση της εγκυρότητας της ψηφοφορίας. Ειδικοί μελέτησαν το σύστημα της Εσθονίας και την εφαρμογή του στις εθνικές εκλογές του 2014 και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι διαφόρων ειδών κυβερνοεπιθέσεις και παρεμβάσεις μπορούν να δημιουργήσουν βάσιμες αμφιβολίες για το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας. Γι' αυτό κάλεσαν την κυβέρνηση της Εσθονίας να το καταργήσει επειγόντως. Κι όσον αφορά το e-shopping και το e-banking, επιχειρήσεις και τράπεζες μπορεί να δεχτούν να αναπληρώσουν το ποσό που έχασε κάποιος από μια συναλλαγή που παραβιάσθηκε, ή έστω ο πελάτης τελικά να χάσει αυτό το ποσό. Την ψήφο του, όμως, δεν θα την ξαναβρεί, ή ίσως την ξανασυναντήσει να χρησιμοποιείται από άλλους από εκείνους που ψήφισε.
Στις ΗΠΑ το πιλοτικό πρόγραμμα που ξεκίνησε το 2002 για να μπορούν να ψηφίζουν ηλεκτρονικά οι εκατοντάδες χιλιάδες Αμερικανοί στρατιωτικοί που βρίσκονται σε άλλες χώρες, ακυρώθηκε με απόφαση του υπουργού Αμυνας δύο χρόνια αργότερα, επειδή οι έλεγχοι ασφάλειας είχαν δείξει ότι δεν ήταν δυνατό κανείς να εγγυηθεί την εγκυρότητα των ηλεκτρονικών ψήφων. Το 2005 ξεκίνησε μια νέα προσπάθεια της κυβέρνησης των ΗΠΑ για ηλεκτρονική ψήφο των απουσιαζόντων από τις εκλογές, αλλά το 2011 κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα, με αποτέλεσμα το 2015 το Κογκρέσο να ακυρώσει και την εντολή του 2002 προς το υπουργείο Αμυνας για την ψήφο των στρατιωτικών. Την ίδια χρονιά το Πεντάγωνο των ΗΠΑ επιβεβαίωσε ότι δεν συνηγορεί στην ηλεκτρονική μετάδοση της ψήφου, με οποιονδήποτε τρόπο, μέσω φαξ, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, του διαδικτύου γενικότερα. Το 2016 στέλεχος του υπουργείου «Εσωτερικής Ασφάλειας» δήλωσε πως θεωρούν την ηλεκτρονική ψήφο μεγάλο κίνδυνο για το εκλογικό σύστημα, επειδή απειλεί τις προσδοκίες των ψηφοφόρων για την εμπιστευτικότητα, την επαληθευσιμότητα και την ασφάλεια της ψήφου και επειδή ανοίγει δρόμους σε κακόβουλους παράγοντες να χειραγωγήσουν τα εκλογικά αποτελέσματα. Το 2018, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «επί του παρόντος, το διαδίκτυο (ή όποιο δίκτυο συνδέεται με το internet) δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για τη μεταφορά ψήφων. Παραπέρα, η ηλεκτρονική ψηφοφορία δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί μελλοντικά, μέχρι να αναπτυχθούν και εφαρμοστούν εγγυήσεις για την ασφάλεια και την επαληθευσιμότητα της ψήφου».

Οι κίνδυνοι

Η ηλεκτρονική μετάδοση ψήφων μπορεί να χειραγωγηθεί, χωρίς να γίνει αντιληπτό, σε διάφορα σημεία του ταξιδιού της από τον υπολογιστή ή το κινητό του ψηφοφόρου έως τον κεντρικό υπολογιστή που θα τη συλλέξει. Τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, τα φαξ, τα πακέτα δεδομένων ιστοσελίδων και εφαρμογών περνάνε από πολλά δίκτυα και δρομολογητές, που συχνά βρίσκονται σε διάφορες χώρες, μέχρι να φτάσουν στον προορισμό τους και είναι αδύνατο να εγγυηθεί κανείς την ασφάλεια του συνόλου της υποδομής αυτής. Δεν είναι δύσκολο να αυτοματοποιηθεί μια διαδικασία εξαφάνισης ανεπιθύμητων ψήφων ή αντικατάστασής τους με πλαστές. Στην τελευταία περίπτωση όλα τα υπόλοιπα στοιχεία του αρχικού μηνύματος παραμένουν τα ίδια, κάνοντας την ψήφο να φαίνεται αυθεντική. Μια ομάδα ερευνητών έκανε επίδειξη αυτής της δυνατότητας στη διάσκεψη DEF CON των χάκερ το 2018.
Οι ηλεκτρονικές ψήφοι μπορούν να τροποποιηθούν από κακόβουλο λογισμικό πριν ακόμη φύγουν από τους προσωπικούς υπολογιστές των ψηφοφόρων, πολύ περισσότερο αν πρόκειται για τα έξυπνα κινητά τους, τα οποία οι περισσότεροι γεμίζουν με κάθε λογής εφαρμογές, που ρητά και καθαρά ζητούν πρόσβαση σχεδόν σε οτιδήποτε αποθηκεύεται ή διακινείται μέσω του τηλεφώνου, ενώ δεν είναι σπάνιο και το κατέβασμα παραδοσιακά κακόβουλου λογισμικού, που δρα κρυφά στο υπόβαθρο. Πέρα από την τροποποίηση της ψήφου μπορεί φυσικά να γίνει και καταγραφή των επιλογών του ψηφοφόρου. Ακόμη κι αν η ψήφος σταλεί μέσω κρυπτογραφημένου πόρταλ ή μέσω συστήματος blockchain, είναι και πάλι ευάλωτη από λογισμικό που βρίσκεται εγκατεστημένο στην υπολογιστική συσκευή του ψηφοφόρου. Υπολογίζεται ότι περίπου το ένα τρίτο αυτών των συσκευών είναι ήδη μολυσμένο με κακόβουλο λογισμικό, που θα μπορούσε να τροποποιηθεί από μακριά από τον κατασκευαστή του, ώστε να χρησιμοποιηθεί για παρέμβαση στη διαδικασία της ψηφοφορίας.
Η έγκυρη επαλήθευση της ταυτότητας των ψηφοφόρων (αν έχουν δικαίωμα ψήφου, αποφυγή διπλοψηφιών κ.τ.λ.) μέσω διαδικτύου παραμένει άλυτο πρόβλημα για την ηλεκτρονική ψηφοφορία. Τα διαπιστευτήρια συμμετοχής στην ψηφοφορία, κωδικοί, pin κ.τ.λ., μπορούν να κλαπούν και να χρησιμοποιηθούν αυτοματοποιημένα, σε περιορισμένη ή και σε ευρεία κλίμακα.
Μπορεί να υπάρξει παραβίαση του κεντρικού υπολογιστή διεξαγωγής της ψηφοφορίας, είτε με απευθείας διείσδυση σ' αυτόν απέξω είτε μέσω κακόβουλου λογισμικού που θα εισαχθεί σ' αυτόν μέσω της ίδιας της ψήφου (π.χ. αν αυτή είναι με τη μορφή email που έχει την ψήφο ως επισυναπτόμενο μολυσμένο αρχείο pdf ή jpg). Ακόμη κι αν γίνει αντιληπτή η μόλυνση κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας, δεν υπάρχει τρόπος να διαπιστωθεί ποιες ψήφοι επηρεάστηκαν από τη λειτουργία του κακόβουλου λογισμικού.
Ανεξάρτητα από τον τρόπο παρέμβασης δεν υπάρχει κανένας αποτελεσματικός τρόπος για την ανίχνευση της παρέμβασης ή για τον έλεγχό της μετά το γεγονός. Δεν υπάρχουν ούτε ψήφοι σε χαρτί ούτε οι φάκελοι με την υπογραφή και τη σφραγίδα του δικαστικού αντιπροσώπου. Για τους παραλαμβάνοντες τις ηλεκτρονικές ψήφους, οι αυθεντικές και οι πλαστές φαίνονται πανομοιότυπες. Επειδή μεταδίδονται ηλεκτρονικά δεν υπάρχει τρόπος επιβεβαίωσης ότι είναι οι ψήφοι που έστειλαν οι ψηφοφόροι. Και επειδή δεν υπάρχει τρόπος απόλυτης διασφάλισης της ακεραιότητας του ηλεκτρονικού εκλογικού συστήματος, δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί ούτε και οποιαδήποτε φήμη, βάσιμη ή μη, για το «μαγείρεμα» του αποτελέσματος.

Η χαρά του εργατοπατέρα

Ολοι οι κίνδυνοι της ηλεκτρονικής ψήφου που αναφέρθηκαν σχετίζονται με εξωτερικούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Αυτοί, όμως, δεν είναι τίποτα μπροστά στο τι μπορεί να γίνει από εσωτερικούς παράγοντες, από εκείνους δηλαδή που διεξάγουν την ψηφοφορία. Είτε τα συνδικάτα είναι αυτά, είτε πάρει και αυτή τη δικαιοδοσία το κράτος, ώστε να εξασφαλίσει τάχα την ακεραιότητα της ψήφου, κανείς από τους ψηφίσαντες που είναι αντίθετοι με τους διοικούντες το σωματείο ή τους κυβερνώντες δεν θα μπορεί να είναι σίγουρος ότι δεν έγινε όχι επιμέρους αλλά ακόμη και πλήρες «μαγείρεμα» του αποτελέσματος, χωρίς να χρειαστεί η παρέμβαση κανενός χάκερ ή άλλου κακόβουλου εξωτερικού παράγοντα. Τα αποτελέσματα θα μπορούν να είναι με τέτοια συμμετοχή στην ψηφοφορία και τέτοια αναλογία δυνάμεων, που οι εργατοπατέρες στο σωματείο και στις ομοσπονδίες - συνομοσπονδίες να εξασφαλίζουν διά βίου την παραμονή τους στα συνδικαλιστικά αξιώματα που κατέχουν. Κι αν μια φορά δεν είναι εύκολο να βγει άκρη τι γίνεται με τις επιστολικές ψήφους, εκατό φορές πιο δύσκολο θα είναι να βγει άκρη τι γίνεται με τις ηλεκτρονικές ψήφους. Αυτή είναι η διαφάνεια και η έκφραση της πραγματικής διάθεσης των εργαζομένων για τις οποίες πασχίζει η κυβέρνηση.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: https://www.commoncause.org, https://estoniaevoting.org, http://theconversation.com